განვაგრძოთ სტივ ბიდალფის წიგნის – „ბედნიერი მშობლობის საიდუმლოს“ კითხვა და გავეცნოთ ნაწყვეტს, რომელსაც ჰქვია „როგორ ვესაუბრებით ბავშვებს“.
მეცნიერებმა გაარკვიეს, რომ ადამიანი გაცილებით ძლიერად აღიქვამს ისეთ ფრაზებს, რომლებიც გარკვეული სიგნალების თანხლებით წარმოითქმება. ასეთი სიგნალი შეიძლება იყოს შეხება, მხედველობითი კონტაქტი, ინტონაცია. აი, უბრალო მაგალითი: თუ თქვენ გეუბნებიან, რომ უმაქნისი და უსარგებლო ადამინი ხართ, ეს უდავოდ გაგაბრაზებთ, მაგრამ თუ შეურაცხმყოფელი ამავე დროს წარბებსაც შეყრის და ხმასაც აუწევს, უფრო მეტად განერვიულდებით. ამას დაუმატეთ აგრესორის ფიზიკური სიდიდე და ის გარემოება, რომ იგი თქვენი ოჯახის წევრია, რომელზეც დამოკიდებულია თქვენი კეთილდღეობა, რადგან ჯერ მეტისმეტად პატარა ხართ და თავად ვერ მოახერხებთ საკუთრი საჭიროებების დაკმაყოფილებას. ამ დროს ალბათ ისეთ დღეში ჩავარდებით, რომ ეს სიტყვები სამუდამოდ დაგამახსოვრდებათ.
თანამედროვე დასავლურ კულტურაში ადამიანები მიჩვეულნი არიან ემოციების შეკავებას. ჩვენ ვცდილობთ, თავზე ხელი არ ავიღოთ, მკვეთრად არ გამოვხატოთ ემოციები, ვმალავთ სიხარულს, უფრო მეტად კი უბედურებას და არავითარ შემთხვევაში არ ვიმჩნევთ, რომ ცუდად ვგრძნობთ თავს. ამის გამო ჩვენი შვილები უცნაურ მდგომარეობაში ვარდებიან. ერთი მხრივ, ვეუბნებით მათ: „ძვირფასო, ნუ მოიქცევი ასე, წამოდი, წავიდეთ“ ანუ „შენ კარგი ბიჭი ხარ“. ეს ნეგატიური და პოზიტიური სიგნალები საკმაოდ სუსტია და ძლიერ ეფექტს ვერ ახდენს. ერთ მშვენიერ დღეს კი, როდესაც დედიკო და მამიკო ზღვარზე არიან, უარყოფითი ენერგია მოულოდნელად იფეთქებს: „ენა ჩაიკმინდე, შე საზიზღარო, შენი ხმა არ გავიგონო!“ ამ მრისხანე სიტყვებს კიდევ უფრო მრისხანე გამოხედვა და გამაყრუებელი ყვირილი ახლავს თან. უფროსი უახლოვდება პატარას აკანკალებული და ფაქტობრივად უკონტროლო. აი, ეს კი დაუვიწყარი სცენაა, რომლის დროსაც ბავშვი ასკვნის: „ეჰ, თურმე რას ფიქრობენ ჩემზე დედა და მამა!“
სტრესულ მდგომარეობაში მყოფი უფროსები ზოგჯერ წარმოუდგენლად სასტიკ რაღაცებს ამბობენ:
- „ვნანობ, რომ საერთოდ გაჩნდი ამ ქვეყანაზე“.
- „უტვინო, ჩლუნგი, იდიოტი!“
- „შენ რა, ჩემი სიკვდილი გინდა?!“
- „მინდა, მოგახრჩო!“
არაფერია ცუდი იმაში, თუ ბავშვს გავუბრაზდებით ან თუ მისი თანდასწრებით ბრაზს გამოვხატავთ. პირიქით – ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ ზრდასრული ადამიანები ხანდახან ბრაზობენ და სჭირდებათ მრისხანების გამოხატვა, რათა განიტვირთონ, დაძაბულობა მოიხსნან. პრობლემა წარმოიშობა მაშინ, როდესაც პოზიტიური მტკიცება („შენ კარგი ბიჭი/გოგო ხარ“, „ჩვენ ძალიან გვიყვარხარ“, „ჩვენ შენზე ვზრუნავთ და ყოველთვის ვიზრუნებთ“) ნაკლებდამაჯერებელია, ვიდრე ნეგატიური შეფასება. ამას ერთვის ისიც, რომ უფროსები პატარებს პოზიტიურ გრძნობებს ისევე უმალავენ, როგორც ნეგატიურს.
ბავშვის თვითშეგრძნება ფორმირდება არამხოლოდ ქების ან დამამცირებელი შენიშვნების ზეგავლენით. ჩვენ გავლენას ვახდენთ ბავშვებზე ჩვენი თხოვნებით, მისწრაფებებით. უფროსები ხშირად საკუთარ თავს ელაპარაკებიან. ეს ჩვევა მათ მშობლებმა გადასცეს, თვითონ კი, თავის მხრივ, მომდევნო თაობას გადასცემენ. იმისი თქმა მინდა, რომ ნებისმიერმა ფრაზამ შეიძლება ძალიან სერიოზული გავლენა მოახდნოს თქვენს პატარაზე.
მაგალითად, შესაძლოა უთხრათ შვილს: „აბა, გაბედე და სკოლაში დღესაც ჩაერიე ჩხუბში!“ იმავე შინაარსის ფრაზა შეიძლება ამგვარადაც წარმოითქვას: „მე მინდა, დღეს კარგი დრო გაატარო და გაერთო მხოლოდ იმ ბავშვების გარემოცვაში, რომლებიც მოგწონს“. ვფიქრობ, ამ ორ წინადადებას შორის განსხვავება აშკარაა. საქმე ის არის, რომ თუ ბავშვს ეტყვით: „აი, ნახე, ახლა ჩამოვარდები!“ – ის დაიმახსოვრებს ორ რამეს: „ნახე“ და „ახლა ჩამოვარდები“. ფიქრი კი ავტომატურად გავიძულებს შესაბამისი ქცევის შესრულებას. ანუ ბავშვი, რომელიც ცოცხლად წარმოიდგენს, თუ როგორ ვარდება ხიდიდან, სავარაუდოდ, მართლაც ჩამოვარდება. ამიტომ, ვფიქრობ, პოზიტიური გამონათქვამების გამოყენება ჯობია. მაგალითად, ასე: „ტოტს მოეჭიდე“. ყოველდღიურად უამრავ მსაგავს სიტუაციას ვაწყდებით. ნაცვლად ამისა: „არ გადაირბინო მანქანების სავალ ნაწილზე!“ – უმჯობესია ვთქვათ: „ჩემ გვერდით იარე ტროტუარზე“. მთავარია, ბავშვს ისე ვესაუბროთ, რომ მან ადვილად წარმოიდგინოს, რისი გაკეთება შეიძლება და რისი – არა.
სასურველია, ბავშვებს გარკვევით აუხსნათ, როგორი საქციელია უფრო მართებული. მათ ხშირად არ ესმით, რომ საფრთხე ემუქრებათ, ამიტომ მოთხოვნები მკაფიოდ უნდა ჩამოაყალიბოთ.
„ნინო, ორივე ხელი მაგრად ჩასჭიდე ნავის კიდეს“, – ასე ჩამოყალიბებული მოთხოვნა გაცილებით სასარგებლო იქნება ბავშვისთვის, ვიდრე: „ახლა წყალში გადავარდები!“ – ან უფრო უარესი: „აბა, წარმოიდგინე, რა დღეში ჩავვარდები, შენ რომ დაიხრჩო!“ ერთი შეხედვით, განსაკუთრებული არაფერია, მაგრამ ბავშვის აღქმისთვის დიდი სხვაობაა.
პოზიტიური გამონათქვამი ბავშვს პოზიტიურად ფიქრისა და ქმედებისთვის განაწყობს. ის საკუთარ თავში განსაკუთრებულ ძალას გრძნობს, რომლის საშუალებითაც ყოველგვარ სირთულეს გაუმკლავდება. ბავშვი წინასწარ წარმოიდგენს საკუთარ წარმატებას და შინაგანი ხმა მას ამ წარმატებისთვის „დააპროგრამებს“. გამამხნევებელი სიტყვები პატარას გონებაში ჩაებეჭდება და სიცოცხლის ბოლომდე თან გაჰყვება.
ყველა ბავშვი (გარდაიშვიათი გამონაკლისისა) გულწრფელად უყვართ მშობლებს, მაგრამ ბევრმა არც კი იცის ამის შესახებ. მრავალწლიანი ფსიქოთერაპიული პრაქტიკის განმავლობაში ბევრი ზრდასრული ადამინი შემხვედრია, რომელსაც მთელი სიცოცხლე სჯეროდა, რომ მშობლებს უნიათოდ და ხელმოცარულად მიაჩნდათ. ოჯახებთან მუშაობისას ყველაზე ამაღელვებელი მომენტი ხშირად სწორედ ბავშვების იმაში დარწმუნებაა, რომ ასე არ არის, რათა მშობლებმაც და შვილებმაც თავი დააღწიონ ამ სამწუხარო გაუგებრობას.
ყველა ბავშვისა და მოზარდის ცხოვრებაში არის მძიმე მომენტები – უმცროსი დის ან ძმის დაბადება, მშობლების განქორწინება, სწავლაში ხელის მოცარვა, სამსახურის წარუმატებელი ძიება… სწორედ ასეთ წუთებშია ძალიან მნიშვნელოვანი შვილისთვის პოზიტური სიგნალების გადაცემა, მხარზე ხელის დადება და თვალებში ჩახედვა, რითაც მიანიშნებთ: „რაც არ უნდა მოხდეს, განსაკუთრებულ, ყველაზე მნიშვნელოვან და ძვირფას არსებად დარჩები ჩვენთვის. ჩვენ გვჯერა, რომ შენ საუკეთესო ხარ“.
მინდა, მკითხველს რამდენიმე რჩევა მივცე:
- ბავშვის დასაყოლიებლად არასოდეს გამოიყენოთ დამამცირებელი, დამაკნინებელი სიტყვები („ძუნწო პატარა მაიმუნო, ახლავე ათხოვე სათამაშო შენს დაიკოს!“).
- არ მიმართოთ დამამცირებელი მეტსახელით, თუნდაც ხუმრობით („პატარა ღორმუცელავ, მოდი, ვახშამი უკვე მზად არის!“)
- არასდროს შეადაროთ ბავშვი სხვას („ისეთივე უმაქნისი ხარ, როგორიც მამაშენი“; „ნეტავ გამაგებიანა რატომ არ შეგიძლია ისე კარგად მოიქცე, როგორც შენი ძამიკო იქცევა?“).
- ეცადეთ, შვილებს საუკეთესო მაგალითი მისცეთ და არასდროს უთხრათ მსგავსი სიტყვები: „თავი დამანებე, შე მომაბეზრებელო, უკვე დამღალე!“; „თუ კიდევ დაარტყამ უმცროს ძამიკოს, გაგლახავ!“
- არასოდეს ისაუბროთ ბავშვების ნაკლოვანებებზე მისივე თანდასწრებით („ის ისეთი სუსტი და თვინიერია, რომ ცხოვრებაში ძალიან გაუჭირდება“).
- არასოდეს შეაქოთ ბავშვი საეჭვო საქციელისთვის – მომავალში ამან შესაძლოა უსიამოვნება შეამთხვიოს („ყოჩაღ, კარგად გამოძვერი სიტუაციიდან, მეზობელი ვერც კი მიხვდა, რომ ფანჯარა შენ ჩაუტეხე. ახლა მისი ჩხუბის თავი არ მქონდა“).
- არ გაუღვივოთ ბავშვს დანაშაულის გრძნობა („ღმერთო ჩემო, როგორ დამღალე! ისე ცუდად ვარ, სიკვდილი მინდა“).
არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვებთან გულწრფელი და დამაჯერებელი საუბარია საჭირო. ამ დროს მათ თვალებში უნდა ვუყუროთ ან, თუ ძალიან პატარაა, ხელშიც კი ავიყვანოთ. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ჯობია, პატარას ინფორმაცია შეფარვით, ქარაგმულად მიაწოდოთ, რათა უფრო ადვილად აღიქვას. მშობლებს ყოველდღიურად აქვთ შესაძლებლობა, ბავშვს საკუთრი ძალების რწმენა ჩაუნერგონ.
მაგალითად, გინდათ, ბავშვმა დაგიჯეროთ: „შენსავით ჭკვიანი ბიჭი ადვილად მოიფიქრებს, როგორ გაუნაწილოს და-ძმას ნივთები“; „დარწმუნებული ვარ, ადვილად მოახერხებ უმცროს დაიკოსთან დამეგობრებას – შენ ხომ ჭკვიანი გოგო ხარ“.
ბავშვი შეუძლოდაა ან პრობლემები აქვს: „მალე გამოჯანმრთელდები, უბრალოდ ცოტა დასვენება გჭირდება“; „ვიცი, რომ ძალიან ჭკვიანი ხარ და ადვილად ამოხსნი ამოცანას, თუ ცოტას მოგეხმარები“; „ახალ სკოლაში პირველივე დღეს ძნელია მეგობრების შეძენა. შენს თანაკლასელებს დრო სჭირდებათ, რომ უკეთ გაგიცნონ და მიხვდნენ, რომ ძალიან საინტერესო ადამინი ხარ“.
ან ისე, უბრალოდ: „ისე კარგად ზრუნავდი პატარებზე, რომ ძალიან შეაყვარე თავი“; „ისეთი სწრაფი ხარ, ვერ გეწევი“; „ძალიან კარგად მღერი, შენი ხმა ძალიან სასიამოვნოდ ჟღერს“; „ეს კაბა ძალიან გიხდება, ძალიან ლამაზი ხარ“; „რა ლამაზად დაგიხატავს, ვფიქრობ, ხატვის ნიჭი გაქვს“.
არ შეაქოთ შვილები მხოლოდ იმისთვის, რომ დაამშვიდოთ და შიში გაუფანტოთ. უსმინეთ მათ. არასოდეს მოუჩლიქოთ ენა. ქებასაც აქვს საზღვარი და, რაც მთავარია, ის გულწრფელი უნდა იყოს. თუ არ გჯერათ იმისი, რის თქმასაც აპირებთ, უმჯობესია, თავი შეიკავოთ და არ ითვალთმაქცოთ. დარწმუნებული ვარ, არ ეტყვით პატარას: „უი, რა საყვარელი ხარ, რომ ბებოს ნაჩუქარი ლარნაკი მხოლოდ სანახევროდ დაამსხვრიე“.
გაითვალისწინეთ რჩევები და იყავით ბედნიერი მშობელი.
