მშობლები და შვილები – ბედნიერების საიდუმლო

(დორის დორიეს რომანი “ხელი გაუწოდე სასწაულს”)

რა გავლენას ახდენს მშობელი შვილზე? არის თუ არა გარკვეულ სოციალურ გარემოსა თუ საზოგადოებაში დაბადება ერთგვარი ბედისწერა, რომელიც ადამიანს თავისუფალ არჩევანს უზღუდავს? როგორ უნდა დააღწიო თავი დროისა და ადამიანების მიერ შექმნილ დამთრგუნველ წესებსა და კანონებს? ამ კითხვების კონტექსტშია დორის დორიეს რომანის გმირთა ცხოვრება წარმოჩენილი.

თანამედროვე ევროპული ცივილიზაცია, ერთი შეხედვით, ყოველგვარ პირობას უქმნის ადამიანს თავისუფალი ცხოვრებისა და განვითარებისთვის. ადამიანი კი მაინც ვერ გადალახავს დამთრგუნველ მარტოობას, მაინც არ არის ბედნიერი. არის თავისუფალი არჩევანი: პოლიტიკური თუ რელიგიური შეხედულებებისა, გახსნილია საზღვრები, მაგრამ ადამიანი მაინც ვერ აღწევს თავს საკუთარი თავის ტყვეობას, მას, როგორც ადრე, ისევე აღელვებს რეალობასა და ილუზიურს შორის არსებული გადაულახავი უფსკრული, მოჩვენებითი ზნეობა, ორმაგი მორალი და ყოველივე ის, რაც ასე ნაცნობი და გაცვეთილია, თუმცა მარადის განხლებული და კვლავაც ძველებურად დამტანჯველი.

რომელი გრძნობა უფრო დამთრგუნველი და სასოწარმკვეთია: სიცარიელისა თუ მარტოობისა? ორივეს  თანაბარი ინტენსივობით შეუძლია დაგტაჯოს და დაგანგრიოს. თან ეს ნგრევა მით უფრო გრანდიოზული და სანახაობრივია, თუ სადმე ტყეში განმარტოებით კი არ ცხოვრობ, არამედ ხმაურიან, მრავალთავიან და ბუმბერაზ სხეულიანი შენობებითა და Aათასნაირი ჯიშისა და ფერის ადამიანით პირთამდე სავსე ქალაქის უდაბნოში.

ამ და სხვა ეგზისტენციალური კითხვების პასუხების ძიებაა თანამედროვე გერმანელი მწერალი ქალისა და რეჟისორის  ბესთსელერი `სასწაულს ხელი გაუწოდე~, რომელიც ქართულ ენაზე შესანიშნავად თარგმნა მაია მირიანაშვილმა, ახალგაზრდა, მაგრამ გამოცდილმა და ამ საქმეში დაოსტატებულმა მთარგმნელმა.

რომანის მთავარი გმირები ქალები არიან. მათი თვალთახედვით არის აღქმული და გაანალიზებული თანამედროვე სამყაროში მიმდინარე მოვლენები. რომანში სხვადასხვა პერსონაჟი ჰყვება თავისი ცხოვრების ამბავს, ხანდახან მთხრობელიც გამოჩნდება და იქმნება საინტერსო მოზაიკა, რომელშიც გმირების ცხოვრების ცალკეული ამბავი სხვადასხვა ფერის ნატეხივით ერწყმის და მიესადაგება ერთმანეთს, რათა მთლიანობაში დაიხატოს ფერადოვანი და დრამატული სურათი ყოფისა, რომელიც სავსეა ვნებების ჭიდილით, ჭირითა და სიხარულით, ერთგულებითა და ღალატით, `ხმაურითა და მძვინვარებით~, როგორც შექსპირი იტყოდა მაკბეტის პირით:

`სიცოცხლე მხოლოდ

ჩრდილი ყოფილა მოარული; ტაკიმასხარა,

რომელსაც ვიდრე დრო აქვს, ადის მაღალ სცენაზედ

და იჭიმება, იგრიხება მთლად გაქრობამდე.

სულელის ენით მოთხრობილი ამბავი არის,

თუმც უმნიშვნელო, მაგრამ სავსე აურზაურით~ (ივანე მაჩაბლის თარგმანი).

შემდეგ ფოლკნერმა სწორედ ამ მონოლოგიდან აიღო რომანისთვის სათაური `ხმაური და მძვინვარება~ და ერთ-ერთ მთხრობელად იდიოტი ბენჯამინ კომპსონი აქცია.

