სხვადასხვა კონტექსტების ტყვე და შემოქმედი

მგონია, რომ საინტერესო იქნება გაკვეთილის ასე დაწყება:

ეს „მე“–ა – თითოეული ჩვენგანი თავისი ფიქრებით, გრძნობებით, მთელი ჩვენი ავლადიდებით. ყოველ მე–ს უხილავი გარსი აკრავს, რომელიც როგორც ფარი არახელსაყრელი გავლენებისგან გვიცავს, ხელსაყრელისათვის კი, ღიაა. ეს გარსი კარნახობს მე–ს გარშემომყოფებს, რამდენად შეუძლიათ მასთან მიახლოება, სად უნდა შეჩერდნენ. „მე“–სა და „გარსს“ შორის მუდმივი ურთიერთქმედებაა – ისინი ერთმანეთს მუდმივად ქმნიან, ასწავლიან, სჯიან, უსწორებენ…

საუკეთესო შემთხვევაში, ეს გარსი „მე“–ს საიმედო თავშესაფარია.

შემდეგი უხილავი გარსი „ოჯახია“ – ის მყისიერი გარემო, რომელშიც ვიბადებით, ვიზრდებით, ვცხოვრობთ, ვსწავლობთ, გვეშლება, გვტკივა, ვტკენთ… „მე“–სა და „ოჯახს“ შორის ასევე მუდმივი ურთიერთქმედებაა – ისინი ერთმანეთს მუდმივად ქმნიან, ასწავლიან, სჯიან, უსწორებენ…

საუკეთესო შემთხვევაში, ოჯახის გარსი „მე“–ების საიმედო თავშესაფარია.

შემდეგი უხილავი გარსი „საზოგადოებაა“ (მთელი თავისი მრავალრიცხოვანი საზოგადოებრივი ინსტიტუტებით – საბავშვო ბაღი, სკოლა, უმაღლესი სასწავლებელი, სამსახური, სამეგობრო, სამეზობლო და სხვ.)  – ის ადგილი, სადაც ოჯახი და მე იბადებიან, იზრდებიან, ცხოვრობენ, სწავლობენ, ეშლებათ, სტკივათ, სტკენენ… „მე“–ს, „ოჯახსა“ და „საზოგადოებას“ შორისაც მუდმივი ურთიერთქმედებაა – ისინი ერთმანეთს მუდმივად ქმნიან, ასწავლიან, სჯიან, უსწორებენ…

საუკეთესო შემთხვევაში, ეს გარსი სხვადასხვა ინსტიტუტებში გაერთიანებული ადამიანების საიმედო თავშესაფარია.

შემდეგი უხილავი გარსი „ქვეყანაა“ ასევე მრავალრიცხოვანი ინსტიტუტებით, რომელიც განსაზღვრავს „ვისი გორისაა“ „მე“, როგორია „ოჯახი“, როგორია „საზოგადოება“. რამ განაპირობა მათი ამგვარობა – საიდან მოვიდნენ, სად არიან ან საით მიდიან. ამ გარსში იბადებიან, იზრდებიან, ცხოვრობენ, სწავლობენ, ეშლებათ, სტკივათ, სტკენენ „მე“–ს, „ოჯახსა“ და „საზოგადოებას“… „მე“–ს, „ოჯახს“, „საზოგადოებასა“ და „ქვეყანას“ შორისაც მუდმივი ურთიერთქმედებაა – ისინი ერთმანეთს მუდმივად ქმნიან, ასწავლიან, სჯიან, უსწორებენ…

საუკეთესო შემთხვევაში, ეს გარსი სხვადასხვა საზოგადოებების საიმედო თავშესაფარია.

