პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

გლობალური ქალაქების ძირითადი ფუნქციები

გლობალური ქალაქი (Global City) გლობალურ ეკონომიკურ სისტემაში მნიშვნელოვან კვანძად მიიჩნევა. ასეთი ქალაქები გლობალიზაციის პროცესში უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებენ, როგორც სტრატეგიული კვანძები, და როგორც ფინანსებისა და ვაჭრობის სფეროს მნიშვნელოვანი ობიექტები. ტერმინი „გლობალური ქალაქი” პირველად 1991 წელს ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორმა, სოციოლოგმა სასკია სასენმა გამოიყენა თავის ნაშრომში – „გლობალური ქალაქი: ნიუ-იორკი, ლონდონი, ტოკიო”.

გლობალური ქალაქის სტატუსი სასურველად და მომგებიანად მიიჩნევა. მიღწეულია კონსესუსი იმის თაობაზე, თუ რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს ქალაქი, რომ ეს სტატუსი მიენიჭოს. მათ შორისაა ეკონომიკური, პოლიტიკური, კულტურული და ინფრასტრუქტურული მახასიათებლები.

გლობალური ქალაქების მნიშვნელოვანი ფუნქცია ისაა, რომ ისინი ოფიციალური, საქმიანი, სამეცნიერო, წარმომადგენლობით და სხვა სახის სწრაფი კონტაქტების ბაზას წარმოადგენენ. აქ ჩამოდიან სასწავლებლად, სამუშაოდ, დასასვენებლად და ა.შ. მაგ; რეიტინგის პირველი ათეულის ქალაქებში აკუმულირებულია საერთაშორისო ტურისტების 10%. გლობალური ქალაქების კავშირების გეოგრაფია საკმაოდ ფართოა და მათი დაფარვის ზონა თითქმის მთელი მსოფლიოა.

გლობალური ქალაქების რუკა, რომელიც ეფუძნება „გლობალიზაციისა და გლობალური ქალაქების შესწავლის ქსელის” (GaWC) 2010 წლის მონაცემებს.

geoootegtbliasae

გლობალური ქალაქების ინდექსი წელიწადში 2–ჯერ დგინდება და ქვეყნდება. პირველად მსგავსი კვლევა 2008 წელს ჩატარდა და სიაში 60 ქალაქი მოხვდა. წელს რეიტინგში 66 ქალაქია, რომელთა მოსახლეობა 1 მლნ–ს აღემატება. ეს ქალაქები ჩვენი პლანეტის სხვადასხვა რეგიონში მდებარეობენ და ეკონომიკური და სოციალური განვითარების სხვადასხვა დონე აქვთ. კვლევის პროცესში ქალაქები 25 კულტურული, სოციალური და პოლიტიკური კრიტერიუმის მიხედვით ფასდებიან, რომლებიც 5 მთავარ კატეგორიაშია დაჯგუფებული.

  1. საქმიანი აქტიურობის დონე – საერთაშორისო ორგანიზაციების შტაბ–ბინების რაოდენობა, საფონდო და სასაქონლო ბაზრების ზომა, ქალაქის გავლით საერთაშორისო გადაზიდვების მოცულობა, ქალაქში ჩატარებული დარგობრივი და ეკონომიკური კონფერენციების რაოდენობა.
  2. ადამიანური კაპიტალი – ქალაქში მსოფლიოს წამყვანი უნივერსიტეტების რიცხვი, უცხოელი სტუდენტების რაოდენობა, საბაზო და საშუალო დონის საერთაშორისო სკოლების რიცხვი, უმაღლესი განათლების მქონე მოსახლეობის ხვედრითი წილი, უცხოელი მოსახლეობის ხვედრითი წილი.
  3. საინფორმაციო გაცვლა – ქალაქში განთავსებული გლობალური მნიშვნელობის მასმედიის კორესპონდენტთა პუნქტების რაოდენობა, საერთაშორისო ახალი ამბების მოცულობა წამყვან ადგილობრივ მასმედიის საშუალებებში, ინფორმაციული და კომუნიკაციური ინფრასტრუქტურა და სხვ.
  4. კულტურული დონე – ქალაქში უცხოელი ტურისტების რაოდენობა, მუზეუმების, თეატრების, საკონცერტო და საგამოფენო დარბაზების, ასევე მსოფლიო დონის სხვა კულტურული დაწესებულებების რიცხვი, საერთაშორისო სპორტული შეჯიბრებების რიცხვი, კულინარიული მრავალფეროვნება საზოგადოებრივ კვებაში.
  5. პოლიტიკური წონა – სხვა ქვეყნების საელჩოების, საკონსულოების, საერთაშორისო ორგანიზაციების წარმომადგენლობების რიცხვი, ქალაქში ჩატარებული საერთაშორისო კონფერენციების რიცხვი, მსოფლიო მნიშვნელობის პოლიტოლოგიური ინსტიტუტების რაოდენობა, ქალაქის მონაწილეობის ხარისხი საერთაშორისო პოლიტიკურ სფეროში სხვადასხვა მექანიზმის საშუალებით (დაძმობილებული ქალაქების ინსტიტუტი, პროექტები საერთაშორისო თანამშრომლობის სფეროში და სხვა).