`ყველაზე დიდი საოცრება ისაა, რომ ვიცით, უნდა დავიხოცოთ, მაგრამ ყოველდღე მაინც ისე ვიქცევით, გეგონება, ეს ჩვენ არ გვეხებოდეს~, _ამბობს რომანის ერთი პერსონაჟი და ამგვარად გამოხატავს ადამიანის დროში არსებობის ტკივილს.

ამ რომანის გმირებიც ყოველდღიურ სიხარულსა თუ ტკივილს, სიყვარულსა თუ სიძულვილს გამოდევნებული ადამიანები არიან, ყოფით წვრილმანებში გახლართულნი და თავგზააბნეულნი, რომელთა გონებაში იშვიათად გაიკიაფებს ნაპერწკალი: სულიერსა და ამაღლებულზე, ზეციურსა და უკვდავზე რომ მიანიშნებს და სასწაულის რწმენას უნერგავს, თუმცა ეს ნაპერწკალი მალევე მიინავლება ისე, რომ კოცონად არ იქცევა და ადამიანიც ისევ იკარგება წვრილმანი საწუხარით ჩამობნელებულ ცხოვრების უღრანში.

რომანში, ერთი მხრივ, იხატება თავისუფალი ქალი, ინგრიდი, ჰიპური წარსულით და მისი ქალიშვილი, უცნაური სახელით, ეიფელ (დედამ სწორედ საზოგადოების მიმართ პროტესტის ნიშნად დაარქვა ქალიშვილს ეს სახელი). მათი ურთიერთობა წარმოაჩენს თაობათა შორის განსხვავებლობასა და დაპირისპირებას, რომელიც ვერ დაიძლევა, რადგან თანამედროვეობა თითქოს ყველანაირად უბიძგებს ადამიანებს არა დაახლოების, არამედ დაშორებისკენ.

მწერლის აზრით, ადამიანის ცხოვრებას განსაზღვრავს მისი ბავშვობა, მშობლებთან ურთიერთობა. ეიფელი, რომელიც გამუდმებით კარგავს შეყვარებულებს და სულ მარტოსულად გრძნობს თავს, წარსულზე ბევრს ფიქრობს, იხსენებს დედასთან ერთად გატარებულ დღეებს: `ჩვენ ძველ, უკვე აშმორებულ საძილე ტომრებში ფიჭვების ხეებქვეშ, გაშლილ კარავში გვეძინა, პლაჟიდან ცოტა მოშორებით. ფიჭვები ფეხებში ნემსებივით გვერჭობოდა, გარშემო დამპალი ბანანის სუნი იდგა. დედა მარტო გრძნობდა თავს, მეც ასევე, მაგრამ ყველაზე საშინელება ის იყო, რომ ეს ორივემ ვიცოდით~. `იქნებ დედაჩემიც ოცნებობდა ლამაზ სახლზე, წესიერ საწოლებზე, გრილ, თეთრ, კარგად დაუთოებულ ზეწრებზე, სააბაზანოზე ტუალეტითა და შხაპით, ონკანიდან მომდინარე მტკნარ წყალზე~. `საიდანღაც გაიგო, რომ ზაფხულობით ესპანეთში სამკაულების გაყიდვით ბევრი ფულის შოვნა შეიძლებოდა. მე დედას ვეხმარებოდი მარგალიტის მძივების გაკეთებაში, ზოგჯერ რესტორნიდან ვიპარავდი ჩანგლებს, რომელთაც ის ცხელ ქვიშაში დებდა, ვიდრე არ დადნებოდა, მერე სპეციალური იარაღით სამაჯურად გრეხდა~. შემდეგ, როდესაც დედა-შვილმა გაჭირვება გადალახა, წარსულის ტკივილი მაინც დარჩა, როგორც ერთგვარი გადაულახავი კომპლექსი.

ამ რომანშიც აქტუალურია გაუცხოების პრობლემა, როგორც დაუძეველი ბარიერი ბედნიერების ძიების გზაზე. რომანში გვხვდებიან განსხვავებული იდეოლოგიის, რელიგიური აღმსარებლობის, შეხედულების, სექსუალური ორიენტაციის ადამიანები, რათა სიღრმისეულად წარმოჩნდეს დროის მაჯისცემა, ის გარემო, რომელშიც მოზარდს უწევს სამყაროს შეცნობა და განვითარება, შეცდომების, დაცემისა და წამოდგომის გზით   ცხოვრებაში საკუთარი ადგილის მოპოვება და თავისი წილი ბედნიერების შექმნა.

