ამ წერილით ვასრულებთ  წინა წერილებში დაწყებული კითხვის სტრატეგიების განხილვას.  წინამდებარე წერილში მოკლედ წარმოვადგენთ კითხვის ბოლო ათ სტრატეგიას. რასაკვირველია, ჩვენი მიერ განხილული 30 სტრატეგია იმას არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს კითხვის სხვა სტრატეგიაბი, თუმცა ვეცადეთ, რომ მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი მიმოგვეხილა. კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი წინა წერილებში განხილულ სტრატეგიებს, დავუმატოთ წინამდებარე წერილის ათეულიც და შევადგინოთ კითხვის სტრატეგიათა ერთგვარი დაფა. თუ ამ დაფას დავაკვირდებით, შევამჩნევთ, რომ ამ სტრატეგიების დაჯგუფება შესაძლებელია სხვადასხვა პრინციპით. მაგალითად,
● ასაკის მიხედვით (4 წლამდე, 4-6 წელი, 6 წელზე ზემოთ)
● წიგნის კითხვის ფაზის (წაკითხვამდე, კითხვის დროს, წაკითხვის შემდეგ) მიხედვით
● გააზრების დონის მიხედვით (ზედაპირული, სიღრმისეული, შერეული)
● სათამაშო და სახალოსო დონის მიხედვით (თუნდაც!)
● კრეატიულობის ხარისხის მიხედვით (კრეატიული, ნაკლებად კრეატიული)
● სხვა პარამეტრი…

.

როგორც ვიცით, ამ სტრატეგიების მოკლე ვერსიები ,,მშობელთა ბარათების” ფორმატში დავამზადეთ USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში დახელმისაწვდომია პორტალზე chemiskola.emis.ge. ამ ციკლის წინა წერილებში შემოგთავაზეთ ,,კომბლეს”, ,,ნაცარქექიასა” და ,,თინათინი და ავთანდილის” ჩვენი ვერსიები ამ ვერსიებზე დაყრდნობით მოვიყვანეთ მაგალითები თითოეული სტრატებიის შესახებ.
ბოლო 10 სტრატეგიისთვის გვინდა კიდევ ერთი ტექსტი განვიხილოთ, რომელიც აგრეთვე ვეფხისტყაოსნისეულ საფუძველს ეყრდნობა: ,,ნესტანის დაბადება”.
კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ ,,ვეფხისტყაოსნის” სწავლების ერთ-ერთი პრობლემა მოსწავლეთა არასათანადო მზაობაა. და ამ მზაობის უზრუნველსაყოფად ერთ-ერთი ძალისხმევა უნდა იყოს ტექსტის ადაპტირებული ვერსიების შეთავაზება არამხოლოდ სკოლის დაწყებით საფეხურზე, არამედ სკოლამდელ ასაკშიც — როგორც მოთხრობილი ზღაპარ-ამბები.
ნეტსანის დაბადება
1. ათასი წლის წინ, შორეულ ინდოეთში ერთი მეფე-დადოფალი ცხოვრობდა: ფარსადანი და გულქანი. ისინი კარგი მმართველები უყვნენ, ხალხსაც უყვარდა და თვითონაც უყვარდათ ხალხი. საერთო ბედნიერებას ერთი ნაღველი ჩრდილავდა — მეფე-დედოფალს შვილი არ ჰყავდა.
ინდოეთში შვიდი სამეფო იყო. ექვსი ფარსადანსა და გულქანს ემორჩილებოდა, ხოლო მეშვიდეში სარიდანი მეფობდა. სარიდანიც ძლიერი და კეთილი მეფე იყო, მასაც ერთობ კმაყოფილი ჰყავდა თავისი ხალხი.
ერთხელ სარიდანმა გადაწყვიტა, ჩემს სამეფოსაც ფარსადანის სამეფოებს შევუერთებ და უფრო გავძლიერდებითო. გადაწყვიტა და ასეც მოიქცა: ეახლა ფარსადანს და თავისი განზრახვა გაუმხილა.
ფარსადანს გაუხარდა თავისი სამეფოს გაფართოება, დიდი მადლობა გადაუხადა სარიდანს და ეს უკანასკნელი გაერთიანებული სამეფოს მთავარსარდლად დანიშნა.
2. სარიდანს ერთადერთი ვაჟი ჰყავდა, უმშვენიერესი ტარიელი, რომელიც მაშინ სულ სამიოდე წლის თუ იქნებოდა. ტარიელიც მეფის სასახლეში წაიყვანა მამამ. როდესაც ფარსადანმა და გულქანმა ნახეს პატარა ბიჭი, ისე მოეწონათ, ისე მოეწონათ, რომ გადაწყვიტეს თვითონ აღეზარდათ.
— შენს ტარიელს ჩვენს სასახლეში დავიტოვებთ, შვილივით გავზრდით და ცივ ნიავსაც არ მივაკარებთო, — უთხრა მეფე-დედოფალმა სარიდანს.
სარიდანს გაუხარდა ეს შემოთავაზება და დასთანხმდა. თვითონაც ხომ სასახლეში იქნებოდა ხოლმე და მაინც ხშირად ნახავდა საყვარელ შვილს.
ტარიელი სასახლეში იზრდებოდა და თანდათან მშვენდებოდა, ედემის ბაღის ყვავილს ემსგავსებოდა.
3. ხუთი წლის იქნებოდა ტარიელი, როდესაც მთელი სამეფო სასიხარულო ამბავმა მოიცვა: გულქანი დაორსულდა და მალე შვილიც გააჩინა — დაიბადა უშვენიერესი გოგონა.
გოგონას მშობლები დაფიქრდნენ, რა დაერქმიათ ნანატრი ახალშობილისთვის. ფარსადანს ნესტანის დარქმევა უნდოდა, გულქანს კი — დარაჯანის. ბევრი იფიქრეს თუ ცოტა იფიქრეს, გადაწყვიტეს, რომ ნესტან-დარეჯანი დაერქმიათ.
შვილის შეძენით გახარებულმა მეფე-დედოფალმა უამრავი საჩუქარი გასცა და დიდი ლხინიც გადაიხადა.
ნესტან-დარეჯანი, რაც უფრო იზრდებოდა, მით უფრო მშვენდებოდა. მასთან ერთად იზრდებოდა ტარიელიც, რომელიც უკვე ლომის ბოკვერს დამსგავსებოდა. ბოჭი, როდესაც ნესტანს დაინახავდა, გაირინდებოდა და ისე ტკბებოდა ხოლმე პატარა მზეთუნახავის სილამაზით. ტარიელი სულ სიყვარულით ეპყრობოდა გოგონას, ბევრს ეთამაშებოდა, ართობდა და ბედნიერად ატარებდნენ უზრუნველ ბავშვობას.
– – – – – –
დაკვირვებული თვალი შეამჩნევდა, რომ ამ ტექსტის უკეთესად გამართვაა საჭირო. რასაკივრველია. ზედმეტია იმის აღნიშვნაც, რომ ამ საბავშვო ტექსტში ჩამატებულია ფარსადანის მეუღლის ანუ ნესტანის დედის სახელიც. აქვე გვინდა გამოვყოთ რამდენიმე ფაქტორი, რომელთა გათვალისწინებაც უფრო მეტ თავდაჯერებულობას შეგვძენს ბავშვებისთვის ტექსტების შერჩევისას და წაკითხვისას:
● არაა აუცილებელი ყველა სიტყვის მნიშვნელობა იცოდეს ბავშვმა. ჩვენ ხომ სკოლაში არ ვართ და ჩვენი მიზანი ყველა სიტყვა-გამოთქმის სწავლება არაა. მათ კარგად შეუძლიათ გაუგებარი სიტყვების ,,გატარება”, უგულებელყოფა. თუ დაინტერესდებიან, თვითონ მოგვთხოვენ ისეთი სიტყვების განმარტებას, რომელიც ან ტექსტიდან აზრის გამოტანისთვის დასჭირდა, ან მისმა ჟღერადობამ მოხიბლა, დააინტერესა.
● ბავშვს, ზოგადად, ყველაფერი არ ესმის, ვერ ხვდება საბავშვო და თუნდაც ასაკისთვის შესაფერის ტექსტებში (ლექსებში, ზღაპრებში, სიმღერებში…), მაგრამ ამის მიუხედავად მაინც ახერხებენ, როგორც საერთო აზრისა და განყწობის შექმნას, ასევე ტექსტის ნაწილების ხალისით განმეორებას.

21. როგორ გვეუბნება ავტორი თავის სათქმელს?
ბავშვები უნდა დავაფიქროთ ორ რამეზეც: რისი თქმა უნდა წიგნის ავტორს და როგორ ახერხებს იგი ამას?
განვიხილოთ წითელქუდასა და ბებიას ტანსაცმელში გადაცმული მგლის საუბრის ეპიზოდი. ავტორს ამ ეპიზოდში უნდა მკითხველებში შიში გამოიწვიოს, კარგად დაანახოს ის განსაცდელი, რომელიც წითელქუდას მოელის. რას აკეთებს ამისთვის იგი? ერთგვარად წელავს ამ ეპიზოდს და უფრო მეტად იზიდავს მკითხველ ბავშვს. ამ ეპიზოდის კითხვისას კარგი იქნება შემდეგი შეკითხვების გამოყენება:
● გეშინია, როდესაც ამ ადგილს ვკითხულობთ?
● რატომ გეშინია? რა იწვევს შიშს?
● როგორ ფიქრობ, შეგეშინდებოდა ეს ადგილი მალე რომ დასრულებულიყო? მაგალითად, ასე: ,,წითელქუდა შევიდა ბებიას ოთახში და მგელმა მისი შეჭმა დააპირა. ამ დროს მოვიდა კეთილი მონადირე და წითალქუდას დაეხმარა.”
კარგი იქნება, თუკი სათანადო ყურადღებას მივაქცევთ ილუსტრაციებსაც. ხაზი უნდა გავუსვათ მათს მნიშვნელობას მაშინაც, როდესაც ავტორის სათქმელზე ვესაუბრებით ბავშვს. აქ შეგვიძლია გაამახვილოთ ყურადღება, რამდენად შეიძლება ილუსტრაციის შეცვლა ისე, რომ არ დამახინჯდეს ავტორის სათქმელი.
მაგალითისთვის დავაკვირდეთ იმავე ,,წითელქუდას” იმავე მონაკვეთის ილუსტრაციას, რომლის მიხედვითაც შეგვიძლია დავსვათ შემდეგი შეკითხვები:
● როგორ გამოიყურება ამ ილუსტრაციაზე მგელი? კეთილი სახე აქვს თუ საშიში?.. გამოხატავს თუ არა ეს ილუსტრაცია ტექსტში აღწერილ მგელს? წითელქუდას?
● კიდევ რა შეიძლება დავამატოთ ამ ილუსტრაციაზე ტექსტის მიხედვით?..
განვიხილოთ ეს სტრატეგია ჩვენი ვეფხისტყაოსნისეული ტექსტისთვის:
დავაკვირდეთ ,,ნესტანის დაბადებაში” იმ ეპიზოდს, როდესაც ფარსადანმა და გულქანმა პირევლად ნახეს ტარიელი და ძალიან მოეწონათ იგი. როგორ გადმოვეცით ეს ეპიზოდი? ვნახოთ წინადადება: როდესაც ფარსადანმა და გულქანმა ნახეს პატარა ბიჭი, ისე მოეწონათ, ისე მოეწონათ, რომ გადაწყვიტეს თვითონ აღეზარდათ.
აქ მეფე-დედოფლის გრძნობის სიღრმის გადმოსაცემად ორჯერაა გამეორებული ერთი ფრაზა, ნაცვლად იმისა, რომ უბროლად დაგვეწერა, რომ ძალიან მოეწონათ. ცხადია, კარი იქნება ამ ფრაზემის განსხვავებული ინტონაციით წაკითხვა — ეს კიდევ უფრო ხაზს გაუსვამს მოხდენილ შთაბეჭდილებას.

22. რა არის ტექსტის მთავარი სათქმელი, იდეა? რას გვასწავლის ეს ტექსტი?
საჭიროა თუ არა ბავშვმა, დავუშვათ, ხუთი წლის ასაკში, ამოიცნოს ტექსტის მთავარი სათქმელი? ხშირად ეს საკითხი წინააღმდეგობას უფროსებს შორისაც იწვევს ხოლმე. მაგალითად, რა არის ,,წითელქუდას” მთავარი სათქმელი? ორი ვერსია განვიხილოთ:
● ჩვენ შეიძლება უგუნურადაც მოვიქცეთ, მაგრამ ყოველთვის გამოჩნდება ვინმე ძლიერი და კეთილი ადამიანი, რომელიც დაგვეხმარება.
● უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენი უგუნური საქციელის გამო ჩვენვე მოგვიწევს პასუხისგება, კეთილი მონადირე არ მოვა და პრობლემებს არ მოგვიგვარებს.
არ უნდა გავართულოთ, არ დავტვირთოთ ბავშის გონება და უნდა განვიხილეთ ისეთი მოსაზრებები, რომლებიც მისთვის იქნება გასაგები. ამ პროცესში თვითონ ბავშვისგან წამოვა საინტერესო იდეები და წინადადებები. მთავარია, ჩვენ ვუბიძგოთ საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმისკენ.
კარგი იქნება, თუ პირველ ხანებში ჩვენვე დავსვამთ შეკითხვას და ჩვენვე გავახმოვანებთ ტექსტის მთავარ სათქმელს. ვნახოთ რამდენიმე მაგალითი:
● ,,კომბლე” — ეს ზღაპარი გვასწავლის, რომ სხვას ცუდი რამე არ უნდა გაუკეთო, თორემ სამაგიეროდ შენც ცუდი ამბავი დაგემართება… ზოგჯერ შენი საკუთრება ვინმემ წაგართვას და ამისთვის მზად უნდა იყო, უნდა შეგეძლოს მასზე ზრუნვა და ბრძოლა მის დასაბრუნებლად….
● ,,წიქარა” — თუკი მეგობარს გასაჭირში დაეხმარები, ამით შენც დიდ სიამოვნებას მიიღებ…
● ,,ავთანდლი და თინათინი” — ქალები ისეთივე კარგი მმართველები შეიძლება იყვნენ, როგორც კაცები…
● ,,ნესტანის დაბადება” — თუკი სიკეთეს გააკათებ, შენც სეკეთითვე დაგიბრუნდება…

23. მთავარი და არამთავარი ინფორმაციის გამიჯვნა, დეტალები
ბავშვს კი არა, მოზრდილ ადამიანსაც ხშირად ერევა ხოლმე ერთმანეთში მთავრი და არამთავარი ინფორმაცია და ამ უკანასკნელს არასაჭიროდ მეტ დროსა და ენერგიას ახარჯავს ხოლმე. ამიტომ ტექსტში სხვადასხვა ინფორმაციის მნიშვნელობაზე დაკვირვება და მისი შეფასება სასარგებლო სტრატეგია იქნება ბავშვისთვის.
კარგი იქნება, თუ მთავარი და არამთავარი ინფორმაციის გამიჯვნისთვის ბავშვებს დავაფიქრებთ ტექსტის რომელიმე მონაკვეთის მიხედვით. მაგალითისთვის, განვიხილოთ ნაცარქექიას პირველი შეხვედრა დევთან. Რა ხდება ამ ეპიზოდში?
● ნაცარქექია დევს ატყუებს, მე ისეთი ძლიერი ვარ, რომ მოვინდომო, დედამიწას ცაში ავტყორცნიო;
● კიდევ იმით მოატყუა დევი, რომ ქვის ნაცვლად ყველს გაადენინა წყალი;
● შემდეგ ნაცრის გუდით ბუღი დააყენა, თითქოს მიწა ავამტვერეო;
● ბოლოს ზურგზე შეასმევინა დევს თავი და საკუთარი სიმძმის დასამტკიცებლად კისერში სადგისი (სხვა ვერსიით, წვეტიანი ჯოხი) ჩაარჭო.
შეიძლება ითვას, რომ ამ ეპიზოდში ეს ოთხი რამაა მთაავარი. თუმცა, აქ სხვა ინფორმაციის, საინტერესო დეტალების გაგებაც შეიძლება. მაგალითად,
● ნაცარქექიამ ბუღის დაყენებაში შეჯიბრის წინ დევს უთხრა, რომ ვინც უფრო დიდ ბუღს დააყენებს ვაჟკაციც ის იყოს და ქუდიც იმას ეხუროსო;
● დევმა ნაცარქექიას მოკრძალებით უთხრა, აბა დამაწექი, გავიგო შენი სიმძიმეო…
კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ ჩვენი შეთანხმება, რომ ბავშვი არ უნდა დავტვირთოთ, არ უნდა დავძაბოთ. მთავარი და არამთავარი დეტალების განსხვავებაზე, როგორც ვთქვით, მოზრდილებიც ხშირად ვკამათობთ ხოლმე. შესაბამისად, ასეთი კომპეტენცია მოზომილად, შინაარსიან კონტექსტში და ძალდატანების გარეშე უნდა განვუვითაროთ ბავშვს.
ერთი ნიმუში განვიხილოთ ,,ნესტანის დაბადების” მიხედვით და დავაკვირდეთ სამ ნაწილად დაყოფილი ტექსტის მიხედვით ამოწერილ წინადადებებს:

მთავარი ინფორმაცია არამთავარი ინფორმაცია, დეტალები
I ნაწილი ფარსადანისა და სარიდანის სამეფოები გაერთიანდნენ. სარიდანი ინდოეთის მეშვიდე სამეფოში მეფობდა.
II ნაწილი სარიდანის შვილი, ტარიელი ფარსადან მეფის სასახლეში იზრდებოდა. ტარიელი სამი წლის იყო, როდესაც ფარსადან მეფის სასახლეში გადავიდა.
III ნაწილი ტარიელი და ნესტანი ბავშვობაში ერთად იზრდებოდნენ ფარსადანის სასახლეში. ნესტანის მშობლებმა ბევრი იფიქრეს შვილისთვის სახელის შესარჩევად.

