მიმდინარე საუკუნეში საგანმანათლებლო სისტემებმა ძირეული ცვლილებები განიცადა. სწავლისა და სწავლების სტანდარტები და მოლოდინები მნიშვნელოვნად შეიცვალა და, რაც მთავარია, შემსწავლელისა და მასწავლებლის როლების ერთგვარი გადანაცვლება მოხდა. თანამედროვე შემსწავლელი პასიურ როლზე უარს ამბობს და უწყვეტი სწავლის პროცესში აქტიური ლიდერის როლს თამაშობს. გარდა ამისა, XXI საუკუნის რეალობა, თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით, მასწავლებლებს ან შემსწავლელებს შორის თანამშრომლობითი კავშირების დამყარებისა და ორივე მხარის მიერ საჭირო ინფორაციის მოპოვების მზარდ შესაძლებლობებს ქმნის.
ამ მასშტაბური ცვლილებების შესაბამისად, XXI საუკუნის განმანათლებლები უფრო მეტად არიან მოსწავლეზე ორიენტირებულნი, არჩევენ ჰოლისტიკურ მიდგომას და მოსწავლეებს საგნობრივ მასალასთან ერთად სწავლის სტრატეგიებსა და ტექნიკებსაც სთავაზობენ. თანამედროვე განმანათლებელი მუდმივად აფასებს იმ უნარ-ჩვევებს, რომლებიც მოსწავლეებს გლობალურ ეკონომიკაში კონკურენტუნარიანობის შესანარჩუნებლად დასჭირდებათ.
და მაინც, რა უნარ-ჩვევებს მოითხოვს XXI საუკუნის გლობალური ეკონომიკა და, შესაბამისად, რა მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს თანამედროვე განმანათლებელი?
XXI საუკუნის უნარ-ჩვევები:
განათლების სფეროში სპეციალიზებული წამყვანი ორგანიზაციები აშშ-ში, მათ შორის _ “პარტნიორობა XXI საუკუნის უნარ-ჩვევებისთვის” და “XXI საუკუნის სკოლები”, XXI საუკუნის უნარ-ჩვევებს სამ კატეგორიად და რამდენიმე ქვეკატეგორიად ყოფენ:
. სწავლისა და ინოვაციის უნარ-ჩვევები;
. შემოქმედებითობა და გამომგონებლობა;
. კრიტიკული აზროვნება და პრობლემების გადაჭრა;
. კომუნიკაცია და თანამშრომლობითი სწავლა;
. საინფორმაციო, მედია- და ტექნოლოგიური უნარ-ჩვევები;
. ინფორმაციის მოპოვება და ანალიზი;
. მედიაწიგნიერება;
. საინფორმაციო წიგნიერება;
. ტექნოლოგიური წიგნიერება;
. სასიცოცხლო და პროფესიული უნარ-ჩვევები;
. მოქნილობა და ადაპტაცია;
. ინიციატივა და დამოუკიდებლად მუშაობა;
. სოციალური და კულტურული უნარ-ჩვევები;
. ცნობისმოყვარეობა და ფანტაზიის უნარი;
. პროდუქტულობა და ანგარიშვალდებულება;
. ლიდერობა და პასუხისმგებლობა.
ცხადია, მოსწავლეთათვის ამ უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება XXI საუკუნის სწავლების პარადიგმაში მნიშვნელოვან გარდატეხას მოითხოვს. ამასთანვე, იცვლება მოლოდინები XXI საუკუნის მასწავლებლების მიმართ.
თანამედროვე განმანათლებლის მიმართ ძირითადად ორი ტიპის მოთხოვნები ჩნდება, რომლებიც უკავშირდება მის ზოგად თვისებებსა და პროფესიულ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს. ქვემოთ დეტალურად განვიხილავთ ორივე სახის მოთხოვნებს.
XXI საუკუნის განმანათლებელთათვის საჭირო ზოგად თვისებებს შორის უპირატესად ასახელებენ ადაპტირების, კომუნიკაციისა და წარმოსახვის უნარებს, სწავლებისადმი ინტერესს, აგრეთვე ლიდერობის, მოდელირების, თანამშრომლობის ჩვევებს და რისკისადმი მზაობას. პროფესიული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების თვალსაზრისით კი თანამედროვე მასწავლებლებს მოეთხოვებათ XXI საუკუნის სწავლების მოდელების ცოდნა (XXI საუკუნის სწავლების მოდელების აღწერა იხილეთ ქვემოთ), ისევე როგორც სასწავლო გარემოსა და პროცესის (სტანდარტებისა და შეფასების, სასწავლო გეგმის და ა.შ.) განახლებული კრიტერიუმების ფლობა და პრაქტიკაში გამოყენება.
ზოგად თვისებებს შორის ადაპტირების უნარს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან ახალი სწავლების მეთოდების, სასწავლო გარემოს და მასალების, ტექნიკური უნარ-ჩვევებისა და ტექნოლოგიების გამოყენება არსებულ კონტექსტზე დაყრდნობით უნდა განხორციელდეს. ასევე, მასწავლებელს ყოველთვის მზად უნდა ჰქონდეს გაკვეთილის სათადარიგო გეგმა. წარმოსახვის უნარის მეშვეობით მასწავლებელი განსაზღვრავს XXI საუკუნის სწავლების მოდელების, ახალი მეთოდისა თუ ტექნიკის, მასალის თუ ტექნოლოგიების გამოყენების პოტენციალს მიმდინარე მიზნების მისაღწევად და მხოლოდ ამის შემდეგ იღებს გადაწყვეტილებას რომელიმე მათგანის არჩევის შესახებ.
თანამშრომლობითი უნარ-ჩვევები გულისხმობს თანამშრომლობითი/კოლაბორაციული ინსტრუმენტების ცოდნასა და გამოყენებას, ისევე, როგორც მოსწავლეების აზრის გაზიარებას, მათი ინტერესებისა თუ საჭიროებების მიხედვით პროცესების ადაპტირებას, მოსწავლეთა შეფასებების/კრიტიკის მიღებასა და გათვალისწინებას. რისკისადმი მზაობა გულისხმობს მოსწავლეთა შესაძლებლობების რწმენას და მათთვის მეტი თავისუფლების მიცემას, ისევე, როგორც პროფესიული განვითარების გზაზე რისკის გაწევას და ახალ ტექნოლოგიებთან მუშაობისას თავის გამოცდას. ვინაიდან XXI საუკუნეში მოსწავლეებისგან უწყვეტი სწავლისადმი მზაობას ველით, ბუნებრივია, მასწავლებლებს სწავლისადმი მუდმივი ინტერესის ჩვენება და სიახლეებისკენ სწრაფვა მოეთხოვებათ. კომუნიკაციის კომპეტენცია არა მხოლოდ კომუნიკაციის უნარ-ჩვევებს, არამედ მოსწავლეებს შორის კომუნიკაციის ხელშეწყობის, კონტროლის და მართვის უნარებსაც მოიცავს. ლიდერის უნარ-ჩვევების გარეშე წარმოუდგენელია რაიმე სიახლის წარმატებით დანერგვა, მოულოდნელი სიტუაციების მართვა და განსაკუთრებით XXI საუკუნის ახალგაზრდა თაობისთვის დამახასიათებელი ინდივიდუალისტური მუშაობის სტილში თანამშრომლობითი ელემენტების შეტანა და საბოლოოდ _ თანამშრომლობითი სწავლის დამკვიდრება. დაბოლოს, თანამედროვე მასწავლებლისგან ველით ტოლერანტულობასა და თვითკრიტიკულობას.
აკადემიურ დონეზე, მასწავლებლისთვის სწავლების შემდეგი მოდელების ცოდნა და გამოყენებაა რეკომენდებული:
· აუთენტური სწავლება – რეალური პრობლემებისა და შეკითხვების განხილვა სწავლების პროცესში;
· მოდელირების მეთოდი – ფიზიკური და ვირტუალური მოდელების შექმნა საკითხის ზუსტი აღქმისა და გაგებისთვის;
· შინაგანი მოტივირების მეთოდი – სწავლისადმი პოზიტიური ემოციური კავშირების ინდენტიფიცირება და გამოყენება;
· მულტიმოდალური სწავლება – განსხვავებული სწავლის სტილის შესაბამისი სწავლების მეთოდების გამოყენება;
· სოციალური სწავლება – სოციალური ურთიერთობებისა და კომუნიკაციის ძალის გამოყენება სასწავლო შედეგების გაუმჯობესების მიზნით;
· საერთაშორისო სწავლება – მსოფლიოს გამოცდილების გაზიარება სწავლისა და სწავლების პროცესის გაუმჯობესების მიზნით.
ზემოთ სასწავლო პროცესისა და გარემოს განახლებული კრიტერიუმების ცოდნისა და გამოყენების აუცილებლობა ვახსენეთ. როგორია XXI საუკუნის უნარ-ჩვევების შესწავლისთვის საუკეთესო სასწავლო გარემო და რას მოიცავს თანამედროვე სასწავლო პროცესი? რა ცვლილებების შეტანა ევალება სასწავლო გარემოში XXI საუკუნის მასწავლებელს და რა კომპეტენციებს უნდა ფლობდეს ის ამ ცვლილებების განსახორციელებლად?
ქვემოთ მოცემულ ცხრილში წარმოგიდგენთ განსხვავებებს ტრადიციულ და თანამედროვე სასწავლო გარემოს შორის; ასევე, განვსაზღვრავთ მასწავლებლების კომპეტენციებს თითოეული მოთხოვნის შესაბამისად.
|
სასწავლო პროცესი/გარემო მე-20 საუკუნეში
|
სასწავლო პროცესი/გარემო XXI საუკუნეში
|
მასწავლებლის კომპეტენცია
|
|
დროზე ორიენტირებული
|
შედეგზე ორიენტირებული
|
დიფერენცირებული სწავლება
განმავითარებელი შეფასების ფორმები
ეფექტური მულტიმედიარესურსების იდენტიფიცირება
|
|
მთავარი მიზანი: ფაქტების დამახსოვრება
|
მთავარი მიზანი: ფაქტების დავიწყების შემდეგ რის გაკეთებას შეძლებენ
მოსწავლეები
|
შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების სწავლება
პრობლემების გადაჭრის უნარ-ჩვევების სწავლება
|
|
ბლუმის ტაქსონომიის ქვედა დონე – ცოდნა,
გაგება, გამოყენება
|
ბლუმის ტაქსონომიის ზედა დონე – სინთეზი, ანალიზი და შეფასება (თუმცა
მოიცავს ქვედა დონეზე მუშაობასაც)
|
საგნობრივი კომპეტენცია
კვლევისა და ანალიზის უნარ-ჩვევები
|
|
სახელმძღვანელოზე ორიენტირებული
|
კვლევაზე ორიენტირებული
|
კვლევითი ინსტრუმენტების გამოყენების ცოდნა
პროექტებით სწავლების მეთოდიკა
|
|
პასიური სწავლა
|
აქტიური სწავლა
|
შემოქმედებითი და ინოვაციური უნარ-ჩვევები
მულტიმედია რესურსების მოპოვების და გამოყენების უნარ-ჩვევები
|
|
მოსწავლე მუშაობს იზოლირებულად
|
მოსწავლეები თანამშრომლობენ თანაკლასელებთან და მსოფლიოს სხვადასხვა
ქვეყნის თანატოლებთან
|
თანატოლთა ურთიერთობების მართვა
მენტორობის, კონსულტირების და ლიდერობის უნარ-ჩვევები
|
|
მასწავლებელზე ორიენტირებული: მთელი ყურადღება
მასწავლებელზეა, იგია ინფორმაციის წყარო.
|
მოსწავლეზე ორიენტირებული: მასწავლებელს ფასილიტატორის/გზამკვლევის
როლი აკისრია.
