ბულინგი და ძალადობა არის თემა, რომელიც აქტუალობიდან გამომდინარე მსოფლიო განხილვის საგანი გახდა. აქტუალობა კი განაპირობა ბულინგისა და ძალადობის ფაქტების გამრავლებამ და გამრავალფეროვნებამ. რა არის ბულინგი, ძალადობა, რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის? ბულინგი ნიშნავს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ ძალადობას, რომელიც ხორციელდება ადამიანის (ბავშვის, მოზარდის და სხვათა) მიმართ თანატოლების ან სხვა ჯგუფის მიერ მრავალჯერადად. ბულინგის ქართულ შესატყვისებად შეიძლება ჩაითვალოს: შარიანობა, ჩხუბისთავობა, ყოჩობა… ძალადობა კი ერთი ადამიანის მიერ განხორციელებული ძალადობრივი ქმედებაა ერთი პირის ან პირთა ჯგუფის მიმართ და იგი ძირითადად ერთჯერად ხასიათს ატარებს.
თანამედროვე საზოგადოებაში ბულინგის და ძალადობის ბევრი სახეობა დამკვიდრდა, როგორებიცაა:
- კიბერბულინგი;
- სატელევიზიო ბულინგი;
- ჯგუფური ძალადობა;
- სექსუალური ბულინგი;
- ემოციური ბულინგი;
- სიტყვიერი ბულინგი;
- ფიზიკური ბულინგი
და სხვა.
ბოლოს განვითარებულმა მოვლენებმა აჩვენა, რომ განსაკუთრებით საშიში კიბერკულინგია (,,ლურჯი ვეშაპი“).
ბულინგს და ძალადობას ჰყავს მოძალადე და მსხვერპლი. ჩემი აზრით, ორივე დაზარალებულია: პირველი იმიტომ, რომ შეუძლია ჩაიდინოს მიუღებელი ქცევები. ეს ნიშნავს, რომ მის ცნობიერებაში ყველაფერი წესრიგში არ არის; მეორე კი იმიტომ, რომ მას უზიანდება ფსიქიკა, პიროვნება განიცდის დეგრადაციას.
ბევრი იწერება და ბევრს საუბრობენ პრევენციაზე. სპეციალისტები თანხმდებიან, რომ საჭიროა კონსტრუქციული, შეთანხმებული (მშობელი, სკოლა, საზოგადოება) ქმედებები, ცნობიერების ამაღლება. ძალადობრივი ქმედების პრევენცია ეტაპობრივად პატარა ასაკიდან უნდა განხორციელდეს. უნდა:
- მოხდეს პრობლემის იდენფიცირება;
- პრობლემის არსებობის აღიარება;
- პრობლემის განსაზღვრა (არსი, სერიოზულობა, სიხშირე და სხვა);
- სამუშაო გეგმის შედგენა…
ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, სად და ვის მიერ ხორცილდება ძალადობრივი ქმედებები.
ამ სტატიაში შევეხები სკოლის შემთხვევას და კონკრეტულად იმას, როგორ მივაწოდოთ დაწყებით კლასებს ინფორმაცია. ძალადობის მაგალითები დიდი ხარისხითაა წარმოდგენილი საბაზო და საშუალო საფეხურზე. როცა მოზარდები ცდილობენ თავის დამკვიდრებას, ბევრი ირჩევს ძალადობის გზას (არამარტო ამ შემთხვევისათვის). ხშირად მოძალადე ცდილობს ძლიერად გამოიყურებოდეს, ეუხეშება მასწავლებლებს, მშობლებს, და-ძმას და სხვას. მას თანდათან უჩნდება შიში, რომ თვითონ გახდება ძალადობის მსხვერპლი და უფრო და უფრო აგრესიული ხდება. ეს ძალიან საშიში ტენდეციაა. მოზარდების ძალადობრივ ქმედებებს ხშირად დაბალი კლასების მოსწავლეები ხედავენ, ექცევიან გავლენის ქვეშ და იმეორებენ. ამიტომ ძალზედ მნიშვნელოვანია პატარების ცნობიერების ამაღლება. კერძოდ, დაწყებითი კლასების მოსწავლეები უნდა იცნობდნენ ცნებებს: ბულინგი, ძალადობა და უნდა ასხვავებდნენ მას ბავშვური სიცელქისგან. ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ძალადობრივი ქმედებების გამოვლენა, სიჩუმის დარღვევა, და ა.შ.