შემდეგი უხილავი გარსი „სამყაროა“ მთელი თავისი არაჩვეულებრივი მრავალფეროვნებითა და მომხიბლაობით, რომელიც განსაზღვრავს „მე“–ს, „ოჯახის“, „საზოგადოების“, „ქვეყნის“ რაგვარობას. ამ გარსში იბადებიან, იზრდებიან, ცხოვრობენ, სწავლობენ, ეშლებათ, სტკივათ, სტკენენ „მე“–ს, „ოჯახს“, „საზოგადოებას“, „ქვეყანას“… „მე“–ს, „ოჯახს“, „საზოგადოებას“, „ქვეყანასა“ და „სამყაროს“ შორისაც მუდმივი ურთიერთქმედებაა – ისინი ერთმანეთს მუდმივად ქმნიან, ასწავლიან, სჯიან, უსწორებენ…

საუკეთესო შემთხვევაში, ეს გარსი ყველასა და ყველაფრის საიმედო თავშესაფარია.

ამგვარი „მე“–„სამყაროების“ სიუხვე, მათ შორის მუდმივი ურთიერთქმედება, ურთიერთგანპირობებულობა ნებისმიერი „მე“–სთვის ერთდროულად შიშის საფუძველიც არის და სიხარულ–სიამაყისაც: როგორი მცირე წერტილი ვარ, განა რა შემიძლია!… მაგრამ, მეორე მხრივ, ხომ ვარ, თუნდაც წერტილი, რომელსაც ბევრი შეუძლია…

რატომ დაგღალეთ?

იმიტომ, რომ მგონია, ადამიანებმა მადლიერების განცდა დავკარგეთ. გვგონია, რომ ძალიან მნიშვნელოვნები ვართ და, ჰო, რა თქმა უნდა, ყველაფერი გვეკუთვნის, ბევრად მეტი, ვიდრე ოდესმე ვინმეს ჰყოლია/ჰქონია ან ეყოლება/ექნება… მედიდურები გავხდით, საკუთარი თავი სამყაროს ცენტრად მოგვაქვს და გვავიწყდება, რომ „სამყაროს ჭიპობის“ სინდრომს (ეგოცენტრულობას) ადამიანები დაწყებითი სკოლის საფეხურზე აღწევენ თავს. „ეგოცენტრულობა ნამდვილი პიროვნულობის სიკვდილია. თითოეული ადამიანი ნამდვილი პიროვნება მხოლოდ მას შემდეგ ხდება, როდესაც ურთიერთობს სხვა პიროვნებებთან, ცხოვრობს მათთვის და მათში“ (ეპისკოპოსი კალისტე უეარი).

II ნაწილი

საგანი: ჩვენი საქართველო

კლასი: მე–4–6

მიზანი:  მოსწავლეები

• გაიგებენ, რატომ არის შეუძლებელი გვქონდეს ყველა სასურველი ნივთი;
• გააცნობიერებენ, რომ შეზღუდულობასა (არასაკმარისობას) და არჩევანს შორის არის კავშირი;
• გაიგებენ, რომ ნებისმიერ არჩევანს აქვს ალტერნატიული (შედარებითი) ღირებულება და მნიშვნელოვანია სწორი გადაწყვეტილების მიღება;
• ისწავლიან სწორი არჩევანის გაკეთების ერთ-ერთ გზას;
• შეძლებენ სწორი არჩევანის დაგეგმვასა და განხორციელებას.

თემა: რას, რატომ და როგორ ვირჩევთ?

მისაღწევი შედეგი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით: საზ. მეც.V-VI.13. მოსწავლეს შეუძლია  მსჯელობა ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ და მრავალმხრივ გამოყენებაზე.

სასწავლო აქტივობები: სიტუაციის განხილვა; გონებრივი რუკა; ანიმაციის ანალიზი; ჯგუფური მუშაობა;

შეფასების ფორმები: ურთიერთშეფასება

რესურსები:    სამუშაო ფურცელი „ვამზადებთ კერძს“;

სამუშაო ფურცელი: „აქტივობის შეჯამება“

სამუშაო ფურცელი: „გადაწყვეტილების მიღების ცხრილი“;

სტივ ქატსის ანიმაცია „ადამიანი“ https://www.youtube.com/watch?v=WfGMYdalClU

გონებრივი რუკა https://mastsavlebeli.ge/?p=2442

გაკვეთილის მსვლელობა:

1. მოსწავლეებს ვურიგებთ ფურცლებს. ვთხოვთ, ფურცლის ცენტრში დახატონ საკუთარი თავი, ხოლო ირგვლივ სხივებზე ჩამოწერონ 10 ნივთი, რომელიც სურთ ჰქონდეთ. (მასწავლებელი იყენებს წრისებრი გონებრივი რუკის სახეცვლილ ვარიანტს – მზეს სხივებით.) დავალებისთვის ეძლევათ 10 წუთი.
2. დავალების დასრულების შემდეგ ვეკითხებით:

– თქვენი აზრით, რატომ არ გაქვთ ეს ნივთები? (სავარაუდოდ, უმრავლესობის პასუხი იქნება არასაკმარისი თანხა)

– დავუშვათ, ათივე ნივთის შესაძენი ფული გაგიჩნდათ, როგორ იგრძნობთ თავს, აღწერეთ თქვენი ემოციები.

– ეს ათი ნივთი თქვენს ყველა სურვილს აასრულებს და ბედნიერს გაგხდით, თუ სხვა სურვილებიც გაგიჩნდებათ? (სავარაუდოდ, უმრავლესობას სხვა ნივთებიც ენდომება.)

– დაამატეთ სხივები და ჩამოწერეთ დამატებითი 10 ნივთი, რომელიც გსურთ რომ გქონდეთ.

– წარმოიდგინეთ, რომ ეს 10 ნივთიც გაქვთ. იქნება თუ არა საკმარისი 20 ნივთი თქვენი ყველა სურვილის დასაკმაყოფილებლად?

3. (ორმაგი ბუშტისებრი რუკის გამოყენებით მასწავლებელი თვალსაჩინოდ აჩვენებს მოსწავლეებს მათთვის სასურველ საერთო და განსხვავებულ საგნებს და კიდევ ერთხელ ახსენებს ადამიანთა მსგავსებასა და განსხვავებულობას.)
4. მასწავლებელი: რეალურ ცხოვრებაში ჩვენი სურვილები (მოთხოვნილებები) ყოველთვის მეტია მათ დასაკმაყოფილებლად საჭირო შესაძლებლობებზე, ამიტომ შეზღუდულობა, ანუ რაღაცის არასაკმარისი რაოდენობა ნებისმიერი ადამიანის, ოჯახის, საზოგადოების, ქვეყნის, მსოფლიოს პრობლემაა. შეზღუდულია დრო გაკვეთილზე, წყალი უდაბნოში და არამარტო იქ, ჰაერი კოსმოსში და არამარტო იქ, ფული სახელმწიფოში და არამარტო იქ და ა.შ.
5. მოდით, ვნახოთ როგორ იქცევიან ადამიანები შეზღუდული რესურსების პირობებში!
6. მასწავლებელი მოსწავლეებს ყოფს ხუთკაციან ჯგუფებად. სთხოვს წარმოიდგინონ, რომ არიან ერთი ოჯახის წარმომადგენლები, აქვთ 7 ლარი, რომლითაც უნდა იყიდონ სასურველი და საჭირო პროდუქტები და მოამზადონ სადილი ოჯახისათვის. ურიგებს სამუშაო ფურცლებს „ვამზადებთ კერძს“ და სთხოვს მოიფიქრონ, რა სადილის გაკეთებას გადაწყვეტენ, რა პროდუქტები დასჭირდებათ და რა რაოდენობით. დავალების შესასრულებლად მოსწავლეებს ეძლევათ 15 წუთი. ამ დროის შემდეგ ყოველი ჯგუფი სასურველი ფორმით წარმოადგენს შესრულებულ დავალებას.
7. მასწავლებელი სვამს შემდეგ საორიენტაციო კითხვებს:

– ყველა „ოჯახმა“ შეძლო სასურველი კერძის მომზადება თუ არა?

– რომელიმე ჯგუფს ხომ არ მოუწია სასურველ კერძზე უარის თქმა არასაკმარისი თანხის გამო?

– ხომ არ ისურვებდით, ორმაგი თანხა გქონოდათ და სასურველი კერძი მოგემზადებინათ?