რომანი სავსეა დრამატული ისტორიებით, რომლებიც მკითხველს დააფიქრებენ საკუთარ არჩევანსა და ცხოვრებაზე. ლაღი, ექსპრესიული თხრობა მწერალს საშუალებას აძლევს, გაიყოლიოს მკითხველი და შეუნელებელი ინტერესით ჩააკითხოს მთელი ტექსტი. კინომონტაჟის ტექნიკა, კადრების მონაცვლეობა ქმნის თხრობის საოცარ დინამიკას.

რომანში ერთმანეთს უპირისპირდება ბაშვის აღქმული ფერადოვანი, ცოცხალი, სიყვარულით აღსავსე ბედნიერი სამყარო, რომელიც დაძლევს ნებისმიერ რეალურ დაბრკოლებას და ყოველივეს ზღაპრულად აქცევს და დიდების ნაცრისფერი, გამოუვალი, უგზო-უკვლო ცხოვრება. პატარა ეიფელი, მშობელი დედის დაძახებას რომ უკრძალავდა, სახელით მომმართეო,  ასე ოცნებობდა: `მიყვარს ყვავილების ბაღში ბალახში წოლა, ყაყაჩოს ქვემოდან ცქერა, რამდენიმე მსუქანი ბაზი რომ დაბზუის თავზე, ხარბად  ეტანებიან მის წითელ  ფოთლებს და მთელ ყვავილს აცახცახებენ. უცნაური მწერია ეს  ბაზი, ისე გამოიყურება, გეგონება, საკარნავალო კოსტიუმი აცვია. ხშირად წარმომიდგენია, როგორ იხდის ის საღამოობით საკარნავალო კოსტიუმს, კიდებს ლურსმანზე,  ნაცრისფერი გაშიშვლებული, გამხდარი ტანით ერთ პაწაწინა  მაგიდასთან ჯდება და კოვზით თაფლს შეექცევა გაძღომამდე~. მერე, ზრდასთან ერთად, ეს ყოველივე სადღაც ქრება და ყოველი ჯურღმულის გამნათებელი წარმოსახვის ცეცხლიც მიინავლება. ადამიანი რჩება უხეში რეალობის პირისპირ და თავგზააბნეული ათასნაირი ტკივილის კედელს განწირული აწყდება.

რომანში ადამიანების სწრაფვა უშუალო, წრფელი ცხოვრებისა და ურთიერთობისაკენ მჟღავნდება ნუდისტური პლაჟების სიყვარულშიც. ეიფელი დედასთან ერთად დასეირნობს შიშველი ადამიანების გარემოცვაში. მათ არ რცხვენიათ სიშიშვლისა, თითქოს ამგვარად გამოხატავენ პირველყოფილი უცოდველობისა და უმანკოებისკენ სწრაფვას, ადამ და ევას სამოთხისეული ცხოვრების არაცნობიერ თუ ცნობიერ მონატრებას, როდესაც უხილავსა და ღვთაებრივს პირისპირ ჭვრეტდნენ და ჰქონდათ კავშირი ზეციურთან. ახლა კი ღმერთდაკარგულნი, თითქოს ჩინდაკარგულნიც, ამაოდ დაბორიალობენ სიცოცხლის საძრისის ძიებაში.

თუმცა ეს ნუდისტური პლაჟებიც ერთგვარი ფარისევლობაა, რადგან აქაური სიშიშვლეც ერთგვარი ნიღაბია, მათ ჭეშმარიტ მესა და სახეს რომ მალავს. ფიზიკური გაშიშვლება ვერ ათავისუფლებს მათ სულს ათასგვარი სამოსისგან, წესისა და კანონის სახით რომ შეუმოსავს მათი სული და საგანგებოდ შეუნიღბავს, ამიტომაც არის, რომ ნაცნობები, მეგობრები, ნათესავები, რეალურად, არსებითად, არ იცნობენ ერთმანეთს. ეს მხოლოდ სხეულებრივი ნაცნობობაა.