გლობალური ქალაქების კლასიფიკაციისა და რანჟირების მრავალი მცდელობა არსებობდა.

ემპირიულად დამტკიცებული, საინტერესო და თანამედროვე კლასიფიკაცია მოგვცა ბრიტანეთის ლაფბოროს უნივერსიტეტის სამეცნიერო კოლექტივმა. მსოფლიო ქალაქების კლასიფიკაცია შედგენილია მათი როლისა და ურთიერთკავშირების გათვალიწინებით მსოფლიო ბაზრის მაღალპროფესიული მომსახურების უდიდესი სეგმენტის ფარგლებში. მისი საფუძველი უმაღლესი მომსახურების 4 ტიპის სფეროში – საბუღალტრო აღრიცხვა და აუდიტი, რეკლამა, ფინანსები და ბანკები, დაზღვევა – ქალაქების ფუნქციების ბალური (ქულების) შეფასებაა.

მიღებული ქულების ჯამის მიხედვით, ყველა ქალაქი დაყოფილია 4 რანგად – α, β, γ, d და პარალელურად 12 კატეგორიად, სადაც მე–12 უმაღლესი, ხოლო 1–ლი – უმდაბლესი კატეგორიაა. ანალიზის შედეგად გამოიყო 66 გლობალური ქალაქი, მათ შორის 4 – ლონდონი, ნიუ–იორკი, პარიზი და ტოკიო – უმაღლეს კატეგორიაშია, ხოლო კიდევ 67 ქალაქს საკმარისი პოტენციალი აქვს, რომ მომავალში გლობალური ქალაქის სტატუსი მიიღონ (იხ. ცხრილი N1).

ცხრილი N1 მსოფლიო ქალაქების რეიტინგები (პ. ტეილორის მიხედვით)