მოკლე განმარტებისთვის აღვნიშნოთ, რატომ მიგვაჩნია მარცხენა სვეტის წინადადებები არამთავარ ინფორმაციად.
● არაა მნიშვნელოვანი, სარიდანი მეშვიდე სამეფოს მმართველი იყო, თუ — მეოთხესი.
● ნაკლებ მნიშვნელოვანია, ტარიელი სამი წლის ასაკში გადავიდა ფარსადანის სასახლეში, თუ — სამწლინახევრის.
● დიდი დატვირთვა არ აქვს იმას, თუ რა დრო დაუთმეს მშობლებმა ნესტან-დარეჯანის სახელის მოფიქრებას. (დავამატოთ, რომ ეს დეტალები ჩვენი მიერაა დამატებული და მოგონებული ვეფხისტყაოსნისეულ ტექსტში.)

24. კითხვის ტემპის მართვა
უნდა მივაქციოთ ყურადღება, რა ტემპით, რა სიჩქარით ვუკითხავთ ხოლმე ბავშვს ტექსტს. ზოგადადაც საინტერესოა საკუთარი კითხვის ტემპის შეფასება და მის გაუმჯობესებაზე ზრუნვა, მაგრამ ამ მხარეს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ მაშინ, როდესაც ბავშვისთვის წამკითხველის როლში ვართ. რა ტემპით უნდა წავუკითხოთ ბავშვს ტექსტი? პასუხი მარტივია, თუმცკი არცთუ ადვილად შესასრულებელი: არც ნელა და არც ჩქარა. ანუ ზომიერი სიჩქარით. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ,,ნელა” და ,,ჩქარა” სრულიად პირობითი ცნებებია და ტემპი ბავშვის აღქმას უნდა მოვარგოთ.
ბავშვიც უნდა მივაჩვიეთ წაკითხვის ტემპზე დაკვირვებას და უნდა ვკითხოთ ხოლმე, უფრო ნელა ხომ არ ურჩევნია წაკითხვა? რამდენად ადვილად ასწრებს წაკითხულის გაგებას? ზოგჯერ პირიქით, ბავშვმა შეიძლება წაკითხვის აჩქარებაც კი მოგვთხოვოს.
საბოლოო რეკომენდაციების სახით შეიძლება შევჯერდეთ შემდეგზე:
● უნდა დავაკვირდეთ ტექსტის კითხვის ტემპს;
● უნდა ვცვალოთ კითხვის ტემპი: ხან შევანელოთ, ხან ავაჩქაროთ. გარკვეული მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ დასმულ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად კიდევ ერთხელ, ამჯერად შედარებით ნელა, უნდა გადავიკითხეთ ის მონაკვეთი;
● უნდა შევეკითხოთ ბავშვს, როგორი ტემპით წაკითხული უფრო მოსწონს და რატომ…

25. როგორ წავიკითხოთ უშეცდომოდ
ბავშვისთვის ტექსტის წაკითხვის დროს დიდი მნიშვნელობა აქვს სიზუსტეს, სწორად წაკითხვას, სიტყვების სწორად ამოკითხვას. გავიხსენოთ, როგორ არ მოგვწონს ხოლმე, როდესაც ვინმე შეცდომებით კითხულობს რაიმე ტექსტს. ასევე უსიამოვნოა ბავშვისთვისაც კითხვის დროს შეცდომების დაშვება და ამას, შესაძლოა, გამოუსწორებელი შედეგიც მოჰყვეს — ბავშვს შეიძლება ნეგატიური დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდეს კითხვის მიმართ.
გასათვალისწინებელია რამდენიმე რეკომენდაცია სწორად წაკითხვისთვის:
● წინასწარ უნდა წავიკითხოთ ტექსტი, გადავავლოთ თვალი და ყურადღება გავამახვილოთ ,,რთულ” (გრძელ, ახალ, უცნობ) სიტყვებზე;
● კითხვის პროცესში უნდა გამოვიყენეთ პაუზები და ამ დროს წინასწარ გადავავლეთ თვალი წასაკითხ წინადადებას და გულში ამოვიკითხოთ სიტყვები.
● კითხვის პროცესშივე უნდა მივეჩვიოთ სიტყვის ხმამაღლა წაკითხვამდე მის ჩუმად ამოკითხვას და ეს ჩვევა ავტომატიზირებულად გადავაქციოთ.
განვიხილოთ მაგალითი ერთ-ერთი პოპულარული ზღაპრიდან და ვნახოთ შემდეგი წინადადება:
მობეზრდათ ძმებს მისი უსაქმურობა და ერთ მშვენიერ დღეს მართლაც გააგდეს სახლიდან.
თუკი პირველად კითხულობთ ამ წინადადებას, შეიძლება გაგიჭირდეთ შემდეგი სიტყვების ამოკითხვა: მობეზრდა, უსაქმურობა. ამიტომ ამ სიტყვების ხმამაღლა წაკითხვამდე კარგი იქნება მათი ჩუმად, გულში ამოკითხვა და შემდეგ გახმიანება.

26. რა მნიშვნელობა აქვს ინტონაციით წაკითხვას?
კარგად ანუ გაწაფულად (გამართულად, მოქნილად) წაკითხვის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელი ინტონაციით წაკითხვაა (სწორად წაკითხვასა და სათანადო სიჩაქარით წაკითხვასთან ერთად).. განა ჩვენ მოგვეწონებოდა რობოტულად, ერთფეროვნად და უემოციოდ წაკითხული? სწორედაც რომ სათანადო ემოცია, საჭირო ინტონაცია და დროული პაუზა ახდენს მსმენელზე შთაბეჭდილებას.
კარგი იქნება, თუკი წიგნის წაკითხვის დროს სათანადო ყურადღებას მივაქცევთ ამ მხარესაც და ჩვენს წაკითხვასაც მეტ მომხიბვლელობას შევძენთ. ამისთვის განსაკუთრებული სამსახიობო ნიჭი და ოსტატობა სულაც არაა საჭირო.
უბრალოდ, რამდენიმე რჩევა უნდა გავითვალისწინეთ სასვენ ნიშნებთან დაკავშირებით:
● უნდა შევჩერდეთ წერტილისა და მძიმის დროს: წერტილთან — უფრო დიდხანს, მძიმესთან — შედარებით ნაკლებად;
● სათანადოდ უნდა დავსვათ მახვილი კითხვისნიშნიან წინადადებაში. მახვილი უნდა დავსვათ კითხვით სიტყვაზე (ვინ? რა? რატომ? რომელი? და სხვ.) ხოლო თუკი ასეთი სიტყვა არაა, მაშინ — ზმნაზე. ხოლო თუკი არც კითხვითი სიტყვაა და არც ზმნა (არის ასეთი შემთხვევებიც), მაშინ — ბოლო სიტყვაზე;
● უნდა გამოვხატოთ ემოცია ძახილისა და კითხვა-ძახილის ნიშნებთანაც — გავოცდეთ, აღვფრთოვანდეთ, გავბრაზდეთ, აღვტაცდეთ…
გასათვალისწინებელია ტექსტის შინაარსიც და სათანადო ადგილას უნდა შევანელოთ ან ავაჩქაროთ კითხვა, ხმას ავუწიოთ ან დავუწიოთ, დავიბოხოთ ან დავიწვრილოთ და ა. შ.

27. სიტყვების დამარცვლა
სკოლამდელ პერიოდში, 4-5-6 წლის ასაკის ბავშვებისთვის წიგნების ხმამაღლა კითხვის პროცესი მეტად სასარგებლოა ე. წ. ფონოლოგიური უნარების ჩამოსაყალიბებლად (ეს უნარები საგრძნობლად ეხმარება მოსწავლეებს კითხვის დაწყებაში.). ფონოლოგიური უნარების გავარჯიშება გულისხმობს სხვადასხვაგვარ თამაშს, მათ შორის მარცვლებზეც:
● ზეპირად ნათქვამი სიტყვის მარცვლებად დაშლას (დევი = დე – ვი… კიბე = კი – ბე…)
● ზეპირ სიტყვაში მარცვლების რაოდენობის ამოცნობას (დევი = დე – ვი — ორი მარცვალი, დ – ე – ვ – ი — ოთხი ბგერა)
● დამარცვლით ან ბგერა-ბგერა ნათქვამი სიტყვის ამოცნობასა და გამთლიანებას (დე – ვი = დევი… კი – ბე = კიბე…)
● ზეპირად ნათქვამი სიტყვის პირველი მარცვლის ამოცნობასა და დასახელებას და სხვ.
სიტყვების დამარცვლაში ვარჯიში მარტივია: ბავშვს ვთხოვთ დამარცვლით გაიმეოროს ჩვენ მიერ შერჩეული სიტყვა. რასაკვირველია, პირველად ასეთი რამის თხოვნა სრულიად გაუგებარი იქნება პატარა მსმენელისთვის. შესაბამისად, ჯერ ჩვენ უნდა გავაკეთოთ ასეთი მოქმედება და მერე ვთხოვოთ გამეორება.
სკოლამდელ ასაკში ბავშვებს უნდა შევთავაზოთ მხოლოდ ორმარცვლიანი და სამმარცვლიანი მარტივი სიტყვები. მაგალითად, ხელი, ფეხი, მუცელი… უფრო რთულ სიტყვებზე (მაგალითად, ნაცარქექია, წითელქუდა, ცეცხლი…) მანიპულაციას ამ ასაკში ისინი ვერ მოახეხებენ. ძალიან კარგი იქნება, თუკი ნაცნობ კონტექსტში რომელიმე სიტყვის პირველ ან პირველსა და მეორე მარცვალს ვიტყვით და ბავშვი თვითონ დაასრულებს: ,,ნაცარქექიამ მდინარის მეორე ნაპირზე დაინახა დე…” -ვი.
ასეთი სავარჯიშო სიტყვების მოძებნა ყველა ტექსტშია შესაძლებელი. შევარჩიოთ სიტყვები ჩვენი ,,ნესტანის დაბადებიდან”: მე-ფე, სა-სახ-ლე, სა-მე-ფო, ბი-ჭი, გო-გო-ნა, ლხი-ნი, ვა-ჟი, ბა-ღი, ყვა-ვი-ლი.
ცხადია, არ ღირს აქცენტირება დაშვებულ შეცდომებზე, მათზე ხაზგასმა. მთავარია, პატარამ გააცნობიეროს, რომ ესა თუ ის სიტყვა შეიძლება დაიშალოს ისევე, როგორც მისი რომელიმე საყვარელი სათამაშო…
28. სიტყვების დაშლა ბგერებად
კითხვისთვის სწავლისთვის მეტად სასარგებლო კომპეტენციის, ე. წ. ფონოლოგიური უნარების ჩამოსაყალიბებლად აუცილებელია ბავშვები ვავარჯიშოთ ბგერებზეც. Ბგერებზე მანიპულირება გულისხმობს შემდეგი სავარჯიშოების შესრულებას:
● ზეპირად ნათქვამი სიტყვის ბგერებად დაშლა (ხელი = ხ – ე – ლ – ი… კარი = კ – ა – რ – ი… მეფე = მ-ე-ფ-ე… ბაღი = ბ-ა-ღ-ი…)
● ზეპირ სიტყვაში ბგერების რაოდენობის (არაუმეტესეს ოთხისა) ამოცნობა (ხელი = ხ – ე – ლ – ი — ოთხი ბგერა, გზა = გ – ზ – ა — სამი ბგერა)
● ბგერა-ბგერა ნათქვამი სიტყვის ამოცნობა და გამთლიანება (გ – ზ – ა = გზა, ფ – ე – ხ – ი = ფეხი… ს-ა-ს-ა-ხ-ლ-ე = სასახლე — ამ შემთხვევაში ბავშმა შეიძლება ამოიცნოს ეს სიტყვა, მიუხედავად იმისა, რომ შვიდბგერიანია, რადგან აკვირდება პირველ ბგერებს და აკავშირებს მისთვის ნაცნობ სიტყვასთან, რაც ასევე მეტად სასარგებლო უნარია.)
● ზეპირად ნათქვამი სიტყვის პირველი და/ან მეორე და/ან ბოლო ბგერის ამოცნობა და დასახელება.
● კონკრეტულ ბგერაზე დაწყებული სიტყვების დასახელება და სხვ.
სიტყვების შერჩევისას არ უნდა დაგავიწყდეთ მთავარი მახასიათებელი — სიმარტივე. გრძელი სიტყვებით ვარჯიში სკოლამდელი ასაკის მოსწავლეებს საქმეს გაურთულებს, დააბნევს და შეაძულებს ასეთ ვარჯიშებს (სხვათაშორის, პირველკლასელებსაც.).
გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერთ ბავშვს შეიძლება გაუჭირდეს ზეპირად ნათქვამი სიტყვის ბგერებად დაშლა მაშინ, როდესაც მარცვლებად დაშლა ადვილად აითვისოს ან პირიქით. ჩვენც იმ კომპეტენციაზე უნდა გავაკეთოთ აქცენტი, რომელიც ბავშვს ადვილად ეხერხება და მოგვიანებით უნდა შევთავაზოთ სხვა სავარჯიშოები. თუ არადა, ამისთვის არსებობს სკოლა — მთავარია, წიგნი წავუკითხოთ ხმამაღლა ჩვენ მიერ განხილული რამდენიმე სტრატეგიის ჩანერგვით.
29. როგორ ვიცნოთ სიტყვები
ადვილი შესამჩნევია, როგორ ცნობს არასასკოლო ასაკის ბავშვი ზოგიერთ დაწერილ სიტყვას. მაგალითად, ცნობილი პროდუქტის დასახელებას, რომელსაც ხშირად, ყოველდღიურად ნახულობს შინ თუ გარეთ, ციფრულად თუ პირისპირ… ეს უნარი, — ადამიანმა დეკოდირების (ასო-ასო ამოკითხვის) გარეშე დაიმახსოვროს და იცნოს დაწერილი სიტყვა, — ძლიერი საყრდენია, როგორც კითხვის სწავლის დასაწყისში, ასევე ზოგადად კითხვის პროცესშიც. კარგი იქნება, თუკი ჩვენც შევუწყობთ ბავშვებს ხელს ზოგიერთი დაწერილი სიტყვის დამახსოვრებაში.
წიგნის კითხვის დროს უნდა გამოვარჩიოთ ხოლმე ტექსტის მთავარი სიტყვები, რომლებიც ამასთანავე მარტივად დასაწერი და დასამახსოვრებელი იქნება. სიმარტივის უზრუნველსაყოფად სიტყვა უნდა იყოს მოკლე და შერჩეული სიტყვების რაოდენობაც — შეზღუდული. მაგალითად, ,,კომბლეს” კითხვისას შეიძლება შევარჩიოთ შემდეგი სიტყვები: კომბლე, კომბალი, ცხვარი, მელია, დათვი, მგელი. ცხადია, სიტყვების ცნობისთვის მისწრებაა ხოლმე წიგნის სათაურები, განსაკუთრებით მარტივი სათაურები: ,,კომბლე”, ,,სიზმარა”, ,,წიქარა”, ,,დიიიდი ნუნუ”…
როგორ ვითამაშოთ ამ სიტყვებით?
● პირველ რიგში, ზეპირად უნდა ვითამაშოთ (დამარცვლეთ, ბგერა-ბგერა ნათქვამი ამოიცნოს, პირველი ბგერის მიხედვით დაასახელოს…);
● უნდა დავწეროთ ფურცლებზე, გავაკრათ კედელზე და წავიკითხოთ ხოლმე ერთობლივად თითოეულ ბარათზე ხელის დადებით.
ამავე მიზნის მისაღწევად გავრცელებული აქტივობაა, როდესაც მშობლები საოჯახო ნივთებს აკრავენ ხოლმე მათს დასახელებიან ფურცლებს: კედელი, კარი, კარადა, მაცივარი, ტელევიზორი…
და ამავდროულად, ბავშვის სახელი — სასარგებლო და ბავშვისთვის შთამაგონებელია, თუკი ბავშვის დიდი ასოებით დაწერილი სახელი რამდენიმე ადგილზე გვექნება სახლში გაკრული. თუკი დავაკვირდებით, ბავშვი დიდი სიყვარულით გახედავს ხოლმე საკუთარ (აგრეთვე, დედის, მამის…) სახელს.