ხანდახან, და საბედნიეროდ, ხშირადაც,  ადამიანთა ურთიერთობაში ჩნდება სიყვარულის, თანაგრძნობის, დახმარების წყურვილი და მაშინ იბადება საოცარი სითბო, რომელიც გაუცხოების ყინულს ადნობს, თუმცა ეს მხოლოდ ეპიზოდურია და, ძირითადად, მაინც ცალ-ცალე გამოკეტილ კოშკში შეყუჟულან ადამიანები. უფარდო ფანჯრები და სხვადასხვა ენაზე თავისუფალი საუბარი, ინტერნეტი, სოციალური ქსელები _ თანამედროვე ადამიანს არ უქმნის იმის განცდას, რომ ადამიანთა შორის მეფობს  ნამდვილი სიყვარული.

ერთნაირად განიცდიან ბედნიერების ამაო დევნას რომანის ქმრიანი თუ უქმრო ქალები. მშვენიერი ჰაიკე, რომელსაც ერთი შეხედვით, არანაირი მიზეზი არ უნდა ჰქონოდა ტანჯვისა, მოულოდნელად თავს იკლავს. მაგრამ ეს `მოულოდნელობა~ ჩვეულებრივი ღალატით იყო განპირობებული. ეს სურათი გაუფერმკრთალებლად დარჩა ბავშვის ცნობიერებაში, ბავშვისა, რომელიც პირველად შეხვდა სიკვდილს: `დავინახე ჩვენი საცურაო აუზიც და ისიც, რომ ის შიგ დაცურავდა. წითელყაყაჩოებიანი თეთრი ბიკინი ეცვა, ზურგზე იწვა, მაჯებზე თხელი, წითელი გადასახვევი მოუჩანდა, რომლებიც წყალში თანდათან იხსნებოდა, `რა ლამაზია~ _ გავიფიქრე. ის წუთი, როცა ადამიანი რაღაცას გააცნობიერებს, აღარასოდეს დაავიწყდება. სხეული თითქოს ტვინზე ადრე აცნობიერებს~.

რომანში არ არის იმის ანალიზი, იყო თუ არა ეს ტრავმა მიზეზი იმისა, რომ ტიმი როცა გაიზარდა,  ტრანსვესტიტ თინად იქცა, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, არაფერი უკვალოდ არ იკარგება და ყველა შემთხვევა თავისებურად, მეტად ან ნაკლებად, განსაზღვრავს ადამიანის მომავალს.

რომანში ერთმანეთს ენაცვლება ცივი ჰანოვერი და ცხელი ტორემოლინო (ესპანეთი). პერსონაჟები თავიანთი  სამშობლოს სიცივეს გაურბიან და სითბოს სხვა ქვეყანაში დაეძებენ, თუმცა, მწერლის აზრით, რომელიც მოთხრობილი ამბების მიღმა მოჩანს, ადამიანებმა სითბო თავიანთ გულში უნდა აღმოაჩინონ და მაშინ ეს სულიერი სითბო მატერიალურ სამყაროსაც სინათლის და სითბოს ტალღებად მოეფინება.

ანჟელიტა, სუზი, ინგრიდი… ისინი სხვადასხვა ასაკის, გარეგნობის, ეროვნების, გემოვნებისა და მისწრაფებების ადამიანები არიან, მაგრამ ყველას ერთი რამ აერთიანებს, დიდი სიყვარულთან, როგორც სასწაულთან, შეხვედრის მოლოდინი. ერთ ეპიზოდში ანჟელიტა შემთხვევით უცხო სახლში ჩაიკეტება, მაგრამ ეს ტყვეობა კი არ თრგუნავს, არამედ თითქოს ყოველდღიური რუტინისაგან ათავისუფლებს: `ანჟელიტა გისოსებიდან გასცქეროდა ჩაბნელებულ ღამეს. გარშემო სინათლე არსად ჩანდა. ჭრიჭინები ჭრიჭინებდნენ. კიდევ კარგი, აქ მაინც იყო შედარებით სიგრილე, ვიდრე დაბლა, ცენტრში. ანჟელიტა მაგრად მიეკრა გისოსებს, გარედან შემოჭრილი სუფთა ჰაერი რომ ჩაესუნთქა. უცბად სასიამოვნო სიმშვიდე იგრძნო, როცა გააცნობიერა, რომ,  როგორც იქნა, ერთი საღამო ოჯახისგან თავისუფალი იყო.დიახ, არც კლიენტთან ლაპარაკი მოუწევდა, არც ოჯახის წევრებთან ლაყბობა, არც სახლის საქმეები, არც უფროს გოგოსთან ჩხუბი, არც _ მთვრალ ქმართან, არც ურთიერთობა მომაბეზრებელ დედამთილთან _ ყოველივე ამისგან ამ საღამოს დაისვენებდა~.

