| დადგა ზაფხული, შვებულებების დრო, და ვიწყებთ ფიქრს: სად დავისვენოთ? სად ვიმოგზაუროთ? ალბათ, ყველას აინტერესებს, როდის ჩაისახა ტურიზმი, როგორ განვითარდა და როგორი მდგომარეობაა დღეს ამ სფეროში მსოფლიოსა თუ საქართველოში.
დასვენების, თავისუფალი დროის ხარჯვის ან საქმიანი მიზნით მოგზაურობას ტურიზმი ჰქვია. მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციატურისტის ცნებას შემდეგნაირად განმარტავს: „ადამიანი, რომელიცტოვებს ჩვეულ გარემოს და მიემგზავრება სხვაგან ერთ წელზე ნაკლებიხნით დასვენების, თავისუფალი დროის ხარჯვის ან სხვა მიზნით”. გამოდის, რომ ყოველ ზაფხულს მეც და თქვენც, თუნდაც 1 ან 2 დღით, ტურისტებად ვიქცევით ხოლმე.
დღეს ტურიზმი პოპულარული, გლობალური, მრავალი ქვეყნისთვის მომგებიანი საქმიანობაა,თუმცა მას საკმაოდ დიდი ხნის ისტორია აქვს. დასვენებისა და გართობის მიზნითგამგზავრება პოპულარული იყო ჯერ კიდევ ძველ რომაელებს შორის, რომლებიც უმთავრესადპირამიდების დასათვალიერებლად მიემგზავრებოდნენ. თანდათან მოგზაურობის ფორმებიდა გეოგრაფია გაფართოვდა. უფრო მრავალფეროვანი გახდა მისი მიზნებიც: სანახაობრივი,სასწავლო, რელიგიური და სხვა. შენდება მოგზაურთა დროებით გასაჩერებელი სახლები,სასტუმროები, ქარვასლები, სტუმრის სახლები, ელიტური ფენების წარმომადგენელთათვის -საზაფხულო აგარაკები, რეზიდენციები.
მოსახლეობის შეძლებული ფენების იმ წარმომადგენლებს, ვინც ცნობისმოყვარეობის გამო მოგზაურობდა უცხო ქვეყნებში, XVII საუკუნის მიწურულიდან ტურისტებს უწოდებდნენ.სამრეწველო რევოლუციის შემდეგ, XVIII-XIX საუკუნეებში, გამოგონებულ იქნაორთქლმავალი და მატარებელი, რამაც არსებითი გავლენა მოახდინა მოგზაურობისგააქტიურებაზე. პოპულარული გახდა მოდების მოყვარულთა გამგზავრება პარიზში, მუსიკისმოყვარულთა – იტალიაში, ხოლო ევროპის სხვადასხვა ქალაქებში სასწავლებლადგამგზავრებამ დიდი ტურის სახელწოდება მიიღო.
ინგლისელმა მეწარმემ თომას კუკმა 1841 წელს ისტორიაში პირველი ტურისტული სააგენტო დააარსა, რომელიც 2007 წელს Thomas Cook Group-ი გახდა და დღესაც წარმატებით მოღვაწეობს დიდ ბრიტანეთში.
კუკს ბავშვობიდან მკაცრ ბაპტისტად ზრდიდნენ. შემდეგ კი იგი ადგილობრივ არამსმელთაორგანიზაციას შეუერთდა. როგორც არამსმელთა მოძრაობის წევრი, იგი ქადაგების პარალელურად ალკოჰოლის საწინააღმდეგო მიტინგებს მართავდა.
