სამეცნიერო ფანტასტიკის გამოყენება ბიოლოგიის სწავლებისას

ჩემი მასწავლებლობის პერიოდი ორ ეტაპად იყოფა, დედობამდე და მას შემდეგ. როცა მხოლოდ მასწავლებელი ვიყავი, ბავშვებს განსხვავებულად ვხედავდი, როგორ შეიძლება არ ისწავლოს, როგორ შეიძლება დავალება არ მოიტანოს, რა პრობლემაა დაბალი ნიშნის დაწერა და კიდევ ბევრი. არ ვაკვირდებოდი მათ ემოციებს და ხისტად, საკმაოდ ზედაპირულად ვუყურებდი. ჩემდა საბედნიეროდ, ეს პერიოდი ოციდან მხოლოდ ხუთ წელს მოიცავს, დანარჩენი თხუთმეტი წელია მოსწავლეების თვალებში ვიყურები, მათ ემოციებს ვკითხულობ, რამე ხომ არ სტკივათ, უჭირთ, რატომაა მოწყენილი, რა შევთავაზო ისეთი ორიგინალური, განსხვავებული, რომ ინტერესი არ დაკარგონ, ან უარეს შემთხვევაში ინტერესი გაუჩნდეთ. ახლა უკვე ვიცი ძირითადად რა მუსიკას უსმენენ, რა ფილმებს უყურებენ, რას კითხულობენ. ბევრჯერ ისეთ ფილმებს ვუყურებ, როგორსაც ბავშვობის პერიოდშიც ვერ გავუძლებდი. მით უფრო, როცა მეცნიერებას ვასწავლი, ფანტასტიკის სიუჟეტი ძნელი აღსაქმელია და გასათავისებელი, თუმცა იმისთვის, რომ ყოველთვის „საინტერესო“ მასწავლებლად დავრჩე, ყველაფერს ვძლევ. ჩემი შვილებისა და მოსწავლეების საყვარელ ფილმებსაც ისე ვუყურებ, რომ გაკვეთილზე პარალელის გავლება მაინც შევძლო, დეტალურ ახსნას და სიუჟეტში ჩაძრომას თუ ვერ მოვახერხებ. დღევანდელი სტატია სწორედ თანამედროვე ახალგაზრდებისთვის საინტერესო ფილმებზე დაფუძნებულ ბიოლოგიის გაკვეთილებს ან არაფორმალურ აქტივობებს ეხება. ოთხ ფილმს განვიხილავ ბიოლოგიასთან კავშირში. ესენია: „ავატარი“, „რკინის კაცი“, „ენთ-მენი და კრაზანა“ და „ჰარი პოტერი“.

ნაწილი 1: თანამედროვე კონო ხშირად იყენებს ბიოლოგიურ კონცეფციებს, რათა შექმნას დამაჯერებელი, თუმცა ფანტასტიკური სამყარო. ფილმები, როგორიცაა „ენთ–მენი და კრაზანა“ (Ant-Man and the Wasp) და „ავატარი“ (Avatar), შესანიშნავი ინსტრუმენტია იმის საჩვენებლად, თუ როგორ მიმდინარეობს ევოლუცია და ადაპტაცია სხვადასხვა მასშტაბით განსხვავებულ გარემოში. „ენთ-მენი და კრაზანა“ ფოკუსირებულია სკოტ ლენგსა და ჰოუფ ვან დაინზე, მათ შეუძლიათ შეცვალონ საკუთარი ზომა. ფილმის მთავარი ბიოლოგიური შინაარსი ზომასთან დაკავშირებული ადაპტაციაა. ასევე მნიშვნელოვანია ეკოსისტემის მდგრადობის გააზრება, თუნდაც ის „კვანტური სამყარო“ იყოს.

ეკოლოგიურ ადაპტაციასთან დაკავშირებით მრავალი მაგალითის მოყვანა შეიძლება ავატარიდან. ჯეიმზ ქემერონის ფილმი „ავატარი“ გვიჩვენებს პანდორას, უცხოპლანეტურ მთვარეს, რომლის ეკოსისტემა ჩამოყალიბდა ევოლუციის შედეგად.

ორივე ფილმი, მიუხედავად მათი ფანტასტიკური ჟანრისა, საშუალებას გვაძლევს განვიხილოთ და ვუპასუხოთ კითხვებს:

• როგორ ცვლის გარემო სხეულის ფორმას;
• როგორ არის ორგანიზმი დამოკიდებული ეკოსისტემაზე;
• რა მნიშვნელობა აქვს ეკოსისტემის მდგრადობას;
• რა რისკებს შეიცავს ბუნებრივ გარემოში ჩარევა.