რადგან სკოლა ის ადგილია, სადაც ადამიანი ცოდნასთან ერთად სასიცოცხლოდ აუცილებელ უნარებსაც იძენს, მშობლები და მასწავლებლები მონდომებით კოორდინირებულად უნდა მოქმედებდნენ.
გამომდინარე დაწყებითი კლასების ასაკობრივი თავისებურებებიდან, ამ თემის მიწოდება არ არის მარტივი. საჭიროა ტერმინების გამარტივება, ინფორმაციის გასაგებ ენაზე მიწოდება, ისეთი აქტოვობების შერჩევა, რომელიც მოსწავლეთა ჩართულობას გაზრდის…
გთავაზობთ მეორე კლასში ჩატარებულ ინოვაციურ გაკვეთილს თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“.
მოსამზადებელი პერიოდი: მოვიძიე ამ ასაკის შესაბამისი მოკლე (5-5 წუთიანი) ვიდეოები ბულინგსა და ძალადობაზე. მოვამზადე სიტუაციური ამოცანები ჯგუფური მუშაობისთვის, ყველა საჭირო რესურსი (კომპიუტერი, პროექტორი, ფერადი ქაღალდები, მარკერები, ფორმატის ქაღალდი).
- გაკვეთილის გეგმა
| კლასი/კლასები | მე-2 |
| მასწავლებელი | ნატო კვარაცხელია |
| ჩატარების დრო | 26.03.2018 |
| გაკვეთილის თემა | ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე |
| გაკვეთილის ხანგრძლივობა | 45 წუთი |
| კლასის დახასიათება | კლასში 3 მოსწავლეა. ისინი აზერბაიჯანულენოვანები არიან. 3-ვე თანაბარი შესაძლებლობის მქონენი არიან. განსაკუთრებულ მიდრეკილებას მათემატიკისადმი იჩენენ. შედარებით უჭირთ ქართულად აზროვნება ენობრივი ბარიერის გამო, თუმცა გამარტივების შემთხვევაში მაღალ სააზროვნო უნარებზეც გადიან.
|
| სასწავლო მიზნები და მოსალოდნელი შედეგები | მოსწავლეები გაეცნობიან:
Ø ბულინგისა და ძალადობს ცნებებსა და სახეებს, ბავშვური სიცელქისგან განმასხვავებელ ნიშნებს; Ø მოძალადისა და მსხვერპლისთვის დამახასიათებელ ნიშნებს; Ø მოსწავლეებს ჩამოუყალიბდებათ უარყოფითი დამოკიდებულება ყოველგვარი ძალადობისდმი; Ø ეს ყველაფერი ხელს შეუწყობს ტოლერანტული კულტურის განვითარებას. ქართ. II. 2. მოსწავლეს შეუძლია მოისმინოს და გაიგოს ნაცნობ თემატიკაზე შექმნილი მცირე ზომის სხვადასხვა სახის ტექსტი და გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება მის მიმართ.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: · ილუსტრაციების მიხედვით გამოთქვამს ვარაუდს ტექსტის შესაძლო შინაარსის შესახებ; · გადმოსცემს მოსმენილი ტექსტის შინაარსს; · ტექსტზე დაყრდნობით ახასიათებს პერსონაჟებს (მათს გარეგნობას, თვისებებს); · გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას პერსონაჟისა და მისი მოქმედების მიმართ (მომწონს/არ მომწონს, კარგად მოიქცა/ცუდად მოიქცა; კეთილია, გონიერია და ა.შ.); · ისმენს ტექსტს და ასახელებს შესაბამისი თემატიკის მულტფილმს, საბავშვო ფილმს; იხსენებს მსგავსსა და განსხვავებულ ადგილებს ამ მულტფილმებიდან და საბავშვო ფილმებიდან; · აკავშირებს მოსმენილ ტექსტში ასახულ ამბავს პირად გამოცდილებასთან; · გამოხატავს კონკრეტული პერსონაჟის ქმედებით აღძრულ ემოციებს (მაგ., გამაკვირვა, შემეცოდა და ა. შ.); · მონაწილეობს პერსონაჟის, ობიექტის ან მოვლენის ჯგუფურ დახასიათებაში. · |
| გაკვეთილის მსვლელობა – საკლასო მენეჯმენტი | A ფაზა/ გამოწვევა 3 წთ.
v ფილმის ჩვენება ბულინგზე; B ფაზა/ ცოდნის კონსტრუირება. 35 წთ. v ფილმის ანალიზი გონებრივი იერიშით – ,,რა მოხდა?“. მოსწავლეები მოგვითხრობენ ყველაფრის შესახებ, რაც ნახეს და რაც განიცადეს, მასწავლებლის დახმარებით აჯგუფებენ და ახარისხებენ. 10 წთ. v მინი-ლექცია: ,,რა არის ბულინგი?“ მასწავლებელი განმარტავს, მოსწავლეებთან ერთად ფლიფჩატზე წერს მის დამახასიათებელ ნიშნებს (ფილმის მიხედვით) და აკრავს თვალსაჩინო ადგილას. 4 წთ v ფილმის ჩვენება ძალადობაზე; 4 წთ v ვენის დიაგრამის შედგენა ბულიგისა და ძალადობის მსგავსებასა და განმასხვავებელ ნიშნებზე. 7 წთ. v მინი-ლექცია ბავშვურ სიცელქეზე მაგალითების მოყვანით. მოსწავლეები თვითონაც იხსენებებ რამდენიმე მაგალითს პირადი თუ თანატოლების საქციელებიდან, მას პერიოდულად ვადარებთ ბულინგსა და ძალადობას. ვენის დიაგრამაზე ვამატებთ ერთ რგოლს ბავშვურ სიცელქეზე, რომელიც არ ეხება არც ძალადობას და არც ბულინგს და შიგნით ვწერთ დამახასიათებელ ნიშნებს, რითაც თვალნათლივ ჩანს, თუ როგორ განსხვავდებიან ისინი ერთმანეთისგან. 10 წთ. C ფაზა/ შეჯამება 7 წთ. v სიტუაციური ამოცანა ეძლევათ ტრიადში, რათა ამოიცნონ თითოეული და მიაკრან ვენის დიაგრამის იმ ნაწილს, რომელსაც ეკუთვნის. შემდეგ ვაანალიზებთ, რამდენად სწორად შეასრულეს დავალება. ამით მასწავლებელი გაიგებს, რამდენად სწორად გაიგეს მოსწავლეებმა ეს სამი ცნება და მისი მახასიათებლები; 5წთ v საშინაო დავალება: გაიხსენონ თუნდაც ერთი შემთხვევა თუ შესწრებიან ან თვითონ ხომ არ ყოფილად ძალადობის ან ბულინგის მსხვერპლი. 2 წთ ( მომდევნო გაკვეთილებზე განვიხილავთ მათ მიერ მოძიებულ შემთხვევებს და ვიმუშავებთ პრევენციასა და გადაჭრის გზებზე)
|
| მოსალოდნელი პრობლემები და შესაძლო პრობლემის გადაჭრის გზები | მოსალოდნელია შუქის ჩაქრობა, ამ დროს პროექტორის ნაცვლად ლეპტოპით ვისარგებლებთ. |
| სასწავლო რესურსები | დაფა, ცარცი, მაგნიტური დაფა, ფლიფჩატები, მარკერები, პროექტორი, ფერადი ქაღალდები, სკოტჩი. https://www.youtube.com/watch?v=cLxLD-vYdC4, https://www.youtube.com/watch?v=QdyCQnrrMJk |
| შეფასება და თვითშეფასება (შეფასების კრიტერიუმები, მეთოდები და საშუალებები) | განმავითარებელი – წამახალისებელი კომენტარები და უკუკავშირი აქტიურობასა და ჩართულობაზე. |
- მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა
| კრიტერიუმები | ძალიან კარგი | კარგი | საჭიროებს გაუმჯობესებას |
| აქტიურობა | ყოველთვის მონაწილეობს გაკვეთილის მსვლელობისას. | ხშირად მონაწილეობს გაკვეთილის მსვლელობისას. | იშვიათად ან საერთოდ არ მონაწილეობს გაკვეთილის მსვლელობისას. |
| გამართული და სწორი მეტყველება | მეტყველებს გამართულად, ლექსიკური მარაგი მდიდარია. | მეტყველებს გამართულად, ლექსიკური მარაგია საკმაოდ მდიდარია. | უჭირს გამართული მეტყველება, ლექსიკური მარაგი მწირია. |