ერთ დღესაც, როდესაც კუკი ლონდონის გზაზე, ქალაქ კიბვორთთან, ეტლს ელოდებოდა, მასმოუვიდა იდეა, თავისი აქტივისტებისთვის ექსკურსია შეეთავაზებინა. ამავე დროს გაიხსნადიდი ბრიტანეთის შიდა ნაწილებისკენ მიმავალი რკინიგზა და კუკმა ქალაქ ლესტერიდანრამდენიმე მილით მოშორებულ ლაფბოროში გასამგზავრებლად არამსმელთა მოძრაობის 450აქტივისტი შეაკრიბა. 1841 წლის 5 ივლისს თომასმა ამ ხალხისგან თითო შილინგი აკრიფა,რაშიც შედიოდა ბილეთისა და მგზავრობისას საკვების საფასური. შეგროვებული თანხით მანერთიანად იყიდა ბილეთები და კომპანიასთან ფასდაკლების თაობაზეშეთანხმებას მიაღწია. ეს იყო პორველი ორგანიზებული ჯგუფური ტური, რომელშიც შედიოდა 20-წუთიანიმგზავრობა რკინიგზით, ჩაის, ფუნთუშებისა და სასულე ორკესტრის თანხლებით.ექსკურსიამძღოლის ფუნქცია თავად კუკმავე იკისრა. კუკის ეს ქმედება სოციალურ მიზნებს უფრო ემსახურებოდა, ვიდრე კომერციულს. იგი ცდილობდა დაერწმუნებინა ხალხი, რომ სმა აუცილებელი არ არის – თავისუფალი დროის უფრო გონივრულად და საინტერესოდ გამოყენებაც შესაძლებელია. მიუხედავად ამისა, ეს მოვლენა ორგანიზებული, კომერციულიტურიზმის პირველ ნაბიჯადაა მიჩნეული, რადგანეს იყო ისტორიაში პირველი კერძოდაქირავებული ექსკურსია, რომელიც ფართო საზოგადოებისთვის მოეწყო. მომდევნო სამიზაფხულის განმავლობაში კუკმა დაგეგმა და განახორციელა ექსკურსიები როგორც არამსმელთა საზოგადოების, ისე საკვირაო სკოლის მოსწავლეთათვის. 1844 წელს სარკინიგზოკომპანიამ მასთან ხელშეკრულება გააფორმა მგზავრთა მუდმივად მიწოდების თაობაზე. ამწარმატებამ მას საკუთარი ბიზნესის წამოწყებისაკენ უბიძგა – ექსკურსიების მოწყობისას კუკსბილეთის საფასურიდან წილი რჩებოდა.
1850 წელს კუკმა პირველი ექსკურსია განახორციელა საზღვარგარეთ – კლიენტები პარიზში,გამოფენაზე წაიყვანა, მომდევნო წელს კი „დიდი წრიული ტურები” დაიწყო ევროპაში. 1860-იან წლებში კუკმაგანახორციელა ტურებიშვეიცარიის, იტალიის, ეგვიპტის და აშშ-ისმიმართულებით. კუკის სააგენტო „inclusive independent travel” მგზავრებს ბილეთით,საკვებითა და ბინით უზრუნველყოფდა.
თავის ვაჟთან, ჯონთან პარტნიორობის დაწყების შემდეგ, კუკმა სააგენტოს სახელი შეუცვალადა Thomas Cook and Son უწოდა. ბიზნესის წარმოების უფლება მათ ლონდონში, ფლიტ-სტრიტზე მოიპოვეს. იმ დროისთვის, კუკმა პერსონალური ტურები შეწყვიტა და შინაურ დასაგარეო მოგზაურებს შორის აგენტად იქცა. მის ოფისში გახსნილი იყო მაღაზიაც, სადაც ისსამოგზაურო აქსესუარებს ყიდიდა, მათ შორის – გზამკვლევებს, წიგნებს, ჩემოდნებს,ტელესკოპებსა და ფეხსაცმელებს. ჯონის კომერციული ნიჭის წყალობით კომპანია მალეგაფართოვდა. ამავე დროს თომასმა და მისმა ცოლმა ოფისის თავზე პატარა არამსმელთასასტუმროც გახსნეს.
1865 წელს სააგენტო ტურებს აშშ-ის მიმართულებით ახორციელებდა. 1871 წელს მანპარტნიორობა დაიწყო ამერიკელ ბიზნესმენთან, რის გამოც კომპანიას Cook, Son and Jenkins-იეწოდა, თუმცა მალევე დაიბრუნა ძველი სახელწოდება. 1872 წლიდან დაიწყო ტურებიმსოფლიოს გარშემო, მათ შორის – მთელამერიკის კონტინენტზე, იაპონიაში, ჩინეთსა დაინდოეთში – ამ ორ ქვეყანაში ტურნე 222 დღეს გრძელდებოდა.
XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან დადგა მასობრივი საერთაშორისო ტურიზმის განვითარებისხანა. 1950 წელს საერთაშორისო ტურისტთა რაოდენობამ 25 მილიონს მიაღწია, 1970 წელს – 170 მილიონს, 1990 წელს – 400 მილიონს. ამჟამად თითქმის ყველა ადამიანი მეტ-ნაკლებადჩაბმულია ტურისტულ საქმიანობაში. XX საუკუნის ბოლოს მთელ მსოფლიოში 4,5 მილიარდიტურისტი მოგზაურობდა, მათი 10% საერთაშორისო ტურისტი იყო, რომლებიც ყოველწლიურად 100-150მილიარდ აშშ დოლარს ხარჯავდნენ.
