აი, ასე იყო, ეს ყველაფერი…

ბექა ქურხულს

როცა მხიარულ, ბედნიერ სახეებს ვხედავ,

ვფიქრობ, დადგება დრო და მე ცაზე გამეღიმება

და მოთმინებით ავივსებით მეც და ჩემი ოთახის კედლებიც…

ლეილა ბეროშვილი

* * *

სამახსოვრო წარწერის ქვეშ ბექამ ორი სახელი მიმიწერა: „ციცი“ და „ბექა“, და ბევრი რამე მითხრა ამით, უფრო სწორად, სულ ყველაფერი. თუმცა დღემდე მგონია, რომ თვითონ მაინც არ მოვიდოდა საკუთარი წიგნის პრეზენტაციაზე. იმიტომ არ მოვიდოდა, რომ „დიდი, ბედნიერი ადამიანებით დასახლებული ქალაქი“, იმ ქალაქში კი „კეთილი ადამიანებით სავსე“ არცერთი ადგილი, არცერთი სახლი მისი არ იყო, და იქ, „სხვებივით კარგი ვერ იქნებოდა“:

„ნეტავ, იცოდე, რა ადვილია ჩემი გამოსარჩლება თუ იფიქრებ: რა კარგი ადამიანია და რა ემართება ეს, რა კარგი ადამიანია და რა ემართება ეს და ყველაფერი კარგად იქნება…“

ერთხელ, მარტყოფში დაფუძნების შემდეგ, მითხრა, ისეთ ადგილას მინდოდა წასვლა, სადაც არავინ მიცნობდა და აქ იმიტომ წამოვედიო.

„გაცვია შინნაქსოვი ჯემპრი და წინდები. გუზგუზებს ღუმელი, ანთია ლამპა. ზიხარ ტახტხზე ფეხებშემოკეცილი. ერთადერთი და განუმეორებელი.

ვიღაცამ კარი თუ შემოაღო, სიზმარივით გაქრები“. – აბა, ამის დამწერი საკუთარი წიგნის პრეზენტაციაზე როგორ წავიდოდა?!..

* * *  

წიგნს გარეკანზე სხვა სახელი – ლეილა – აწერია. ჩემთვის კი ის ციცი იყო, ციცი დეიდა – დედაჩემის ბავშვობის მეგობარი (ჩემიც, სულ ცოტა), ჩემი თანასოფლელი ძველი გავაზიდან  (კომუნისტების შერქმეულ სახელს – ახალსოფელს – არ აღიარებდა) და ბექას დედა. ოთხმოცდაათიან წლებში ხშირად მოდიოდა ჩვენთან სოფელში სტუმრად. ვგიჟდებოდი ისე მომწონდა მისი გარეგნობა, მისი განსხვავებული, დაუდევარი ჩაცმულობა, გრძელი, ფართხუნა, თითქოს მოდიდან გადასული, თან ძალიან შთამბეჭდავი ქვედაკაბები; აკვდებოდა თხელ ტან-ფეხზე კოჭებამდე ჩამოღვრილი ქსოვილები, მხრებზე მოგდებული სხვადასხვა ფერის თავშლები და რამდენიმე ზომით დიდი ნაქსოვი ჟაკეტები. დაჯდებოდა სკამზე და დარჩენილ ცარიელ ადგილებს ფარდაგივით გადაფარებული კაბით ავსებდა. მისი სიარულის მანერას ვიხსენებ და – ვეღარ. დიდი ხნის წინ ვნახე ბოლოს. ჩამეკარგა ხსოვნაში  ბევრ მის სხვა თვისებასთან ერთად. წელში გამართული ივლიდა აუცილებლად – ოღონდ დახვეწილი აღნაგობის გამოსაჩენად არა, სხეულს თვითონაც არ გრძნობდა და სხვას, მით უმეტეს, როგორ აგრძნობინებდა მის არსებობას – მსუბუქი ნაბიჯით, ნიავს დაახვედრებდა მაღალ შუბლს  და ამოწეული ღაწვების ზემოთ ღილებივით ჩასმული მახვილი თვალებით ყველაფერ იმას დაინახავდა,  რასაც ჩვენ – ვერასდროს. მერე კი დანახულს სიტყვად აქცევდა, მოკლე და  ძალიან ზუსტ, შეუდარებელ სიტყვად. აი, ასეთად:

„მზისგან გამდნარი წითელი შტაპელის ფარდა.

