2015 წლიდან მასწავლებლის კომპეტენციის დადასტურება და კარიერული წინსვლა მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემის საშუალებით რეგულირდება. პედაგოგები გარკვეული რაოდენობის კრედიტების მიხედვით იყოფიან პრაქტიკოს, უფროს, წამყვან და მენტორ მასწავლებელთა ჯგუფებად. წამყვანი მასწავლებლის სტატუსის მოსაპოვებლად უფროს მასწავლებელს 19 კრედიტქულა ესაჭიროება. მას, სამოდელო გაკვეთილებისა და გარედაკვირვების გარდა, შეუძლია განახორციელოს 3 კრედიტქულად შეფასებული პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა. უფროსი მასწავლებლის სტატუსისკენ მიმავალი მეორე გზა ფორმალურ განათლებაზე (მაგისტრატურა, დოქტორანტურა) გადის, რაც მასწავლებელთა დიდი ნაწილისთვის ერთგვარ ბარიერს წარმოადგენს. პრაქტიკის კვლევა კი მათ ყოველდღიურ საქმიანობასაც აუმჯობესებს და პროფესიულ სტატუსზეც დადებითად აისახება. ვფიქრობ, ამ გზას, უფროსი მასწავლების სტატუსის მოსაპოვებლად, მალე ბევრი პრაქტიკოსი მიმართავს.
ტერმინი „პრაქტიკის კვლევა“ ეკუთვნის კურტ ლევინს, ამერიკელ სოციოფსიქოლოგს, რომელმაც XX საუკუნის 40-იან წლებში საფუძველი ჩაუყარა პრაქტიკის კვლევას, როგორც კვლევის მეთოდს. თავად კურტ ლევინი პრაქტიკის კვლევას უწოდებდა „უფრო ზუსტ მეთოდს სოციალური ცვლილებებისთვის“. იმისათვის, რომ პრაქტიკული კვლევის ჩატარება შევძლოთ, კარგად უნდა გავიაზროთ მისი დანიშნულება საგანმანათლებლო საქმიანობის გაუმჯობესების პროცესში და დავინახოთ ის ნიუანსები, რომლებიც მას ტრადიციული კვლევისგან განასხვავებს.
პრაქტიკის კვლევის დანიშნულება და მისი მონაწილეები
პრაქტიკის კვლევის ჩატარება საგანამანათლებლო დაწესებულებაში მომუშავე ნებისმიერ დაინტერესებული თანამშრომელს შეუძლია. მთავარია, იგი საკუთარი/ორგანიზაციის საქმიანობის გაუმჯობესების მიზნით დაიგეგმოს და განხორციელდეს. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პრაქტიკული კვლევა კოლაბორაციული პროცესია და გავლენას მხოლოდ ინდივიდზე კი არა, ჯგუფის წევრთა მოსაზრებებსა და მოქმედებებზეც ახდენს. კვლევის ყველა მონაწილე თანაბარი ხმის უფლებით სარგებლობს. სწორედ ამიტომ უწოდებენ მას კვლევის ყველაზე დემოკრატიულ მეთოდს.
პრაქტიკის კვლევა უშუალოდ პრობლემის ეპიცენტრში ხორციელდება. მისი მონაწილეები უწყვეტ ციკლურ პროცესში იყებენ უკუკავშირს, მომენტალურად ხედავენ და აფასებენ მათ მიერ დაგეგმილი ინტერვენციების შედეგებს, რას დადებითად აისახება მათი ქმედებების ხარისხის გაუმჯობესებაზე. პრაქტიკის კვლევა სისტემურად უდგება პრობლემას, მასში კომბინირებულია პრაქტიკის გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული ქმედებები და რეფლექსია. პრაქტიკის კვლევის სტრუქტურა მონაწილეებს უბიძგებს საკუთარ საქმიანობაზე მუდმივი დაკვირვებისა და ინტერვენციების შემუშავებისკენ. კვლევის მონაწილე მასწავლებლები იძენენ ახალ პროფესიულ უნარ-ჩვევებს, უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან სწავლების პროცესში, რადგან ნათლად ხედავენ ექსპერიმენტის დადებით მხარეებს და მცდელობებისადმი შიშიც უქრებათ. პროფესიული წინსვლა მხოლოდ პრობლემის იდენტიფიკაციასა და გადაჭრას არ გულისხმობს. ამიტომ, პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა ახალი იდეების, ინოვაციების სამუშაო პროცესში გამოსაცდელადაც გამოიყენება.
მასწავლებლებს ხშირად ერთულებათ კვლევის ჩატარება, რადგან თვლიან, რომ მათ ამის კომპეტენცია არ აქვთ. არადა, პრაქტიკის კვლევას სულაც არ სჭირდება მკვლევრობა, რადგან იგი არ არის მოწყვეტილი მასწავლებლების პრაქტიკას. პედაგოგები ხომ საკუთარ საქმიანობაზე დაკვირვებას, შეიძლება გაუაზრებლად, მაგრამ მუდმივად ახორციელებენ.