| ანალიზის უნარი | აანალიზებს ნანახს და გაგონილს, აფიქსირებს და არგუმენტებით ამყარებს საკუთარ აზრს. | აანალიზებს ნანახს და გაგონილს, ხშირად აფიქსირებს საკუთარ აზრს, თუმცა უჭირს არგუმენტებით გამყარება. | უჭირს ანალიზი, საკუთარი აზრის დაფიქსირება, ვერ მოჰყავს არგუმენტები. |
| სხვისი აზრის პატივისცემის დემონსტრირება | უსმენს სხვებს და საკუთარ აზრს გამოთქვამს მოსმენილზე დაყრდნობით. შეფასებისას კორექტულია და ამჟღავნებს სხვისი აზრის პატივისცემას. | უსმენს სხვებს და საკუთარ აზრს გამოთქვამს მოსმენილზე დაყრდნობით. | უჭირს სხვების მოსმენა, ხშირად სხვებს აზრის დასრულებას არ აცლის. |
სიტუაციური ამოცანები
სიტუაცია 1
ნინო კლასში ახალგადმოსულია. მას თვალის პრობლემა აქვს (ის ელამია). კლასის გოგონათა ჯგუფმა ნინოს პირველ დღეს კლასში დასცინეს და მასთან ახლოს არავინ დაჯდა. შემდეგ დღეებში დერეფანსა და სკოლის ეზოშიც იგივე გაიმეორეს. ტელეფონში ხშირად უგზავნიდნენ სმს-ებს ,,ბრუციანო“.
- ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:
ა) ძალადობა;
ბ) ბულინგი;
გ) ბავშვური სიცელქე.
სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.
სიტუაცია 2.
შესვენებაზე გიორგიმ მარის ხელი ჰკრა და კიბეზე დააგორა. არ მივიდა მასთან, არ წამოაყენა და ბოდიშიც არ მოუხადა. პირიქით, დასცინა კიდეც: ,,რა საცოდავი ხარ!“. დერეფნის ბოლოში მოთამაშე პატარებს წაუჯიკავა, გზიდან ჩამომეცალეთო, ყურებიც აუწია და ,,ურჩია“ , ჭკვიანად იყავით და გზა დამითმეთ, როცა მოვდივარო.
- ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:
ა) ძალადობა;
ბ) ბულინგი;
გ) ბავშვური სიცელქე.
სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილზე.
სიტუაცია 3.
ეზოში თამაშის დროს ბურთისკენ მიმავალმა დათომ ხელი ჰკრა თანაკლასელ დიტოს, რათა დაესწრო ბურთის აღება. დიტო წაიქცა და ატირდა. დათომ წამოაყენა და ბოდიშიც მოუხადა.
- ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:
ა) ძალადობა;
ბ) ბულინგი;
გ) ბავშვური სიცელქე.
სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.
რეფლექსია
სამოდელო გაკვეთილის ტიპებიდან ერთ-ერთი ინოვაციური გაკვეთილია, რომელიც მოიცავს როგორც მეთოდურ, ისე შინაარსობრივ ინიციატივებს. ბულინგისა და ძალადობის ცნებების გაცნობისა და ტოლერანტული კულტურის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით მეორე კლასში ჩავატარე ინოვაციური გაკვეთილი თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“. რადგან თემა ძალიან აქტუალური გახდა და ცნობიერების ამაღლება დაწყებითი კლასებიდანვე უნდა დაიწყოს, ამ ასაკის ბავშვები უნდა იცნობდნენ ცნებებს, იცოდნენ მათ შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების შესახებ, მათ უნდა შეძლონ პრობლემის იდენფიცირება, მასზე რეაგირება.