მსოფლიო ქალაქების კატეგორიები რანგი ქალაქები
წამყვანი – α (ალფა) 12 ლონდონი, ნიუ–იორკი, პარიზი, ტოკიო
10 ლოს–ანჯელესი, მილანი, სინგაპურის, სიანგანი, ჩიკაგო, ფრანკფურტი მაინზე
მთავარი – β (ბეტა) 9 სან–ფრანცისკო, სიდნეი, ტორონტო, ციურიხი
8 ბრიუსელი, მადრიდი, მეხიკო, სან–პაულუ
7 მოსკოვი, სეული
მეორეხარისხოვანი – γ(გამა) 6 ამსტერდამი, ბოსტონი, ვაშინგტონი, დალასი, ჯაკარტა, დიუსელდორფი, ჟენევა, იოჰანესბურგი, კარაკასი, მელბურნი, ოსაკა, პრაღა, სანტიაგო, ტაიბეი, ჰიუსტონი.
5 ბანკოკი, ვარშავა, მონრეალი,, ბეიჯინგი, რომი, სტოკჰოლმი
4 ატლანტა, ბარსელონა, ბერლინი, ბუდაპეშტი, ბუენოს–აირესი, ჰამბურგი, კოპენჰაგენი, კუალა–ლუმპური, მანილა, მაიამი, მინეაპოლისი, მიუნჰენი, სტამბული, შანხაი.
ფორმირებადი – δ (დელტა) 3 ათენი, ვენა, დუბლინი, ლუქსემბურგი, ლიონი, მუმბაი, ნიუ–დელი, რიო–დე–ჟანერო, თელავივი, ფილადელფია, ჰელსინკი
2 აბუ–დაბი, ბირმინგემი, სანტა–ფე–დე–ბოგოტა, ბრატისლავა, ბრისბენი, ბუქარესტი, ვანკუვერი, ჰააგა, დატროიტი, დუბაი, ქაირო, კელნი, კიევი, კლივლენდი, ლიმა, ლისაბონი, მანჩესტერი, მონტევეიდეო, ოსლო, როტერდამი, სიეტლი, ხოშიმინი, შტუტგარდი, ალმა–ატა
1 ადელაიდა, ანტვერპენი, ბალტიმორი, ბანგალორი, ბრაზილია, გენუა, გლაზგო, გუანჩჟოუ, დრეზდენი, კალგარი, კანზას–სიტი, კეიპტაუნი, კოლომბუსი, ლიდსი, ლილი, მარსელი, რიჩმონდი, სანქტ–პეტერბურგი, ტაშკენტი, თეირანი, ტურინი, უტრეხტი, ჰანოი, ედინბურგი.

 

 

წყარო: Taylor P. World cities and territorial states under conditions of contemporary globalization // Political Geography, 2012.

ტერიტორიულ ჭრილში მსოფლიო ქალაქები არათანაბრადაა განაწილებული. ისინი ეკონომიკის გეოგრაფიას შეესაბამება და კონცენტრაციის 3 მთავარ ზოლს ქმნიან: დასავლეთ ევროპულს, ჩრდილოამერიკულსა და აზია–წყნარ ოკეანურს. მსოფლიოს სხვა რეგიონებში კატეგორია გლობალური ქალაქები მხოლოდ ცალკეული ცენტრების სახითაა წარმოდგენილი. მაგ: სან–პაულო, რიო–დე–ჟანერო და ბუენოს–აირესი – სამხრეთ ამერიკაში, იოჰანესბურგი – აფრიკაში, სიდნეი – ავსტრალიაში და სხვ.

გლობალურ ქალაქებს მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული პოტენციალი აქვთ და მსხვილ აგლომერაციებს ქმნიან. მსოფლიოს წამყვანი ქალაქები მსოფლიოს 10 უდიდესი აგლომერაციის სიის ნახევარს შეადგენენ. მსოფლიოს 55 ქალაქს შორის მხოლოდ ერთის – ჟენევის მოსახლეობა არ აღწევს 1 მლნ–ს. გლობალური ქალაქების 3/5–ში მოსახლეობის რაოდენობა 1–5 მლნ კაცია. მიუხედავად იმისა, რომ დასაწყისში სწორედ ადამიანური რესურსების კონცენტრაცია ასრულებდა მნიშვნელოვან როლს ცალკეული ცენტრების წამოწევის საქმეში, თანამდეროვე ეტაპზე გადამწყვეტ როლს, ლიდერებს შორის პოზიციების შენარჩუნების საქმეში, არა რაოდენობა, არამედ ადამიანური რესურსები ხარისხი ასრულებს.

მსოფლიო პოლიტიკა მსოფლიო ქალაქებში იქმნება. მსოფლიოს გეოპოლიტიკური სისტემის ამა თუ იმ როლისა და გავლენის შეფასების საშუალებას სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის შტაბ–ბინების განლაგება გვაძლევს. საერთაშორისო ორგანიზაციები 2 ჯგუფად იყოფა: სამთავრობოთაშორისო (სსო) და არასამთავრობო (საო). მათი რიცხვი მუდმივად იზრდება და უკვე 13 ათასს გადააჭარბა. მათ შორის უმეტესობა არასამთავრობო სახისაა.

