ინტერდისციპლინური სასწავლო-სოციალური STEAM პროექტი

ინტერდისციპლინური STEAM-პროექტი წარმოადგენს სწავლა-სწავლების თანამედროვე მოდელს, რომელიც მოსწავლეს უქმნის შესაძლებლობას, იმუშაოს რეალურ პრობლემებზე, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე ჩაერთოს კვლევით საქმიანობაში და პრაქტიკაში გამოცადოს სხვადასხვა საგნობრივი ცოდნა. მსგავსი მიდგომა ხელს უწყობს თეორიულად დამუშავებული მასალის პრაქტიკულ კონტექსტში გამოყენებას, კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობისა და გადაწყვეტილების მიღების უნარების განვითარებას.

STEAM პროექტები აცოცხლებენ სწავლა-სწავლების პროცესს და საკლასო ოთახს აკავშირებენ რეალურ ცხოვრებასთან. მოზარდს ეძლევა შანსი, გამოიკვლიოს მისთვის მნიშვნელოვანი თემები, იმუშაოს გუნდურად, იმსჯელოს მონაცემებზე დაყრდნობით და ღრმად გაიაზროს, როგორ ერწყმის თეორიული ცოდნა პრაქტიკულ ამოცანებს.

მავნე ნივთიერებებით ჰაერის დაბინძურება, განსაკუთრებით დახურულ სივრცეებში, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ჯანმრთელობაზე, კონცენტრაციის უნარზე და ზოგად კეთილდღეობაზე. აღნიშნული პროცესების შესწავლა და მიზეზების კვლევა საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, შეიმუშაონ პრობლემის აღმოფხვრის რეკომენდაციები. STEAM-პროექტი – „რატომ ვიღლებით და გვეძინება კლასში დღის ბოლოს?“ – დაეხმარება მოზარდს, გაარკვიოს რა ხდება საკლასო ოთახში და რატომ აკლდება იქ მყოფ ადამიანებს თანდათან ენერგია.

სკოლებში სუფთა ჰაერი ჯანსაღი სასწავლო გარემოს შექმნის მნიშვნელოვანი ნაწილია, თუმცა დახურულ სივრცეში დამაბინძურებლების დონე ხშირად ბევრად მეტია, ვიდრე გარეთ. სასკოლო გარემოზე ზრუნვა მთავარი პრიორიტეტია მოსწავლეთათვის კომფორტული გარემოს შესაქმნელად, რაც განაპირობებს მათ სიჯანსაღესა და სასწავლო პროცესისთვის მზაობას. ჰაერის არასაკმარისმა ხარისხმა შეიძლება მოზარდებში ზრდასრულებზე მეტად გამოიწვიოს ჯანმრთელობის მთელი რიგი პრობლემები. მათ შორის თავის ტკივილი, ადვილად დაღლა, ასთმა, ალერგიის გამწვავება და სხვა.

სკოლის შენობა ხალხმრავალი ადგილია. ინტენსიურ რეჟიმში მიმდინარეობს სკოლის სივრცის მრავალმხრივი გამოყენება. საკლასო ოთახები, ბუფეტი, სპორტული დარბაზები, ხელოვნების ოთახი და ლაბორატორიები, შიდა ჰაერის ხარისხის პრობლემის პოტენციურ წყაროს წარმოადგენენ. სკოლის ბიუჯეტი ხშირად შეზღუდულია, რაც ქმნის სისტემატური დასუფთავების პრობლემას. ჰაერი დახურულ სივრცეში შეიძლება შეიცავდეს სხვადასხვა მავნე დამაბინძურებლებს. ესენია:

• მტვერი და ობი: მტვერი შეიცავს მტვრის ტკიპას ალერგენს, რომელიც ხშირად ასთმისა და ალერგიის გამომწვევი მიზეზია. ობი, რომელიც ჩნდება ნესტიან ზედაპირებზე, ნოტიო პირობებში ან ცუდად მოვლილ და ძველ შენობებში. მტვრის ტკიპამ და ობმა შეიძლება გამოიწვიოს სასუნთქი გზების პრობლემები;
• აქროლადი ორგანული ნაერთები (VOC): მავნე აირები შეიძლება წარმოიქმნეს სამშენებლო მასალების, ახალი ავეჯის, საღებავის, იატაკის, წებოვანი მასალის და სკოლებში ხშირად გამოყენებული საწმენდი საშუალებებით, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს თვალის, ცხვირისა და ყელის გაღიზიანება; დროთა განმავლობაში კი შეიძლება წარმოშვას ჯანმრთელობის უფრო სერიოზული პრობლემები;
• ბაქტერიები და ვირუსები: სკოლაში მიკრობების გამრავლება განსაკუთრებით ცივ თვეებში აქტიურდება. საკლასო ოთახების მჭიდრო სივრცეები, ხშირად არასაკმარის ვენტილაციასთან ერთად, განაპირობებენ ბაქტერიების და ვირუსების მოსწავლეებში სწრაფად გავრცელებას, რაც თავისთავად გულისხმობს გაცდენებისა და ავადმყოფობის ზრდას;
• CO₂–ის ჭარბი რაოდენობა: ცუდად ვენტილირებულ საკლასო ოთახებში ხდება ნახშირორჟანგის დონის მომატება, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ძილიანობა, თავის ტკივილი და კოგნიტიური ფუნქციის დაქვეითება. ძველი აშენებული ბევრი სკოლის შენობა არ არის საკმარისი მოსწავლეთა დიდი რაოდენობისთვის. ეს იწვევს გადატვირთულ საკლასო ოთახებს არასაკმარისი ვენტილაციით;
• გარედან დაბინძურება: სკოლის მიმდებარე ტერიტორიის ჰაერს შეუძლია გავლენა მოახდინოს შიდა ჰაერის ხარისხზე. სამშენებლო მასალა, უმოქმედო ავტომობილები, საბურავები გამოყოფენ გამონაბოლქვს, რომელმაც შეიძლება შეაღწიოს საკლასო ოთახებსა და სათამაშო მოედნებზე, რაც ბავშვებს მავნე დამაბინძურებლების ზემოქმედების ქვეშ ამყოფებს. კვლევებმა აჩვენა, რომ მაღალი გამტარობის მქონე ადგილებში მცხოვრებ მოსწავლეებს კოგნიტიური ფუნქცია უფრო ნელა უვითარდებათ, ვიდრე ნაკლებად დაბინძურებულ გარემოში მცხოვრებ მოზარდებს.

სკოლებში შიდა ჰაერის ცუდი ხარისხი არ გულისხმობს მხოლოდ დისკომფორტს. ბავშვები, რომლებიც ისეთ დამაბინძურებლებსა და ალერგენებთან არიან კონტაქტში, როგორებიცაა – მტვრის ტკიპა ალერგენი, ობი, არასტაბილური ორგანული ნაერთები, CO₂-ის ჭარბი რაოდენობა და მყარი ნაწილაკები (PM) ჯანმრთელობის გაუარესების უფრო მაღალ რისკს ქმნის. შიდა ჰაერის დამაბინძურებლებმა შეიძლება გამოიწვიოს როგორც გრძელვადიანი, ასევე ხანმოკლე ჯანმრთელობის პრობლემები ბავშვებსა და მოზრდილებში, მათ შორის:

• ხველა, ცემინება და სინუსების შეგუბება;
• თვალის, ცხვირის, ყელის და კანის გაღიზიანება;
• თავის ტკივილი, თავბრუს ხვევა და დაღლილობა;
• ალერგიული რეაქციები;
• გაუარესებული ასთმა, ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება და/ან სხვა რესპირატორული დაავადებები.

იშვიათ შემთხვევებში მსგავს გარემოში იქმნება სიცოცხლისთვის საშიში მდგომარეობა. სკოლებში ჰაერის ხარისხის დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს სწავლა-სწავლების პროცესთან დაკავშირებული შემდეგი სახის პრობლემები:

• აკადემიური მოსწრების, პროდუქტიულობისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება;
• მოსწავლეთა და პერსონალის გაცდენების სიმრავლე;
• სკოლის შენობებისა და აღჭურვილობის ეფექტურობის შემცირება;
• ნეგატიური გარემოს შექმნა და შესაბამისად მშობლებს, მასწავლებლებსა და სკოლის ადმინისტრაციას შორის ურთიერთობების დაზიანება.

საბოლოო ჯამში ყველა ეს პრობლემა უარყოფითად აისახება საერთო საგანმანათლებლო გარემოზე. ჯანსაღი სასწავლო გარემო აუცილებელია როგორც მოზარდებისთვის, ასევე პედაგოგების წარმატებული საქმიანობისთვის. სკოლებისთვის უმნიშვნელოვანესია პრაქტიკული ნაბიჯების გადადგმა შენობაში ჰაერის ხარისხის გასაუმჯობესებლად. გავეცნოთ რამდენიმე ეფექტური სტრატეგიას:

• საკლასო ოთახების კარგი ვენტილაციის უზრუნველყოფა მარტივად შესაძლებელია ფანჯრების პერიოდული გაღებით. სათანადო ვენტილაცია ხელს უწყობს CO₂-ის დონის შემცირებას დაჰაერის დამაბინძურებლებისგან გაწმენდას. სკოლებმა უნდა უზრუნველყონ ლაბორატორიებსა და ბუფეტებში გამწოვის გამართულად მუშაობა. ასევე, აუცილებელია ტუალეტებში სათანადო ვენტილაცია;
• სკოლების რემონტის შემდგომ ან ახალი ავეჯის შესყიდვისას, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ისეთი მასალის შერჩევა, რომლებიც მცირე რაოდენობით გამოყოფენ აქროლად ორგანულ ნაერთებს (VOC);
• ჰაერში გამოყოფილი დამაბინძურებლების ეფექტურად გასაფილტრად აუცილებელია გათბობის, ვენტილაციისა და კონდიცირების სისტემების რეგულარული მოვლა-პატრონობა;
• ჰაერის ტენიანობის დონის საჭირო დიაპაზონში (40-50%) შენარჩუნება ხელს უშლის ობის წარმოქმნას და ამცირებს სასუნთქი გზების პრობლემებს. მნიშვნელოვანია წყლის სისტემის რეგულარული შემოწმება და გაჟონვით გამოწვეული დაზიანების დაუყოვნებლივი შეკეთება;
• იატაკი ისეთი მასალისგან უნდა იყოს დამზადებული, რომ რეგულარულად ხერხდებოდეს მისი მარტივად გაწმენდა. ეფექტურად უნდა იყოს შესაძლებელი იატაკიდან დაგროვილი ალერგენების მოშორება და გაწმენდის შემდეგ ჰაერში დამაბინძურებლების დაბალი დონის უზრუნველყოფა;
• ჯანსაღი შიდა გარემოს შესაქმნელად, სასურველია ჰაერის გამწმენდი საშუალებების საჭიროების მიხედვით გამოყენება. საწმენდი პრეპარატები უნდა ინახებოდეს კარგად ვენტილირებად, საკლასო ოთახებისგან მოშორებით გამოყოფილ ადგილას;
• აუცილებელია სკოლის შენობებთან ახლოს ეკოლოგიურად სუფთა ჰაერისთვის სასურველი გარემოს შექმნა, რაც შეამცირებს საკლასო გარემოში მყარი ნაწილაკების მოხვედრის რისკს.

პროექტის – „რატომ ვიღლებით და გვეძინება კლასში დღის ბოლოს?“ – იდეა და ამოცანები მდგომარეობს შემდეგში:

• პროექტი ეფუძნება მოსწავლეთა ყოველდღიური სასკოლო რეალობის ანალიზს – კერძოდ, ენერგიის დეფიციტისა და გადაღლის განცდას დღის ბოლოს;
• პროექტის მთავარი ამოცანაა სკოლის ეკოსისტემის შესწავლა, ჰაერის ხარისხის მონიტორინგი და პრევენციული ნაბიჯების გამოკვეთა;
• მსგავსი საკითხების განხილვა მოსწავლეებს აქტიურად ჩართავს პროცესში და კვლევითი პროცესების მიმართ გაააქტიურებს მათ მოტივაციას;
• ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებისკენ მიმართული ნაბიჯების გადადგმით, სკოლებს შეუძლიათ შექმნან უფრო ჯანსაღი გარემო, სადაც მოსწავლეებს შეეძლებათ როგორც აკადემიურად, ასევე ფიზიკურად სრულყოფილი განვითარება;
• პროექტზე მუშაობის პროცესში ინტეგრირდება ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია, მათემატიკა, ისტ, სამოქალაქო განათლება, უცხო ენა, რაც პროექტს აქცევს ნამდვილ ინტერდისციპლინურ STEAM-მოდელად;
• მოსწავლეები სწავლობენ არდუინოს გამოყენებას ჰაერის ხარისხის (მაგ., CO₂, CO, VOC) დასადგენად და რეალურ მონაცემებზე დაყრდნობით აანალიზებენ გარემო პირობების ზემოქმედებას ჯანმრთელობაზე;
• შენობებში, ჰაერის მავნე მინარევების (ნახშირორჟანგი, ბუნებრივი აირი, ნავთობპროდუქტები, ალკოჰოლი და სხვ.) არსებობის შემთხვევაში, მოსწავლეების მიერ შექმნილი მოწყობილობა გვამცნობს ხმოვანი სიგნალითა და სინათლის ინდიკატორით;
• მავნე აირების აღმოჩენის სისტემის დახმარებით, მოსწავლეები შეძლებენ საბუნებისმეტყველო საგნების მიმართულებით ეკოლოგიური და ჯანსაღი გარემოს კვლევითი პროექტების განხორციელებას; ჩაატარებენ კვლევას საკუთარი ხელით შექმნილი ელ.ინჟინრული მოწყობილობით; დაფიქრდებიან სასწავლო და სამუშო პროცესებში უსაფრთხოების წესების მნიშვნელობაზე;
• მოწყობილობის გამოყენებით, მოსწავლეები ჩაატარებენ კვლევას სამუშაო გარემოში, დახურულ სივრცეში (სკოლა, ოფისი), როგორ მოქმედებს ჰაერის ქიმიური შემადგენლობის ცვლილება ადამიანების შრომისუნარიანობაზე;
• მოსწავლეები გამოიკვლევენ ჰაერის ხარისხს საკუთარ სკოლაში, გამოიყენებენ ტექნოლოგიურ მოწყობილობებს (MQ-7, MQ135 , MG-811), შეაგროვებენ მონაცემებს, გააანალიზებენ და შესთავაზებენ რეკომენდაციებს სკოლასა და ადგილობრივ საზოგადოებას;
• პროექტის შედეგი შეიძლება იყოს როგორც გაზომვადი მონაცემების ანალიზი, ისე კონკრეტული რეკომენდაციები საკლასო სივრცის ვენტილაციის ან დიზაინის გასაუმჯობესებლად;
• პროექტი ხელს შეუწყობს ისეთი უნარების განვითარებას, როგორებიცაა – პრობლემაზე ორიენტირებული კვლევა, ექსპერიმენტის დაგეგმვა და ჩატარება, შედეგების შეფასება და გადაწყვეტილებების მიღება, ეკოლოგიური პასუხისმგებლობის ამაღლება, კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნება, სამეცნიერო და ტექნიკურ ლიტერატურაზე მუშაობის გამოცდილება;
• პროექტი გულისხმობს რამდენიმე საგნის ინტეგრაციას, რაც ხელს უწყობს ზოგადად, სასკოლო ურთიერთობის გაჯანსაღებას და თანამშრომლობითი კულტურის ამაღლების ხელშეწყობას.

 პროექტის ინტერდისციპლინური კავშირები საგნების მიხედვით:

ფიზიკა

• მოსწავლეები იკვლევენ ჰაერში სხვადასხვა აირების გავრცელების ფიზიკურ მექანიზმებს, ტემპერატურის, წნევისა და ჰაერის ცირკულაციის მნიშვნელობას დახურულ სივრცეებში;
• Arduino-ს საშუალებით მარტივი ელექტრული წრედების აწყობა.

 ქიმია

• პროექტი მოიცავს მავნე ნივთიერებების (CO₂, VOC, PM და სხვა) ქიმიური ბუნების, წყაროებისა და რეაქციების შესწავლას.

ბიოლოგია

• მოსწავლეები იკვლევენ, როგორ მოქმედებს დაბინძურებული ჰაერი ადამიანის ჯანმრთელობაზე: სუნთქვა, უჟანგბადობა, უყურადღებობა, დაღლილობა და სხვა ფიზიოლოგიური რეაქციები;
• განიხილავენ დახურული სივრცეების ეკოლოგიურ მდგომარეობასა და მის ზემოქმედებას გარემოზე.

მათემატიკა

• მონაცემების შეგროვება, დამუშავება, დიაგრამებისა და გრაფიკების აგება, სტატისტიკური ანალიზი, საშუალო მნიშვნელობების გამოთვლა და დასკვნების გაკეთება.

ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები

• მოსწავლეები იყენებენ Arduino-ს და სენსორებს, სწავლობენ მონაცემთა მიღების, დამუშავებისა და წარდგენის ტექნიკურ პროცედურებს.

სამოქალაქო განათლება

• პროექტი ხელს უწყობს მოსწავლეთა გარემოსდაცვით პასუხისმგებლობას, საჯარო სივრცეში ყოფნის კულტურასა და ჯანსაღი სასკოლო გარემოს შექმნაში საკუთარი როლის გააზრებას.

უცხო ენა:

• უცხოურ ლიტერატურაზე მუშაობა განამტკიცებს მოსწავლეთა უცხო ენის უკეთ ათვისებას და საჭიროებისამებრ მიღებული ცოდნის გამოყენების პრაქტიკებს.

პროექტის სახელწოდება	რატომ ვიღლებით და გვეძინება კლასში დღის ბოლოს?
პროექტის მონაწილეები	მე-8, მე-9, მე-10 კლასის მოსწავლეები
პრობლემის ანალიზი	·         ჩაკეტილ სივრცეში, განსაკუთრებით ხალხმრავალ ოთახებსა და ოფისებში დღის განმავლობაში ჰაერში გროვდება მავნე აირები, რაც იწვევს ადამიანთა დაღლილობას, შრომისუნარიანობის დაქვეითებას და ჯანმრთელობის პრობლემებს; ·         აღნიშნული პროცესების შესწავლა და მიზეზების კვლევა საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, შეიმუშაონ პრობლემის აღმოფხვრის რეკომენდაციები.
საკვანძო შეკითხვა	·         გიგრძნია სკოლაში ბოლო გაკვეთილებზე დაღლილობა, თავში სიმძიმე და აზროვნების უნარის შენელება? ·         რა იწვევს ამ მოვლენებს სამუშაო სივრცეში? ·         როგორია სუფთა ჰაერის შემადგენლობა ჩვენს საცხოვრებელ გარემოში? ·         რა სარგებლის მოტანა შეუძლია მავნე გაზების აღმოჩენის სისტემის ხელსაწყოს სკოლისთვის, საზოგადოებისთვის?
პროექტის იდეა	·         შენობებში ან ღია სივრცეში, ატმოსფეროში მავნე მინარევების (ნახშირორჟანგი, ბუნებრივი აირი, ნავთობპროდუქტები, ალკოჰოლი და სხვ.) დაფიქსირების შემთხვევაში, მოსწავლეების მიერ შექმნილი მოწყობილობა გვამცნობს ხმოვანი სიგნალითა და სინათლის ინდიკატორით; ·         მოწყობილობის გამოყენებით, მოსწავლეები ატარებენ კვლევას სამუშაო გარემოში, დახურულ სივრცეში (სკოლა, ოფისი); ·         იკვლევენ, როგორ მოქმედებს ჰაერის ქიმიური შემადგენლობის ცვლილება ადამიანების შრომისუნარიანობაზე.
პროექტის მიზნები	·         მავნე გაზების აღმოჩენის სისტემის დახმარებით, მოსწავლეები შეძლებენ ეკოლოგიური და ჯანსაღი გარემოს კვლევითი პროექტების განხორციელებას სხვადასხვა საგნობრივი მიმართულებით; ·         ჩაატარებენ კვლევას საკუთარი ხელით შექმნილი ელ.ინჟინრული მოწყობილობით; ·         დაფიქრდებიან სასწავლო და სამუშო პროცესებში უსაფრთხოების წესების მნიშვნელობაზე.
გრძელვადიანი მიზნები	მოსწავლემ შეძლოს: ·         საკუთარი მოსაზრების დასაბუთება შესაბამისი არგუმენტებითა და მაგალითებით; ·         გამოიმუშაოს გაცნობილი მასალის დამუშავების, გააზრების, სისტემაში მოყვანის, გაანალიზება-ინტერპრეტირებისა და წარდგენა-გაზიარების უნარი; ·         მოსწავლეებს განუვითარდებათ გარემოში მიმდინარე მოვლენათა ადეკვატურად აღქმის სიღრმე და მრავალმხრივობა; ·         ცოდნის ტრანსფერული უნარების განვითარების ხელშეწყობა.
რეკომენდაცია	·         MQ-7 აფიქსირებს ჰაერში CO-ს არსებობას; ·         MQ135 ჰაერის ხარისხის სენსორი, მგრძნობიარე ბენზინის, ალკოჰოლისა და კვამლის მიმართ; ·         MG-811 არის CO2-ს კონცენტრაციის სენსორი; ·         შესაბამისი მოდულებისა და აპლიკაციის გამოყენების შემთხვევაში შესაძლებელია ინფორმაციის გადაცემაც.
კავშირი მდგრადი განვითარების მიზნებთან	მიზანი 3. ჯანმრთელობა და კეთილდღეობა. სახიფათო ქიმიური ნივთიერებებისა და ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის დაბინძურების შედეგად სიკვდილისა და ავადმყოფობის შემთხვევათა რაოდენობის მნიშვნელოვანი შემცირება; მიზანი 13. კლიმატის მდგრადობის მიღწევა. სასათბურე გაზების გამოყოფის საერთო ემისია.
სამიზნე/მაკრო ცნებები საგნების მიხედვით	ფიზიკა: მატერია, პროცესი; ქიმია: ნივთიერება, ფიზიკური და ქიმიური მოვლენები; ბიოლოგია: სასიცოცხლო თვისება, ჯანმრთელობა და დაავადება; მათემატიკა: მოდელირება, კვლევა, ლოგიკა; ისტ: პროგრამული კოდი (ალგორითმი); მომხმარებლის გრაფიკული ინტერფეისი, ინტერნეტი, ინფორმაცია; სამოქალაქო განათლება: საზოგადოება, სამოქალაქო მონაწილეობა, მდგრადი განვითარება; ინგლისური: ჟანრი, სამეტყველო ქმედება, ენობრივი საშუალებები.