30. წერაც დავიწყოთ
— ჯერ ბავშვმა კითხვა არ იცის და წერა როგორ უნდა დავიწყოთ? — შეგვეკითხება დაეჭვებული მშობელი. მართალიც იქნება, წერა ხომ ერთ-ერთი კომპლექსური კომპეტენციაა ადამიანისთვის, რომლის სრულყოფა შესაძლოა მთელი ცხოვრება გაგრძელდეს და სკოლამდელ ასაკში წერის უნარ-ჩვევის ჩამოყალიბებაზე საუბარი?…
რასაკვირველია, ჩვენი, როგორც სკოლამდელი ასაკი ბავშვის მშობლის ვალდებულება არ არის მასწავლებლის ჩანაცვლება, წერას ბავშვი სკოლის პერიოდში ისწავლის, თუმცა გარკვეული საფუძველი, ნოყიერი ნიადაგი ჩვენც შეგვიძლია მოვამზადოთ.
როდესაც ბავშვთან ერთად ვხატავთ ან ბავშვს ვუხატავთ წაკითხული წიგნის მიხედვით რომელიმე პერსონაჟს ან სცენას, სასარგებლო იქნება, თუკი მივაწერთ ნახატებს ამ პერსონაჟების სახელებს. არ უნდა დაგვავიწყდეს ნახატებზე ჩვენი და, რაც მთავარია, ბავშვის სახელების მიწერა. თავისუფალი გზა უნდა მივცეთ და დავაწერინოთ კიდეც ბავშვებს — 3-4 წლის ასაკში ისინი ვითომ-ვითომ წერით ხვეულა ფიგურებს გამოიყვანენ, 5-6 წლის ასაკში კი უკვე საკუთარი სახელის დაწერასაც შეეცდებიან, მიამგვანებენ კიდეც…
ძალიან სასარგებლო იქნება, თუ საყვარელი ზღაპრის გაგრძელებას მოვიფიქრებთ და ბავშვის თვალწინ ფურცელზე ჩავწერთ (თან მოიფიქრებთ და თან ჩაწერთ). ამ დროს შეიძლება ცარიელი ფურცელი და ფანქარი ბავშვსაც მივცეთ და მანაც დაიწყოს წერა — არ უნდა მოერიდოს, რომ მან ჯერ წერა არ იცის. მთავარია, ერთობლივი წერის პროცესში იყოს ჩართული და თავისი ,,ნაწერიც” შექმნას. ამის შემდეგ ნამუშევრების ილუსტრირება კი ნამდვილად დაამშვენებს ჩვენს თხზულებებს, რომლებსაც სიამაყით გამოვაკრავთ მისაღებ თუ ბავშვის ოთახებში.

(ნიკოლაი ბერდიაევის „პოლიტიკის გზათა შესახებ“ და მიხაილ ბულგაკოვის „მორფი“)

 ყველა პოლიტიკის მსხვერპლი ვართ. ის დამნაშავეა ზოგადადამიანურ თუ პიროვნულ ტკივილებში. ის ობობასავით გვახვევს თავის ქსელში, რომ საცეცები ბოლო ამოსუნთქვამდე შემოგვიჭიროს. არ გვინდა, მაგრამ მაინც მასთან ვართ, ისე, რომ – პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით – ცაში ახედვაც კი გვავიწყდება.

ბევრს უფიქრია ამაზე. ერთი მათგანია ნიკოლაი ბერდიაევი.

ნიკოლაი ბერდიაევი იმ გამოჩენილ მოღვაწეთა შორის იყო, რომლებიც 1922 წელს „ზემდგომი ორგანოების“ ბრძანებით სამშობლოდან გააძევეს და ასე გამოხატეს ახალი რეჟიმის დამოკიდებულება აზრის თავისუფლების, ადამიანის უფლებების მიმართ. ბერდიაევი ცნობილი იყო როგორც ორიგინალური რელიგიურ-ფილოსოფიური მოძღვრების შემქნელი, შეურიგებელი მტერი ძალადობისა, პიროვნების თავისუფლების შელახვისა. იგი კიევში დაიბადა 1874 წელს. იქვე დაამთავრა უნივერსიტეტი, მონაწილეობდა სტუდენტურ მოძრაობაში, ამისთვის დააპატიმრეს კიდეც და ვოლოგდაში გადაასახლეს. თავისი ფილოსოფიური მოღვაწეობის დასაწყისში ბერდიაევმა ერთგვარი ხარკი გადაუხადა მარქსიზმს, თუმცა შემდგომ დაშორდა ამ იდეოლოგიას (რომელსაც იდეალისტური ფილოსოფიის დებულებებთან აკავშირებდა) და რელიგიური ფილოსოფიის მიმართულება აირჩია. მისი საკვლევი თემები იყო ადამიანის რაობა, მისი მიმართება ღმერთთან, თავისუფლება, შემოქმედება, პიროვნება, ისტორია. ბერდიაევის ფილოსოფიური მრწამსი ებრძოდა ადამიანურ გაუცხოებას, მის მკვდარ ობიექტად გადაქცევას, ადამიანში ღვთიურის, უნიკალურის, პიროვნულის, გონით-სულიერის დათრგუნვას.

1922 წლის ზაფხულში ბერდიაევი, მოსკოვის უნივერსიტეტის პროფესორი, ციხეში აღმოჩნდა. მას ექსორია ელოდა.

ემიგრაციაში ის თავდაპირველად – 1924 წლამდე – ბერლინში მოღვაწეობდა, შემდგომ – პარიზში. მისი თხზულებები მსოფლიოს მრავალ ენაზეა თარგმნილი.

მოდი, ვისაუბროთ მის ნაშრომზე „პოლიტიკის გზათა შესახებ“.

თანამედროვე ცივილიზაციის ინტერესები არ არსებობდა გუშინ და ხვალაც სახეცვლილი იქნება ანუ აღარ იარსებებს, ამიტომ პრიორიტეტულია ის, რაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია ყველა დროისთვის. აი, რას წერს ფილოსოფოსი, იქნებ გვენიშნოს ჩვენც:

„რელიგიის უარმყოფელნი დღეს მართალნი არიან – ამას ვამბობ, რადგან რელიგიის ამჟამინდელი მდგომარეობა თვითონვეა მიზეზი უარყოფისა“ (133). ეს არის ის, რაც მარადიულია, მაგრამ აქვს პოლტიკას კავშირი მარადიულთან? „არც ისე დიდი ხნის წინათ ჩვენთან თითქმის განუყოფლად ბატონობდნენ „ინტელექტუალური“ ბარბაროსები, „პოზიტივისტი“ ველურები, რომლებიც ფანატიზმით აღვსილნი ებრძოდნენ რელიგიას“ (134-135). დღესაც არ არის ცოტა ისეთი ადამიანი, ვინც კრძალავს რელიგიური განცდების დღის სინათლეზე გამოტანას და მათ „სიბნელეს“, ცრუმორწმუნეობას უწოდებს. ისინი გვირჩევენ, სამყაროსა და ადამიანის თანაცხოვრება სხვაგვარ, არარელიგიურ, პოზიტივისტურ საწყისებზე ავაგოთ.

რელიგიაში ორგანული სისრულე უტოპია არ უნდა იყოსო, წერს ნიკოლაი ბერდიაევი, რადგან სამყაროს დაკარგულ ჰარმონიასთან, სრულ, მთლიან ყოფიერებასთან დაბრუნება-გაერთიანების წყურვილი რელიგიურია და მისი დაკმაყოფილება მხოლოდ ცოცხალი მისტიკით შეიძლებაო.

რა არის მარადიული საზრისი დროებითისა და წარმავალისა? აი, რას წერს იგი პოლიტიზებულობის სენზე: „ვინც მხოლოდ პოლიტიკას მიიჩნევს ჭეშმარიტ ყოფიერებად, მხოლოდ პოლიტიკაში ხედავს ხსნას, ის თვითკმარ პოლიტიკასთან აიგივებს „ცხოვრებას“, ხოლო ყველაფერ დანარჩენს, ცხოვრების მთელ უსაზღვრო სისრულეს, „ცხოვრებად“ არც ცნობს, მას „განყენებულს“ უწოდებს, თუმცა ამ „განყენებულობაში“ ყველაზე მეტად თვითონ არის დამნაშავე“ (136). ბერდიაევის თქმით, ასევე განყენებულია ერთადერთი მხსნელი მორალი, რომელიც გვიმონებს, რადგან სარგებლობს ცხოვრების დაქსაქსულობითა და სულის გათიშულობით. ასე ყალიბდება ფსევდოზნეობა ტოტალიტარულ საზოგადოებაში. პოლიტიკაც „მხსნელია“, გვწყვეტს ცხოვრების რელიგიური ცენტრიდან და ძალაუფლების ნებასა და ვნებას ამკვიდრებს.

„არსებობს არა მარტო თავდაპირველი ბოროტება, რომლის წინააღმდეგაც წარმოებს გამათავისუფლებელი ბრძოლა, არამედ, აგრეთვე, ბოროტება უკანასკნელი, რომელსაც კი არ ძლევს, არამედ ავლენს პროგრესი. ესაა სწორედ მსოფლიო ისტორიის ტრაგედია და მისი წმინდა ადამიანური გადაწყვეტის შეუძლებლობა. მხოლოდ ადამიანური, რაციონალური გზებით შეუძლებელია, სამყარო სრულვყოთ იმნაირად, რომ მასში გაქრეს სამყაროსეული ბოროტება (საუბარია არა მორალურ, არამედ რელიგიურ-მეტაფიზიკურ ბოროტებაზე), რომ ის სრულყოფილი სახით სამუდამოდ განმტკიცდეს“ (138).

რევოლუციას მოაქვს იძულებითი ბედნიერების იდეალები, რომელთათვისაც თავისუფლება და მარადიულობა იყიდება. თუმცა ამ თავისუფლებისკენ სწრაფვაში, ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაში რელიგიური ფესვებია. და მაინც, ეს ჯერ არ არის რელიგიური პოლიტიკა.

ბერდიაევი წერს რუსეთის თვითმპყრობელობის კავშირზე, მკრეხელურ გაერთიანებაზე მართლმადიდებლობასთან, გარეგნულად მიღებულ რელიგიურ სანქციაზე: „ეს აბსოლუტური ცეზარიზმი არაქრისტიანული წარმოშობისაა, ის ისტორიული მემკვიდრეობით არის მიღებული წარმართი რომისგან, ბიზანტიის მეშვეობით, პირველყოფილი წარმართი რუსეთის მიერ და რელიგიურად შეურიგებელია ქრისტიანობასთან“ (139). მისი თქმით, რუსული მოძალადე სახელმწიფოებრიობა არის ორგანიზებული ბოროტმოქმედება ღვთაებრივი, ადამიანური კანონების წინააღმდეგ, რადგან მასში ადამიანი მონად, ჭანჭიკად, საშუალებად, იარაღადაა აღიარებული. ჩაკლა რა ეკლესიის სიწმინდე, ამოართვა მას სული და ყველა ღირებულება დაუქვემდებარა პოლიტიკას, ეს უკანასკნელი აქცია ცვილის ბომონად, ხოლო ადამიანს დაუსახა მხეცად გადაქცევის გზა, სილამაზე წარტაცა პოლიტიკური ბოღმით დამახინჯებულ სახეებს.

პოლიტიკა არ არის ცხოვრების ცენტრი, ყოვლად გაუმართლებელია პოლიტიკური ძალაუფლებისა და ბატონობის ჟინი, თანამედროვე სახელწიფოებრივ ძალებს რომ ათრობს.

შეიძლება კი პოლიტიკური „მხეცის“ მოთვინიერება? ნეიტრალური ადამიანის გარემოს არსებობა? ბერდიაევს ეს ასე ესახება: „უნდა შევქმნათ არა რელიგიური პოლიტიკური „პარტია“, რაც შინაგანად წინააღმდეგობრივია, არამედ რელიგიური საზოგადოება, მოძრაობა, რელიგიური კულტურა“ (144). პოლიტიკაში იგი მხარს უჭერს დეცენტრალიზებულ, ფედერაციულ ტენდენციებს, ყველაფერს, რაც ასუსტებს ძალაუფლებას და აქცევს სახელმწიფოს საერობო მეურნეობად, თვითმმართველ თემებად, ყველაფერს, რაც პიროვნებას უპირატესობას ანიჭებს სახელწიფოს მიმართ, სახელმწიფოს მიღმა არსებულ ყველა საზოგადოებრივ წარმონაქმნს. იქნებ უტოპიაა, ვინ იცის…

რელიგიური ინდივიდუალიზმი, როცა ის გადადის ისტორიაში, ბერდიაევის სიტყვებით, ქმნის და გარდაქმნის კიდეც საზოგადოებას, აყალიბებს კულტურას. სწორედ ეს უნივერსალიზმამდე ასული სობორული ინდივიდუალიზმი იხსნისო სამყაროს, ასკვნის ფილოსოფოსი. ამგვარი მაგალითები გვქონდა ბერძნულ კულტურაში, ადრეულ იტალიურ რენესანსში და საერთო მისტიკური მგრძნობელობის ყველა პერიოდში. „საჭიროა, გავთავისუფლდეთ ახალი დროის ჰიპნოზისგან, რაციონალიზმის ცრუმორწმუნეობისგან“. ამას უნდა მოჰყვეს რომანტიკული ოცნების უფლებათა აღდგენა, ესაა გარდამავალი მდგომარეობა, რასაც მოსდევს შემოქმედებით, ინდივიდუალურ ეპოქაზე, სობორულ რელეგიურობაზე გადასვლა – ბერდიაევს ეს შესაძლებლად მიაჩნდა არა რელიგიის ძველი ისტორიული ფორმის რესტავრირებით, არამედ „მხოლოდ იმ ახალი რელიგიური ცნობიერების დაფუძნებით, რომელიც მოიცავს თავის ძველ ჭეშმარიტებას და, ამასთანავე, შემოქმედებითად გააგრძელებს მარადიული, უსაზვროდ სრული რელიგიის საქმეს. ახალი უნივერსალიზმი, ახალი რელიგიური სობორულობა დაიბადა ინდივიდუალიზმისგან  და გაჰყვება პიროვნებისა და მისი თავსიუფლების გზას“ (149). მას მიაჩნია, რომ პოლიტიკა შეიძლება გახდეს თავისთავად ნაკლებად მომხიბვლელი, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რომ კვლავ შეიძინოს მომხიბვლელობა როგორც რელიგიური მთლიანობის ნაწილმა.

პოლიტიკის მსხვერპლთა შესახებ ბევრის თქმა შეიძლება, თუმცა ამჯერად მიხაილ ბულგაკოვის „მორფზე“ შევჩერდეთ. ნაწარმოების გმირი უშუალოდ პოლიტიკის გამო არ ხდება მორფინისტი, მაგრამ ჩვენს არცთუ „მსუბუქ“ რეალობაში პოლიტიკის მრავალი მსხვერპლი წამალდამოკიდებულია, სიცოცხლეშივე ცოცხალ მიცვალებულად ქცეული. მათ ხომ ბედნიერება წაართვა სახელმწიფომ! „დიდი ხნის წინ ჭკვიან ხალხს უთქვამს, რომ ბედნიერება ჯანმრთელობასავითაა – როცა იგი შენი ხვედრია, მას ვერც კი ამჩნევ, მაგრამ საკმარისია, დრო გავიდეს და ბედნიერება წლებმა გაიყოლოს, მაშინვე იგრძნობ და გაგახსენდება ის ბედნიერი დღეები, ოჰ, როგორ გაგახსენდება!“ (3) ნაწარმოებში საუბარია ავადმყოფობის „განზომილებაზე“, ძალიან ვერაგი ავადმყოფობისა, როცა აღარც ბედნიერებაა და აღარც ჯანმრთელობა.

ნაწარმოების მთავარი გმირი სამაზრო ქალაქის ბავშვთა განყოფილების ექიმი ბომგარდია, მოქმედების დრო – 1918 წელი. ექიმი იღებს წერილს უნივერსიტეტის ამხანისგან, პოლიაკოვისგან („ასე წერენ მხოლოდ რომანებში და არა ექიმისთვის დაწერილ წერილში!..“), რომელიც 25 წლისაა. ეს უკანასკნელი უიმედო მდგომარეობაშია, ამიტომ ბომგარდი გადაწყვეტს, გაემგზავროს მასთან გორელოვოში, თუმცა ქარბუქის გამო ყოვნდება, დილით კი მიუყვანენ პოლიაკოვს, რომელსაც ბრაუნინგით თავის მოკვლა უცდია. მკერდში დაჭრილი ექიმი კვდება და ბომგარდს უტოვებს დღიურებს, რომელშიც ცალკე რეალობისგან და ცალკე ადამიანებისგან სულჩაკლული კაცის სასიკვდილოდ მზარდი ტრაგედიაა. ბოლო მინაწერი ესაა:

„ძვირფასო მეგობარო!

როგორც ჩანს, არ დაგელოდებით. გადავიფიქრე, აღარ მსურს მკურნალობა. აზრი აღარაფერს აქვს, ამდენი ტანჯვა აღარ შემიძლია. საკმაოდ ბევრს ვეცადე. ყველას ვაფრთხილებ: მოერიდეთ 25 წილ წყალში ხსნად თეთრ კრიტალებს, ამან ძალიან გამიტაცა და ამით დავიღუპე… ჩემს სიკვდილში არავის მიუძღვის ბრალი, გთხოვთ, არავინ დაადანაშაულოთ“ (20). ასეა ხშირად, იურიდიულად არავინაა თითქოს დამნაშავე, ხოლო „მკვლელი/ უდანაშაულო-დამნაშავე“ ცხოვრებაა.

პოლიაკოვი მორფის მიღებას ფიზიკური ტკივილის გამო იწყებს, მაგრამ მათთვის, ვისი პროტოტიპიც ისაა, მიზეზები შეიძლება კომპლექსური იყოს, ხოლო მიზანი ერთი და იგივეა – მძიმე რეალობის ფსევდორეალობით, ჯერ ეიფორიულით, მერე კი მახრჩობელათი შეცვლა. ასე დგება საშინელი გაზაფხულები, როცა ეშმაკი კოკაინის ფლაკონში ჩასახლებულა. აღწერილია ნარკომანიის საშინელება – სისხლის დემონთან შერწყმა, რომელიც თავდაპირველად „ანგელოზის“ სახით გევლინება, როგორიც იყო იგი, სანამ ღმერთს განუდგებოდა.

ეს დღიური ავადმყოფობის ისტორიაა ნარკომანიით დაავადებული ექიმისა. ნაწარმოები მოგვიწოდებს: ნარკომანია ავადმყოფობაა! ავადმყოფებთან კი ლმობიერებაა საჭირო. ეს არის ნელი კვდომა ადამიანებისა, რომლებსაც თუნდაც ერთი საათით შეუზღუდეს მორფის მიღება. ერთი სიტყვით, ადამიანი აღარ არსებობს, ცხოვრებისგან გათიშულია, წუხს და იტანჯებაო ლეში, მას აღარაფერი სურს, აღარაფერზე ფიქრობსო, გარდა მორფისა, – სულისშემძვრელი, ტკივილიანი სიმართლით აღგვიწერს მწერალი. ეს მოთხრობაა მარტოობაზე. მაგრამ ეს არ არის ჩვეულებრივი მარტოობა, რომლის დროსაც გიჩნდება მნიშვნელოვანი და საყურადღებო მოსაზრებები, როცა ირგვლივ სიმშვიდე და მყუდროებაა, განჭვრეტა და ბრძნული შეგონებები; ესაა სიკვდილში ცხოვრება, ესაა საზარელი სიმარტოვე, როცა ღვთისკენ გზა დაკარგულია.

„ნეტა, თუ საჭიროა ისინი?“ – კითხულობს მწერალი ამ ჩანაწერების შესახებ. კითხვა რიტორიკულია, ცხადია…

ციტატები წიგნებიდან: ჟურნალი „ლარი“, გამომცემლობა „ხელოვნება“, 1991 წ; მიხაილ ბულგაკოვი „მორფი“, გამომცემლობა „პალიტრა“, 2021 წ.

ჩვენ მიგრანტთა კრიზისის ეპოქაში ვცხოვრობთ. 2023 წლის მონაცემებით დედამიწაზე 110 მილიონამდე იძულებით გადაადგილებული პირი ცხოვრობს. ადამიანებს მშობლიური გარემოსა და სახლის დატოვება პოლიტიკური ან ეკოლოგიური მიზეზების გამო უწევთ. ჩრდილოეთ აფრიკიდან, სირიიდან და ავღანეთიდან ადამიანები გაუთავებელი სამოქალაქო ომებისა და ქვეყნებს შორის მიმდინარე სამხედრო შეიარაღებული კონფლიქტების გამო გამორბიან. თუმცა, გლობალურ სამხრეთში მრავალ რეგიონს აღმოაჩენთ, საიდანაც ადამიანების მიგრაციის წინაპირობა შიმშილი, სუფთა წყლის, ნიადაგისა და ჰაერის არარსებობაა.

ბუნებრივია, ლტოლვილებს ყველგან სიხარულით არ ხვდებიან. კულტურული და რელიგიური სხვაობა, შრომის ბაზარზე კონკურენციის გამძაფრება, სახელმწიფოს სოციალური ტვირთის დამძიმება ბევრ კეთილდღეობაში მცხოვრებ ადამიანს მიგრანტთა წინააღმდეგ განაწყობს. ევროპასა და შეერთებულ შტატებში უკვე დიდი ხანია გამოჩნდნენ პოპულისტური და რადიკალური პოლიტიკური ძალები, რომლებიც ყველაფერს დევნილებს აბრალებენ, ყველა პრობლემის გასაღებს გაუბედურებული ადამიანების გასახლებაში ხედავენ. არაერთ საზოგადოებაში ყალიბდება რასისტული სტერეოტიპები, რომლის მიხედვითაც ყველა ლტოლვილი მუსლიმია, ყველა მუსლიმი კი – ტერორისტი, რომელთაც დასავლური წესრიგის აფეთქება სურთ. ამავე რწმენა-წარმოდგენებს თუ დავუჯერებთ, დევნილები უპირობოდ მიდრეკილნი არიან სექსუალური ძალადობისკენ, ყაჩაღობისა და სხვა შემზარავი დანაშაულებისკენ. რაც მთავარია, რადიკალებს უყვართ იმის თქმაც, რომ ომსა და ბუნებრივ კატასტროფებს გამოქცეული ადამიანები უვარგისნი არიან და არაფერი შეუძლიათ.

ცხადია, გონიერი ადამიანები ასე არ ამარტივებენ საკითხს და პრიმიტიულად არ განსჯიან მიგრაციის პრობლემას. ისინი არ ერიდებიან უკონტროლო მიგრაციის კრიტიკას, ესმით სხვა ღირებულებებით აღზრდილი ათობით ათასი ადამიანის პატარა ევროპულ სახელმწიფოში შემოდინების რისკი; ცდილობენ, მოძებნონ შუალედური გზა, რომელიც ცალკეულ სახელმწიფოში დამკვიდრებულ წესრიგსაც შეინარჩუნებს და რაც შეიძლება მეტი ადამიანის გადარჩენას შეუწყობს ხელს. სამწუხაროდ, ჯერჯერობით ამგვარი გზის აღმოჩენის მიმართულებით განსაკუთრებული წინსვლა არ იგრძნობა, მაგრამ სამყაროს ბედზე დაფიქრებული ინტელექტუალები ფარ-ხმალს არ ყრიან.

2015 წელს იძულებით გადაადგილებულ პირთა, სამშობლოს გარეშე დარჩენილ ადამიანთა გასამხნევებლად და მხარდასაჭერად საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა უნიკალური გადაწყვეტილება მიიღო – ოლიმპიური სოლიდარობის ფონდის დაფინანსებით შეიქმნა ლტოლვილთა ოლიმპიური გუნდი. ნაკრებში ის სპორტსმენები გაწევრიანდნენ, რომელთაც შინ აღარ დაედგომებოდათ და საკუთარი სახლისგან შორს, უცხო ქვეყანაში ცხოვრობდნენ. მაგალითად, რიოს ოლიმპიადაზე ლტოლვილთა გუნდში სირიიდან და სუდანიდან დევნილი ათლეტები დომინირებდნენ.

ლტოლვილთა გუნდის ჩამოყალიბება რამდენიმე მიზანს ემსახურებოდა.

უპირველეს ყოვლისა, ოლიმპიურმა მოძრაობამ ამ გადაწყვეტილებით საერთაშორისო საზოგადოებისა და მსოფლიოს მოსახლეობის ყურადღება კიდევ ერთხელ მიაპყრო მიგრაციის კრიზისსა და მისგან გამომდინარე პრობლემებს, ამ უზარმაზარი გამოწვევის მნიშვნელობას თანამედროვე სამყაროსთვის.

მეორე ამოცანა გახლდათ თავად მოასპარეზეთა გულებში იმედის ნაპერწკლის გაღვივება. წარმოიდგინეთ, სპორტსმენი, რომელიც თავისი ქვეყნიდან გამოაძევეს, რომელსაც სახლ-კარი დაეწვა, უცხოობაში მყოფს ვარჯიშის კი არა, საკვების მოპოვების თავიც კი არ აქვს. მოულოდნელად მასთან მიდიან ოლიმპიური სოლიდარობის ფონდის წარმომადგენლები და ეუბნებიან, რომ მისი სპორტული ცხოვრება ჯერ არ დასრულებულა, მას დევნილობის მიუხედავად. მაინც შეუძლია აკეთოს ის, რაც სიხარულსა და ბედნიერებას ანიჭებს, მაინც შეუძლია ოლიმპიადაზე ასპარეზობა.

ლტოლვილთა გუნდის კიდევ ერთი მისია რასიზმის წინააღმდეგ გაბრძოლებაა. ოლიმპიურ მოძრაობას სურს, გლობალურ ჩრდილოეთში მცხოვრებ ადამიანებს უთხრას: იძულებით გადაადგილებული პირები მხოლოდ ტერორისტები, მკვლელები და მოძალადეები არ არიან, მათ შორის ბრწყინვალე ათლეტებიც ირიცხებიან. შესაბამისად, მთელი სოციალური ჯგუფის მხოლოდ ერთი და ისიც უარყოფითი ნიშნით გამოყოფა სიბრიყვესთან ერთად წარმოუდგენელი ბოროტებაცაა.

პარიზის ოლიმპიადაზე ლტოლვილთა გუნდმა პირველი მედალი მოიპოვა (საუბედუროდ, ამის შესახებ საქართველოში არ მსჯელობენ, ჩვენთან უფრო მეტი გასაქანი პოვა ბოროტმა ჭორმა, ადამიანთა გასაცოფებლად მოფიქრებულმა Fake news-მა ერთ-ერთი სპორტსმენის გენდერული იდენტობის შესახებ). პრიზიორი კამერუნელი მოკრივე ქალი, სინდი ნგამბა გახდა, რომლის მრავალშვილიანი მშობლები ჯერ კიდევ 2000-იანი წლების დასაწყისში გამოექცნენ კამერუნში გამეფებულ სიღარიბეს, ავადმყოფობასა და პოლიტიკურ არეულობებს.

მოკრივის ერთი ინტერვიუ წავიკითხე. ცხადია, ის დიდ სიხარულს გამოხატავს მიღწეული წარმატებისა და გუნდისთვის მოპოვებული პირველი მედლის გამო. თუმცა, იქვე აღნიშნავს, რომ ლტოლვილთა გუნდის წევრებისთვის ლოზუნგი „მთავარია მონაწილეობა“ ყალბ, ფარისევლურ მოწოდებას არ წარმოადგენს. იძულებით გადაადგილებული პირები ოლიმპიადაში მონაწილეობით მთელს მსოფლიოსაც და საკუთარ თავსაც უმტკიცებენ, რომ გადარჩნენ და ცხოვრების გაგრძელებას აზრი აქვს.

სასწავლო წელი უკვე დასრულდა და ზაფხულის არდადეგებიც დაიწყო, თუმცა მასწავლებლის ფიქრები ისევ იმ სიახლეთა ძიებისკენ არის მიმართული, დამდეგ წელს რომ უნდა შესთავაზოს მოსწავლეებს. იქნებ ძიებაში დაგეხმაროთ, თუ გაგიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას საგნობრივი სასკოლო ოლიმპიადის ჩატარებაში – მერწმუნეთ, ის კოლეგებისა და დირექციის დადებით შეფასებასაც დაიმსახურებს და მოსწავლეებშიც მნიშვნელოვნად გაზრდის თქვენი საგნისადმი ინტერესს.
რითია საინტერესო აღნიშნული აქტივობა?
• ამაღლებს მოსწავლეთა სასწავლო მოტივაციას;
• ხელს უწყობს თქვენი საგნის პოპულარიზაციას;
• მოსწავლე იძენს ბაზისურ უნარ-ჩვევებს, რომლებიც არა მარტო საგნობრივ ოლიმპიადებზე, არამედ გამოცდებზეც გამოადგება;
• იზრდება ეროვნული სასწავლო ოლიმპიადებით მოსწავლეთა დაინტერესება;
• უმჯობესდება კოლეგებთან თანამშრომლობითი ურთიერთობა, თუ ისინიც გამოხატავენ ოლიმპიადაში ჩართვის სურვილს.
საგნობრივი სასკოლო ოლიმპიადის დაგეგმვა და ჩატარება მასწავლებლისგან სრულიადაც არ მოითხოვს იმაზე მეტ დროსა და ძალისხმევას, ვიდრე შემაჯამებლისთვის მომზადებას ან თუნდაც ერთი კარგი გაკვეთილის ჩატარებას სჭირდება. შედეგად კი იღებთ დადებით ემოციებს მოსწავლეებისა და მშობლებისგან, უფრო ინტენსიური ხდება თქვენ შორის თანამშრომლობითი ურთიერთობა, დაბოლოს, ხდებით თქვენი მოსწავლეების წარმატების თანაზიარი, რაც, ალბათ, ყველა მასწავლებლის მიზანია.
რით დავიწყოთ?

I ეტაპი – დაგეგმვა
თავდაპირველად მოგიწევთ, დაფიქრდეთ შემდეგ საკითხებზე:
• როდის ჩავატარო ოლიმპიადა? – მე ოლიმპიადა მაისში ჩავატარე და ვფიქრობ, ეს საუკეთესო დროა, რადგან მოსწავლეებს ძირითადად უკვე ათვისებული აქვთ როგორც საგნის თეორია, ისე პრაქტიკული უნარ-ჩვევები და საშუალება ეძლევათ, კიდევ ერთხელ შეამოწმონ თავიანთი ცოდნა.
შეიძლება ოლიმპიადის ჩატარება გაკვეთილების შემდეგ ან შაბათს. ისიც შეიძლება, მას ჩვეულებრივი სასწავლო დღის 2 გაკვეთილი დაეთმოს (სავარაუდოდ, თქვენთვისაც ბოლო ვარიანტი უფრო მისაღები აღმოჩნდება, რადგან ბევრ მოსწავლეს ამა თუ იმ მიზეზით უჭირს გაკვეთილების შემდეგ სკოლაში დარჩენა).
• რომელ კლასში ჩავატარო? – პირველ ჯერზე ოლიმპიადის სამიზნე ჯგუფად მე-7 კლასი შევარჩიე, რადგან წელს დაიწყეს ბიოლოგიის როგორც ცალკე საგნის შესწავლა და მისი პოპულარიზაცია ამ ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვნად მივიჩნიე. გარდა ამისა, ოთხივე ჯგუფს თავად ვასწავლი და მოსწავლეთა მობილიზებაც ადვილად შევძელი.
• დამოუკიდებლად ჩავატარო თუ კოლეგასთან ერთად? – თუ კოლეგებს დროის დეფიციტი აქვთ, უმჯობესია, ეს აქტივობა მარტომ განახორციელოთ, რაც გადაწყვეტილებების მიღებაში მეტ თავისუფლებას მოგანიჭებთ, თუმცა გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ოლიმპიადის ჩატარების დღეს დამხმარეები აუცილებლად დაგჭირდებათ. ამ მიზნით ჩვენი სკოლის მე-10 კლასის რამდენიმე მოსწავლეს მივმართე, რომლებმაც ხალისით და პასუხისმგებლობით იტვირთეს ეს მოვალეობა.
• რამდენ ეტაპად ჩავატარო? – ვფიქრობ, ოპტიმალურია ორი ტური მაქსიმუმ ორკვირიანი შუალედით, რათა ოლიმპიადა დროში არ გაიწელოს და მონაწილეებში შეჯიბრის მუხტიც შენარჩუნდეს.
• რა სახის დავალებები გამოვიყენო? – გადავწყვიტე, ტურები ერთმანეთისგან განსხვავებული ყოფილიყო დავალებების ტიპის, სირთულისა და ქულათა ჯამური რაოდენობის მიხედვით: I ტურში მოსწავლეებს 45 წუთის განმავლობაში დახურულ კითხვებზე აგებული (4 სავარაუდო პასუხის მქონე) ერთქულიანი 30 დავალების შესრულება ევალებოდათ, ხოლო II ტურში – ღია კითხვებზე აგებული 8 დავალებისა ჯამური 15 ქულით (დავალებებს შორის ზოგიერთი ერთქულიანი იყო, ზოგი – ორ-, ზოგიც – 3-ქულიანი). ბუნებრივია, ორივე ტურში გამოყენებული დავალებები იყო საშუალო სირთულის და მოსწავლეებისგან მოითხოვდა დაფიქრებას, მსჯელობას და დასკვნის გასაგებად, თანმიმდევრულად გადმოცემას. დავალებებისა და პასუხების ფურცელები მოსწავლეებს ცალ-ცალკე დავურიგე, რათა დავალებების ფურცლები მათ დარჩენოდათ, პასუხების ფურცლები კი – მე (იხ. დანართი 1).
• როგორ გამოვავლინო გამარჯვებული მოსწავლეები? – II ტურში გადასულად ჩავთვალე მოსწავლეები, რომლებმაც გადალახეს 50%-იანი ბარიერი, ხოლო საბოლოო გამარჯვებულებად გამოცხადნენ II ტურის შედეგების რეიტინგში პირველ 3 ადგილზე გასული მოსწავლეები (აქვე მოფიქრებული უნდა გქონდეთ, როგორ მოიქცევით, თუ რომელიმე საპრიზო ადგილს 2 მოსწავლე გაინაწილებს – მათ შორის დამატებით ტურს გამართავთ თუ ორივე გამარჯვებულად ჩაითვლება).

II ეტაპი – ოლიმპიადის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება
ამ ეტაპზე მოგიწევთ, თქვენი იდეა გააცნოთ სკოლის დირექციასა და მოსწავლეებს. დირექციისგან ალბათ სრული მხარდაჭერა გექნებათ, აი, მოსწავლეებთან კი შესაძლოა უფრო რთულად იყოს საქმე რამდენიმე მიზეზის გამო:
• მიუხედავად იმისა, რომ სასკოლო ცხოვრებისთვის სიტყვა „ოლიმპიადა“ უცხო არ არის, აღმოაჩენთ, რომ მოსწავლეთა დიდ ნაწილს მისი არსი არ ესმის.
• მოსწავლეები, რომელთაგან მაღალ ჩართულობას ელით, შესაძლოა, საერთოდ არ დაინტერესდნენ და პირიქით, დაბალი ან საშუალო აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლეებმა უფრო გამოთქვან მონაწილეობის სურვილი (რა თქმა უნდა, უარს არავის ეუბნებით).
შეეცადეთ, მოსწავლეებს რაც შეიძლება გასაგებად აუხსნათ ოლიმპიადის არსი და მიზანი, კერძოდ, ის, რომ:
• ოლიმპიადა არის სახალისო, ინდივიდუალური შეჯიბრება მოსწავლეებს შორის, სადაც მოსწავლეს საშუალება ეძლევა, შეამოწმოს თავისი ცოდნა და შეიძინოს მნიშვნელოვანი საგამოცდო პრაქტიკული უნარ-ჩვევები;
• შედეგები არავითარ გავლენას არ მოახდენს მოსწავლის სასკოლო შეფასებაზე;
• ნაშრომები და შედეგები არ გამოქვეყნდება საჯაროდ (გარდა გამარჯვებული მოსწავლეების შედეგებისა);
• გამარჯვებული მონაწილეები დაჯილდოვდებიან დიპლომებითა და სიმბოლური საჩუქრებით;
• გაიზრდება გამარჯვებული მოსწავლეების ცნობადობა სასკოლო სივრცეში (რასაც მოზარდები განსაკუთრებით დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ) და სხვ.

III ეტაპი – ოლიმპიადის დღე
ამ დღის მთავარი საზრუნავია, მოსწავლეებს შევუქმნათ მშვიდი, საქმიანი და კეთილგანწყობილი გარემო. მერხები დავნომრე, ხოლო სარეგისტრაციო მაგიდაზე პირქვე დავაწყვე დანომრილი ფურცლები. ამგვარად, ყველა მონაწილე შემთხვევითობის პრინციპით მოხვდა მერხთან – იმის მიხედვით, რა ნომერი აიღო. ამით შევამცირე იმის ალბათობა, რომ თანაჯგუფელები ან მეგობრები ერთმანეთის გვერდით დამსხდარიყვნენ. ამასთან, ეს ნომრები დაიწერა სარეგისტრაციო ფურცელსა და პასუხების ფურცლებზეც, რითაც მოხდა მონაწილეთა ნაშრომების კოდირება (ოლიმპიადის ორივე ტურში კოდები გაიშიფრა ნაშრომების გასწორების შემდეგ – ასეთი მიდგომა გაზრდის შეფასების ობიექტურობას, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იქნება, თუ ოლიმპიადის ორგანიზებაში ორმა ან მეტმა კოლეგამ მიიღო მონაწილეობა).
ამ ეტაპზე აუცილებელია:
• წერის დაწყებამდე კიდევ ერთხელ გადაამოწმოთ მოსწავლეთა კოდები (ნომრები);
• დაფაზე ნიმუშის ჩვენებით გარკვევით აუხსნათ მოსწავლეებს პასუხების ფურცლის შევსების წესი და ხაზგასმით აღნიშნოთ, რომ სხვაგვარად მინიშნებული პასუხები გაუქმდება (აქვე ასწავლეთ შეცდომის გასწორების მეთოდიც);
• გააცნოთ გამარჯვებულთა გამოვლენის წესი;
• გააცნოთ ქცევის წესები, მათ შორის – შეკითხვის დასმის წესი, ოლიმპიადიდან მოხსნის წინაპირობები და სხვ.
• თვალყური ადევნოთ, რომ მოსწავლეებმა იმუშაონ დამოუკიდებლად (აუცილებელია მობილურებისა და სხვა ზედმეტი ნივთების მოშორებით დალაგება).

IV ეტაპი – გამარჯვებულთა დაჯილდოება
თუ სკოლის ბიუჯეტში მსგავსი აქტივობისთვის თანხა არ არის გათვალისწინებული, შეგიძლიათ, მოსწავლეებისათვის გამოძებნოთ რამე სამახსოვრო საჩუქარი: დიპლომი, წიგნი, ბლოკნოტი და სხვ.
შეეცადეთ, დაჯილდოება ოლიმპიადის დასრულებიდან მალევე ჩატარდეს და მას ოფიციალური სახე ჰქონდეს. გახსოვდეთ, მოსწავლეები თითოეულ ჩვენს ნაბიჯს ყურადღებას აქცევენ, აფასებენ და ჩვენგან არა მარტო საგნობრივ ცოდნას, არამედ ცხოვრებისეულ გაკვეთილებსაც იღებენ!

IV ეტაპი – მოსწავლეთა უკუკავშირი
დამეთანხმებით, ნებისმიერი სასწავლო აქტივობის დასასრულს ძალიან მნიშვნელოვანია მონაწილეთა უკუკავშირი. მეც მოვუმზადე მოსწავლეებს მცირე კითხვარი ოლიმპიადის შესახებ. კითხვარი შეიძლება იყოს ონლაინ შესავსებიც და ფურცელზე დაბეჭდილიც. მე პირველი ვერსია ავირჩიე და სოციალური ქსელის მეშვეობით ოლიმპიადის ყველა მონაწილეს გავუზიარე Google Forms-ში მომზადებული კითხვარის ბმული (იხ. მოსწავლეთა უკუკავშირის კითხვარის Pdf ვერსია).
კითხვარის მომზადებისას სასურველია, გაითვალისწინოთ შემდეგი პირობები:
• კითხვარი არ უნდა იყოს დამღლელი, რათა მოსწავლეებს პასუხის გაცემის სურვილი არ დაეკარგოთ;
• მიეცით მეტი დახურული შეკითხვა სავარაუდო პასუხებით, თუმცა აუცილებელია ღია კითხვებიც, რათა საკუთარი მოსაზრების გამოხატვა შეძლონ;
• დაარწმუნეთ მონაწილეები კითხვარის ანონიმურობაში და შეეცადეთ, მოიპოვოთ მათი ნდობა.
გულწრფელად გეტყვით – ჩემთვის კითხვარზე უკეთესი უკუკავშირი აღმოჩნდა მოსწავლეთა შეკითხვები: „მომავალ წელსაც ხომ ჩაატარებთ ოლიმპიადას?“, ,„თუ იცით, სხვა საგნებშიც ჩატარდება მსგავსი ოლიმპიადა?“
თავად განსაჯეთ, რამდენად გაიზარდა მოსწავლეთა დაინტერესება და სასკოლო ცხოვრებაში მათი აქტიური ჩართულობა.

დანართი 1. (პასუხების ფურცელი I ტურისთვის)

( ისტორიული კონტექსტი, თანამედროვეობის გასააზრებლად )

არაფორმალური განათლება გვეხმარება უფრო საინტერესო და სახალისო გავხადოთ სწავლის პროცესი,  მოსწავლეებს განვუვითაროთ კრიტიკული აზროვნების,  კვლევა-ძიების,  შემოქმედებითობის,  საკითხის გაგება-გააზრების, პრობლემის იდენტიფიკაციისა და მოგვარების,  თანამშრომლობისა  და სხვა უმნიშვნელოვანესი უნარები. ამ საკითხში ისტორიული კონტექსტი, რომელიც გააზრებული იქნა თანამედროვე სასკოლო გამოწვევების დასაძლევად, საუკეთესო საშუალება აღმოჩნდა USAID-ის საბაზისო განათლების პროგრამის სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გუნდისთვის, რომელიც ყაზბეგის მუნიციპალიტეტის დაბა გუდაურის საჯარო სკოლაში იდეატორთა კლუბის  შექმნაზე ვმუშაობდით. გუნდის განუყოფელ წევრი გახდა სკოლის მასწავლებელი მარინე ბურდული, რომლის აზრით, გუდაურის საჯარო  სკოლაში სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის წარმომადგენლების სტუმრობა ნამდვილი გამოწვევა იყო, მაგრამ საბედნიეროდ,  უნივერსიტეტის მიერ შემოთავაზებული წინადადება  USAID  საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში იდეატორთა კლუბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბების თობაზე მაშინვე სიხარულით აიტაცეს ბავშვებმა და კლუბს სახელიც შესაბამისი შეურჩიეს –  „გუდაურის საიდუმლო“.  როგორ ამოვხსენით ეს საიდუმლო?  გამოგვყევით,  ერთად ვიმოგზაუროთ გუდაურის ულამაზეს  მთებში.

ემოციური და კითხვა-პასუხებით სავსე აღმოჩნდა  უნივერსიტეტის გუნდისა და გუდაურის სკოლის მოსწავლეების პირველი ონლაინ შეხვედრა, როდესაც   მოსწავლეებმა ისაუბრეს კლუბის სა­მუ­შაო თემატიკაზე. იდეატორთა კლუბის წევრებისთვის განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა მშობლიური დაბის  გუდაურის ისტორიული წარმატების საიდუმლოს ამოხსნა. კლუბის სახელიც და პროექტის სახელიც სწორედ ასე იქნა შერჩეული – „გუდაურის საიდუმლო“. მასწავლებლის, მოსწავლეებისა და უნივერსიტეტის გუნდის წევრების მიერ იმთავითვე მოწონებული იქნა ელექტრონული წიგნისა და ლეპბუკის შექმნის იდეა.

სსუ-ს მენტორების მხარდაჭერით შეიქმნა სამუშაო გეგმა, მოსწავლეების ინტერესების მიხედვით გაიწერა წიგნის სარჩევი და ამის მიხედვით თითოეულ მოსწავლეზე გადანაწილდა სამუშაოები. საგულისხმოა, რომ პროექტი შეიცავდა აღმოჩენითი სწავლის ელემენტებს: დაბის შესახებ ინფორმაციის მოძიების, ბუნებრივ-გეოგრაფიულ პირობებზე, დაბაში არსებულ ძველ არტეფაქტებზე (საფორტიფიკაციო ნაგებობები, ეკლესია-მონასტრები), სათხილამური გზებზე, სასრიალო საშუალებებზე დაკვირვების საფუძველზე მოსწავლეებს უნდა განეხორციელებინათ პრაქტიკული სამუშაოები,  გაეკეთებინათ ჩანაწერები და ლოგიკური მსჯელობის საფუძველზე გაამოეტანათ დასკვნები, რამ შეუწყო ხელი გუდაურის წარმატებას?  ეს ერთგვარი საკვლევი კითხვა გახდა ჩენი მოსწავლეებისთვის.

გუდაურის გარემოსა და ძველ არტეფაქტებზე ექსპერიმენტულმა დაკვირვებამ, გააქტიურა და მრავალფეროვანი გახადა მოსწავლეთა ინტერესი პროექტში დასმული საკითხისადმი.   კვლევის  პროცესში მოსწავლეებმა ბევრი პრობლემა შეისწავლეს, დასვეს და გამოავლინეს ისეთი საკითხები, რომელთა პასუხების ძიებამ ახალი იდეების იმპლემენტაციას შეუწყო ხელი. ამ ფაქტმა მოსწავლეებში გუდაურის ისტორიისა და თანამედროვეობის კომპლექსურ გააზრებას შეუწყო ხელი.

კვლევის პროცესში მოსწავლეებმა დეტალურად შეისწავლეს გუდაურის ისტორია და მისი კულტურული მნიშვნელობა. ისინი აღმოჩენებამდე მივიდნენ, რომლებიც ეყრდნობოდა როგორც სამეცნიერო ლიტერატურას, ასევე ადგილზე აღმოჩენილ არტეფაქტებს. მაგალითად, მოსწავლეებმა აღმოაჩინეს ძველი საკულტო ნივთები და ისტორიული მნიშვნელობის ობიექტები, რომლებიც მიუთითებდნენ რეგიონის განვითარების მნიშვნელოვან ეტაპებზე.  მოსწავლეებმა გამოიკვლიეს და აღმოაჩინეს ძველი საკულტო ნივთები, რომლებიც მიუთითებდნენ გუდაურის რეგიონში განვითარებულ მნიშვნელოვან ისტორიულ მოვლენებზე. მათ აღმოაჩინეს ისეთი ობიექტები, რომლებიც წარმოადგენდნენ კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილს და ასახავდნენ რეგიონის განვითარების სხვადასხვა ეტაპებს. ამ არტეფაქტებმა გააღრმავეს მოსწავლეების ცოდნა და გააძლიერეს მათი წარმოდგენა გუდაურის ისტორიული განვითარების შესახებ.

საინტერესოდ წარიმართა თითოეულ აქტივობაზე მუშაობის პროცესი, ასევე აქტიურად  იყვნენ ჩართულები მშობლებიც  და ძალზე შინაარსიანი და საინტერესო მუშაობა წარიმართა: ბავშვებმა  გადაინაწილეს საქმიანობები, შედგა მცირე ჯგუფები და შეუდგნენ მასალის მოძიებას.

კლუბის აქტიური მუშაობისთის სკოლაში  გამოიყო ოთახი, რომელიც თავიანთი ხელით შექმნილი რესურსებით გააფორმეს ბავშვებმა. მოსწავლეებმა მიზნად დაისახეს ვიზიტორებისთის გაეცნოთ გადაურის ღირშესანიშაობები, როგორც სიძველეები და თანამედროვე სივრცეები.  ამ პროექტში განსაკუთრებით აღსანიშნავი ფაქტია ის, რომ მოსწავლეებმა  მიიღეს გუნდური მუშაობის გამოცდილება. მოირგეს სხვადასხვა როლები (ჟურნალისტის, გახდნენ პატარა მკვლევრები) გაინაწილეს მოვალეობები და დიდი მოტივაციით შეუდგნენ ,, გუდაურის საიდუმლოს” ამოცნობას.

ბავშვები განსაკუთრებით ელოდებოდნენ  უნივერსიტეტის  წარმომადგენლებს (ლია ახალაძე , ომარ არდაშელია) და სტუდენტების ( ანა ახალაია,  ელენე ქავთარაძე) სტუმრობას სკოლაში, რომ  რეალურად გაეზიარებინათ საკუთარი  ემოციები და სურვილები. სტუმრებმა დაასაჩუქრეს ჩვენი კლუბის წევრები სასურველი ლიტერატურით ( სკოლაში დაარსდა იდეატორთა კლუბის სახელობის ბიბლიოთეკა) და ტკბილეულით. მოსწავლეები ძალიან ბედნიერები და გახარებულები უზიარებდნენ სტუმრებს საკუთარ ემოციებსა და სურვილებს.

კლუბის  წევრებისთვის,  ბუნებაში გასვლა სახალისო და საინტერესო აღმოჩნდა. მათ გადაიღეს ფოტოები და ვიდეოები, გააკეთეს ჩანახატები, გამართეს დისკუსია გუდაურის ეკოლოგიაზე, დარგეს მცენარეები სკოლის ეზოში.

კლუბის თითოეული წევრისთვის თანაგუნდელთა კომენტარები მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელი იყო. ამ სახით მოპოვებული რესურსი პრაქტიკული მაგალითების ჩვენებას მოითხოვს, რაც მოსწავლეს კვლევა-ძიების უნარს უვითარებს. ჩვენ  ხშირად ვიყენებდით შედეგზე გათვლილ უკუკავშირს, რითიც შესრულებული დავალებები  უნდა შეგვეფასებინა.  მოსწავლეებმა იკვლიეს და  აღმოაჩინეს, რომ  გუდაურის შესახებ ზოგიერთი ინფორმაცია არაა ცნობილი ფართო საზოგადოებისთვის,  არ იძებნება და მხოლოდ ადგილობრივმა მოსახლეობამ იცის, ამიტომ მათ სხვადასხვა თემატიკით ჩაწერეს ინტერვიუები მასწავლებლებთან, უხუცეს ადამიანებთან, ადგილობრივ და უცხოელ ტურისტებთან, გამოიკითხეს მშობლები, უფროსკლასელები.

