ჩემი სკოლის ბუფეტი

ამ ორიოდე წლის წინ ჩემთვის ხმამაღლა ვიფიქრე, ნეტავ საჯარო სკოლაში უფასო კვება დაამატონ-მეთქი. ამ ფიქრს ბევრი კომენტარი და არაერთგვაროვანი გამოხმაურება მოჰყვა სოციალურ ქსელში. ძირითადი არგუმენტი ხარისხი და ძვირი სერვისი იყო.

გადავხედე მსოფლიოს გამოცდილებას ამ მხრივ და საინტერესო რამეები ვიპოვე, რაც, ვთვლი, რომ მკითხველისთვისაც საინტერესო შეიძლება გახდეს. ამ გამოცდილებას რამდენიმე აბზაცის ქვევით წაიკითხავთ.

მანამდე კი ჩემი აზრი მინდა ვთქვა რატომაა მნიშვნელოვანი სკოლაში (და ზოგადად სასწავლო დაწესებულებაში) უფასო კვების პროგრამის დანერგვა ისეთი ქვეყნებისთვისაც კი, როგორიც საქართველოა:

1: ასობით, იქნებ ათასობით ბავშვი შიმშილობს ან იმდენად ცუდად იკვებება, რომ მათი ფიზიკურად გადარჩენის ძალიან კარგი საშუალება იქნება სკოლის ბუფეტი.

2: კვება მზრუნველობასთან ასოცირდება. ბავშვისთვის, მშობლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია სკოლა მზურნველობასთან იყოს დაკავშირებული და ეს არ იყოს რაღაც სავალდებულო და ვალისმოსახდელი საქმიანობა. როგორც წესი, ადამიანები კეთილად განეწყობიან ხოლმე იმ სივრცის მიმართ, სადაც რეგულარულად იკვებებიან, რადგან ასეთი ადგილები, როგორც წესი სახლს გვახსენებს.

3: არასწორი, არაჯანსაღი კვება მსოფლიოს გამოწვევაა. მილაპარაკია ენდოკრინოლოგებთან და საქართველოში, ტიპი 2 დიაბეტით დაავადებული ადამიანების რიცხვი ყოველ წელს წინა მაჩვენებელთან შედარებით 10 %-ით მატულობს, რაც საერთო მონაცემით, შეიძლება ჩინეთსა და რუსეთზე (ამერიკაც) სწრაფი მატება იყოს. ტიპი 2 დიაბეტს კი ნაწილობრივ არასწორი კვება და ცხოვრების უმოძრაო წესი იწვევს. არასწორი კვება არაერთგვაროვან კვებასაც გულისხმობს, კერძოდ, როდესაც დავიწყებული გვაქვს საინტერესო ქართული წესი დღეში 4 ჯერ და მცირედად ჭამისა, როდესაც საკვების მიღებებს შორის შუალედი მაქსიმუმ 3 საათია. (საუზმე, სადილი, სამხარი, ვახშამი). სკოლის სივრცეში ერთ დროს სადილობა ამ წესის გარკვეულწილად ჩვევაში გადატანას დანერგავდა.

4: კვება დადებით ემოციებთანაა კავშირში. მშიერი ადამიანი ნაკლებპროდუქტიულია. ბევრ ბავშვს, ცხოვრების თანამედროვე რიტმიდან გამომდინარე, უბრალოდ არ შეუძლია სკოლაში წასვლამდე საუზმობა, სადილობამდე კი სრულიად მშიერია. არ ვიცი, დაკვირვებიხართ თუ არა, მაგრამ ბავშვებს ეკლესიაში სიარული ერთადერთი მიზეზით ეხალისებათ – იქ სეფისკვერებს ურიგებენ.

5: იდეის დანერგვის შემთხვევაში, თავისუფლად შეიძლებოდა კერძების ქართული პროდუქციით მომზადება. ეს თანხა ისევ ქვეყანაში ჩადებული ირიბი დახმარებაა და წარმოებას და სოფლის მეურნეობას უკეთესად წაახალისებდა, ვიდრე მიწების უფასოდ მოხვნა და სხვა პირდაპირი ინვესტიციები.

6: სკოლაში უფასო საკვების შეტანა (თავისთავად ცხადია უფასო არაფერია და ამ გადასახადს გადასახადებიდან დავფარავთ ისინი, ვინც საშემოსავლოს ვიხდით) დადებითი მუხტია საგანმანათლებლო დაწესებულების. ერთი მხრივ სოციალური უთანასწორობა ხშირად სწორედ სკოლის ბუფეტში ჩანს, მეორეს მხრივ კი, სახელმწიფოს მხრიდან უმთავრესზე – ბავშვებზე ზრუნვისა და ფიქრის მნიშვნელოვანი შეტყობინება იქნებოდა პირობითი საზღვრის იქით დარჩენილი საქართველოს მოქალაქეებისთვის, ვისმა შვილებმაც, შეიძლება ზუგდიდის, რუხის, განმუხურის, მუხურის, ნიქოზისა თუ სხვა სოფლების სკოლებშიც კი ისწავლონ.

