მსოფლიოში 62 მილიონი გოგონა არ დადის სკოლაში. მათი უმრავლესობა კონფლიქტურ და არასტაბილურ ქვეყნებში ცხოვრობს, მაგალითად ისეთში, როგორიც ავღანეთია. ამ ქვეყანაში კი მშვიდობიანი პერიოდი ოცდაათ წელზე მეტია ვერა და ვერ დადგა. ომი, ცხადია, პირდაპირ აისახება სწავლის პროცესზე.
გაკვეთილების შემდეგ ავღანელი სკოლის მოსწავლეები სახლში ბრუნდებიან და დაფაც თან მიაქვთ. ჯალალაბადის გარეუბანი. © Noorullah Shirzada, Getty Images
ავღანეთი ქალების განათლების მაჩვენებლით მსოფლიოში ერთ-ერთ ბოლო ადგილს იკავებს. ეს მონაცემები დიდწილად „თალიბანის“ ხუთწლიანმა, 1996-2001 წლების მმართველობამაც განაპირობა. ხალიდ ჰოსეინის რომანში „ათასი მოელვარე მზე“ მრავლად გვხვდება ფრაგმენტები უახლესი ისტორიიდან, რაც საშუალებას იძლევა ისტორიის, კულტურისა და ლიტერატურის ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩასატარებლად:
„ამიერიდან ჩვენს ვათანს ავღანეთის ისლამური ემირატები ეწოდება. ძალაში შედის შემდეგი კანონები, რომელთა შესრულებაც აუცილებელია.
ქალების საყურადღებოდ:
დარჩით სახლებში. ქალებისთვის შეუფერებელია უმიზნოდ ქუჩებში ხეტიალი. თუ გარეთ გახვალთ, თან აუცილებლად მაჰრამი, მამრობითი სქესის ნათესავი უნდა გახლდეთ. თუკი ქუჩაში მარტო მყოფს დაგიჭერენ, გამათრახების შემდეგ შინ გაგისტუმრებენ.
დაუშვებელია სახის გამოჩენა. გარეთ გასვლისას უნდა ჩაიცვათ ბურკა. ვინც ამ წესს არ დაემორჩილება, რამდენჯერმე გამათრახდება.
იკრძალება გოგონების სკოლაში სიარული. ქალთა სკოლები დაუყოვნებლივ დაიხურება.
იკრძალება ქალების მუშაობა.
მრუშობა ჩაქოლვით ისჯება.
მოისმინეთ! მოისმინეთ ყურადღებით და დაემორჩილეთ კანონებს! ალაჰუ აქბარ!“ (ინგლისურიდან თარგმნა სოფიო ჯობავამ, გამომცემლობა „არტანუჯი“, 2016 წ.)
თალიბების განდევნისას ავღანეთში ერთი მილიონი მოსწავლე დადიოდა სკოლაში. უმეტესობა ბიჭი იყო. თუკი ადრე გოგონების მხოლოდ 3% იღებდა განათლებას, ავღანეთის მთავრობის განცხადებით, ახლა ეს მაჩვენებელი 36%-მდეა გაზრდილი. ქვეყანას ამჟამად ორივე სქესის დაახლოებით 8 მილიონი მოსწავლე ჰყავს. აღსანიშნავია, რომ აშშ-ს ავღანეთის საგანმანათლებლო სისტემის გასამართად რვაას მილიონამდე დოლარი აქვს დახარჯული. ყველაფრის მიუხედავად, სკოლაში მოსიარულე ბიჭების რაოდენობა მაინც სამჯერ აღემატება გოგონებისას. მეექვსე კლასის შემდეგ სწავლას 20 გოგონადან მხოლოდ ერთი აგრძელებს. დაახლოებით მილიონ-ნახევარი სასკოლო ასაკის ავღანელი გოგონა სკოლის გარეთაა დარჩენილი.