ეზოში გაქსუებული კატები დაიზლაზნებიან და, ხანდახან, ერთმანეთს დარეულები, ისტერიკულად კივიან. მზისგან ოთხივკუთხივ გამოფენილ სარეცხს რომ ვუყურებ, ასე მგონია, ჩემ გარდა ყველა ცხოვრობს“.

ან ასეთად:

„რატომ გგონია, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი დაგრჩა სათქმელი – შენ გარდა, ხეივნიდან გადმოფრენილი, ნისკარტში ყურძნის მარცვალგაჩრილი შაშვი, არავის დაუნახავს?“

ან კიდევ… – აღარც კი ვიცი, რომელი ამოვირჩიო – ასეთად:

„თელავის ცენტრალურ ქუჩაზე, შემინულ ლუდხანის ვიტრინაში, ორი დიდი, ვერცხლისფერი, გამხმარი თევზი ეკიდა, ხის თაროზე კი ბაადურ ბალარჯიშვილის ბოლო ლექსების კრებული იდო“.

* * * 

არ მახსენდება ჩვენს სინამდვილეში მეორე სხვა მწერალი, რომელიც ასე „დაუნდობლად“ მოექცა თავის თავს, თავის ნიჭს, თავის შემოქმედებას. რამდენი კომპეტენტური ადამიანისგან მომისმენია მის შესახებ: გამორჩეული იყო თავის თაობაში, დიდ იმედებს ამყარებდნენო ლეილაზე. წიგნსაც კი არ დადებდა საკუთარს წიგნების თაროზე. არ უყვარდა საკუთარი ნაწერების გზაზე გადაყრა, თვალში მოხვედრა… და ესეც იყო, ნამდვილად იყო, ერთგვარი „თვითმკვლელობა“:

„თვითმკვლელობა მარტო იმიტომაა გულსაკლავი საქმე, რომ სწორედ იმას უმკლავდები, რაც ყველაზე ძვირფასია შენში…“.  მერე კი, თავის „საქციელზე“,  ანუ იმაზე, რომ წერდა ძალიან ცოტას, ასეთი რამ თქვა:

„მწერლობა სამალავიდან სამალავისკენ გარბენაა, საფრთხე იმდენად რეალურია, თუ დროზე არ გამოხვალ იმ სამალავიდან, მაშინ მთელი ცხოვრება მოგიწევს შემაღონებელ კითხვაზე – რატომ არ წერ – არცთუ ისე დაუსაბუთებელი პასუხის გაცემა – იმიტომ…“ ხოლო ზემოთ შემთხვევით რომ არ მიხსენებია მასთან მიმართებაში სიტყვა „დაუნდობელი“, ამას  კიდევ ერთი მისი ჩანაწერი ადასტურებს:

„რა დაგიშავა შენმა თავმა?! – მეკითხება სრულიად მოულოდნელად ტარიელ ჭანტურია. – შეიძლება უღალატო ყველას – სამშობლოს, მშობლებს, შვილს – საკუთარ თავს როგორ ღალატობ? ეს არის ბოროტება! შენ წელიწადში ორ-ორ წიგნს უნდა სცემდე!“

* * *  

ბოლო დროს ხშირად მირეკავდა. ხან საავადმყოფოდან, ხან სახლიდან. უმეტესად თავის მდგომარეობაზე, ექიმებზე და პროცედურებზე მელაპარაკებოდა. ზოგჯერ შიშიც გაკრთებოდა მის ხმაში და შემოძახება სჭირდებოდა, იმედი. და რადგან ის, „დედისხელა“, ახლაღა ეხებოდა იმას, რას მე, „შვილისხელა“, ბევრი წლის წინ შევეჯახე, რჩევასაც მეკითხებოდა. ბედისწერის ამბავი იყო, თორემ მე მასზე მეტი  როგორ უნდა მცოდნოდა რამე! თანაც, შიშმა და ავდმყოფობამ უფროს-უმცროსი სად იცის, ყელაზე დარწმუნებით როცა იტყვი, არ მეშინიაო, შეიძლება სწორედ მაშინ მოგაფრინდეს მუხლებში და დაგაჩოქოს.

