მეტაკოგნიცია

მეტაკოგნიცია  მოიცავს  სამი  სახის  ცოდნას:  (1)  დეკლარაციულ  ცოდნას საკუთარი  თავის,  როგორც  მსწავლელის  შესახებ,  იმ ფაქტორების  შესახებ,  რომლებიც  გავლენას  ახდენს  შენს  სწავლასა  და  მეხსიერებაზე და  გარკვეული დავალების  შესრულებისათვის  აუცილებელ  უნარჩვევებს, სტრატეგიებსა  და  რესურსებზე.  (2) პროცედრული  ცოდნა  ან  იმის ცოდნა, როგორ  გამოიყენო  სტრატეგიები.  (3)  განპირობებული  ცოდნა  დავალების დასრულების  უზრუნველსაყოფად  –  იმის  ცოდნა,  როდის  და  რატომ გამოიყენო  სტრატეგიები  და  პროცედურები.  მეტაკოგნიცია  არის  ამ  დეკლარაციული,  პროცედურული  და  კონდიციური ცოდნის  სტრატეგიული  გამოყენება  მიზნების  მისაღწევად  და  პრობლემების დასაძლევად.

მეტაკოგნიტური  ცოდნა  გამოიყენება  აზროვნებისა  და  სწავლის  რეგულირებისათვის. არსებობს  სამი  არსებითი  უნარი,  რომელთა საშუალებითაც  ხორციელდება  ეს  პროცესი.  ესენია:  დაგეგმვა,  მონიტორინგი და  შეფასება.  დაგეგმვა  გულისხმობს  იმის  გადაწყვეტას,  რა  დრო უნდა  დაეთმოს  დავალებას,  რა  სტრატეგიები  უნდა  იქნეს  გამოყენებული,  როგორ უნდა დაიწყოს დავალების შესრულება, რა რესურსები უნდა შეგროვდეს, რა თანმიმდევრობას  უნდა  მივყვეთ,  რაზე  არ  დავკარგოთ  დიდი  დრო,  რას მივაპყროთ  განსაკუთრებული  ყურადღება  და  ა.შ.  მონიტორინგი  არის  მოცემული მომენტის  აღქმა,  გაცნობიერება  იმისა,  ,,რას  ვაკეთებ”.  მონიტორინგი  მოიცავს  კითხვას:  ,,გამოდის  აქედან  რაიმე  აზრი?  ზედმეტად  ხომ  არ ვჩქარობ?  საკმარისად  ვისწავლე?”  შეფასება  მოიცავს  აზროვნების,  სწავლის პროცესებისა  და  შედეგების  შესახებ  შეფასებების  გაკეთებას.  ,,სტრატეგიის შეცვლა  ხომ  არ  იქნება  უპრიანი?  დახმარება  ხომ  არ  ვითხოვო?  დავნებდე? არის  ეს  ნაშრომი  (ნახატი,  მოდელი,  ლექსი  გეგმა,  ა.შ.)  დასრულებული?” 

ცხადია,  არ  არის  სავალდებულო  და  აუცილებელი  ყოველთვის  მეტაკოგნიტურები ვიყოთ. ზოგი ქმედება რუტინად იქცევა ხოლმე. მეტაკოგნიცია უფრო სასარგებლოა მაშინ,  როცა  დავალებები  ძალისხმევის  დაძაბვას  მოითხოვს,  მაგრამ  ძალიან  რთულიც  არ  არის.  შემდეგ  დაგეგმვა,  მონიტორინგი  და  შეფასება ხდება  დამხმარე  და  ხელის  შემწყობი.  ისინი  შეიძლება  გამოვიყენოთ ავტომატურად,  საკუთარი  ძალისხმევის  გაცნობიერების  გარეშე. ექსპერტები  ამ  სფეროში  გეგმავენ,  აწარმოებენ  მონიტორინგს  და  აფასებენ. მათ  უჭირთ  თავიანთ  მეტაკოგნიტური  ცოდნისა  და  უნარ-ჩვევების  აღწერა. 

