სტატია ეძღვნება ვიკინგებს, მათ უნიკალურ და მდიდარ კულტურას. ვიკინგებს, არა როგორც მძარცველებს, რომლებიც აშინებდნენ ევროპის, აზიისა და ჩრდილოეთ აფრიკის მცხოვრებლებს, არამედ როგორც ახალი მიწების აღმომჩენებსა და უნიკალური ცივილიზაციის შემქმნელებს.
სკანდინავიის მკვიდრმა ვიკინგებმა დაარბიეს ბრიტანეთის კუნძულებისა და ჩრდილო-დასავლეთი ევროპის სანაპიროები. დასავლეთ ევროპაში მათ ნორმანებს უწოდებდნენ, ხოლო რუსეთში – ვარანგებს.
ვიკინგები (ნორმანები) ზღვის მძარცველები, ეს გაბედული და უშიშარი ხალხი აღმოსავლეთით სპარსეთის საზღვრებს აღწევდნენ, დასავლეთით კი – ახალ სამყაროს. ვიკინგები იყვნენ ოჯახში მეორე და მესამე ვაჟები, რომლებსაც მამის ქონება მემკვიდრეობით არ ეკუთვნოდათ და იძულებულნი იყვნენ, დაეტოვებინათ სკანდინავიის ნაპირები და ზღვაში ეძებნათ ბედნიერება. სიტყვა „ვიკინგი“ მომდინარეობს ძველსკანდინავიური „ვიკინგრიდან“. მის წარმოშობასთან დაკავშირებით არაერთი ჰიპოთეზა არსებობს, რომელთაგან ყველაზე დამაჯერებელია „ვიკ“ – ფიორდი, ყურე. სიტყვა „ვიკინგი“ (ლიტ. „კაცი ფიორდიდან“) გამოიყენებოდა ყაჩაღების აღსანიშნავად, რომლებიც სანაპირო წყლებში მოქმედებდნენ და ყურეებში იმალებოდნენ. არის ვერსია, რომ ტერმინი ვიკინგი შეიძლება მოდიოდეს სიტყვიდან Vik – გეოგრაფიული სახელწოდება ნორვეგიის ერთ-ერთი ნაწილისა, ან Vig – ბრძოლა. სკანდინავიურ ხელნაწერებში Viking მეკობრეობას ან მეკობრულ თავდასხმას ნიშნავს, ხოლო ადამიანი, ვინც ასეთ რეიდში მონაწილეობს – Vikingr.
სადაც არ უნდა წასულიყვნენ ვიკინგები – ბრიტანეთის კუნძულებზე, საფრანგეთში, ესპანეთში, იტალიასა თუ ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისინი უმოწყალოდ ძარცვავდნენ და იპყრობდნენ უცხო მიწებს. ზოგიერთ შემთხვევაში ისინი დაპყრობილ ქვეყნებში სახლდებოდნენ და მათი მმართველი ხდებოდნენ.
ვიკინგები უნდა დაიყოს სამ ჯგუფად: დანიელები, შვედები, ნორვეგიელები. თითოეულ ამ ჯგუფს ჰქონდა საზღვაო მოგზაურობის საკუთარი მარშრუტი.
დანიელმა ვიკინგებმა გარკვეული დროით დაიპყრეს ინგლისი, დასახლდნენ შოტლანდიასა და ირლანდიაში, საფრანგეთის ნაწილში, რომელიც ნორმანდიის სახელით არის ცნობილი.
ნორვეგიელმა ვიკინგებმა და მათმა შთამომავლებმა შექმნეს კოლონიები ჩრდილოატლანტიკური ისლანდიისა და გრენლანდიის კუნძულებზე და დააარსეს დასახლება ჩრდილოეთ ამერიკაში ნიუფაუნდლენდის სანაპიროზე. შვედმა ვიკინგებმა დაიწყეს მმართველობა აღმოსავლეთ ბალტიისპირეთში. ისინი ფართოდ განსახლდნენ რუსეთის ტერიტორიაზე და კონსტანტინოპოლსა და სპარსეთის ზოგიერთ რეგიონსაც კი ემუქრებოდნენ.