რა განასხვავებს პრაქტიკულ კვლევას ტრადიციული კვლევისგან
როგორც ზემოთ აღვნიშნე, პრაქტიკული კვლევა ეყრდნობა თანამშრომლობის პრინციპს. იმ ორგანიზაციის წარმომადგენლები, სადაც მიმდინარეობს კვლევა, თავად არიან ჩართულნი კვლევის თითოეულ ეტაპზე და მკვლევარებთან ერთად მუშაობენ პრობლემის გადაჭრის გზების დასახვასა და განხორციელებაზე.
ტრადიციული კვლევისაგან განსხვავებით, პრაქტიკის კვლევა მცირემასშტაბიანია და არ საჭიროებს სიღრმისეულ ტრენინგს კვლევის მეთოდოლოგიაში. მასწავლებლები, საკუთარი პრაქტიკის გაუმჯობესების მიზნით, მასზე დაკვირვებით და მარტივი ანალიზით, თავად ახდენენ საკვლევი პრობლემის იდენტიფიცირებას. კვლევის მიგნებები კი ემსახურება ლოკალური პრობლემის გადაჭრას და მომენტალურად გამოიყენებას საკლასო სიტუაციებში.
პრაქტიკის კვლევას ტრადიციულისგან ისიც გამოარჩევს, რომ მკვლევრები და პრაქტიკოსები ერთმანეთის როლებს ირგებენ, რათა საკუთარი საქმიანობის სხვადასხვა პერსპექტივიდან შეფასება შეძლონ და კოლაბორაციის პროცესიც ეფექტურად წარიმართოს.
კვლევის ეტაპები
ყველაზე მარტივი გზით, პრაქტიკის კვლევა დიაგნოსტირების (პრობლემის გაანალიზება და ჰოპოთეზის ჩამოყალიბება) და თერაპიულ (მიზანმიმართული ჩარევის ან ექსპერიმენტის გზით ჰიპოთეზის შემოწმება) ეტაპებად იყოფა. თუმცა ცნობილი მკვლევარები კვლევის ეტაპების სხვადასხვანაირ წყობას გვთავაზობენ.
კურტ ლევინი, პრაქტიკის კვლევის, როგორც კვლევის მეთოდის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, პროცესს დაგეგმვის, მოქმედების, დაკვირვებისა და გააზრების (რეფლექსიის) ეტაპებად ყოფს. დაგეგმვის პროცესი არსებულ სიტუაციაზე მონაცემების შეგროვებას გულისხმობს. მიზნის მიღწევა დეტალურად გაწერილი გეგმის გარეშე შეუძლებელია. თუმცა ლევინი ხაზს უსვამს იმ ნიუანსსაც, რომ, კვლევის მიმდინარეობის პროცესში, გეგმაში ცვლილებების შეტანაც მოსალოდნელია. გეგმის განხორციელების ეტაპს კი მონიტორინგისა და ჩარევის შედეგების შეფასების პროცესი მოსდევს. კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე, შესაძლოა გეგმაში ცვლილებების შეტანა და ზემოაღნიშნული ეტაპების ხელახლა გავლა გახდეს საჭირო.
ზუბერ-სკერიტი (Zuber-Skerritt 1996 ) ეყდნობა ლევინის შრომას ველის ანალიზისა და ცვლილებების თეორიაზე (გალღვობა – მოძრაობა – ხელახალი გაყინვა) და მას პრაქტიკის კვლევის პროცესის თანმიმდევრობას მიუსადაგებს. კოჰენის, მანიონისა და მორისონის ნაშრომში ,,კვლევის მეთოდები განათლებაში“ ნახავთ ძალის ველისა და პრაქტიკული კვლევის მოდელებს. სქემის მიხედვით, დაგეგმვის ეტაპი დაკავშირებულია გალღვობასთან, ეს კი, თავის მხრივ, სამოქმედო გეგმის დაზუსტებას და საერთო ხედვის ჩამოყალიბებას გულისხმობს. მოქმედების (მოძრაობის) ფაზა ძლიერი მართვის უზრუნველყოფას და საერთო ხედვის გავრცელებას მოითხოვს. რაც შეეხება დაკვირვების ეტაპს (ხელახალი გაყინვა), იგი მოიცავს საცდელი პოლიტიკის შესახებ უკუკავშირის მიღებას და ფორმალური პოლიტიკით მოდერნიზებას. გააზრების (გადასინჯვის) ეტაპი კი მოდერნიზაციის მთლიანი პროცესის მონიტორინგს და შედეგების/დასკვნების გამოტანას ეთმობა.