ნამუშევრების თემატიკა :

• გუდაურის საიდუმლო
• გადაადგილების საშუალებები გუდაურში
• გუდაური, როგორც კურორტი I
• გუდაური, როგორც კურორტი II
• გუდაურის გამოჩენილი ადამიანები
• გუდაურის დასახლება
• გუდაურის სიძველეები
• გუდაურის, როგორც კურორტის აღმოჩენა
• ზღაპარი გუდაურზე
• ინტერვიუ ბუნების მასწავლებელთან
• ლეგენდა – ლომისის მთაზე
• მითები, ლეგენდები და თქმულებები გუდაურზე
• მოსახლეობა
• სათხილამურო ტრასები გუდაურში
• სამეურნეო საქმიანობა, ეკოლოგია
• სახიფათო ადგილები გუდაურში
• სკოლა გუდაურში
• სრიალის სახეობები გუდაურში
• ტაძრები გუდაურში
• ტრასების სახელები გუდაურში
• ციხე- სიმაგრეები

ამ საკითხების შესწავლას დიდი  მნიშვნელობა აქვს ისტორიისთვის:

1. გუდაურის საიდუმლო –  ამ საკითხის შესწავლა გუდაურში  არსებული უცნობი და ნაკლებად შესწავლილი ფაქტების გამოვლენას და ისტორიულ ანალიზს შეუწყობს ხელს. რაც  დაეხმარება გუდაურის უნიკალური მემკვიდრეობის აღმოჩენას.
2. გადაადგილების საშუალებები გუდაურში: გადაადგილების საშუალებების შესწავლა ისტორიული პერსპექტივიდან ხელს უწყობს გუდაურის  განვითარების გააზრებას.   ამით გამოჩნდება თუ როგორ შეიცვალა და განვითარდა  გუდაური  დროთა განმავლობაში.
3. გუდაური, როგორც კურორტი – გუდაურის, როგორც კურორტის, განვითარების ისტორიის შესწავლამ გამოავლინა,  თუ როგორ გადაკეთდა გუდაური პოპულარულ ტურისტულ ობიექტად.
4. გუდაურის გამოჩენილი ადამიანები:  ცნობილი ადამიანების ისტორიების შესწავლა კარგი არტეფაქტის რეგიონის ისტორიული განვითარების გაანალიზებაში.
5. გუდაურის დასახლება: გუდაურის დასახლების ისტორიის შესწავლა საშუალებას იძლევა გავიგოთ, როგორ ვითარდებოდა და შეიცვალა ტერიტორია დროთა განმავლობაში. ეს მნიშვნელოვანი კომპონენტია,  კულტურული და სოციალური  და ურბანული განვითარების პროცესებთან მიმართებაში.
6. გუდაურის სიძველეები: გუდაურის არქეოლოგიური და ისტორიული სიძველეების შესწავლა მნიშვნელოვანია – რეგიონის უძველესი ისტორიისა და კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისა და პოპულარიზაციის საქმეში.
7. გუდაურის, როგორც კურორტის აღმოჩენა: ამ საკითხის შესწავლა  ცხადყოფს, თუ როგორ დაიწყო გუდაურის კურორტად გადაკეთება და როგორი იყო მისი განვითარების ეტაპები, რაც ტურისტული ინდუსტრიის და ეკონომიკური ზრდის თვალსაზრისით არის მნიშვნელოვანი.
8. ზღაპარი გუდაურზე: ისტორიული კონტექსტის ანალიზი დაეხმარება გუდაურის კულტურული იდენტობის უკეთ გაგებას და მის პოპულარიზაციას.
9. ინტერვიუ ბუნების მასწავლებელთან: მასწავლებლის გამოცდილება და ხედვა ეხმარება ისტორიული პროცესების გააზრებას გუდაურის მდგრად განვითარებასთან  მიმართებაში.
10. ლეგენდა – ლომისის მთაზე: ლეგენდების შესწავლა საშუალებას იძლევა უკეთ გავიგოთ გუდაურის და მისი შემოგარენის  კულტურული და რელიგიური მნიშვნელობა.
11. მითები, ლეგენდები და თქმულებები გუდაურზე: მითებისა და ლეგენდების შესწავლა ხელს უწყობს რეგიონის  ეთნოგრაფიული და ფოლკლორული მემკვიდრეობის გააზრებას.
12. მოსახლეობა: გუდაურის მოსახლეობის ისტორიის შესწავლა საშუალებას იძლევა გავიგოთ, როგორ იცვლებოდა და ვითარდებოდა რეგიონი სოციალური, ეკონომიკური და დემოგრაფიული თვალსაზრისით.
13. სათხილამურო ტრასები გუდაურში: სათხილამურო ტრასების განვითარების ისტორიის შესწავლა მნიშვნელოვანია, რათა გავიგოთ როგორ იზრდებოდა გუდაურის პოპულარობა, როგორც ზამთრის კურორტი, და როგორ ახდენს ეს გავლენას რეგიონზე ტურიზმის თვალსაზრისით.

14. სამეურნეო საქმიანობა, ეკოლოგია: გუდაურის რეგიონის ეკონომიკური საქმიანობისა და ეკოლოგიური მდგომარეობის შესწავლა მნიშვნელოვანია იმის გასაგებად, თუ როგორ ზეგავლენას ახდენს ადამიანის საქმიანობა ბუნებაზე. ეს ცოდნა დაეხმარება გარემოს დაცვასა და მდგრადი განვითარების სტრატეგიების შემუშავებას.

1. სახიფათო ადგილები გუდაურში: გუდაურის ტერიტორიაზე სახიფათო ადგილების შესწავლა ხელს შეუწყობს უსაფრთხოების გაუმჯობესებას, რისკების მინიმიზაციას და შესაბამისი ღონისძიებების გატარებას რეგიონის მოსახლეობისა და ტურისტებისთვის.
2. სკოლა გუდაურში: გუდაურის სკოლის ისტორიისა და მისი განვითარების შესწავლა აჩვენებს, თუ როგორ ვითარდებოდა განათლება რეგიონში, რა როლს ასრულებდა სკოლა საზოგადოებაში და როგორ უწყობდა ხელს ადგილობრივ მოსახლეობას ცოდნის მიღებაში.
3. სრიალის სახეობები გუდაურში: გუდაურში სრიალის სხვადასხვა სახეობის შესწავლა გამოავლენს, თუ როგორ შეიცვალა და განვითარდა: სათხილამურო სპორტი,   სპორტული ტურიზმი,  ადგილობრივი ინფრასტრუქტურა.
4. ტაძრები გუდაურში: გუდაურის ტაძრების ისტორიისა და არქიტექტურული მნიშვნელობის შესწავლა არის მნიშვნელოვანი კულტურული და რელიგიური მემკვიდრეობის დაცვისთვის, ტაძრების ისტორიული და რელიგიური მნიშვნელობის გააზრების და პოპულარიზაციისათვის.
5. ტრასები გუდაურში: გუდაურის სათხილამურო ტრასების სახელების ისტორიის შესწავლა გამოავლენს, თუ რა კულტურული, ისტორიული ან გეოგრაფიული მნიშვნელობა აქვს ამ სახელებს. ეს დაეხმარება რეგიონის იდენტობისა და ტრადიციების შენარჩუნებას.
6. ციხე-სიმაგრეები: გუდაურის ციხე-სიმაგრეების შესწავლა მნიშვნელოვანია მათი ისტორიული და სტრატეგიული მნიშვნელობის გასაგებად. ეს ხელს უწყობს ამ ძეგლების მნიშვნელობის გაცნობიერებას, რაც არის ისტორიული მემკვიდრეობის შენარჩუნების მნიშვნელოვანი ნაწილი.

კლუბის წევრებმა შეაგროვეს უამრავი მასალა, მათ შექმნეს საერთო და  ინდივიდუალური ელექტრონული წიგნები, აღწერეს გუდაურის ცნობილი და ნაკლებად ცნობილი ადგილები, რომლებზეც თვითონ იმუშავეს.  პროექტის დასასრულს  გაიმართა  პრეზენტაცია,  რომელიც იდეატორთა  კლუბის წევრებმა წარადგინეს  თანასკოლელთათვის,  პედაგოგებისთვის  და  მოწვეული სტუმრებისთვის. შეხვედრა  ძალზე  საინტერესო  და  შინაარსიანი  გამოვიდა,  განსაკუთრებული  შთაბეჭდილება მოახდინა  თვითონ  ლეპბუკის გაცნობამ,  რომელიც  პროექტის  ფარგლებში  გაწეული მუშაობის დაგვირგვინება იყო. იდეატორთა კლუბის წევრებმა წერილები მიუძღვნეს ანა მასწავლებელს და გააფორმეს ალპური ზონის მთის ყვავილებით.

კლუბის წევრების შექმნილი ელექტრონული წიგნები:

1. საერთო ელ.წიგნი:

https://www.storyjumper.com/book/read/173521591/66538621be1f4

1. ბავშვების შექმნილი წიგნი

https://www.storyjumper.com/book/read/173806071/666801d6a7917

მოძიებულ ინფორმაციებზე რეფლექსიის გასაკეთებლად იდეატორები კვირის ბოლოს იკრიბებოდნენ კლუბის ოთახში, სადაც მათ საჩუქრად ხან კალმები,  ხან ტკბილეული ხვდებოდათ და მართავდნენ დისკუსიებს. ასეთი აქტივობის ფონზე მოსწავლეები უფრო მოტივირებულად ერთვებოდნენ თემების დამუშავებისა და განხილვის პროცესში, ამიტომ ხალისით გარბოდნენ კლუბის ოთახისკენ.

კლუბის საქმიანობის შემაჯამებელი პრეზენტაცია საზეიმოდ შედგა სოხუმის სახელმწიფო უნივე­რ­სი­ტეტში, სადაც USAID-ის საბაზისო განათლების პროგრამის სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გუნდის მიერ მცხეთა-მთიანეთის რეგიონის ხუთ საჯარო სკოლაში შექმნილი იდეატორთა კლუბების საკონკურსო წარდგენა განხორციელდა.  გუდაურის იდეატორთა კლუბმა წარადგინა მოსწავლეების მიერ შექმნილი წიგნი, როგორც ბეჭდური, ასევე ელექ­ტ­რო­ნული ვერსია, ლეპბუკი და პროექტის თემაზე კლუბის წევრების მიერ შექმნილი ჩანახატები. მოსწავლეებმა ისაუბრეს პროექტის ფარგლებში შექმნილ თემებზე, გუდაურის ისტორიულ და თანამედროვე ამბებზე, გამოჩენილ ადამიანებზე, პირველ სათხილამურო ტრასებზე და მათ თანამედროვე მდგომარეობაზე. კლუბის გამოსვლა გააფორმეს ლექსებითა და სიმღერებით, რამაც უსაზღვროდ დიდი ემოცია და ოვაციები გამოიწვია დარბაზში.  ჟიუ­რის გადაწყვეტილებით, პროექტი  სხვა სკოლების პროექტებთან ერთად, ერთ-ერთ ყველაზე წარმა­ტე­ბულ პროექტად გამოცხადდა. ამ ემოციურმა დღემ კიდევ უფრო გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია და ინტერესი გარემომცველი სამყაროს უკეთ შემეცნების, ისტორიული წარსული პატივისცემისა და თანამედროვეობის უკეთ გასააზრებლად.

დასასრულს აღვნიშნავთ, რომ იდეატორთა   კლუბში ჩამოყალიბებულმა ურთიერთობებმა ნათლად  დაგვანახა და გვასწავლა,  რამდენად მნიშვნელოვანია არაფორმალური განათლების როლი სასკოლო ცხოვრებაში, ისტორიული კონტექსტითა და თანამედროვეობის გაანალიზებით, ჩვენ შევძელით მოსწავლეთა   სააზროვნო და შემოქმედებითი შესაძლებლობების ეფექ­ტუ­რი გამოვლენა, დამოუკიდებელი ძიების, მიზნის მიღწევადობისა და გუნდური მუშაობისთვის აუცილებელი უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება.  ყველა ეს უნარი წარმოადგენს დამხმარე საშუალებებს ფორმალურ საგანმანათლებლო პროცესში მოზარდის უკეთ ინტეგრირებისა და XXI საუკუნის გამოწვევებისთვის მოსამზადებლად.

აქვე გიზიარებთ მშობელთა და მოსწავლეთა შეხედულებებს კლუბის მუშაობის პროცესზე:

მშობელი– თ. მამასტარაშვილი (ძალიან მომეწონა იდეა წიგნის შექმნის შესახებ. მე და ჩემი შვილი აქტიურად ვიყავით ჩართულები იდეატორთა კლუბში. პროექტზე მუშაობა საინტერესო აღმოჩნდა. მე დავეხმარე ინფორმაციის მოძიებაში და ბევრი საინტერესო  ფაქტიც შევიტყვეთ. მოხარული ვიქნები შემდეგშიც განხორციელდეს ასეთი ტიპის პროექტები.)

მშობელი– ნ. ქოროღლიშვილი (ასეთი ტიპის პროექტში ჩემი შვილი პირველად იღებს მონაწილეობას. გაოცებული ვარ მისი მოტივაციით, ყველა ინფორმაციის მოძიებას დამოუკიდებლად ცდილობდა. მადლობა ჩვენს სკოლას და ორგანიზატორებს, ვფიქრობ ერთად კიდევ საინტერესო პროექტს განვახორციელებთ.)

მოსწავლე– ნ. ქარჩაიძე (ძალიან მომწონს, რომ იდეატორთა კლუბის წევრი ვარ. არ ველოდი, იმდენი რამ გავიგე და გავიაზრე, დასკვნითი პრეზენტაციაც საინტერესო გამოვიდა. მადლობა ორგა­ნ­ი­ზატორებს, ჩემს სკოლას, მეგობრებს, ჩემს მშობლებს, რომლებიც პროექტის პირველივე დღიდან მხარში მედგნენ. იმედი მაქვს ჩვენთვის საინტერესო პროექტები ახლა იწყება.)

მოსწავლე – მ. ზ. (იდეატორთა კლუბში მონაწილეობა ჩემთვის ძალიან საინტერესო და სახალისო აღმოჩნდა. ინფორმაციის მოძიებაში მამა დამეხმარა, რომელმაც პარაპლანით გადაღებული ფოტოები მომიტანა, სადაც ასახულია გუდაურში არსებული ციხე-კოშკი და ნასახლარები.მადლობა ორგანიზატორებს და ჩემ სკოლას.)

მოსწავლე– ლ. ბ. (ასეთ პროექტში პირველად ვიღებ მონაწილეობას და ძალიან მომწონს. ყველაზე მეტად მომეწონა ლეპბუკის შექმნაზე მუშაობა, კლუბის წევრები ურთიერთშეთანხმებით და გუნდურად ვმუშაობთ. მადლობა ყველას.)

გამოყენებული ლიტერატურა

1. კიკნაძე, ზ. & ჟვანია, რ.  (2020). საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. თბილისი: საქართველოს აკადემია.
2. ბაქრაძე, დ., & ვარდოსანიძე, ს.  (2019). საქართველოს ისტორიის ქრესტომათია. თბილისი: უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
3. ჩარკვიანი, გ.  (2021). საქართველოს ტურისტული მარშრუტები. თბილისი: ტურისტული ასოციაცია.
4. ბერაძე, ა. (2018). გეოგრაფია და ტურიზმი საქართველოში. თბილისი: საქართველოს გეოგრაფიული საზოგადოება.
5. ცინცაძე, ნ.  (2022). საქართველოს ეკოლოგიური მემკვიდრეობა. თბილისი: ეკოლოგიის კვლევის ინსტიტუტი.
6. მარღიშვილი, მ. (2020). კლიმატური პირობები და მდგრადი განვითარება. თბილისი: გარემოს დაცვის სამინისტრო.
7. კიკნაძე, ზ. (2017). ქართული მითები და ლეგენდები. თბილისი: მეცნიერების აკადემია.
8. გოგიაშვილი, შ.  (2019). ქართული თქმულებები. თბილისი: ლიტერატურის გამომცემლობა.
9. ოშხარელი, ა. (2021). საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. თბილისი: კულტურის სამინისტრო.
10. ახვლედიანი, ნ.  (2020). საქართველოს არქეოლოგია. თბილისი: არქეოლოგიური ინსტიტუტი.
11. ხიზანიშვილი, ლ.  (2021). თხილამურობა და სნოუბორდინგი საქართველოში. თბილისი: სპორტული აკადემია.
12. ძნელაძე, ზ. . (2022). ტურიზმის განვითარების პერსპექტივები საქართველოში. თბილისი: ეკონომიკის სამინისტრო.

ახალი სასწავლო წლის მოახლოებასთან ერთად, მასწავლებლები ვიწყებთ განსხვავებული, ორიგინალური აქტივობებისა და რესურსების ძებნას. გვინდა, რომ მოსწავლეებისთვის სკოლის დაწყების პირველი დღე, დაუვიწყარი იყოს.

სკოლა ხომ სწორედ ის ადგილია, სადაც მოსწავლეებს შეუძლიათ, ისწავლონ, შეიმეცნონ, იმეგობრონ, განივითარონ შემოქმედებითი და სოციალური უნარები.

ახალი სასწავლო წელი, შესაძლოა, მრავალი ბავშვისთვის, ახალ სოციალურ წრეში დაიწყოს.

სკოლის დაწყების პირველი დღისთვის გთავაზობთ უცხოელი კოლეგების გამოცდილებაზე დაყრდნობით და საკუთარი ინტერპრეტაციით შექმნილ რამდენიმე სახალისო აქტივობასა და რესურსს (დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისთვის).

მასწავლებელს შეუძლია, აქტივობა სურვილისამებრ შეარჩიოს.

ტელეფონით მოყოლილი ზაფხულის ამბავი

მოსწავლეები ამობეჭდილ ,,ტელეფონში’’ ჩაწერენ ზაფხულის ერთ რომელიმე განსაკუთრებულ ამბავს. შემდეგ გამოჭრიან და გააფერადებენ, შეიძლება, ნახატებით გააფორმონ გვერდები და ზედაპირი.

ყველაფერი, რაც მე მიყვარს, ამ გულშია

ნიმუშის მსგავსად, მოსწავლეებს შეუძლიათ, გულის ნაწილებში ჩაწერონ და ჩახატონ, რაც უყვართ. ეს შეიძლება იყოს საყვარელი ადგილი, საქმიანობა, წიგნი, ფილმი, თამაში, საჭმელი.

იპოვე მეგობარი

თამაში – „იპოვე მეგობარი“ – შექმნილია იმისათვის, რომ დაეხმაროს ბავშვებს, კომფორტულად იგრძნონ თავი ახალ სოციალურ წრეში. მოსწავლეები სამუშაო ფურცლებზე მონიშნავენ, რაც უყვართ და გააფერადებენ. შემდეგ პოულობენ თანაკლასელებს, რომელთაც მსგავსი აღწერილობა აქვთ მონიშნული. ეს მათ საშუალებას მისცემს, ისაუბრონ დაუბრკოლებლად, გამოთქვან საკუთარი მოსაზრება, იპოვონ თანამოაზრეები და მათ შორის ჩამოყალიბდეს მეგობრული ურთიერთობა.

თავსაბურავი – ყველაფერი ჩემ შესახებ

მასწავლებელი მოსწავლეებს დაურიგებს თავსაბურავის ნაწილებს. ძირითადი ნაწილის გარდა, საჭიროა კიდევ 2-3 დამატებითი ნაწილი (იხილეთ ჩამოსატვირთ ვერსიაში). ბავშვები შეავსებენ, გააფერადებენ, დააწებებენ ნაწილებს და დაუვიწყარი სკოლის პირველი დღის სიმბოლოს, თავსაბურავს მოირგებენ თავზე.

წარმატებულ და ბედნიერ სასწავლო წელს გისურვებთ!

სკოლის პირველი დღე – ჩამოსატვირთი მასალა

გამოყენებული რესურსები:

https://nontoygifts.com/all-about-me-paper-hat/

https://www.prodigygame.com/main-en/blog/first-day-of-school-activities/

https://www.pinterest.com/pin/732186851899461888/

ამ წიგნის ყიდვისას ვფიქრობდი, რომ სხვისთვის გაყოფა არ მომიწევდა, სოფელში, ივლის-აგვისტოს გრილ საღამოებში მშვიდად წავიკითხავდი. არადა, დავიწყე თუ არა, მაშინვე მომინდა, უხილავი მსმენელის ყურამდე ყველაზე ლამაზი თუ ყველაზე საგულისხმო ფრაზები მიმეწვდინა, სადღაც გამეტყუებინა.
კრებულში კითხვები განგებაა გამოტოვებული. მხოლოდ პასუხებია, რომლებმაც შეწინააღმდეგებაც შეიძლება გაგაბედვინოს და სიხარულიც გაგრძნობინოს: თურმე სწორ ბილიკს გაჰყოლიხარ, გადახვევაც დროულად მოგიხერხებია.
„გაუზავებლად“. მუსიკოსები ხელობასა და ხელოვნებაზე. ავტორი – კახა თოლორდავა წინასიტყვაობაში შენიშნავს, რომ ნამდვილ ავტორებად ამ წიგნის 31 რესპონდენტს მიიჩნევს, ჯო ზავინულიდან ჰერბი ჰენკოკამდე. მერე რა, თუ ხანდახან კითხვა მეტად მარტივად ამოსაცნობია, მუქი, განიერი ჩრდილით.
ჯო ზავინული: „მე უკვე ბავშვობაში ვიყავი მუსიკოსი“; „ჩემი პირველი ინსტრუმენტი აკორდეონი იყო, რომელზე დაკვრაც სულ რაღაც წამებში ვისწავლე. უბრალოდ, ხელში ავიღე და უკვე ვიცოდი, რა უნდა მექნა“.
რიჩარდ ბონა: „სამი წლის ვიყავი, როდესაც ის [ბაბუა] მიხვდა, რომ სულ სხვა ადამიანად ვიქცეოდი ხოლმე, როდესაც მუსიკას მოვკრავდი ყურს. როცა ჩემ გარშემო მუსიკა არ ისმოდა, აუტანელი ვხდებოდი. ამ დროს ჭამაც კი მავიწყდებოდა“; „ჯერ კიდევ ბავშვობაში ვახერხებდი ნებისმიერ ინსტრუმენტზე დაკვრას ყოველგვარი სწავლების გარეშე. ერთხელ სანაგვეზე ნაპოვნ საქსოფონზე დავუკარი. ხუთ წუთში უკვე ვიცოდი, რომელ კლავიშებზე უნდა დამეჭირა თითები“.
მარკუს მილერი: „ჩემებს ვეუბნებოდი, მუსიკოსი მინდა გამოვიდე-მეთქი. დამცინოდნენ. მუსიკოსი ან კალათბურთელი – ეს ყველა ჩემი უბნელი ბიჭის ოცნება იყო. ისე მიყვარდა მუსიკა, რომ დაცინვას ყურადღებას არ ვაქცევდი. მეუბნებოდნენ, მარკუს, შენი მუსიკოსობა თითქმის შეუძლებელიაო, მაგრამ არც კი ვუსმენდი. […] საკუთარ თავს ვარწმუნებდი, ეს შესაძლებელია და მე ეს ვიცი-მეთქი“.
მუსიკის გაკვეთილები ცხოვრების გაკვეთილებად იქცევა. სამუსიკო სასწავლებლებში თუ მის მიღმა წესებს სწავლობენ, მაგრამ იმისთვის, რომ ერთ დღესაც დაარღვიონ.
მონტი ალექსანდერი: „მე მუსიკოსად მილტ ჯექსონმა, რეი ბრაუნმა და დიზი გილესპიმ მაქციეს. მათი მეშვეობით გავიზარდე, როგორც მუსიკოსი და როგორც ადამიანი. სწორად გამიგეთ, ქედს ვიხრი მუსიკალური სასწავლებლებისა და მათი ძალისხმევის წინაშე, მაგრამ ყველამ იცის, რომ მონტი ალექსანდერი მათ ხელში გაუვლელი მუსიკოსია“.
კურტ ელინგი: „ჯონ ჰენდრიქსი მიყვებოდა, როგორ სწავლობდა სიმღერას ათი თუ თერთმეტი წლის ასაკში. არტ ტეიტუმი, დიდი ჯაზ პიანისტი, მისსავე ქუჩაზე ცხოვრობდა და ჯონს მუსიკის გაკვეთილებს უტარებდა. როდესაც ჯონი გაკვეთილზე მიდიოდა, ტეიტუმი რთულ, არპეჯირებულ ფრაზას უკრავდა და ეუბნებოდა: „აბა, მიდი და გაიმეორე, რაც დავუკარი“.
მუსიკოსები რჩევებსაც უშურველად იძლევიან – თავისას თუ სხვისგან გაგონილს და დამახსოვრებულს.
კრის პოტერი: „ზოგჯერ შეიძლება ისეთი რამეების კეთებაც მოგიწიოს, რაც მსმენელს არ მოეწონება. შეიძლება შენი გაკეთებული არც არავის მოეწონოს, მაგრამ თუ შენ მოგწონს, ბოლომდე უნდა გაჰყვე ამ გზას“.
კრისტიან სკოტი: „ერთხელ დენი ბარკერმა, დიდმა მუსიკოსმა, მითხრა: „შენზე უკეთესად ვერავინ მოახერხებს შენადვე გახდომას!“.
მაიკ სტერნი: „ყველაფერთან ერთად, მუსიკა გულის ენაა. რა თქმა უნდა, მუსიკალური ენის შესწავლისას მუსიკას მის ყველა გამოვლინებაში სწავლობ, მაგრამ მთავარი არ უნდა დაივიწყო – გული! მუსიკა ადამიანებთან ურთიერთობის საშუალებაა, ხოლო ადამიანებს გულიდან გამომავალი ბილიკებით უნდა მიუახლოვდე“.
დასასრულ კი ჰერბი ჰენკოკის მომნუსხველი, გაკვეთილებზე ხშირად გასამეორებელი ახსნა: „ამერიკა ადგილობრივი ინდიელებისა და აფრიკიდან შემოყვანილი მონების ძვლებსა და სისხლზეა აშენებული. სწორედ მათ შექმნეს ის, რასაც ჩვენ ჯაზს ვუწოდებთ. ჯაზი ის მუსიკაა, რომელიც სხვადასხვა ქვეყნიდან წამოსული მუსიკალური იმპულსების ზეგავლენით განვითარდა. მართალია, მონათმფლობელობის პერიოდში შეიქმნა, მაგრამ მონობაზე კი არ გესაუბრებათ, არამედ ადამიანის იმ საოცარ უნარზე, როდესაც ის ყველაზე მძიმე სიტუაციას სასარგებლო გამოცდილებად აქცევს. ჯაზი გესაუბრება პრობლემის შემოქმედებით ენერგიად გარდასახვის შესაძლებლობებზე, საწამლავის წამლად გადაქცევის აუცილებლობაზე“.
მთავარი აქ ითქვა. სხვას გულის ენით გამოხატავენ.

ეტიუდი „ერთი ლექსი“ (რაფიელ ერისთავის „ნეტა რას სტირი, დედილო?!“)

ნეტა რას ტირი, დედილო?

(აღა–მაჰმად–ხანის დროის)

ნეტა რას სტირი, დედილო?

რას ჩამომჯდარხარ კერასა?

ასი მკრან გულში, მირჩევნის

მტირალი ქალის ცქერასა.

ნეტა რას სტირი, დედილო?

რას სტირი, ძუძუს ჭირიმე?

ჯარს იძახიან, დედილო –

სად არი ჩემი ხირიმი?

თათარი შემოგვსევია,

სწავს და აოხრებს ქვეყანას

ე-მა ქოხს თავზე დაგვაქცევს,

ვენახს მოგვითელს და ყანას.

ნეტა რას სტირი, დედილო?

რა დროს გლოვაა შვილისა?

გულში მკრეს, ორგან გახვრიტეს

ჩემი პერანგი შილისა.

ნეტა რას სტირი დედილო?

დეე აქ ვეგდო ღელოში,

ხო ვერა ჰნახავს ურჯულოს

ვეღარსად საქართველოში?

ნეტა რას სტირი, დედილო?

ჯერ ვერ წამოვალ შინათკენ,

მე აქ ვიგერებ ყვავ-ყორანს,

თვალი მიჭირავს იმათკენ…

ნეტა რას სტირი, დედილო?

სახლზედ იყავი ფრთხილადა,

ირმა ხარს მოუარევი,

მარილს ალოკე ხილადა.

ყანა გამარგლეთ ბეჯითად,

არ მოერიოს ჭიოტა,

ე პაწა არ დამიმშიოთ,

ფოცხვერს არ დამიჭმიოთა!..

ჯერ ნურას ეტყვი შენს რძალსა,

ბალღია, ამიტირდება,

შობამდის დავავიწყდები,

აღდგომას გამიფრინდება!..

ნეტა რას სტირი, დედილო?

რას ჩამომჯდარხარ კერასა?

ასი მკრან გულში, მირჩევნის,

მტირალი ქალის ცქერასა!..

ამას წინათ მერაბ ელიოზიშვილის ბრწყინვალე პატარა მოთხრობა – „გადამთიელი“ გადავიკითხე. მოთხრობის პროტაგონისტი ახალგაზრდა კაცია, რომელსაც მთის სოფელში გაანაწილებენ ქართულის მასწავლებლად, არადა, ცოლი ახალი მოყვანილი ჰყავს (ორსულადაა) და მიტოვება არ უნდა. განათლების განყოფილებაში ბევრს ეცდება, რომ თავის სოფელში დატოვონ იმავე პოზიციაზე, მაგრამ სკოლაში მხოლოდ ფიზკულტურის მასწავლებლის ადგილია. დედა და ცოლი ეხვეწებიან, დარჩიო, მაგრამ კაცი უარზეა: რას ამბობთ, მე თუ გარინდულ კლასში ქართულის გაკვეთილი არ ავხსენი, ისე ჩემს ცხოვრებას რა აზრი აქვს, სად მე და სად ფიზკულტურაო და, დაპირებით დაიმედებული, რომ გაისად გაუხერხებენ რამეს, წავა მთის სოფელში. დაპირება ტყუილი აღმოჩნდება… გადის წლები, კაცი მხოლოდ ზაფხულობით ჩადის თავის სოფელში, უკვე სამი თუ ოთხი ბიჭი ჰყავს… მოკლედ, მთელ სარომანე თემას მწერალი რამდენიმე გვერდში ატევს პანორამული თხრობით და დიდი ოსტატობით. ჰოდა, ამ მასწავლებელს უყვარს რაფიელ ერისთავი, მოცალეობისას სულ მის წიგნს კითხულობს, მუშაობისას და ისედაც, საუბარში, ხშირად იმეორებს მისი ლექსის („სესიას ფიქრების“) პირველ სტრქონს: „მიწა ვარ ნიადაგ მენა“…

რაფიელ ერისთავის ზემოთ მოხმობილ ლექსზე ისედაც ვაპირებდი ბლოგის დაწერას, უბრალოდ, დაემთხვა, რომ ეს მოთხრობა გადავიკითხე, არც მახსოვდა ხეირიანად, რა ეწერა შიგნით.

*

როცა რაფიელ ერისთავს ახსენებ, ყველას მისი მთავარი შედევრი (რომელზეც თაობები აღვიზარდეთ) – „სამშობლო ხევსურისა“ ახსენდება. ახლა არ ვიცი, როგორაა, მაგრამ ჩემს დროს ეს ლექსი სასკოლო პროგრამაში იყო და დღესაც მახსოვს ზეპირად თავიდან ბოლომდე. ლადო ასათიანს უწერია ერთგან: დღეს ვიღაცამ რაფიელის „სამშობლო ხევსურისას“ პროვინციული ნაციონალიზმი უწოდა, სულ იდიოტი ვეძახე, უნდა მეცემა, ძლივს გამასწროო… ნამდვილად უნდა ეცემა.

*
მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში ძალიან იყო გავრცელებული დაბალი და მაღალი შაირი, თითქმის ყველა ამ საზომებით წერდა (ვაჟამდეც), მაგრამ გენიალური ვაჟას სწორების წერტილად (ცხადია, დასაწყისში), უდავოდ შეიძლება, რაფიელ ერისთავისეული დაბალი შაირი მოვიაზროთ. რაფიელის ლექსებისთვის დამახასიათებელია მკვეთრი, გამოკვეთილი სათქმელი, თემატურად მისი პოეზია სეზონურ-პეიზაჟური დესკრიფციით, ისტორიულ-პატრიოტული თემატიკით და სოციალური აქცენტებით – გლეხთა მძიმე ყოფის აღწერით შემოიფარგლება, მასთან ვერ იპოვით ვაჟასეულ ზოგადსაკაცობრიო მოტივებს და ფილოსოფიურ ინტროსპექცია-ნარაციებს, მას ნაივური სიმარტივე უყვარს, თავისი ლექსების ლირიკული გმირების ბედის მოზიარეა, ამიტომ სწორედ მათი პერსპექტივიდან, პირველ პირში წერს… დესკრიფციულობა და ნარაციულობა განაპირობებს იმას, რომ მისი ლექსები ერთხელ წაკითხვის შემდეგ არ გავიწყდება (დაზეპირებას არ ვგულისხმობ). მასთან ვერ იპოვით უსათქმელო ლირიკულ აბდაუბდას… რაფიელის პატრიოტულ ლირიკას ისეთივე მნიშვნელობა ჰქონდა თავის დროზე, როგორიც ასი წლის შემდეგ, ვთქვათ, მუხრან მაჭავარიანის პატრიოტულ ლირიკას. მართალია, ჩვენს იდენტობას ჩაყლაპვით ემუქრებოდა სხვადასხვა მოდიფიკაციის (ერთ შემთხვევაში – ცარისტული, მეორეში კი – ტოტალიტარული) რუსული საფრთხე, მაგრამ მიზანი ორივე შემთხვევაში ერთი იყო – ლეთარგიის ფაზაში შესული თვითგადარჩენის ინსტინქტის გაღვიძება და სტიმულირება. უნდა ითქვას, რომ რაფიელმაც და მუხრანმაც ათიანში მოარტყეს – მათმა ლექსებმა ღრმა კვალი დააჩნია ერის ცნობიერებას და ეს კვალი დღესაც საგრძნობი და ხელშესახებია. ორივეს ლექსები ჭეშმარიტად სახალხო იყო და არის. სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის ცარისტული რეჟიმი გაცილებით დემოკრატიული იყო, ვიდრე კომუნისტური (ბევრად უფრო მაღალი გახლდათ სასამართლოს, თვითმმართველობების და სხვა ინსტიტუციების დამოუკიდებლობის ხარისხი), თუმცა მაშინაც გადარჩენისთვის ვიბრძოდით – არც სახელმწიფო გვქონდა დამოუკიდებელი, არც ეკლესია და არც საკანცელარიო ენა იყო ქართული, ასე რომ, რაფიელის და სხვების პატრიოტული შემოძახილი ჰაერივით სჭირდებოდა ეროვნულ ცნობიერებას.

*
ეს კონკრეტული ლექსი-შედევრი რაფიელის პოეტიკის ყველა იმანენტურ შტრიხს აერთიანებს. ჩვენ წინაშეა ისტორიულ-პატრიოტული თემატიკის დაბალი შაირით დაწერილი, კატრენებად დაყოფილი ათსტროფიანი ლექსი, შესრულებული უზადო კომპოზიციით. საზოგადოდ, მოდერნიზმმა და, მით უმეტეს, პოსტმოდერნიზმმა პროზის კლასიკური კომპოზიციურ-ნარატოლოგიური სქემა თავდაყირა დააყენა, თუმცა ლექსის კომპოზიციურობა დღემდე არ დაქვემდებარებია რევიზიას, რადგან სრულყოფილი კომპოზიციის გარეშე პროზა შეიძლება შემდგარი პროზა იყოს, მაგრამ ლექსი შემდგარი ლექსი ვერ იქნება. შეიძლება, ლექსი არაფერს ჰყვებოდეს, მხოლოდ მკრთალი სიუჟეტი ილანდებოდეს სტრიქონებს მიღმა (უამისოდ კარგი ლირიკული ლექსი არ არსებობს), მაგრამ ემოციური დინამიკა – დაწყება, განვითარება და კადენცია – აუცილებლად უნდა იგრძნობოდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ვიღებთ სიტყვების ვიტალურობას მოკლებულ, უაზრო კონსტრუქციას (ეს ვერლიბრსაც ეხება, ვერბლანსაც და კონვენციურ ლექსსაც).