საზღვარებს გარეთ ვიკინგები მოქმედებდნენ როგორც მძარცველები, დამპყრობლები და ვაჭრები, მაგრამ სამშობლოში ისინი ძირითადად მიწას ამუშავებდნენ, ნადირობდნენ, თევზაობდნენ და პირუტყვს ზრდიდნენ. ვიკინგების ეპოქის სოციალური სტრუქტურა ყველას თანაბარ შესაძლებლობებს არ აძლევდა. საზოგადოების ყველაზე დაბალი ფენა მონები (Thralls) იყვნენ. მათ ევალებოდათ ციხე-სიმაგრეების, ფორტიფიკაციების (სხვადასხვა სამხედრო-საინჟინრო ნაგებობა) მაგისტრალების, არხების, ბორცვების, გზებისა და სხვა პროექტების მშენებლობა. ტყვეები, მონების ვაჟები და ასულები, ყველაზე ბინძურ საქმეს აკეთებდნენ. მათ ყიდულობდნენ და ყიდდნენ. თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში, მონას შეეძლო თავისუფლების მოპოვება. შემდეგი დონე კარლებს ან თავისუფალ გლეხებს ეკავათ. სწორედ მათ ჩაუყარეს საფუძველი სკანდინავიურ საზოგადოებას. შემდეგ მოდიოდნენ იარლები ან მთავრები. არისტოკრატები და მათი უმცროსი შვილები იყვნენ ნამდვილი ვიკინგები. იარლები დაკავებულნი იყვნენ პოლიტიკით, მმართველობით, ნადირობით, სპორტითა და სხვა იარლებთან სტუმრობით. არქეოლოგიური გათხრების მიხედვით, როცა იარლი მოკვდებოდა და მარხავდნენ, მისი მონები ზოგჯერ მსხვერპლშეწირვის მიზნით უნდა დაეხოცათ და მასთან ერთად დაემარხათ.
ქალები ოჯახში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ. ისინი ფლობდნენ ქონებას და შეეძლოთ დამოუკიდებლად გადაეწყვიტათ ქორწინება-განქორწინების საკითხი. მართალია, ოჯახური კერის მიღმა, ქალების მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში უმნიშვნელო იყო. არქეოლოგებმა დაადასტურეს, რომ ქალი ვიკინგი მებრძოლები კაცების მხარდამხარ იბრძოდნენ. არსებობს ვარაუდი, რომ მათ ქალი მმართველიც კი ჰყავდათ – სახელად თირა. დედოფალი თირას მმართველობისას განივრცო დანევირკეს საფორტიფიკაციო ნაგებობები, რამაც წარმატებით შეაკავა გერმანელთა შემოჭრა. მისი ისტორია იდუმალებით არის მოცული. ჯერჯერობით უცნობია, ვინ იყვნენ მისი ოჯახის წევრები, საიდან მოვიდნენ.
დანიური ტრადიციის მიხედვით, რუნულ ქვებს კაშკაშა ფერებში ღებავდნენ და ცენტრალურ ადგილებში აღმართავდნენ, მაგალითად, საფლავის ბორცვებზე, გზაჯვარედინებზე ან გემების მსგავს სამარხებზე. როგორც წესი, ინდივიდის აღსანიშნად მხოლოდ ერთი რუნული ქვა იდგმებოდა და უფრო ხშირად, ეს პიროვნება მამაკაცი იყო. დღემდე ქალებისადმი მიძღვნილი მხოლოდ ათამდე რუნული ქვაა აღმოჩენილი, რომელთაგან ოთხი თირას ეძღვნება.
გლეხთა საცხოვრებლები, როგორც წესი, უბრალო ერთოთახიანი სახლები იყო. მდიდარი ხალხი ჩვეულებრივ ცხოვრობდა დიდ მართკუთხა სახლში, სადაც უამრავი ნათესავი იყო. ძლიერ ტყიან სკანდინავიაში ასეთ სახლებს ხისგან აშენებდნენ, ხშირად თიხასთან ერთად, ხოლო ისლანდიასა და გრენლანდიაში, ხის დეფიციტის პირობებში ფართოდ გამოიყენებოდა ადგილობრივი ქვა. სახურავები, როგორც წესი, ტორფით იყო მოპირკეთებული. სახლის ცენტრალური მისაღები ოთახი დაბალი და ბნელი იყო, შუაში გრძელი ბუხრით. იქ ამზადებდნენ, ჭამდნენ და ეძინათ. ზოგჯერ სახლის შიგნით, კედლების გასწვრივ ზედიზედ დგამდნენ საყრდენებს სახურავის დასამაგრებლად, ხოლო ამ გზით შემოღობილი გვერდითი ოთახები საძინებლად გამოიყენებოდა.
ვიკინგები აფასებდნენ ბრძოლაში ოსტატობას, მაგრამ ასევე პატივს სცემდნენ ლიტერატურას, ისტორიასა და ხელოვნებას. ვიკინგების ლიტერატურა არსებობდა ზეპირი ფორმით. მხოლოდ ვიკინგების ხანის დასრულებიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ გამოჩნდა პირველი წერილობითი ჩანაწერები. რუნული ანბანი მაშინ მხოლოდ საფლავის ქვებზე წარწერებისთვის, ჯადოსნური შელოცვებისთვის და მოკლე შეტყობინებებისთვის გამოიყენებოდა. ისლანდიური ლიტერატურის საგანძურს შორის არის გრძელი პროზაული ნარატივები, რომლებიც ცნობილია, როგორც საგები.
თავიდან ვიკინგები თაყვანს სცემდნენ წარმართ ღმერთებსა და ქალღმერთებს. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო თორი, ოდინი, ფრეი და ქალღმერთი ფრეია; Njord, Ull, Balder და რამდენიმე სხვა საყოფაცხოვრებო ღმერთი ნაკლები მნიშვნელობის იყვნენ. ღმერთებს თაყვანს სცემდნენ ტაძრებში ან წმინდა ტყეებში, კორომებსა და წყაროებში.
ბრძოლაში სიკვდილი საპატიოდ ითვლებოდა არა მხოლოდ რიგითი ვიკინგებისთვის, არამედ ლიდერებისთვისაც.
ვიკინგების იარაღი იყო მშვილდი და ისრები, ასევე სხვადასხვა სახის ხმლები, შუბები და საბრძოლო ცული. ხმლები, შუბისპირები და ისრისპირები ჩვეულებრივ მზადდებოდა რკინის ან ფოლადისგან. ვიკინგები ჩუქურთმებით ამშვენებდნენ ხმლების სახელურებს, ჩაფხუტებს, ჯოხებს და ა.შ. ყველაზე ხშირია ცხოველების გამოსახულებები: ლომები, გველები, მტაცებელი ფრინველები. ვიკინგების ფარებს ჰქონდა მრგვალი ან ოვალური ფორმა. როგორც წესი, ფარებს ამზადებდნენ ცაცხვის ხის მსუბუქი ნაჭრებისგან. დაცვის მიზნით მეომრებს ასევე ეცვათ ლითონის ან ტყავის ჩაფხუტი, ხოლო თავადაზნაურობის მეომრები ხშირად ატარებდნენ ჯაჭვის პერანგს.
რქიანი ჩაფხუტი
ვიკინგებს ხშირად გამოსახავდნენ თავზე რქიანი ჩაფხუტით. სინამდვილეში, სკანდინავიურ გარდერობში მსგავსი არაფერი იყო. აღჭურვილობის ეს ნაწილი არარეალურია. მითი „რქიანი“ ჩრდილოელების შესახებ კათოლიკურ ეკლესიაში წარმოიშვა, რომელიც მათ ეშმაკებთან აიგივებდა. ვიკინგები ხშირად თავს ესხმოდნენ ეკლესია-მონასტრებს და ძარცვავდნენ მას. სავსებით ბუნებრივია, რომ ისინი ეშმაკებად გამოაცხადეს და მეტი ავთენტურობისთვის რქიანი ჩაფხუტებით „აღჭურვეს“. სინამდვილეში, ასეთი არტეფაქტი ვიკინგების ხანის არცერთ სამარხში არ არის ნაპოვნი.
საზღვაო მოგზაურობის მიზეზები არ ეფუძნებოდა მხოლოდ ზღვისპირა ტერიტორიების ძარცვით გამდიდრების სურვილს. საზღვაო მოგზაურობის ძირითად მიზეზად სკანდინავიის კუნძულებზე შიმშილობა და მოსახლეობის მკვეთრი მატება მიიჩნევა. ამ მხრივ, ისედაც ღარიბ სკანდინავიურ მიწაზე საკვების დეფიციტი გაჩნდა და საჭირო გახდა საკვების ალტერნატიული წყაროების ძიება.
გარდა ამისა, სკანდინავიელებს შორის ძალაუფლებისა და მემკვიდრეობისთვის ომი ყოველთვის მძვინვარებდა. აღარ ჰქონდათ არაფერი მშობლიურ მიწაზე, რაც იმას ნიშნავდა, რომ საჭირო იყო ახალი მიწების დალაშქვრა.