– ხომ არ მოგიხდათ დავალების შესრულებისას გადაწყვეტილების მიღება და არჩევანის გაკეთება?

– რომელმა ჯგუფმა რა არჩევანი გააკეთა? როგორ? რა დათმეთ? რა მიიღეთ სანაცვლოდ?

8. მასწავლებელი ჯგუფებს ურიგებს სამუშაო ფურცლებს „აქტივობის შეჯამება“ და სთხოვს შევსებას. ამასობაში დაფაზე ამზადებს ცხრილს, რომელსაც ჯგუფების წარმომადგენლები ავსებენ.
9. მასწავლებელი: რეალურ ცხოვრებაშიც ისევე ხდება, რაც ამ აქტივობისას მოხდა – არც ერთ ადამიანს, ოჯახს, ქვეყანას არ აქვს ყველაფერი, რაც სურს რომ ჰქონდეს. რაკი არ შეიძლება გქონდეს ყველაფერი სასურველი ერთად, აუცილებელია ვისწავლოთ არჩევანის გაკეთება. შეზღუდულობა გვაიძულებს გავაკეთოთ არჩევანი ვარიანტებს, შესაძლებლობებს, ანუ როგორც ეკონომისტები ამბობენ, ალტერნატივებს შორის. არჩევანს აკეთებენ როგორც ცალკეული ადამიანები (ინდივიდები), ისე ოჯახები, ქვეყნები და მსოფლიოც კი.

ჩვენს წინაშე არსებული პრობლემა ასე შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ:

მოთხოვნილებები > შესაძლებლობებზე/რესურსებზე

შეზღუდულობის პრობლემა

არჩევანი

არჩევანის გაკეთება ძალიან რთულია, დროსა და ფიქრს მოითხოვს. ყოველთვის, როცა რაღაცას ვირჩევთ, ჩვენ ეკონომიკურ გადაწყვეტილებას ვიღებთ. ჩვენთვის ორი საუკეთესო ვარიანტიდან უარს ვამბობთ ერთ-ერთ საუკეთესო ვარიანტზე – ალტერნატივაზე. თითოეულ ჩვენს არჩევანს, ეკონომიკურ გადაწყვეტილებას აქვს თავისი ფასი, ანუ ალტერნატიული ღირებულება. ადამიანს შესაძლოა ორზე მეტი ალტერნატივა ჰქონდეს, მაგრამ ალტერნატიული ღირებულება მისთვის მხოლოდ ერთ საუკეთესო ვარიანტს აქვს. გადაწყვეტილების მიღებისას მრავალი ვარიანტიდან მხოლოდ ორ საუკეთესო ალტერნატივას ვიტოვებთ და მათ შორის ვაკეთებთ არჩევანს. ნებისმიერი არჩევანის ღირებულება განისაზღვრება იმ არჩევანით, რომელზეც უარი ვთქვით. ალტერნატიული ღირებულება არის ორი საუკეთესოდან გამოუყენებელი, უარნათქვამი („გადაგდებული“) საუკეთესო არჩევანის ღირებულება.

10. როგორ უნდა გავაკეთოთ საუკეთესო არჩევანი? გავეცნოთ გადაწყვეტილების მიღების 5-საფეხურიან პროცესს, რომელიც მომავალშიც გამოგადგებათ ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღებისას.

I საფეხური: უნდა განვსაზღვროთ რა მიზანი გვაქვს, რა გვინდა – გადაწყვეტილების მიღებისას ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, თუ რა პრობლემა გვაქვს გადასაჭრელი.

• მაგალითად: გვინდა მეგობართან წასვლა, მაგრამ საშინაო დავალება გვაქვს შესასრულებელი.

II საფეხური: უნდა ჩამოვთვალოთ ალტერნატივები, ანუ ის ვარიანტები, რომელიც ჩვენს  ხელთაა, რომელთა შორისაც არჩევანი უნდა გაკეთდეს.

• ჩვენი მაგალითის მიხედვით: (1) მეგობართან დროის გატარება და (2) საშინაო დავალების შესრულება.