ახლა კი, შეპირებული მსოფლიო  გამოცდილება სკოლაში უფასოდ კვებაზე:

ფინეთი

ფინური საგანმანათლებლო სისტემა რომ სრულიად განსაკუთრებულია, ამას ბევრი მტკიცება არ სჭირდება, სწორედ ისინი იყვნენ პირველები ეროპაში, ვინც დაახლოებით 70 წლის წინ სკოლაში და სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში უფასო კვება დანერგეს.

ფინურ სკოლაში, უნივერსიტეტებში და სხვაგან, თვითმომსახურეობაა. ბავშვები, სტუდენტები იმდენს ჭამენ, რამდენიც უნდათ, მათი ულუფა შეზღუდული არაა. სკოლის ბუფეტი გამოიყენება მშიერი ადამიანებისთვისაც, სწავლის დამთავრების შემდეგ, ნებისმიერ მსურველს შეუძლია მივიდეს და კერძი მოითხოვოს.

შვედეთი

შვედეთის სამზარეულო განსაკუთრებული მრავალფეროვნებით არ გამოირჩევა, მაგრამ მათი სკოლის რაციონში, რომელიც აბსოლუტურად ყველა მოსწავლისთვის უფასოა, ყოველთვისაა ცილები, ნახშირწყლები და ცხიმები. ბავშვებს კვირაში ორჯერ მაინც ხორცის, თევზის კერძი აქვთ. უმეტესობა სკოლაში ორჯერადი კვებაა და ყველანაირ ხარჯებს სახელმწიფო, მათივე მშობლების გადასახადებიდან გადახდილი თანხით ფარავს.

ინდოეთი

ინდოეთი მულტიკულტურული ქვეყანაა. სოციალური უთანასწორობის, მილიონობით მშიერი ადამიანის მიუხედავად, ის პირველი ქვეყანაა მსოფლიოში, სადაც სტუდენტებს უფასოდ სადილობა შეუძლიათ. მართალია რაციონი როგორც წესი მწირი და ლიმიტირებულია და მოიცავს ბოსტნეულს, ხილის წვენს ან რძეს და რომელიმე ერთი სახეობის წვნიანს, მაგრამ ქვეყანა მილიონ ორასი ათას სტუდენტს ყოველდღიურად სწორედ ასე უმასპინძლდება.

დიდი ბრიტანეთი

დიდ ბრიტანეთში საჯარო სკოლაში ბავშვებს ასევე კვებავენ. მათი კვების რაციონს შესაბამისი სპეციალობის ექიმები ადგენენ და საჭმლის საფასურის ნაწილს მშობლები ფარავენ. გადასახადი მათ შემოსავალზეა დამოკიდებული. მაგალითად, მილიარდერი აბრამოვიჩის შვილის ლანჩ მენიუს დიდი ბრიტანეთის მთავრობა არ გადაიხდის, მაგრამ რომელიმე ლივერპულელი მუშის შვილის სადილის ფულს კი აუცილებლად დაფარავს.

იაპონია

იაპონიაში, მოსწავლეები კლასებში მიირთმევენ სადილს, მაგრამ მათ ევალებათ საკუთარი ადგილი მიალაგონ. აღზრდის იაპონური სისტემა ითვალისწინებს მორიგეობასაც, როდესაც კლასელებს ერთმანეთისთვის თეფშების დალაგების, სადილის განაწილების ვალდებულება აქვთ, თვეშ ერთხელ კი ბავშვები საერთო სარგებლობის სივრცის დალაგებაშიც იღებენ მონაწილეობას.

სკოლის მენიუ იაპონურ სკოლაში ძალიან საინტერესოა – ბავშვები ძირითადად ტრადიციულ იაპონურ კერძებს მიირთმევენ, მასწავლებელი კერძების ისტორიას აცნობს მოსწავლეებს. გარკვეული პერიოდულობით, მოსწავლეები სხვა აზიური ქვეყნების საჭმელსაც აგემოვნებენ და საკუთარ აზრს გამოთქვამენ კერძებზე.

იაპონიისთვის სკოლაში საკვების შეტანა მხოლოდ დაპურების საშუალება კი არა, საკუთარი ისტორიისა და კულტურის შემეცნების საშუალებაცაა.