მანამდე ვლაპარაკობდით, სანამ თვითონ არ დაიღლებოდა. ბექაზე ჯავრობდა, რა ეშველებაო, თან იქვე სიამაყით  დასძენდა, არ მეგონა, ასე თუ ვუყვარდი ჩემს შვილს, ხელში აყვანილს დამატარებსო; სულ ამაზე ვნერვიულობდი და ისე დაკაცებულა, გამომპარვიაო… ალბათ ამ დროს ტელეფონი განზე ეჭირა, მაგრამ მე მაინც მესმოდა, როგორ ყლაპავდა უკან  ჩაბრუნებულ ცრემლებს. ყველაზე ბევრს მაინც შვილიშვილებზე –  ფეფოზე და სანდროზე მიყვებოდა. თან რაღაცნაირად გაოცებით, თითქოს ჯერ კიდევ ვერ იჯერებდა ბოლომდე, რომ სწორედ თვითონ იყო ის ბედნიერი დიდედა, რომლის  ძირებზეც ეს ბავშვები ამოიზარდნენ.

ბოლო დღეებში რომ დამირეკა, მტკიცე ხმით მითხრა, თითქმის მოვერიე „ამ  საძაგლობას“, მალე ისევ კარგად ვიქნები და კიდევ ერთხელ თავიდან უნდა დავიწყო ცხოვრებაო; ყველა შეცდომა, რომლის გამოსწორებაც შემიძლია, უნდა გამოვასწორო, სახლიც ისევ უნდა გამოვიცვალო და მეც ფერი ვიცვალოო. ერთი სიტყვით, დიდი გეგმები მაქვს, შენთვის კიდევ ისეთი საჩუქარი, ძალიან გაგიხარდებაო.

ვერ გამახარა. იმ დღის მერე 5555….02  – „cici calls“ აღარ გაისმის ჩემს ტელეფონში.

* * *  

მე მეორე საღამოს წავედი მარტყოფის სახლში (როგორ სხვანაირად მქონდა წარმოდგენილი ციცი დეიდასთან სტუმრობა!). პირდაპირ მეორე სართულზე ავედი. ნინო დამხვდა ოთახში, ბექას დეიდა. მარტო იჯდა გრძლად ჩამწკრივებული სკამების შუაში ჩიტივით აბუზული. ჩუმად. ეტყობა წინა დღეს ჩამოიწურა მთელი ცრემლი. მივუსამძიმრე, ციცი დეიდას თანაკლასელის, ლალის გოგო ვარ-მეთქი. გაყინულ, „წკირივით“ თითებზე მოვეფერე ციცი დეიდას. მერე შუბლზე ვაკოცე და განზე გავდექი. მეც ჩუმად.  „…ამიკრძალა საავადმყოფოში მისვლა, არ მოხვიდეო, არავისი ნახვა არ მინდაო, აქედან რომ გამოვალ, მერე მოდით ყველა სახლშიო. ჯიუტი იყო ჩემი და…“, – თავდახრილი ალაპარაკდა ნინო. მეც მასე მითხრა-მეთქი, ჩავიჩურჩულე და წამსკდა ტირილი…

დაბლა რომ ჩამოვედი, ბექას მეგობრებით გარშემორტყმულ ბუხართან გავთბი. თან იქაურობას ვათვალიერებდი: ძველებური ნოხები, ფარდაგები, თუნგები, თიხის ჯამები, ხის დიდი სკივრი, ჩუფჩიკას ნახატები, ცნობილი მხატვრების რეპროდუქციები კედლებზე, წიგნის თაროები, ბევრი, ბევრი წიგნი…

ცოტა რომ მოვშინაურდი,  ჯერ ბუხრის ოთახი გამოვგავე, რამდენიმე თვის წასული იყო თბილისში და მტვერი დასდებოდა იქაურობას. მერე სამზარეულოში გადავინაცვლე. ჭურჭელს ვრეცხავდი და თან შიგადაშიგ სამზარეულოს ფანჯრიდან მის პატარა ბოსტანს გავყურებდი. ალბათ გაზაფხულზე მწვანილს ჩათესავდა, წიწაკა-ბადრიჯნის და პომიდვრის ჩითილებსაც დარგავდა… ბოსტნის ზევით ტყე იწყებოდა – ფიჭვის და ნაძვის კორომები. მერე ცა იყო. იქვე, ხელის გაწვდენაზე, მისი ბოლო ცა.