III საფეხური: უნდა განვსაზღვროთ კრიტერიუმები – კრიტერიუმები არის შეფასების ის საზომები, რომელიც გეხმარება გადაწყვეტილების მიღებაში. ეს ის საზომია, რომლითაც ვაფასებთ არჩევანს.

• ჩვენს შემთხვევაში, მეგობართან სტუმრობის „საზომები“ ასეთი შეიძლება იყოს: მონატრება, დროის საინტერესოდ გატარება, სიახლის გაგება, დარდის/სიხარულის გაზიარება და სხვა. საშინაო დავალების შესრულების კრიტერიუმები შეიძლება იყოს: ახალს გავიგებ, საკუთარ შესაძლებლობებში დავრწმუნდები, აზროვნებას ვისწავლი, მეგობრებთან თავს მოვიწონებ, კარგ შეფასებას დავიმსახურებ და სხვა.

IV საფეხური: უნდა შევაფასოთ ალტერნატივები – გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებლად უნდა შევაფასოთ ალტერნატივები ჩვენთვის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმების მიხედვით. ვიფიქროთ და განვსაზღვროთ, რომელი ალტერნატივა რა ნიშნის მიხედვით არის ჩვენთვის სასარგებლო, საინტერესო, მნიშვნელოვანი. დავუშვათ, მნიშვნელოვანია ის, რომ მეგობრისთვის გასაზიარებელი გაქვს სადარდებელი.

V საფეხური: უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება – მას შემდეგ, რაც ალტერნატივებს შევაფასებთ კრიტერიუმების მიხედვით, ვირჩევთ იმ ალტერნატივას, რომელიც ყველაზე მეტად შეესაბამება კრიტერიუმების უმრავლესობას. დავუშვათ, რომ მეგობართან სტუმრობა ყველაზე მეტად შეესაბამება ჩვენს კრიტერიუმებს.

გადაწყვეტილების მიღებისა და არჩევანის გაკეთების პროცესს ძალიან ამარტივებს ცხრილის შევსება.

11. მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს ინდივიდუალურად იმუშაონ. ურიგებს სამუშაო ფურცელს „გადაწყვეტილების მიღების ცხრილი“ და სთხოვს გაკვეთილის დასაწყისში შექმნილი 20 სასურველი საგნის სიიდან აირჩიონ 2 ყველაზე სასურველი საგანი. ერთ–ერთი მათგანი ჩაწერონ „I ალტერნატივის“ ქვეშ გრაფაში, ხოლო მეორე – „II ალტერნატივის“ ქვეშ.

კრიტერიუმების უჯრებში განსაზღვრონ, რითია მათთვის მნიშვნელოვანი თითოეული ალტერნატივა. მას შემდეგ, რაც ალტერნატივებსა და შესაბამის კრიტერიუმებს ჩაწერენ შესატყვის გრაფებში, + და – ნიშნებით უნდა შეაფასონ ალტერნატივების შესაბამისობა კრიტერიუმებთან. თუ რომელიმე კრიტერიუმი ძალზე მნიშვნელოვანია, შეუძლიათ 2 ან მეტი + ნიშანი დაუწერონ და პირიქით, უმნიშვნელო – რამდენიმე მინუსით შეაფასონ. ცხრილის შევსების შემდეგ გადაწყვეტილების მისაღებად მოსწავლეები ითვლიან + და – ნიშნების რაოდენობას თითოეული ალტერნატივისთვის და გადაწყვეტილებას იღებენ, ანუ არჩევანს აკეთებენ იმ ალტერნატივის სასარგებლოდ, რომელსაც მეტი + ნიშანი ექნება.

12. მასწავლებელი: არჩევანის მნიშვნელობის არცოდნას ან არაგონივრულ არჩევანს თავისი მძიმე შედეგები მოაქვს. ეს კარგად ჩანს ანიმაციაში, რომელსაც იხილავთ.

მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს სტივ ქატსის ანიმაციას „ადამიანი“.