მართალია, სამთავრობოთაშორისო საერთაშორისო ორგანიზაციები გაცილებით ნაკლებია, მაგრამ უფრო მეტი წონისა და გავლენისაა. მათი საქმიანობა მთლიანად საერთაშორისო სამართლის ნორმატივებით რეგულირდება, ამჟამად მათი რიცხვი 300–ს აღწევს, ხოლო მათ შორის მსხვილი და გავლენიანი 150 ორგანიზაციაა.

5873 არასამთავრობო საერთაშორისო ორგანიზაციის ოფისები 20 ქალაქშია განლაგებული, ამასთან 13 ქალაქი – ევროპაშია. პირველ ათეულში შედის ყველა წამყვანი მსოფლიო ქალაქი, მაგრამ ლიდერი ბრიუსელია. აქ 1392 არასამთავრობო საერთაშორისო ორგანიზაციის შტაბ–ბინაა. მეორე და მესამე ადგილებს, შესაბამისად, ლონდონი და პარიზი იკავებენ. ცენტრების ასეთი ტრიუმვირატი მარტივად აიხსნება. თითოეული ეს ქალაქი ტრადიციულად თავისუფალი აზროვნების, ეროვნული და საერთაშორისო საზოგადოებრივ–პოლიტიკური მოძრაობისა და სხვადასხვა ხასიათისა და მიმართულების გაერთიანების, ასევე საერთაშორისო ყრილობების, კონფერენციების და კონგრესების ჩატარების ცენტრებად ითვლებიან. მათ ფონზე მეტად მოკრძალებულად ჩანს ნიუ–იორკისა და განსაკუთრებით ტოკიოს პოზიციები. გეოპოლიტიკური ცენტრების მეორე ათეულში განვითარებადი ქვეყნების ქალაქები გამოირჩევიან – ბუენოს–აირესი (110 არასამთავრობო საერთაშორისო ორგანიზაციის შტაბ–ბინა), ნაირობი (100) და მეხიკო (87).

ცხრილი N3 სამთავრობოთაშორისო საერთაშორისო ორგანიზაციების (სსო*) შტაბ–ბინების განლაგება მსოფლიოს ქალაქებში, 2012 წელი

მსოფლიო ქალაქები ქალაქების რიცხვი სსო–ს შტაბ–ბინების რაოდენობა
სულ მათ შორის

შტაბ–ბინებით

გლობალური გლობალურ–რეგიონალური რეგიონალური ლოკალური
წამყვანი,

მათშორისაალონდონი,

ნიუ–იორკი,

პარიზი,

ტოკიო;

10 5 9

2
4
3

14

2
7
4
1

5

1
2
1

15


15

მთავარი, მათშორისაა

ბრიუსელი;

10 3 5

4

1

1

7

6

1

1

მეორეხარისხოვანი, მათ შორისაა
ჟენევა,
ვაშინგტონი;
35 14 23

11
5

6

3
2

8

2

6

3

ფორმირებადი, მათ შორისაა

ვენა;

59 9 7

3

3

3

6

1

4

1

მსოფლიო ქალაქები
სხვა ქალაქები
სულ:
114

31}
42
73
44
4
48
24
4
28
26
11
37
26
28
54

 

* სამთავრობოთაშორისო საერთაშორისო ორგანიზაციები (სსო) პირობითად დაყოფილია 4 კატეგორიად მათი მნიშვნელობისა და წევრების რაოდენობის მიხედვით. გლობალურ რანგს მიეკუთვნებიან ისეთი ორგანიზაციები, რომლებშიც მსოფლიოს ყველა რეგიონიდან 100–ზე მეტი წევრი–ქვეყანაა, მაგ; გაერო და მისი სპეციალიზირებული დაწესებულებები, როგორიცაა იუნესკო ან მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაცია. გლობალურ–რეგიონალურსა და რეგიონალურს მიეკუთვნება ნაკლებად წარმომადგენლობითი ორგანიზაციები, რომელთა საქმიანობა ერთი რეგიონის ფარგლებით შემოისაზღვრება, მაგ დსთ ან ანდების ქვეყნების თანამეგობრობა, ხოლო ლოკალური 2–3– წევრითაა წარმოდგენილი, მაგ: გაეროს სადამკვირვებლო მისია ცალკეულ ქვეყნებში.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი