ამას წინათ ერთმა მოსწავლემ სრული სერიოზულობით მითხრა – მე რომ ქიმიკოსი ვიყო და ჩემი ლაბორატორია მქონდეს, დილიდან საღამომდე მხოლოდ მხიარულ ექსპერიმენტებს გავაკეთებდიო. გარშემო ყველაფერი თუხთუხა და ფერადი იქნებოდაო… თქვენ კიდევ რამხელა შესაძლებლობას არ იყენებთო.
რა გინდა, რომ უთხრა, მართალია. უბრალოდ, ზოგჯერ ყოველდღიური რუტინა კლავს იმ ენერგიას, ყველაფერი აფერადო და ათუხთუხო.
თუმცა, ზოგიერთი საინტერესო ექსპერიმენტის მსვლელობას აქ მაინც დავწერ.
გახსოვდეთ! ცდები მხოლოდ მასწავლებელთან ერთად უნდა გაკეთდეს. თუ საკლასო ოთახში არ არის გამწოვი კარადა, მაშინ ფანჯრები უნდა გააღოთ. უნდა გამოიყენოთ დამცავი სათვალეები, ხელთათმანები და ხალათი. მკვეთრი სუნის მქონე ნივთიერებებთან მუშაობისას (მაგ. ამიაკი) გამოიყენეთ პირბადე. ასევე გახსოვდეთ, რომ სიფრთხილით უნდა მოიქცეთ მჟავებთან.
ქიმიასთან უსაფრთხოების დაცვა აუცილებელია!
„ოქროს წვიმა“
ანტიკურ ლეგენდებში მზეთუნახავი დანაე ცხოვრობს. ცხრაკლიტულშია გამომწყვდეული და ერთ დღესაც მის გისოსებიან სარკმელთან „ოქროს წვიმა“ წამოვა. ეს ძველი ბერძნების უზენაესი ღმერთი ზევსი მივიდა მის მოსანახულებლად და ოქროს წვიმის სახე მიიღო.
ჭურჭელი და რეაქტივები: ტყვიის აცეტატი/ტყვიის ნიტრატი – 1გრ; კალიუმის იოდიდი – 1გრ; ცხელი წყალი – 350მლ; ძმარმჟავა; სამი 400 ლმ-იანი ქიმიური ჭიქა.
აიღეთ ერთი გრამი ტყვიის აცეტატი (ან ტყვიის ნიტრატი) და ამდენივე (ანუ, ერთი გრამი) კალიუმის იოდიდი. თითოეულს დაასხით 175მლ ადუღებამდე მიყვანილი ცხელი წყალი. ტყვიის მარილის წყალხსნარს რამდენიმე წვეთი ძმარმჟავა ჩაამატეთ, რომ გამოლექვა შეაჩეროთ. შემდეგ ეს ორი წყალხსნარი ერთმანეთს შეურიეთ. ნელი გაციებისას ხსნარიდან ტყვიის იოდიდის გამოყოფა დაიწყება. მბრწყინავი ოქროსფერი ქერცლები „ოქროს წვიმის“ სახით წამოვა:
2KI+Pb(NO3)2=PbI2+2KNO3.
ტყვიის ნიტრატზე ასევე სცადეთ:
ჭურჭელი და რეაქტივები: ტყვიის ნიტრატი – 5-10გრ; თუთიის ფირფიტა; 500 ლმ-იანი ქიმიური ჭიქა (ორი ცალი); ნატრიუმის ჰიპოქლორიდი – 5გრ; ნატრიუმის ტუტე – 5გრ.
- ავიღოთ 500მლ ქიმიური ჭიქა და შიგნით მოვათავსოთ თუთიის ფირფიტის ნაჭერი. დავამატოთ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი, ისე, რომ თუთიის ნაჭერი მთლიანად დაიფაროს. ცოტა ხნის შემდეგ, თუთიის ფირფიტაზე ტყვიის კრისტალები წარმოიქმნება. ეს ჩანაცვლების რეაქცია გახლავთ:
Pb(NO3)2+Zn→ Pb+ Zn(NO3)2.
- ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი და დავამატოთ ნატრიუმის ჰიპოქლორიდი. შედეგად, ტყვიის ჰიპოქლორიდის ნალექი გამოიყოფა:
Pb(NO3)2+2NaClO→ Pb(ClO)2+2NaNO3.
- ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი და დავამატოთ ნატრიუმის ტუტის 5%-იანი ხსნარი. თავდაპირველად ტყვიის ჰიდროქსიდი წარმოიქმნება, მაგრამ ნატრიუმის ტუტის სიჭარბის გამო ტყვიის რთული კომპლექსური ნაერთი მიიღება, რომელიც წყალში კარგად იხსნება:
Pb(NO3)2+4NaOH→Na2[Pb(OH)4]+2NaNO3.
ცოტა უფრო მძაფრი რეაქციებიც ვცადოთ.
- ქიმიური „რაკეტა“
ჭურჭელი და რეაქტივები: კოლბა – ერთი ცალი; პიპეტი; კალიუმის ქლორატი 30-40 გრ; მარმელადის ნაჭერი.
კოლბაში მოვათავსოთ 30-40 გრამი კალიუმის ქლორატი, იგივე ბერთოლეს მარილი KClO3. ეს მარილი ძლიერი დამჟანგავია. კოლბა გავაცხელოთ და მარილი გავალღოთ, შემდეგ დავამატოთ მარმელადის ნაჭრები და დავაკვირდეთ ცდის მსვლელობას, კოლბაში ნამდვილი ვულკანი აბობოქრდება. კალიუმის ქლორატი ჟანგავს მარმელადში არსებულ შაქარს და ჟელატინს. წარმოიქმნება კალიუმის ქლორიდი, ნახშირორჟანგი და წყალი.
- ქაღალდი ან ძველი ფულის კუპიურა თუ გაქვთ, შეგიძლიათ თან დაწვათ და თან არც დაწვათ.
ჭურჭელი და რეაქტივები: ქიმიური ჭიქა 500მლ, 3 ცალი; სამედიცინო სპირტი; ნატრიუმის ქლორიდი; სპირტქურა; პინცეტი.
ავიღოთ სამი ქიმიური ჭიქა. პირველ მათგანში ჩავასხათ 100მლ სამედიცინო სპირტი; მეორეში – 100მლ წყალი; მესამეში – 50მლ სპირტი და 50მლ წყალი. მესამე ჭიქაში ჩავამატოთ მცირე რაოდენობით ნატრიუმის ქლორიდი. ავიღოთ ქაღალდი. პინცეტით ჯერ კარგად დავასველოთ პირველ ჭიქაში, შემდეგ მეორეში, სულ ბოლოს მესამეში. როცა დავრწმუნდებით, რომ კარგად არის დასველებული, ამოვიღოთ და ცეცხლი წავუკიდოთ. ქაღალდი მკვეთრი ყვითელი ალით „დაიწვება“. ოღონდ, არ დაიწვება. დაიწვება მხოლოდ სპირტი ქაღალდის ზედაპირზე. მკვეთრ ყვითელ ფერს ალს ნატრიუმის იონები მისცემენ, ქაღალდი კი მთელი დარჩება.
თუ თქვენი ლაბორატორიიდან ან საკლასო ოთახიდან გზაჯვარედინი მოჩანს, სადაც შუქნიშანი მანქანის ნაკადს წამდაუწუმ აჩერებს, გავიხსენოთ, ჩვენი, „ქიმიური შუქნიშანი“.
- შუქნიშანი
ჭურჭელი და რეაქტივები: 500მლ ქიმიური ჭიქა 2ცალი; გლუკოზა; ინდიგოკარმინი (ნამცხვრის ლურჯი ფერის საღებავებში შედის); 5% ნატრიუმის ტუტე.
ქიმიურ ჭიქაში გამოხდილი წყლის მცირე რაოდენობას დავამატოთ 2 გრ გლუკოზის ფხვნილი, კარგად მოვურიოთ და დავამატოთ ინდიკატორ ინდიგოკარმინის მცირე რაოდენობა, ისე, რომ ხსნარმა ხასხასა ლურჯი შეფერილობა მიიღოს. ასევე დავამატოთ 10მლ 5% ნატრიუმის ტუტე.
შემდეგ გადავასხათ სხვა ქიმიურ ჭიქაში, კვლავ ძველ ჭიქაში გადმოვასხათ და ასე რამდენჯერმე გავიმეოროთ. ხსნარი ჯერ მწვანეა, შემდეგ წითლდება და ბოლოს ყვითელ ფერს იღებს. ქიმიური ჭიქიდან სხვა ჭიქაში გადასხმით ინდიკატორი ჰაერში შემავალი ჟანგბადით იჟანგება, ხსნარში შემავალი გლუკოზა და აღმდგენელია და რეაქცია თავიდან იწყება, ანუ ფერების ერთმანეთში გადასვლა ხელახლა ხდება.
ეს ექსპერიმენტები ერთი მხიარულებისთვის საკმარისი იქნება. დანარჩენი მერე ვნახოთ.