ვიკინგებმა გამოიგონეს შესანიშნავი ხომალდები, რომლებსაც შეეძლოთ ცურვა არა მხოლოდ სანაპიროზე და მდინარეების გასწვრივ, არამედ ღია ოკეანეშიც. ამ გემებს დრაკარები უწოდეს. ეს იყო პატარა გემი იალქნებით და მცირე რაოდენობის ნიჩბოსნებით.
ნორმანები საიმედო საზღვაო გემების გარეშე საზღვაო თავდასხმებსა და ხანგრძლივ მოგზაურობებში ვერასოდეს მიაღწევდნენ წარმატებას. ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის ვიკინგებს სჭირდებოდათ საიმედო გემები. ვიკინგები ევროპაში საუკეთესო გემთმშენებლები იყვნენ. მეკობრეების დასარბევად მათ ვიწრო გრძელი გემები ააგეს, რომლებზედაც შეეძლოთ ნაპირზე ბურჯის გარეშე დაშვება.
ვიკინგები უნიკალურ გემებს მშვიდობიანი დანიშნულებებისთვისაც აგებდნენ. მათ დაამზადეს სწრაფი და ადვილად სამართავი ხომალდები – knorrs, რომლებიც 30-მდე ადამიანს იტევდა. ეს იყო სავაჭრო გემი. მას იყენებდნენ დიდი რაოდენობით ტვირთის გადასატანად. მას უფრო ფართო და ღრმა კორპუსი და ცოტა ნიჩაბი ჰქონდა, რომლებიც ძირითადად პორტებში მანევრირებისთვის ან მსგავსი სიტუაციებისთვის გამოიყენებოდა. ცხოველები და საქონელი მათ ქვედა ნაწილში ჰყავდათ. გემები დიდი კვადრატული აფრების ქვეშ მოძრაობდნენ, თუმცა ზოგჯერ ნიჩბებსაც იყენებდნენ. ამ გემების მინუსი ის იყო, რომ ისინი არ იყვნენ შესაფერისი ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის. ეკიპაჟის წევრებსა და მგზავრებს გემბანზე ტყავის ჩანთებით ეძინათ, ანუ თანამედროვე საძილე ტომრები ვიკინგების გამოგონებაა.
„მზის ხომალდი“ – ძეგლი ვიკინგ დრაკარებისთვის, რომლებმაც დაიპყრეს ისლანდია.
დრაკარების („დრაკონების“) კონსტრუქციის საიდუმლო – ნორმანული გრძივი გემები – დიდი ხნის განმავლობაში დაკარგულად ითვლებოდა. მხოლოდ უძველესი ნახატებიდან და გობელენებიდან ვიცით, რომ გრძელ ხომალდებს ჰქონდათ ბასრი, მაღლა აწეული მშვილდი და ერთი ანძა სწორი აფრით. 1880 წელს ნორვეგიის ფიორდის ნაპირზე, ქალაქ გოკსტადიდან არცთუ ისე შორს ფერმაში, არქეოლოგებმა გათხარეს სამარხი, რომელშიც ვიკინგების ერთ-ერთი უდიდესი გრძივი გემი აღმოაჩინეს. მისი სიგრძეა დაახლოებით 23 მ. და სიგანე 5,1 მ.
დრაკარის მუზეუმი ოსლო, ნორვეგია.
ასეთი გემებით ვიკინგებს შეეძლოთ, წამოეწყოთ ხანგრძლივი ლაშქრობები და ეწარმოებინათ ახლად აღმოჩენილი მიწების კოლონიზაცია. სწორედ ხომალდები იყო ვიკინგთა მთავარი იარაღი ლაშქრობების პერიოდში. მათ მნიშვნელოვანი რელიგიური დატვირთვაც ჰქონდათ. ჩვეულებრივი იყო ბრძოლაში მოკლული ან დაღუპული იარლის დაკრძალვა (როგორც ვიკინგების ლიდერს ეძახდნენ) თავის გრძელ გემთან ერთად.
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ვიკინგები ნავიგაციის ისტორიის შემქმნელები არიან.
ვიკინგებზე ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ინტერნეტგვერდებზე: https://www.history.co.uk/shows/vikings/articles/the-history-of-the-viking-age ; https://www.britannica.com/topic/Viking-people ; https://indigoirk.ru/ka/erik-ryzhii-kratkaya-biografiya-eirik-ryzhii-skandinavskii/