13. მულტისტრუქტურული რუკის დახმარებით მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს ანიმაციაში მომხდარ მოვლენებზე საუბარს. მოსწავლეები ასახელებენ მოვლენის მიზეზებს (ადამიანის სიხარბე, არაჯანსაღი მოთხოვნილებები) და შედეგებს (გარემოს დაბინძურება, ცხოველების მოსპობა).

დასკვნითი ნაწილი. მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს იფიქრონ იმ სურვილების (მოთხოვნილებების) შესახებ, რომლებიც მათ სასკოლო ცხოვრებას ეხება (ახალი სათამაშო ან სპორტული მოედანი, კედლების გადაღებვა, დასასვენებელი კუთხის მოწყობა და ა.შ.) სთხოვს, ახსნან, რატომ არ შეიძლება ჰქონდეთ ყველაფერი, რაც სკოლისათვის სურთ. კიდევ ერთხელ უმეორებს, რომ ადამიანების მოთხოვნილებები ბევრად აჭარბებს მათ დასაკმაყოფილებლად საჭირო რესურსებს და ამის გამო ჩნდება შეზღუდულობა.

საშინაო დავალება: გთავაზობთ რამდენიმე დავალებას, რომელიც მასწავლებელმა თავისი შეხედულების მიხედვით შეიძლება შესთავაზოს კლასს გაკვეთილის ამ ნაწილში ან საშინაო დავალებად.

1. რა შეიძლება იყოს შეზღუდული მსოფლიოში უმდიდრესი ადამიანისთვის?
2. გაიხსენე და აღწერე შემთხვევა, როცა კლასში რაღაც იყო შეზღუდული.
3. წარმოიდგინეთ, რომ კლასში სკამების რაოდენობა შეზღუდულია. გადაწყვიტეთ, რომ ეს პრობლემა ლატარეის საშუალებით მოგეგვარებინათ. დაასაბუთეთ ამ გადაწყვეტილების დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
4. შეაფასეთ თქვენი რომელიმე ბოლოდროინდელი არჩევანი და დაასრულეთ შემდეგი წინადადებები:

სამწუხაროდ,—————-–——————————————————————–.

საბედნიეროდ,————————————————————————————.

5. მოიფიქრეთ, რა შეიძლება იყოს სკოლაში სწავლის ალტერნატიული ღირებულება. ღირს თუ არა, „ჩიტი ბდღვნად“ – ანუ რა დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს სკოლაში სწავლას. რას გააკეთებდით სწავლის ნაცვლად?
6. რას ნიშნავს, თქვენი აზრით, ვაჟა-ფშაველას ნათქვამი: „თუ გონების მოთხოვნილება გაიყინა ერთ ადგილას, მაშინ ხომ ცხოვრებაც იყინება“. რას ნიშნავს გონების მოთხოვნილების „გაყინვა“? რა ემუქრება ადამიანს, რომელსაც „გონების მოთხოვნილება გაეყინება“? რა კავშირშია „გონების მოთხოვნილების გაყინვა“ „ცხოვრების გაყინვასთან“?

განვრცობა/დაკავშირება.  მოიწვიეთ კლასში რამდენიმე მშობელი, ბებია და პაპა, რათა მათ ისაუბრონ იმ არჩევანის შესახებ, როგორ აირჩიეს ბავშვობაში სასურველი საგანი. სთხოვეთ მოსწავლეებს, შეადარონ სამი თაობის არჩევანი – მათი საკუთარი, მათი მშობლებისა და ბებია-პაპასი.

ასევე შესაძლებელია საუბარი იმის შესახებ, თუ როგორ განსხვავდება ერთმანეთისაგან მაღაზიაში შესული მშობლისა და შვილის სურვილები; ან როგორ ხდება,  როცა სასურველ ნივთს ვიღებთ, ვერ ვგრძნობთ ისეთ კმაყოფილებას, როგორსაც ველოდით.

სამუშაო ფურცელი: ვამზადებთ კერძს                                   ჯგუფი______________________

კერძის სახელწოდება_______________________________

სამუშაო ფურცელი: „აქტივობის შეჯამება“                          ჯგუფი______________________

სამუშაო ფურცელი: გადაწყვეტილების მიღების ცხრილი