|
დროის/სივრცის მართვა და განაწილება
მოსწავლეთა თანაბარი ჩართულობის უზრუნველყოფა
|
|
მოსწავლის თავისუფლება შეზღუდულია
|
მოსწავლეს დიდი თავისუფლება აქვს
|
მონიტორინგისა და შეფასების მექანიზმების ცოდნა და გამოყენება
საავტორო უფლებების სწავლება
|
|
“დისციპლინის პრობლემები” – მასწავლებლები
არ ენდობიან მოსწავლეებს და პირიქით. მოსწავლეთა მოტივაცია დაბალია.
|
დისციპლინის პრობლემები არ არსებობს – მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს
შორის ორმხრივი პატივისცემაა; მოსწავლეთა მოტივაცია მაღალია.
|
კლასის მართვის პრევენციული მეთოდები
წახალისებაზე დაფუძნებული მოტივირების მეთოდები
|
|
დანაწევრებული სასწავლო გეგმა
|
ინტეგრირებული და ინტერდისციპლინური სასწავლო
გეგმა
|
კროსდიციპლინური სტანდარტების შემუშავება
სასწავლო პროფესიული გაერთიანებების ფასილიტაცია
|
|
საშუალო ნიშნის გამოყვანა
|
ნიშნები გამომდინარეობს ათვისებული ცოდნიდან.
|
შემაჯამებელი შეფასების მეთოდები
შეფასების შედეგების ანალიზი და მათი გამოყენება
|
|
დაბალი მოლოდინები
|
მაღალი მოლოდინები – ჩვენი მოლოდინია, რომ ყველა მოსწავლე მიაღწევს
წარმატებას.
|
მოლოდინების ზუსტად ჩამოყალიბება და გაზიარება
ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შემუშავება
|
|
მასწავლებელი არის მოსამართლე. სხვა ვერავინ
ხედავს მოსწავლის ნამუშევარს.
|
მიღებულია თვითშეფასების, თანატოლთა და სხვა ტიპის შეფასებების პრაქტიკა.
|
შეფასების რუბრიკების შექმნა
ონლაინ და ტექნოლოგიური რესურსების გამოყენება შეფასების პროცესში
|
|
სასწავლო გეგმა არ შეესაბამება მოსწავლეთა
ინტერესებს.
|
სასწავლო გეგმა მოსწავლეების ინტერესებს, გამოცდილებას, ნიჭს და რეალურ
გარემო პირობებს ეფუძნება.
|
საჭიროებების მოკვლევის მეთოდიკა
წარმომადგელობითი ნიმუშის გამოყვანა
სასწავლო გეგმის შედგენა
|
|
ბეჭდვითი მასალები სწავლისა და შეფასების
ძირითადი წყაროა.
|
სწავლისა და შეფასების პროცესში გამოიყენება წარმოდგენები, პროექტები,
მედია საშუალებები
|
შემოქმედებითობის უნარ-ჩვევები
ღონისძიებების/პროექტების დაგეგმვა და ორგანიზება
|
|
მოსწავლეთა მრავალფეროვნება უგულებელყოფილია.
|
სასწავლო პროგრამა და სწავლება ითვალისწინებს მოსწავლეთა მრავალფეროვნებას.
|
მრავალფეროვნების პოზიტიურად გამოყენება
კონფლიქტების მართვა და გადაჭრა
|
|
წიგნიერება განისაზღვრება წერა-კითხვისა
და მათემატიკის ცოდნით.
|
ისწავლება მრავალმხრივი წიგნიერება, რაც აუცილებელია XXI საუკუნის გლობალიზებულ
ერაში ცხოვრებისა და მუშაობისთვის.
|
ტექნოლოგიური და მედია წიგნიერება
ვიზუალური წიგნიერება
ბეჭდვითი წიგნიერება
|
|
სტანდარტიზებული ტესტების მოთხოვნა
|
სტანდარტიზებულ ტესტებთან ერთად გამოიყენება შეფასების სხვა ფორმები.
|
განმავითარებელი და შემაჯამებელი შეფასების ფორმების შედგენის, ადაპტირების
და გამოყენების ცოდნა
|