(Zuber-Skerritt 1996)
ოთხეტაპიანი მოდელის გარდა, არსებობს კვლევის პროცესის რვაეტაპიანი მოდელიც, რომელსაც მაკნიფი (McNiff 2002) გვთავაზობს:
,, 1. მიმოიხილეთ თქვენი მიმდინარე პრაქტიკა;
- გამოყავით ის ასპექტი, რომლის გაუმჯობესებასაც ისურვებდით;
- წარმოიდგინეთ მისკენ მიმავალი გზა;
- სცადეთ;
- დააფიქსირეთ და გაიაზრეთ, რაც მოხდა;
- გადაახალისეთ გეგმა წინა ეტაპებზე მოპოვებული ინფორმაციისა და მომხდარის გათვალისწინებით და განაგრძეთ;
- შეაფასეთ მოდიფიცირებული მოქმედება;
- განგრძეთ მანამ, ვიდრე არ დაგაკმაყოფილებთ თქვენი შრომის კონკრეტული ასპექტი.“
ზემოაღნიშნული მოდელი ოთხეტაპიანი კვლევის ერთგვარ გავრცობილ, ქვეპუნქტებად ჩაშლილ ვარიანტად შეიძლება მივიჩნიოთ, რადგან ისიც ხაზს უსვამს პრაქტიკის კვლევის ციკლურობას და ლევინისეული მიდგომის – ,,გალღვობა -> მოძრაობა -> ხელახალი გაყინვა“ მნიშვნელოვნებას.
რვასაფეხურიანი კვლევის პირველი ეტაპის თანახმად, უნდა მოხდეს პრობლემის იდენტიფიკაცია, შეფასება და ფორმულირება. მეორე ეტაპზე კვლევით დაინტერესებულ მხარეებს შორის ჩასატარებელი სამუშაოს წინასწარი განხილვა და შეთანხმება მიმდინარეობს. მესამე ეტაპი მოიცავს კვლევითი ლიტერატურის მიმოხილვასაც, რადგან სხვების გამოცდილება პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიულ და ეფექტურ გზებთან გვაახლოვებს. მცდელობის ეტაპზე შეიძლება საჭირო გახდეს განსაზღვრული პრობლემის საწყისი ფორმულირების სახეცვლილება (ჰიპოთეზისა და მიზნების დაზუსტება). მეხუთე ეტაპზე მოიაზრება პროცედურების შერჩევა (კვლევის ორგანიზებასთან დაკავშირებული დეტალების, მეთოდებისა და რესურსების დაზუსტება). მეექვსე ეტაპზე გამოსაყენებელ პროცედურებს ვარჩევთ, მეშვიდე ეტაპი კი დროის სხვადასხვა მონაკვეთში პროექტის განხორციელებას გულისხმობს. ამ დროს ხდება მონაცემების შეგროვება, მეთოდების შერჩევა (შეხვედრები, ჩანაწერების წარმოება, ანგარიშები და სხვ.), ამოცანების მონიტორინგი, კლასიფიკაცია, ანალიზი და უკუკავშირი. ბოლო ეტაპის მთავარი მიზანი მონაცემების შეჯერება, დასკვნების გამოტანა და პროექტის ერთიანი შეფასებაა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კვლევის შედეგების განხილვა წინასწარ შედგენილი შეფასების კრიტერიუმებით უნდა მოხდეს. პროექტის მიმოხილვასთან ერთად, რეკომენდაციები შედეგებზე დაყრდნობით უნდა გაიცეს.
როგორც ვხედავთ, პრაქტიკის კვლევა წარმოადგენს სკოლის ადმინისტრაციის, პედაგოგიური პერსონალის და საგანამანათლებლო სფეროში დასაქმებული, საკუთარი საქმიანობის გაუმჯობესებით დაინტერესებული ადამიანების მიერ ჩატარებულ კვლევას. იგი ერთ-ერთი აქტივობაა, რომლის განხორციელებაც წამყვანი მასწავლებლის სტატუსის მოპოვებაში დაგეხმარებათ. ამას გარდა, პრაქტიკის კვლევა კოლაბორაციულია და მისი შედეგები აისახება, როგორც ინდივიდის, ასევე ორგანიზაციის/კვლევითი ჯგუფის განვითარების დონეზე. კვლევის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ეტაპს წარმოადგენს ჩატარებული კვლევის ანგარიშის დაწერა, რის შესახებაც შემდეგ წერილში ვისაუბრებთ და იქვე რამდენიმე საინტერესო საგანმანათლებლო კვლევის ანგარიშსაც განვიხილავთ.
გამოყენებული ლიტერატურა
- კოჰენი, ლ. მანიონი,ლ. და მორისონი, ქ. კვლევის მეთოდები განათლებაში (მეხუთე გამოცემა). თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი.
- გოგლიჩიძე, ნ. ჭანტურია, თ. და ჯინჭარაძე, ნ. ( 2016). პრაქტიკის კვლევა დამწყებთათვის. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
- ლობჟანიძე, ს. ( 2016). როგორ ვაწარმოოთ პრაქტიკის კვლევა. მოძიებულია შემდეგ ლინკზე: https://axaliganatleba.ge/index.php?module=multi&page=detals&multi_id=2&id=427