ტურისტული მოგზაურობის გეოგრაფიას გარკვეული თავისებურებები ახასიათებს.საერთაშორისო ტურისტების 2/3 ევროპის ქვეყნებში მოგზაურობს. ამისშემდეგ ყველაზეპოპულარული რეგიონია ამერიკა, რომლის წილად მოდის ტურისტების 20%, აღმოსავლეთაზიასა და წყნარი ოკეანის ქვეყნებზე – 10%, აფრიკაზე კი – 3%.
2000-იანი წლების ბოლოს დატრიალებულმა მსოფლიო ფინანსურმა კრიზისმა საგრძნობლადავნო ტურიზმს – ამ უკანასკნელმა დაღმასვლა დაიწყო. 2008 წლის ივნისში საერთაშორისოტურისტული ჩასვლების რიცხვმა 2%-ით იკლო. ეს ნეგატიური ტენდენცია კიდევ უფროინტენსიური გახდა 2009 წელს, რადგან მრავალ ქვეყანაში იფეთქა H1N1 ვირუსმა, რასაცსაერთაშორისო ტურისტული ჩასვლების 4%-იანი კლება მოჰყვა (ფინანსურად ამან 880მილიონი შეადგინა), მიღებული შემოსავლები კი 6%-ით შემცირდა.
2010 წელს მსოფლიო მასშტაბით 940 მილიონი საერთაშორისო ტურისტული ჩასვლაგანხორციელდა, რაც 6.6%-იანი ზრდა იყო 2009 წელთან შედარებით. 2010 წელსსაერთაშორისო ტურიზმისგან მიღებულმა შემოსავლებმა $919 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა(693 მლრდ ევრო), რაც წინა წელთან შედარებით 4.7%-იანი ზრდა იყო. მსოფლიო ტურიზმისორგანიზაციის მონაცემებით, შემოსავლების მხრივ მოწინავე ქვეყნები ასე გამოიყურება: აშშ, ესპანეთი, საფრანგეთი, ჩინეთი, იტალია, გერმანია, გაერთიანებული სამეფო, ავსტრალია, თურქეთი.
ტურიზმს სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს მრავალი ქვეყნისთვის, მაგალითად,ისეთებისთვის, როგორებიცაა საფრანგეთი, ეგვიპტე, საბერძნეთი, ლიბანი, ისრაელი,გაერთიანებული სამეფო, აშშ, ესპანეთი, იტალია, ტაილანდი, კუნძულოვანი ქვეყნები –ბაჰამები, ფიჯი, მალდივები, ფილიპინები, სეიშელის კუნძულები. ეს, უპირველესად,განპირობებულია ფართო ინვესტიციებით სხვადასხვა საქმიანობაში, განსაკუთრებით -მომსახურების სფეროში, რის შედეგადაც მომსახურების ინდუსტრიაში ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმების შესაძლებლობა იზრდება. სერვისის ეს ინდუსტრია მოიცავს:სატრანსპორტო გადაზიდვების სერვისს, მაგალითად, ავიაციას, საკრუიზო გემებს, ტაქსებს;გამასპინძლების სერვისს – საცხოვრებელში დაბინავებას (სასტუმრო და სხვადასხვათავშესაფარი); ამ ინდუსტრიას მიეკუთვნება გასართობი ადგილებიც – პარკები, კაზინოები,სავაჭრო ცენტრები, მუსიკალური დაწესებულებები და თეატრები.
საერთაშორისო ტურისტები ყველაზე ხშირად მოინახულებენ საფრანგეთს, აშშს-, ჩინეთს, ესპანეთს, იტალიას, გაერთიანებულ სამეფოს, თურქეთს, გერმანიას, მალაიზიასა და მექსიკას.
მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციამ ასევე გამოაქვეყნა ტურისტების გენერატორი – იმქვეყნების ათეული, რომელთაც 2010 წელს ყველაზე მეტი დახარჯეს საერთაშორისოტურიზმში. ამ ათეულში შედიან: გერმანია, აშშ, ჩინეთი, გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი, კანადა, იაპონია, რუსეთი და ავსტრალია.
ტურისტული მიზნებიდან გამომდინარე, ტურიზმს ორ ძირითად სახეობად და რამდენიმე ქვესახეობად ყოფენ:
საქართველოში ტურიზმის განვითარება XIX –XX საუკუნეების მიჯნაზე იწყება, თუმცა მასშტაბურ ხასიათს XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან იღებს. ამ პერიოდში ექსპლუატაციაში შედის კეთილმოწყობილი ტურისტული ბაზები და სასტუმროები თბილისში, სოხუმში, ბათუმში, ქუთაისში, ვარძიაში და სხვა. იწყება ტურიზმის აღმავლობა გაგრაში, ქობულეთში, აბასთუმანში, წყალტუბოში და სხვა.