მაცივრის თავზე  ემალავარდნილი ჯამით ასკილი იდგა და წითლად შეჰღიმოდა აბლაბუდებიან ჭერს. ჩამოვიღე, რამდენჯერმე ამოვურიე. რბილი ხმით ავაჩხრიალე ციცი დეიდას დაკრეფილი, ხელშენავლები. მეორედ აქ წამომივიდა ცრემლები. მესამედ,  „საქმეზე წასული“ ბექა რომ შემოვიდა ოთახში – თავი რომ ვითომ მხნედ ეჭირა – და იმას რომ ჩავეხუტე, მაშინ.

„მოვკვდებოდი, მაგრამ ვის დავუტოვო ღარიბაანთ ღობეს მიწყვეტილი, ბაირაღივით გაშლილი ზაფრანის ძირი?“

„მალე მოვიდა სიცოცხლის ბოლო, ისღა დაგრჩენია აღნიშნო, რომ მალე მოვიდა. – რა კარგია, რომ ეს მაინც არ არის შენი ბრალი…“

„ისე უნდა წახვიდე, მხოლოდ ზურგს მოჰკრან თვალი“.

წავიდა ჩემი ციცი დეიდა, კარგი მწერალი, ჩემი მწერალი,  ფართხუნაკაბებიანი, შუბლზე გოგოსავით თმაშეკრეჭილი ლამაზი ციცი დეიდა – ლეილა ბეროშვილი – და დაასრულა თავისი ცხოვრების წიგნი (და ნამდვილიც, ფურცლებიანი – „გამოზამთრება“ – რაც, ალბათ, ერთი და იგივეა) „ერთწინადადებიანი რომანით“:

„აი, ასე იყო, ეს ყველაფერი…“

* * *

ერთხელ ბექამ მითხრა, თუ ოდესმე ვინმე რამეს დაწერს ციციზე, შენ ყველაზე კარგად გამოგივაო. შევიცხადე, ხომ იცი, როგორი განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა სიტყვის მიმართ და არა მგონია, გავბედო-მეთქი. ახლა კი, სულ სხვა  სათქმელი მაქვს ბექასთვის:

– ჩემო ბექა, არ ვიცი, როგორ მოხდა ეს, მაგრამ გავბედე. თუმცა ისიც კარგად ვიცი, რომ იმის ნახევარიც ვერ ვთქვი, რასაც ციცი ბეროშვილი იმსახურებდა და ვერც ისეთი ფილიგრანული სიზუსტით, როგორც თავად იტყოდა.

ჩემი ციცი კი გითხრა, რომელია? რომელი მემშობლიურება და მემახსოვრება ყოველთვის? აი, ამ მინიატურაში – „საღამო, ჩემი სოფელი“ – რომელიც არის:

„ეს არის ჩემი სოფელი.

უწინდელივით რუის პირ-პირ მივდივარ, ჩხრიალით მომყვებიან რუები… ქალაქი ისევ ჩემს წინმიმავალი გზის ბოლო მგონია, იმ ქალაქში არასდროს ვყოფილვარ, არსად არის ჩემი ქუჩა, ჩემი სახლი, არავის ვიცნობ…

ხვალ ქალაქს უნდა წავიდე…“

რატომ? – იმიტომ, რომ ეს ჩემი სოფელიც არის, ჩემი – ჩვენი – ძველი გავაზი, და მეც სულ ისეთი განცდა მაქვს, რომ „იმ ქალაქში“ არასდროს ვყოფილვარ, „იმ ქალაქში“ არსად არის ჩემი სახლი…