ის, რაც გამოარჩევს იაპონიას დანარჩენი მსოფლიოს მსგავსი გამოცდილებისგან არის სკოლაში შეტანილი საკვები პროდუქტების მაღალი ხარისხი. მსგავსი პროდუქტი მხოლოდ მაღალი დონის რესტორანში თუ შეგხვდებათ. იმისთვის, რომ საკვების კალორიულობა იყოს მაღალი, უმეტესი სკოლა საჭმლის ადგილზე მომზადების პრაქტიკას მისდევს.

ყველაზე საინტერესო, რაც იაპონურ განათლების სისტემას აქვს, მიდგომაა – ბავშვებს აქვთ საშუალება, მშობლების ჩართულობით, ისეთი რეცეპტი მიიტანონ საკუთარ სკოლაში, რაც ყოველდღიურ მენიუში არაა. ადმინისტრაცია კი ეცდება ამ რეცეპტის მიხედვით წელიწადში ერთხელ მაინც კერძი გააკეთოს. მსგავსი მიდგომით, უამრავი ტრადიციული რეცეპტი დავიწყებას გადაურჩა. წარმოიდგინეთ, რა მაგარი იქნებოდა, თბილისის რომელიმე სკოლაში ლუხუმს რომ დააგემოვნებდნენ ბავშვები, ლუხუმს, რომელსაც, ვთქვათ, რომელიმე წარმოშობით მესხი მოსწავლე დიდი ბებიისგან ისწავლიდა.

საფრანგეთი

სხვაგან სად, თუ არა საფრანგეთში, სკოლაში კვებისადმი დამოკიდებულება განსაკუთრებულია. მოსწავლეებს სადილისთვის 1 სრული საათი აქვთ გამოყოფილი. ამ პერიოდში მათ 5 სხვადასხვა სახეობის კერძს შორის არჩევანის გაკეთება უნდა მოახერხონ. სკოლის ადმინისტრაცია მშობლის E-Mail-ზე მომდევნო კვირის მენიუს აგზავნის და იღებს რეკომენდაციებსა და შენიშვნებს, ასევე, მშობელს აქვს საშუალება მოითხოვოს შვილისთვის განსაკუთრებული კვება თუ ამის საჭიროება ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარეობს.

საფრანგეთის სკოლებში, უმცროსკლასელებსაც კი მოზრდილებივით – დანა-ჩანგლით აჭმევენ. განათლების სფეროში მომუშავე ადამიანები თვლიან, რომ სუფრასთან მოქცევის წესები სწორედ ამ ასაკიდან უნდა შეითვისოს ბავშვმა.

საფრანგეთის კანონმდებლობით, დიდი ქალაქის სკოლის მოსწავლეების კვების ფულს მშობლები იხიდან, დღიური ფასი 6-8 ევროს შორის მერყეობს, რაც ძალიან დაბალია. რეგიონებში გადასახადი 3-4 ევროა (5 თავი კერძი), იმ მოსწავლეებს კი, ვინც სოციალური დახმარებით სარგებლოს, ამ გადასახადს სახელმწიფო უფინანსებს.

სკოლაში კვების პროგრამა მსოფლიოს ბევრ განვითარებულ და განვითარებად ქვეყანაშია დანერგილი. 2019 წლისთვის კენიის მთავრობა გეგმავს იმ ბავშვების კვებით უზრუნველყოფას, ვინც სკოლაში ივლის.

მსოფლიო კვების ორგანიზაციის კვლევით, რომელიც მათივე საიტზე დევს, იმ ბავშვების ცხოვრება, ვისაც დღიური რაციონის მიღების ერთადერთი შესაძლებლობა სწორედ სკოლაში აქვთ, რადიკალურად შეიცვალა მას შემდეგ, რაც განვითარებული მსოფლიოს მოქალაქეებმა აფრიკის ქვეყნების მოსწავლეებისთვის უფასო საკვების მიწოდება დაიწყეს.

იდეა ალბათ საკამათოა, ბევრი დათვლის და იტყვის, რომ საქართველოსნაირ მცირებიუჯეტიან ქვეყანას არ შეუძლია თავს მისცეს იმის უფლება, რომ საკუთარი შვილები გამოკვებოს სკოლაში. პირადად მე მომისმენია არგუმენტი, რომ უფასო კვების ნაცვლად, სჯობს განათლების სისტემაში სხვა მიმართულებები დაფინანსდეს. ალბათ ესეც მართალია. ალბათ მოვა დრო, რომ საქართველოში მასწავლებელს ძალიან მაღალი ხელფასი ექნება, მაგრამ იდეა და მსოფლიოს ეს გამოცდილება ფიქრად ღირს.

ფიქრად თუ არა, ოცნებად მაინც.