ამჟამად საქართველოში ტურიზმი თვისებრივად ახალ საფეხურზე გადადის და ამ გარდამავალ ეტაპზე მრავალი წინააღმდეგობის გადალახვა უხდება. დღეს საქართველო აღიქმება, როგორც ახალი, ჯერ კიდევ უცნობი ქვეყანა და, ამდენად, საინტერესო ყოველი მოგზაურისა თუ ტურისტისთვის.
საქართველოს აქვს უდიდესი ტურისტულ-რეკრეაციული პოტენციალი. ქვეყანაში 12 000 ისტორიული ძეგლი, 150 მუზეუმი და 50-მდე დაცული ტერიტორიაა. საქართველო ოდითგანვე ცნობილია თავისი ბუნებრივი სამკურნალო ფაქტორებით, ამჟამად კი აქ 102 კურორტი და 182 საკურორტო ადგილია, კურორტების უდიდესი ნაწილი ზღვის პირას და მთიან რეგიონებშია განლაგებული.
საქართველოს წარმომადგენლობა გადის ქვეყნის გარეთ, საიდანაც უფრო მეტ ინფორმაციას ავრცელებს ჩვენს ქვეყანაზე, რის შედეგადაც საქართველოში იმატებს ტურისტების რაოდენობა. მაგ., 1998 წელს თბილისსში გაიმართა ”დიდი აბრეშუმის გზის” ტურიზმის მსოფლიო ფორუმი, 2003 წელს კი აქვე გაიხსნა მეოთხე საერთაშორისო ტურისტული ბაზრობა. ამოქმედდა ტურიზმის საინფორმაციო ცენტრები, რომელთა მიზანია საქართველოში ჩამოსული და ადგილობრივი ტურისტების სრულყოფილი ინფორმირება ტურისტული მომსახურებისა და ტურისტული პროდუქტების შესახებ; ცენტრების მონაცემთა ბაზა მოიცავს დეტალურ ინფორმაციას ტურისტული ობიექტების (განთავსებისა და კვების ობიექტები, მუზეუმები, გალერეები და სხვა) შესახებ. საინფორმაციო ცენტრში მისულ ტურისტს საშუალება აქვს, მიიღოს რეკომენდაცია საქართველოს მასშტაბით არსებული ტურისტული ადგილებისა და ღირსშესანიშნაობების შესახებ, დაგეგმოს ტური კონკრეტული მიმართულებით. გარდა ამისა, საინფორმაციო ცენტრების საშუალებით ვრცელდება სხვადასხვა სახის სარეკლამო-ბეჭდვითი მასალა. ამჟამად საქართველოში 20-მდე ტურიზმის საინფორმაციო ცენტრი ფუნქციონირებს.
როგორც ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან ჩანს, ტურიზმის განვითარების ხელშეწყობა სისტემური ხასიათისაა და არსებითად დამოკიდებულია როგორც ეკონომიკური, ასევე პოლიტიკური ფაქტორების გამოყენების ფორმაზე, ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების თვისებურებებზე. ქვეყანაში ტურისტთა რაოდენობის ზრდა ხელს უწყობს ეკონომიკის გაძლიერებას, მეგობრული ურთიერთობების ჩამოყალიბებას სხვადასხვა ქვეყნისა და კულტურის წარმომადგენლებს შორის. თუმცა ტურიზმის განვითარებას უამრავ უპირატესობასთან ერთად აქვს უარყოფითი მხარეებიც, ისეთები, როგორებიცაა დაავადებების გავრცელება და ტერორიზმის საფრთხე. ტურიზმის განვითარებაზე უარყოფით გავლენას ახდენს დაძაბული და არასტაბილური გეოპოლიტიკური მდგომარეობა როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის მეზობელ ქვეყნებშიც.
ტურიზმის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი ხელშეწყობაა ისეთი სახელმწიფო პროგრამების განხორციელება, რომლებიც ემსახურება საზოგადოებაში თანამედროვე ტურიზმის ინდუსტრიის შესახებ ცოდნის ამაღლებას, რათა გაუმჯობესდეს ტურისტების მომსახურება და ზუსტად განისაზღვროს ის მიმართულებები, რომლებიც უფრო ეფექტიანს გახდის ტურისტულ ბიზნესს. |