სწავლისუნარმოკლებულ  მოსწავლეთათვის  აღმასრულებელი კონტროლის პროცესები(ანუ  მეტაკოგნიტური  სტრატეგიები),  როგორიცაა  პროგრესის დაგეგმვა,  ორგანიზება,    მონიტორინგი  და  ადაპტაცია,  განსაკუთრებით  მნიშვნელოვანია, მაგრამ ნაკლებად ცნობილი.  ამიტომ  მიზანშეწონილი  და  აზრიანია  ამ  სტრატეგიების  პირდაპირი სწავლება.  ზოგი  მიდგმა  იყენებს  მნემონიკას  თითოეული    ამ  ნაბიჯების დასამახსოვრებლად.  მაგალითად,  მასწავლებლებს  შეუძლიათ  დაეხმარონ  უფროს მოსწავლეებს  წერითი  სტრატეგიის  გამოყენებაში:

·აირჩიეთ  თქვენი  აუდიტორია,  მიზნები  და  პოზიცია.

·შეაფასეთ  ძირითადი  იდეები  და  დეტალები.

·დაადგინეთ  მთავარი  იდეებისა  და  დეტალების  თანმიმდევრობა.

·გამოხატეთ  თქვენი  პოზიცია  დასაწყისში.

·აღნიშნეთ  თითოეული  მთავარი  აზრი/იდეა  და  მისი  მხარდამჭერი არგუმენტები.

·სრულად  გააგებინეთ ბოლო  წინადადება.

·ეძიეთ შეცდომები  და  შეასწროეთ  ისინი.

ცხადია,  იმაზე  მეტი  უნდა  გააკეთოთ,  ვიდრე  უბრალოდ  მოუყვეთ  მოსწავლეებს სტრატეგიის  შესახებ – თქვენ  ის  მათ  უნდა  ასწავლოთ.  მაიკლ  პრესლიმ და  მისმა  კოლეგებმა განავითარეს  კოგნიტური სტრატეგიების  მოდელი მოსწავლეთათვის  მეტაკოგნიტური  უნარ-ჩვევების სწავლების  გზამკვლევის  სახით:

სასწავლო სტრატეგიები მოსწავლეთა მეტაკოგნიტური ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გასაუმჯობესებლად:

·ასწავლეთ  ერთდროულად  რამდენიმე  სტრატეგია,  ინტენსიურად  და  ექსტენსიურად, მიმდინარე  სასწავლო  გეგმის  ნაწილის  სახით.

·შექმენით  და  ახსენით  ახალი  სტრატეგიის  ნიმუში.

·თუ  სტრატეგიის  ნაწილები  ვერ  გაიგეს,  თავიდან  შექმენით  მისი  ნიმუში  და  ხელახლა ახსენით  ის,  იმგვარად,  რომ  გაუგებარ  და  დამაბნეველ  ნაწილებზე  მეტი  ყურადღება იყოს  მიქცეული.

·აუხსენით  მოსწავლეებს,  როდის  და  სად  გამოიყენონ  ეს  სტრატეგიები.

·აწარმოეთ  ბევრი  პრაქტიკული  სამუშაო  და  ვარჯიშები,  გამოიყენეთ  სტრატეგიები შეძლებისდაგვარად  ყველა  შესაძლო  დავალებაში.

·წაახალისეთ  მოსწავლეები,  გაუწიონ  მონიტორინგი  საკუთარ  თავს,  როცა  იყენებენ  ამ  სტრატეგიებს.

·გაზარდეთ  მოსწავლის  მოტივაცია,  გამოიყენონ  ეს  სტრატეგიები.  ეცადეთ  გააგებინოთ,  რომ  ისინი  ეუფლებიან  ძალიან  მნიშვნელოვან  და  გამოსადეგ  უნარ-ჩვევებს, რომლებიც  გონების  სრული  ფუნქციონირებისათვის  უმთავრესი  მნიშვნელობისაა.

·ხაზი  გაუსვით  დაფიქრებულ  და  არა  სწრაფ  და  ნაჩქარევ  ინფორმაციის გადამუშევებას. გააკეთეთ ყველაფერი, რაც შესაძლებელია, იმისათვის, რომ გააქროთ ზედმეტი მღელვარება მოსწავლეებში.  წაახალისეთ  ისინი  დაიცვან  თავი  ხელისშემშლელი ფაქტორებისგან,  რათა  აკადემიურ  დავალებებს  დაუთმონ  დრო.