ლექსი მონოლოგური, მიმართვითი ხასიათისაა, ომში დაღუპული ლირიკული გმირი დედას მიმართავს (მსგავსი ტიპის პოეზია – მკვდრის მონოლოგი – შემდგომ, მეოცე საუკუნის დასაწყისის ამერიკულ პოეზიაში, მოდერნისტულ-ეპიტაფიურ ჟანრად ფორმირდა. გავიხსენოთ მისი საუკეთესო ნიმუში – ედგარ ლი მასტერსის კრებული-პოემა „სფუნ რივერის ანთოლოგია“), უყვება, წინააღმდეგობას თუ არ გაუწევ, რა შედეგი მოჰყვება მტრის შემოსევას, როგორ ჰკრეს გულში ტყვია და როგორ გდია ყვავ-ყორნების საჯიჯგნად… უბარებს, რომ ოჯახს და კარ-მიდამოს მიხედოს. ემოციური ზემოქმედება ყოველი სტროფის სასტარტო რეფრენით მძაფრდება. ემოციის აღმასვლა მერვე სტროფიდან იწყება, როცა ლირიკული გმირი დედას ეუბნება, მისი პატარა არ დაამშიონ და ფოცხვერს არ შეაჭამონ… პიკი კი მეცხრე სტროფია:

„ჯერ ნურას ეტყვი შენს რძალსა,

ბალღია, ამიტირდება,

შობამდის დავავიწყდები,

აღდგომას გამიფრინდბა!..“

შეუძლებელია, პოეზიას გრძნობდე და ამ სტროფმა ცრემლი არ მოგგვაროს…

*
დაბოლოს: მეორე სტროფის არაზუსტი რითმა – ჭირიმე-ხირიმი. ნებისმიერი სხვა საზომის შემთხვევაში არაზუსტი რითმა არც ისე უცნაურად გამოჩნდებოდა (მიუხედავად იმისა, რომ მაშინ ეს კარგ ტონად არ ითვლებოდა), მაგრამ ამ გადასახედიდან ფუტურისტულადაც კი გამოიყურება (არაზუსტ რითმას ვაჟასთანაც ვხვდებით აქა-იქ).

ერთ-ერთი ახალი მეთოდი, რომელიც დღეს ფართოდ გამოიყენება განათლებაში, არის ციფრული თხრობა (Jakes, 2006). ის წარმოიშვა ტრადიციული თხრობის ციფრულ მედიაზე გადატანით. შეიძლება ითქვას, რომ ციფრული თხრობა მოიცავს ტრადიციულ თხრობას და მულტიმედიურ ტექნიკას (Fisanick & Stakeley,
2020). აერთიანებს რა ციფრულ სამყაროს განათლებასთან, აქტიურად გამოიყენება მრავალ სფეროში, სკოლამდელი აღზრდიდან დაწყებული ზრდასრულთა განათლების ჩათვლით. ციფრული თხრობის გამოყენების მნიშვნელობის შესახებ არაერთი საერთაშორისო კვლევა არსებობს [Demirer, 2013; Göçen, 2014; Karakoyun, 2014; Robin, 2016; Gernes
& Belanger, 2019; Buldur, 2019; Yazıcı et al., 2020; Hung et al.,
2012; Yang & Wu, 2012; Lanszki, 2022; International Journal of Education & Literacy Studies. A History Lesson Designed with the Digital Storytelling Method: Kara Fatma Example. ISSN:2202-9478. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1409251.pdf ] და ყველა მათგანი ადასტურებს, რომ ციფრული თხრობა ეფექტური მეთოდია, რომელიც ზრდის მოსწავლეთა პრობლემის გადაჭრის უნარს, კრიტიკული აზროვნების უნარს, აკადემიურ წარმატებას და სწავლის მოტივაციას.
ციფრული სიუჟეტის შექმნის პროცესი შედგება რამდენიმე ეტაპისგან, როგორიცაა სცენარის შექმნა, ვიზუალის დამატება პროგრამული უზრუნველყოფის დახმარებით, ხმის გადაცემის გაკეთება, მუსიკის ფონზე დამატება და ციფრული სიუჟეტის რედაქტირება. ციფრული მთხრობელები სწავლობენ:
• როგორ გააკეთონ არჩევანი იმის შესახებ, თუ როგორ გამოიყენონ მულტიმედიური მეთოდები თავიანთი ისტორიების სათქმელად;
• როგორ თქვან ეფექტური ციფრული ამბავი და მიიღონ კრიტიკული გადაწყვეტილებები ფონური მუსიკის შესახებ;
• სიუჟეტის შექმნისთვის სწავლობენ პროგრამული უზრუნველყოფისა და სოციალური მედიის პლატფორმების ნავიგაციას;
• როგორ იყვნენ ციფრული მედიის უფრო ეფექტური მომხმარებლები;
• როგორ იყვნენ პროდიუსერები (Fisanick & Stakeley, 2020; Lanszki, 2022).
ციფრულ თხრობა აქტიურად გამოიყენებს ისტორიის საგნის სწავლებაშიც. ციფრული ისტორიები:
• მოკლე (როგორც წესი, 4-7 წუთიანი) მულტიმედიური ვიდეოებია, რომლებიც აერთიანებს ფოტოებს, მარტივ ანიმაციებს, ხმებს, მუსიკალურ თხრობას (Gernes & Belanger, 2019) ანუ კომპიუტერული პროგრამული უზრუნველყოფის საფუძველზე მოყოლილი ამბებია, რომელიც ხშირად შეიცავს გარკვეულ თვალსაზრისს (რობინ, 2016), რითაც ხდება პროცესისა და პროდუქტის ძირეულად შეცვლა;
• შექმნილია რა ვირტუალური მედიის საფუძველზე (ჰიპერტექსტები, ბლოგები, აუდიო და ვიდეო პოდკასტები, ონლაინ ნარატიული თამაშები, ვებ-გადაცემა და სიუჟეტები, ნებისმიერი ციფრული პროდუქტი), ერთგვარი „შუამავალია“ შესასწავლ მასალასა და მასწავლებლის ტექსტს შორის;
• გამოირჩევა ისტორიების – ინფორმაციების გადაცემის მაღალი სიჩქარით;
• ძალიან დიდ ემოციურ გავლენას ახდენს მოსწავლეებზე, რასაც იყენებს სწავლის მიმართ მოსწავლეთა ინტერესის შესანარჩუნებლად;
• ხელს უწყობს ღირებულებების და დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას.
მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებლების მიერ სასწავლო პროცესში ჩასართავად შერჩეული ციფრული ისტორიები უნდა აკმაყოფილებდეს მთელ რიგ მოთხოვნებს:
• მასალის ავთენტურობა – მიწოდება უნდა იყოს მშობლიურ ენაზე;
• მეტყველების შესაბამისობა ლიტერატურულ მოთხოვნებთან და ნორმებთან;
• რ უნდა იყოს ძალიან გრძელი;
• მოსწავლეთა პროდუქტიული აღქმისთვის ისტორიულ თემაზე საუბარი არ უნდა აღემატებოდეს საუკეთესო შემთხვევაში 7 წუთს, მაგრამ, ზოგადად, 15-20 წუთზე მეტხანს არ უნდა გაგრძელდეს.
ციფრული ისტორიების ეს ამორჩეული თვისება – კომპატქურობა,
მრავალფეროვანი ვიზუალური საილუსტრაციო მასალა, მოვლენათა ქრონოლოგია, ნარატიული ფრაგმენტები და თხრობის სასიამოვნო ხმა – მნიშვნელოვანია ისტორიული ინფორმაციის აღქმისთვის და ეპოქის ჰოლისტური გაგებისთვის. მასწავლებელს შეუძლია მათი გამოყენება როგორც ახალი მასალის ახსნის დროს, ასევე დავალების გამოკითხვისას, განსაკუთრებით ისტორიის საგნის სწავლების პირველ წლებში, როდესაც მოსწავლეებს უჭირთ დიდი რაოდენობით ინფორმაციის მოსმენა ძველი
აღმოსავლეთის, ძველი საბერძნეთისა და რომის ისტორიის შესახებ (მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებელის ხშირად იყენებს ილუსტრირებულ პრეზენტაციას). მაგალითად, სპარსეთის იმპერიაზე საუბრის დროს მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს შემდეგი შინაარსის ციფრული თხრობის ნიმუში:

, სადაც ვიდეო-ფრაგმენტის 10:53 წუთის განმავლობაში, მრავალფეროვან მასალაზე დაყრდნობით, მოკლედ და საინტერესოდ მოგვითხრობენ ძველი სპარსული კულტურის შესახებ, რომელიც სხვადასხვა კუთხით აქტიურად შეიძლება გამოიყენოს მასწავლებელმა: როგორც პროვოცირება აქემენიდური ხანის გაცნობისთვის, როგორც სასანიანთა განსხვავებულობის წარმოჩენის საუკუეთესო საშუალება, როგორც კავშირები ევროპულ და აღმოსავლურ კულტურებს შორის, როგორც პოლიტიკური ისტორიის მოწმეები და ა.შ.
რადგან ინტერნეტ-წყაროებზე (სახელმძღვანელოსთან ერთად) დაყრდნობა ხშირად არ არის საკმარისი სწავლის მიზნების მისაღწევად, მასწავლებელს თავადაც შეუძლია შექმნას ციფრული ისტორიები და მოსწავლეებიც ჩართოს ამ პროცესში. ამ გზით მოსწავლეები იძენენ როგორც ცოდნას, ასევე უნარებს. ციფრული მოთხრობის პროცესიდან მიღებული უნარები კი (სტუდიური სურათების და ვიდეო-კლიპების წერა, დამუშავება და თანმიმდევრობა, ფილმის ძირითადი მონტაჟი, ზეპირი თხრობა, ხმის ჩაწერა და პრეზენტაცია სოციალურ მედიაში) ადვილად გადაეცემა თანაკლასელებს და ცოდნის სწრაფად გადაზიარებას უწყობს ხელს (Gernes & Belanger, 2019).
ისტორიის გაკვეთილებზე ციფრული მოთხრობის გამოყენების ძირითადი მიზანია:
• ერთის მხრივ, შესაბამისი წერილობითი და ვიზუალური მასალის მოძიება და მეორე მხრივ, პირადი კავშირი ისტორიულ პერსონაჟთან ან მოვლენასთან (ლანსკი, 2022);
• ციფრული სიუჟეტი იძლევა შესანიშნავ შესაძლებლობებს, ჩართონ მოსწავლეები სხვადასხვა დისკუსიაში, რომელიც ხელს უწყობს ისტორიულ ანალიზს:
 რა არის ისტორიული სიმართლე?
 რა არის კონკრეტული ისტორიული მტკიცებულება?
 როგორია ობიექტური პოზიცია?
 როგორია მისი ისტორიული ტრადიცია?
ციფრული მოთხრობა რეალურად არის აპლიკაცია, რომელიც მხარს უჭერს მოსწავლეზე ორიენტირებულ აქტივობებს, ქრონოლოგიურ აზროვნებას, კვლევას, დაკითხვას და ახალი ისტორიული ნარატივის შექმნას, რაც ისტორიული წიგნიერების მიზნებია.
შეიძლება ითქვას, რომ ციფრული „მოთხრობა“ იქმნება „ისტორიული აზროვნების უნარების“ ფარგლებში. ისტორიული აზროვნების უნარების მიზანი, რომელიც მოიცავს ქრონოლოგიურ აზროვნებას, ისტორიულ აღქმას, ისტორიულ ანალიზს და ინტერპრეტაციას, ისტორიული პრობლემის ანალიზს და გადაწყვეტილების მიღებას, და ისტორიულ კვლევაზე დაფუძნებული კვლევის უნარებს, საშუალებას აძლევს მოსწავლეს იყნენ „პატარა ისტორიკოსები“ და გამოიმუშავონ ისტორიკოსის უნარები.
მაინც როგორ უწყობს ხელს ციფრული თხრობა ისტორიის სწავლებას? რადგან ის მოიცავს:
ა) მტკიცებულებების ძიების პროცესს;
ბ) ციფრული სიუჟეტის შექმნის პროცესს;
გ) ზოგადი შეფასებას – რეფლექსიას.
რეფლექსიის ეტაპზე პასუხი გაეცემა კითხვებს:
• რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც გაიგეთ მასალის მოძიების პროცესში?
• რა წყაროები გამოიყენეთ?
• როგორია შენი დამოკიდებულება მოცემული საკითხის მიმართ?
• რაში გამოგადგა ციფრული ისტორიების თხრობა ისტორიის
გაკვეთილზე? რატომ მიგაჩნია ასე?
ციფრული სიუჟეტის წარდგენის პროგრამული პაკეტები, როგორიცაა Microsoft PowerPoint (პრეზენტაციის „Create a Video“ ფორმატში შენახვა), Prezi (დინამიკური პრეზენტაციების პლატფორმა ვიდეო-ფაილებად გადაკეთებისთვის), Adobe Express, Lumen5 (ტექსტზე დაფუძნებული ვიდეოების შექმნის მარტივი პროცესი), photo Story, Storyjumper, Moviemaker, Storybird, Powtoon, Animato, Kin KiNemaster საუკეთესოა იმ ალტერნატივებს შორის, რომლებიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ ციფრული ისტორიების შესაქმნელად.
მაგალითად, KineMaster ეფექტური საშუალებაა პროფესიონალური და მაღალხარისხიანი ვიდეოების შესაქმენლად. ეს აპლიკაცია, რომელიც ხელმისაწვდომია როგორც Android-ზე, ასევე iOS-ზე, არის მძლავრი ვიდეო რედაქტორი, რომელიც მოიცავს მრავალ ფუნქციას, რაც ძალიან გამოსადეგია ციფრული თხრობისთვის. მისი უპირატესობები ისაა, რომ:
1. შესაძლებელია რამდენიმე ვიდეო, აუდიო და ტექსტური ფენის გამოყენება ერთდროულად, რაც ნიშნავს, რომ შესაძლებელია სხვადასხვა მედია ელემენტების შერევა და მათი რედაქტირება ნარატივში, რაც ეხმარება მოსწავლეებს შექმნან რთული და დეტალური ისტორიები;
2. აქვს აუდიო და ვიდეო ეფექტები, რომლებიც გამოიყენება ნარატივის გასამარტივებლად ან დრამატული ეფექტების შესაქმნელად. მოსწავლეებს შეუძლიათ ადვილად დაამატონ ხმა, მუსიკა, სუბტიტრები და სხვა ეფექტები, რითაც ისტორიები უფრო ცოცხალი და მიმზიდველია;
3. მარტივი ინტერფეისი, მისი ათვისება სწრაფად ხდება და შესაფერისია როგორც დამწყები, ისე უფრო გამოცდილი მოსწავლეებისთვის;
4. მაღალი ხარისხის ექსპორტი, რომელიც მნიშვნელოვანია, როდესაც საჭიროა ვიდეოს პრეზენტაცია ან მასწავლებელთან და თანაკლასელებთან გაზიარება;
5. KineMaster მხარს უჭერს სხვადასხვა მედია ფორმატებს, რაც საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს გამოიყენონ მრავალფეროვანი რესურსები, როგორიცაა ფოტოები, ვიდეოები, აუდიო ჩანაწერები და ტექსტი უფრო მოქნილი და კრეატიული ნარატივის შესაქმენლად;
6. მონაცემების სიჩქარის კონტროლი, რაც მნიშვნელოვანია ციფრულ თხრობებში.
მოსწავლის მიერ KineMaster -ით შექმნილი ციფრული თხრობის პროდუქტი მე-5 კლასის „ჩვენი საქართველოს“ სასწავლო კურსიდან, რომელიც უკავშირდება ქვეყნის ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობს (საზ.მეც.დაწყ. (II).3.

https://drive.google.com/file/d/119NYFDYM3J6sh_kzXbMwypFs5Fgo5aKY/view?usp=sharing

ისტორიის მასწავლებლის მიერ შექმნილი ციფრული თხრობის მარტივი ნიმუში: ისტორიის და,ზოგადად, საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლების პროცესში მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა ისტორიის გაცნობა. ამ მიზნით შეგვიძლია ჩავწეროთ Microsoft PowerPoint -ის ხმოვანი პრეზენტაცია

https://docs.google.com/presentation/d/1N7bW70SQVzKNiFDC3VuFStoH0oBTfjDZ/edit?usp=drive_link&ouid=102707749211629059323&rtpof=true&sd=true

და შემდეგ სლაიდშოუს ექსპორტი მივცეთ, ან რომელიმე პლატფორმაზე ავტვირთოთ, მაგალითად, ამისთვის გამოვიყენოთ Powtoon:

https://www.powtoon.com/online-presentation/eRaeJfUajXM/?utm_medium=social-share&utm_campaign=player+page+share&utm_source=copy+link&utm_content=eRaeJfUajXM&utm_po=48637954&mode=movie

ამ დროს შეგვიძლია ვიდეოპრეზენტაციის ცალკეული სლაიდი კვლევითი კუთხითაც გამოვაყენებინოთ მოსწავლეებს თუ მას შესაბამის შეკითხვებს დავურთავთ, რითაც კიდევ უფრო საინტერესოს და „ციფრულს“ გავხდით ჩვენს გაკვეთილებს.
მულტიმედიური ტექნიკისა და ციფრული თხრობის ჩართულობით ისტორიის გაკვეთილები არის საინტერესო, სახალისო და ხელს უწყობს 21-ე საუკუნის ადამიანში ცოდნისა და პიროვნული უნარების ჩამოყალიბებას.