გაკვეთილი გეგმის მიხედვით წარიმართა. ექსესებს ადგილი არ ჰქონია. გამოვიყენე ყველა აქტივობა, მათზე გამოყოფილი დროც ოპტიმალური აღმოჩნდა. გაკვეთილზე გამოყენებული აქტივობები ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა ჩართულობას, საკუთარი აზრის გამოთქმისა და დასაბუთების უნარების განვითარებას, მოსწავლეებში პრობლემებთან გამკლავების უნარს. დამსწრე კოლეგები მიიღებენ გამოცდილებას ინოვაციური გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარებისას.
გაკვეთილის ძლიერ მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს მიღწეული შედეგი, რომელიც გამოვლინდა შეჯამების ფაზაში გამოყენებული სიტუაციური ამოცანების კეთების პროცესში. კერძოდ, გაკვეთილის მიზანი მიღწეულ იქნა: მოსწავლეებმა ამოცანები დაახარისხეს ბულინგის, ძალადობის და ბავშვური სიცელქის ნიშნების მიხედვით. ძლიერი მხარე იყო, აგრეთვე, თვალსაჩინოებების და აქტივობების მრავალფეროვნება. მოსწავლეთა ჩართულობა იყო მაღალი, აქტივობიდან აქტივობაზე გადასვლა ლოგიკური.
სუსტ მხარედ გამოვყოფდი სიტუაციური ამოცანების სიმწირეს, რადგან დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ეს აქტივობა მოსწავლეებს ძალიან მოეწონათ და არ ეყოთ სავარჯიშოები, რასაც შემდგომისთვის გავითვალისწინებ.
- სტატიის ბოლოს კოლეგებს შევთავაზებ რამდენივე რჩევას:
- კლასში ბულინგისა და ძალადობის შემთხვევების განხილვისას მნიშვნელოვანია – არა იმის ძიება, თუ ვინ არის დამნაშავე, არამედ იმის გარკვევა, თუ რა როლი შეასრულა სიტუაციაში მონაწილე თითოეულმა ბავშვმა;
- გააგებინეთ მოსწავლეს, რომ არ მოითმენთ მის აგრესიულ ქცევას. დააწესეთ კონკრეტული შეზღუდვები, რომელსაც მიმართავთ ბულინგის განმეორების შემთხვევაში;
- იყავით პოზიტიური ქცევის მაგალითი – მოდელი. ქცევის წესების შემუშავებისას რამდენიმე მუხლი თქვენ შესახებაც ჩაწერეთ;
- კლასში განიხილეთ ბულინგისა და ძალადობის ყველა შემთხვევა;
- რთულ შემთხვევებში მიმართეთ სპეციალისტ-ფსიქოლოგს.
დასკვნის სახით ავღნიშნავ, რომ ბულინგისა და ძალადობის შესახებ ინფორმირებულობა, შემთხვევების განხილვები და დროული პრევენციები დაწყებით კლასებშივე, მშობლისა და მასწავლებლის ერთობლივი, შეთანხმებული ქმედებები, ვფიქრობ, კარგ შედეგს გამოიღებს და ხელს შეუწყობს ტოლერანტული გარემოს შექმნასა და ტოლერანტურლი კულტურის დამკვიდრებას.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ლიდერობის აკადემია- 2-ის მე-6 მოდული – თანასწორობის საკითხები;
- https://education.ge/index.php?do=definition/view&id=1891;
- https://www.youtube.com/watch?v=cLxLD-vYdC4
- https://www.youtube.com/watch?v=QdyCQnrrMJk
დმანისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ირგანჩაის საჯარო სკოლის კონსულტანტ-მასწავლებელი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტორს პროგრამა ,,ასწავლე საქართველოსთვის“ მონაწილე, დაწყებითი კლასების უფროსი მასწავლებელი ნატო კვარაცხელია.