ნაწილი 2: თანამედროვე ახალგაზრდების საყვარელი ფილმია რკინის კაცი („Iron Man”). მასში ბიოინჟინერიისა და სამეცნიერო ტექნოლოგიების შესახებ დიდი ინფორმაციაა მოცემული.

„რკინის კაცის“ ფილმები, განსაკუთრებით ტონი სტარკის მდგომარეობა და მისი ტექნოლოგიები, იძლევა შესანიშნავ შესაძლებლობას, ბიოფიზიკა და ბიოინჟინერია განვიხილოთ ფილმთან კავშირში.

2. ჰარი პოტერი – ფარმაკოლოგია და ცხოველთა სამყარო

„ჰარი პოტერის“ სამყარო, მართალია, მაგიურია, მაგრამ მისი ორი საგანი პირდაპირ კავშირშია ბიოლოგიასთან: ჯადოსნური სასმელები და ჯადოსნური არსებები.

ნიმუში 1: წარმოდგენილი ფილების წყვილების განხილვისთვის საუკეთესო ფორმაა შედარებითი ანალიზი (Comparative Analysis) ან პროექტზე დაფუძნებული სწავლება (PBL), სადაც თითოეული ჯგუფი თავის თემას იკვლევს და შემდეგ კლასს წარუდგენს.

გთავაზობთ ნიმუშს, სადაც წყვილები ცალ-ცალკე განიხილება და საბოლოოდ ერთი ფართო სამეცნიერო დასკვნით სრულდება მსჯელობა:

სათაური: ,,ფანტასტიკა რეალობაში და ბიოლოგიის საზღვრები“

ჯგუფი 1: ,,ჰარი პოტერი“ და ,,რკინის კაცი“ (ბიოლოგია, მედიცინა, ბიოინჟინერია, ბიოტექნოლოგია)

საკითხი: როგორ მოქმედებს გარე ძალები (აქ იგულისხმება გარემო ფაქტორები) ადამიანის სხეულის აგებულებასა და ფუნქციაზე.

ჯგუფი 2: „ავატარი“ და „ენთ-მენი და კრაზანა“ – (ბიოლოგია, ფიზიკა, ეკოლოგია)

ეს ჯგუფი აქცენტს გააკეთებს ორგანიზმისა და გარემოს ურთიერთობაზე, მის მნიშვნელობაზე და სხეულის ზომების გარემო პირობებზე დამოკიდებულებაზე.

რესურსები:

• ფილმების მოკლე ვიდეო კლიპები (თითო 1 წუთი, თემების საილუსტრაციოდ). ინგლისური ტერმინების საძიებო ველში ჩაწერით მოძებნით შესაბამის ვიდეოს.

პოლიწვენის სასმელი (Polyjuice Potion): სხეულის მყისიერი ტრანსფორმაცია. Polyjuice Potion transformation scene Harry Potter potions class

დემენტორების ეფექტი: შიშის, დეპრესიის და სასოწარკვეთილების განცდა. Dementors attack scene Dementor effect on people

რკალი რეაქტორი (Arc Reactor): ტონის გულმკერდში ჩადგმული ხელოვნური ენერგიის წყარო. Iron Man Arc Reactor implant scene Iron Man Arc Reactor power up

Extreme/Extremis ვირუსი: რკინის კაცი 3-დან, თვითრეგენერაციის უნარის დემონსტრირება. Iron Man 3 Extremis virus healing Iron Man 3 Extremis powers

პანდორას ფლორა/ფაუნა: გიგანტური ცხოველები და მცენარეები, ეივა. Avatar Pandora bioluminescent forest Avatar Iknimaya Banshee scene

ნავების სუნთქვა/ფიზიოლოგია: პანდორას ატმოსფეროს თავისებურებების ახსნა. Avatar Na’vi breathing mask Avatar Pandora atmosphere explained

შემცირება და ზრდა: სკოტი ლენგის და ჰოუპის ზომის ცვლილებები და ფიზიკური ეფექტები. Ant-Man shrinking and growing scene Ant-Man physics size change

კვანტური სამყარო: კვანტური სფეროს აღწერა (თუმცა ნაკლებად ბიოლოგიური, კარგია ფიზიკის და მასშტაბის განსახილველად). Ant-Man Quantum Realm explained