გაკვეთილი ღია ცის ქვეშ გაცილებით უსაფრთხოა. მეჰთარლამი. © AFP
ამ გარემოებას რამდენიმე მიზეზი აქვს. ზოგიერთი ოჯახი შვილს ნებას რთავს ახლომდებარე და მხოლოდ გოგონებისთვის განკუთვნილ სკოლაში იაროს, სადაც მამაკაცი მასწავლებელი არ ეყოლება. თუმცა ასეთი სკოლა ძალიან ცოტაა. მრავალი გოგონაა სკოლაში თუ სკოლის გზაზე დაშავებული. ქალთა სკოლები დანგრეულია, ასობით მასწავლებელი კი – დაშინებული ან მოკლული. სიღარიბე, ომი, დაუცველობის შეგრძნება, მოტაცებისა და გაუპატიურების რისკი ბევრ ოჯახს უბიძგებს, რომ ქალიშვილი ადრეულ ასაკში გაათხოვოს. ავღანელი გოგონების 50%-ზე მეტი 12 წლის ასაკში ინიშნება ან თხოვდება. 16 წლისათვის 60% უკვე დაქორწინებულია. უფლებადმცველების განცხადებით, გოგონებს უმეტესწილად იძულებით ან გარიგებით ათხოვებენ სამოც წელს გადაცილებულ მამაკაცებზე, რომელთაც ისინი პირველად საკუთარ ქორწილში ხვდებიან.
ავღანელი გოგონა ნაღლუს კაშხალთან ახლომდებარე სოფლიდან სკოლაში მიდის. © Jeff Pachoud, AFP, Getty Images
რადგან „თალიბანის“ რეჟიმამადე მასწავლებელთა უმრავლესობა ქალი იყო, ქალთა დასაქმების აკრძალვამ მრავალი სირთულე წარმოშვა როგორც გოგონების, ისე ბიჭების განათლების მხრივ. რამდენიმეწლიანმა წყვეტამ კრიზისი გამოიწვია და ახლა ქვეყანას უდგას საჭიროება, რაც შეიძლება მეტი მასწავლებელი ქალი გაზარდოს.
სკოლის მასწავლებელი ჰერათში. © UNICEF Video
ავღანელი ქვრივი ქალების საშუალო ასაკი 35 წელია. ასეთი კი ამ ქვეყანაში მილიონ-ნახევარი ცხოვრობს. 94%-ს განათლება არ აქვს მიღებული, არადა, სულ ცოტა 4 შვილის რჩენა უწევს. ქმრები ზოგს შეიარაღებული კონფლიქტისას დაეღუპა, ზოგიერთი ქალი კი უბრალოდ მასზე გაცილებით უფროს მეუღლეზე მეტ ხანს ცხოვრობს.
ავღანელი გოგონები მათემატიკის გაკვეთილზე. © Wally Skalij, Getty Images
„ვიცი, ჯერ კიდევ პატარა ხარ. მაგრამ მინდა, რომ ეს უკვე გაიაზრო და ისწავლო, – უთხრა ბაბიმ, – გათხოვება მოიცდის, განათლება კი – ვერა. შენ ძალიან გონებაგახსნილი გოგონა ხარ. ნამდვილად ასეა! ყველაფერი გამოგივა, ლაილა! ზუსტად ვიცი. ისიც ვიცი, რომ როდესაც ეს ომი დასრულდება, ავღანეთს შენ ისევე დასჭირდები, როგორც მამაკაცები. შეიძლება, უფრო მეტადაც კი, რადგან იმ საზოგადოებას, რომელსაც გაუნათლებელი ქალები ჰყავს, წარმატების შანსი არ გააჩნია, ჩემო გოგონავ“, – ქალიშვილისადმი მამის ეს მიმართვაც ავღანური წარმოშობის ამერიკელი მწერლის – ხალიდ ჰოსეინის რომანიდანაა. მწერალი გრძნობს იმ საჭიროებებს, რაც მისი ქვეყნის წინაშე დგას და ავღანეთის პრობლემებს მსოფლიო საზოგადოებას მხატვრული ლიტერატურის მეშვეობით აცნობს.
სოფელ ქამარქალაღის მეჩეთში მოწყობილი სკოლის დაფაზე ავღანელი გოგონა მშობლიურ ენაზე წერს. © Getty Images
„ათას მოელვარე მზეში“ რამდენჯერმე გვხვდება ფრაზა: „ავღანეთში ახლა შესაფერისი დროა ქალად ყოფნისთვის“. რომანს ძლიერი, ერთნაირ ბურკებში გამოწყობილი განსხვავებული ქალი პერსონაჟები ჰყავს, რომლებიც მტრის ჩამოგდებულ ჭურვებში ყვავილებს ახარებენ – მომაკვდინებელ საგნებში ახალ სიცოცხლეს თესავენ. ნიშანდობლივია, რომ ლაილა, რომელიც უკვე ვახსენეთ, ბოლოს ისევ სამშობლოში, დანგრეულ ავღანეთში ბრუნდება, ანახლებს სკოლას და მასწავლებლობას იწყებს!..
მსოფლიოს უკეთესობისაკენ შესაცვლელად მილიონობით ქალის პოტენციალი უსათუოდ გამოსაყენებელია!