უცხო ქალთან, სუზისთან, გამოკეტილი ანჟელიტა სასიცოცხლო ძალების მოზღვავებას იგრძნობს და გულის გადაშლა მოუნდება: `ჩემს ბიჭს ვთხოვე, გერმანიაში ჩიტების ჭიკჭიკი მობილურზე ჩაეწერა, ზოგჯერ მანქანით გავდივარ სადღაც ზღვიდან მოშორებით, ტყეში, შევყურებ ფიჭვებს, რომლებიც, მართალია, არ ჰგავს გერმანულ  ფიჭვებს, მაგრამ მაინც ხომ ხეებია და ასე ვუგდებ ყურს ამ ჩაწერილ შაშვების გალობას~. ასე წარმოჩნდება მკითხველის წინაშე, ერთი შეხედვით, ცხოვრებისგან გაუხეშებული, პრაგმატული, ანგარიშიანი, მაგრამ სინამდვილეში ნაზი და რომანტიკული ადამიანების სული. მხოლოდ პატარა ბიძგი, პატარა უცნაური შემთხვევაა საჭირო, რომ მათ ნიღაბი მოიხსნან და ნამდვილი სახე გამოაჩინონ.

რომანის ერთ ეპიზოდში ჩართულია ეიფელის ძაღლის, ფროიდი რომ დაარქვა, (მარტოობისგან მკურნავსო _ `ასე მხოლოდ ფროიდს შეეძლო ადამიანის მოსმენა~), დღიური, რომელშიც წარმოჩენილია, როგორ განიცდის იგი პატრონის უსაშველო გაუცხოებას სამყაროსა თუ საკუთარი თავისაგან. თხრობის რაკურსის ამგვარად შეცვლა ამრავალფეროვნებს რომანის მხატვრულ განზომილებას.

რომანი სავსეა შეხვედრებითა და განშორებებით, თანმდევი ცრემლიანი სიხარულითა თუ ტკივილით, ვნებების ჭიდილით, ამიტომაც მკითხველს ეუფლება განცდა, რომ მოკლე დროში (რომანის კითხვის განმავლობაში) მთელი სისავსით შეიგრძნო ცხოვრების ტკბილ-მწარე გემო.

`შენ ჩემი ხსნა იყავი.

“შენი ხსნა~?! მაგრამ მე ვერ გიხსენი”,  – გულისამაჩუყებელია წარსულ სიყვარულთან შეხვედრისას გამართული ამგვარი დიალოგი, მკითხველს რომ აჯერებს ნამდვილი სიყვარულის წარუვალობაში.

ერთ ეპიზოდში, წმინდა იოანეს ღამეს, სუზიმ აღმოაჩინა ბედნიერების საიდუმლო: `შეაბიჯე ცეცხლში, რომელსაც მზე ასხივებს, ყველა უარყოფითი გამოცდილება და ფიქრი დაიწვება, ახალი ძალა წარმოიქმნება, თავიდან დაიწყება ყველაფერი. გადახტი ცეცხლზე და იქნები  ბედნიერი. იხარე შენი სიცოცხლის ძალით და გააცნობიერე, რომ მარადიული არაფერია~.

“როცა პატარა ვიყავი, – თქვა ინგრიდმა, წმინდა იოანეს ღამეს მთებზე ცეცხლს ანთებდნენ, იქ პირველი ციცინათელები მოფრინავდნენ და აბრწყინებდნენ იქაურობას.

_ მეც ვისურვებდი სიბნელეში ნათებას სიყვარულის  მოსაპოვებლად, – ამოიოხრა თინამ”.

ბოლო ეპიზოდში ძველი, გაყრილი შეყვარებული ინგრიდს ეფიცება: “შენ დამესიზმრე, მხოლოდ შენ”.

მწერალი ამ რომანით მკითხველს აჯერებს, რომ სასწაული აქვეა, ოღონდ მის დასანახად გონებისა და სულის თვალის ახელაა საჭირო, ამიტომაც უნერგავს რწმენასა და გამბედაობას, რომ ხელი გაუწოდოს სასწაულს – სიყვარულს, რომელსაც სამყაროს შეცვლა და მარადიულ დღესასწაულად ქცევა შეუძლია. რომანის წაკითხვის შემდეგ კი მკითხველს მსუბუქ მოგონებად დარჩება რომანიდან დამახსოვრებული სიმღერა: “არ დაიღალო, სასწაულს ყოველთვის ჩუმად, როგორც ჩიტს, ხელი გაუწოდე”.