ართვინში დილაუთენია შევდივართ. მანამდე სამი საათი ხოფაში ვუდარაჯეთ ერთი იაფფასიანი საჩაიეს გაღებას. მზის ამოწვერვისთანავე გაიხსნა, ჩვენდა ბედად, და ცოტა შევთბით. მერე უნივერსიტეტის მანქანამაც მოგვაკითხა და წავედით. ოთხნი ვართ. რამდენიმეს დაღლილობისგან მანქანაში ჩასხდომისთანავე ეძინება. მეც ძლივს ვიკავებ თავს. ჭოროხის ხეობას მივუყვებით, უფრო სწორად, მივაჭენებთ მანქანას. მძღოლი გამოცდილი ჩანს, მაგრამ ეს დიდი ვერაფერი შვებაა. ყოველ მოსახვევში სავარძლებს ორივე ხელით ვართ ჩაჭიდებული. მოსახვევებს კი აქ რა გამოლევს. მძღოლი ხან გვიხსნის რაღაცას, ხანაც გვეკითხება თურქულად – ინგლისური არ იცის. მე ინგლისურად ვპასუხობ. არ ვიცი, ინგლისურისთვის რა მრჯის, მაგრამ ქვეცნობიერად უცხოეთში ვარ და ქართულ ენაზე საუბარს ცხადია, არ ვფიქრობ. ნათიას აოცებს, რომ თურქული მესმის. ღმერთმა დალოცოს ჟესტიკულაციის მომგონი – ყველაზე დახვეწილი საერთაშორისო ენაა.
შევედით, როგორც იქნა, ქალაქში. სანახაობამ ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. ქალაქის დიდი ნაწილი მთის ფერდობზეა გაშეშებული. ქუჩები ან აღმართს მიუყვება, ან თავქვე ეშვება, ამიტომ მანქანები ნელა მოძრაობენ. იმდენად ნელა, რომ „ზებრები“ და შუქნიშნები არცაა საჭირო. ვერც ნახავთ ვერსად. არც საცობებია. მანქანების ნაკადი მდინარესავით მიედინება. აქ საცობი ნელი დინების კიდევ უფრო შენელებას ნიშნავს. ესაა და ეს.
მთაზე წამომართულ ქალაქს ათათურქის ძეგლი კიდევ უფრო მაღალი მწვერვალიდან გადმოჰყურებს. მთელ თურქეთში ათათურქის ყველაზე დიდი ძეგლი ართვინშიაო, სიამაყით მეუბნება მასპინძელი. როგორც ჩანს, დიდ პატივს სცემენ. სამართლიანადაც – მან ხომ თურქეთს ახალი სიცოცხლე აჩუქა. ერთი-ორი აქაური, უფრო გაბედული, სინანულითაც კი შენიშნავს, ბოლო დროს „თავსაფრიანი დედაკაცები“ მომრავლდნენო. მათაც სწამთ თავიანთი ალაჰის, მაგრამ ზედმეტ ფუნდამენტალიზმს ემიჯნებიან.
ჩვენი მასპინძელი უნივერსიტეტი 2007 წელს დაარსდა. თურქეთის კვალობაზე, დიდი არ ეთქმის, მიუხედავად იმისა, რომ იქ ათი ათასი სტუდენტი სწავლობს. ამ პატარა პროვინციულ ქალაქში თანამედროვე ევროპული სტანდარტების უნივერსიტეტი სამვარსკვლავიანი სასტუმროს სადარი სტუდენტური საცხოვრებლითურთ მაკვირვებს. ბიბლიოთეკა ცალკე საუბრის თემაა, მაგრამ დიდი ქვეყნის თავისებურება წიგნის თაროებზეც ჩანს. აქ ქიმიის არაერთ ცნობილ სახელმძღვანელოს ნახავთ თურქულ ენაზე. უნივერსიტეტი სახელმწიფოა, თუმცა მისი დღევანდელი იერსახე ერთი დიდი, წარმოშობით ართვინელი, მეცენატის დამსახურებაა. მეორე მეცენატი კი ჭოროხის გაღმა, ქალაქის მეორე ფერდობზე, საუნივერსიტეტო კამპუსის მომიჯნავედ, ბოტანიკურ ბაღს აშენებს. რა დიდსულოვანი უნდა იყო, რომ ამ ხრიოკ მიწაზე ბაღის გაშენება მოიწადინო, – მიწაზე, სადაც გრუნტიან-მცენარეებიანად ყველაფერი ნულიდან არის დასაწყები. ერთად კი ეს ორი წამოწყება თურქეთის პატარა პროვინციულ ქალაქს საუცხოოს ხდის. ჩემი თურქი მეგობარი ამბობს კიდეც, თუ ოჯახი გყავს და გინდა, მეცნიერება აკეთო, ართვინი მთელ თურქეთში საუკეთესო ადგილიაო. ქალაქის მერი, ყოფილი მოჭიდავე და წარმოშობით ახალციხელი, გვეუბნება, რომ ართვინის საუნივერსიტეტო ქალაქად ქცევა აქვთ გადაწყვეტილი.
მარტო მერი როდია გურჯისტანელი – ქართველს აქ ყოველ ნაბიჯზე შეხვდები. ქალაქი პატარაა და, როგორც იტყვიან, ყველა ყველას იცნობს, არა მარტო გვარ-სახელებით, არამედ წარმოშობითაც. ერთგან ჩვენი ყურადღება დახლზე დაწყობილმა უზარმაზარმა კომბოსტოებმა მიიქცია. მუსტაფამ შეამჩნია და გამყიდველზე გვითხრა: ეგ ჭაღარა კაცი ართვინში ცნობილი ქართველიაო.
კიდევ რითი დაგვამახსოვრა თავი ართვინმა? ინგლისურს აქ ვერსად გამოიყენებ. არათუ ქუჩაში – კაფეში, ბანკში, სასტუმროშიც კი. ქართული უფრო იციან. ყველგან იპოვი ქართულის მცოდნეს. ერთ-ერთ კაფეში მენეჯერმა, ჩვენდა გასაოცრად, ინგლისური იცოდა, მაგრამ შეკვეთის მისაღებად სამზარეულოდან იქაური ქართველი თანამშრომელი გამოიხმო და სთხოვა, შენ დაელაპარაკეო.
კიდევ ერთი: მუსტაფა მუსლიმია, წარმოშობით ისტანბულიდან, მეუღლე კი რუმინელი მართლმადიდებელი ჰყავს. ართვინი რომ არა, ცხოვრება ძალიან გაგვიჭირდებოდაო, მითხრა მუსტაფამ.
როგორც ჩანს, ართვინში ქართულ ენასთან ერთად ქართული ტოლერანტობაც შემოუნახავთ. ასეა: რაც ძვირფასია, მას დიდხანს და სათუთად ინახავენ.