სწავლის შედეგები (საგნობრივ სტანდარტზე დაყრდნობით)	ფიზიკა ფიზ.საბ.4. ფიზიკური მოვლენების შესწავლის მიზნით კვლევის (ცდა, ექსპერიმენტი) დაგეგმვა (ჰიპოთეზების შემუშავება, დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა, კვლევის პროცედურის, მონაცემების აღრიცხვის ფორმების განსაზღვრა, სათანადო რესურსების შერჩევა); ფიზ.საბ.5. ფიზიკური პროცესებისა და კანონზომიერებების კვლევისათვის საჭირო პროცედურების განხორციელება (დაკვირვება, გაზომვა, მონაცემების აღრიცხვა, შესაბამისი მასალისა და აღჭურვილობის ადეკვატურად გამოყენება); ფიზ.საბ.6. თვისებრივი და რაოდენობრივი მონაცემების სხვადასხვა ფორმით (ცხრილებით, დიაგრამებით, გრაფიკებით და სხვ.) ჩაწერა და ორგანიზება; მონაცემების ორგანიზებისთვის ინფორმაციულ- საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება; ფიზ.საბ.7. მონაცემების გაანალიზება და არგუმენტირებული მსჯელობის საფუძველზე დასკვნების გამოტანა, ცვლადებს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად დიაგრამებისა და გრაფიკების გამოყენება; ფიზ.საბ.8. მოდელების შექმნა და გამოყენება ფიზიკური მოვლენების/კანონზომიერებების საჩვენებლად; ფიზ.საბ.9. ცდისა და ექსპერიმენტის დაგეგმვისა და ჩატარებისას უსაფრთხოების წესების დაცვა; ფიზ.საბ.10. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებისა და ტექნოლოგიების მიღწევების შეფასება მდგრადი განვითარების პრინციპების თვალსაზრისით; ფიზ.საბ.11. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებისა და ტექნოლოგიების მიღწევების ყოველდღიურობასთან დაკავშირება.   კომპიუტერული ტექნოლოგიები ისტ.საბ.3. ალგორითმის ჩამოყალიბება, პროგრამული კოდის შემუშავება, პროგრამის შექმნა; ისტ.საბ.4. კომპიუტერულ პროგრამაში/თამაშში, ცხოვრებისეული მოვლენების ასახვა. კომპიუტერული პროგრამის/თამაშის შექმნისას შემოქმედებითი მიდგომის გამოვლენა.   ბიოლოგია ბიოლ.საბ.5. ბიოლოგიური ობიექტების/პროცესის შესწავლის მიზნით კვლევის დაგეგმვა; ბიოლ.საბ.6. ბიოლოგიური ობიექტების/პროცესების კვლევისათვის საჭირო პროცედურების განხორციელება; ბიოლ.საბ.7. თვისებრივი და რაოდენობრივი მონაცემების სხვადასხვა ფორმით ჩაწერა და ორგანიზება; მონაცემების ორგანიზებისთვის ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება; ბიოლ.საბ.8. მონაცემების გაანალიზება და არგუმენტირებული მსჯელობის საფუძველზე დასკვნების გამოტანა; ბიოლ.საბ.12. საბუნებისმეტყველო        მეცნიერებებისა და ტექნოლოგიების მიღწევების ყოველდღიურობასთან დაკავშირება. ქიმია ქიმ.საბ.5. ფიზიკური და ქიმიური მოვლენების რაოდენობრივი დახასიათება; ქიმ.საბ.6. ქიმიური პროცესების კვლევის მიზნით კვლევის დაგეგმვა; ქიმ.საბ.7. ქიმიური მოვლენების კვლევისათვის საჭირო პროცედურების განხორციელება; ქიმ.საბ.8. თვისობრივი და რაოდენობრივი მონაცემების სხვადასხვა ფორმის ჩაწერა და ორგანიზება; მონაცემების ორგანიზებისთვის ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება; ქიმ.საბ.13. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების და ტექნოლოგიების ყოველდღიურობასთან დაკავშირება.   მათემატიკა: მათ.საბ.1. მათემატიკური ან სხვა საგნებიდან მომდინარე ამოცანების განხილვისას ჰიპოთეზების ჩამოყალიბება, მათი მართებულობის დადგენა ან უარყოფა; მათ.საბ.6. გრაფიკულად გადმოცემული მათემატიკური შინაარსის ინფორმაციის წაკითხვა; მათემატიკური ობიექტების გრაფიკული ხერხით (გრაფიკების, დიაგრამების და ნახაზების სახით) წარმოდგენა; მათ.საბ.7. ყოველდღიურ ცხოვრებაში, არსებული ობიექტებისა და პროცესების მათემატიკური ფორმულირება, წარმოდგენა გამოსახულების, განტოლების, გრაფიკის სახით. მათემატიკური მოდელის შექმნა და არსებული რეალური საკითხის აღნიშნული გზით გადაჭრა. კვლევის დაგეგმვა, პროცედურის, მონაცემების აღრიცხვის ფორმების განსაზღვრა, სათანადო რესურსების შერჩევა); მათ.საბ.11. ტექნოლოგიების გამოყენება მათემატიკური პრობლემის ამოხსნისთვის. ტექნოლოგიების გამოყენებით საკითხის ვიზუალური წარმოდგენა, მოდელის შექმნა. კომპიუტერული აპლიკაციების გამოყენება მათემატიკური პრობლემის გადაჭრისთვის.   სამოქალაქო განათლება: მოქ.საბ.2. საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის აქტუალური სოციალურ-პოლიტიკური პრობლემების ამოცნობა და საკუთარი ჩართულობით მათ გამოსწორებაზე ზრუნვა დემოკრატიის პრინციპების გათვალისწინებით; მოქ.საბ.3. მდგრადი განვითარების პრინციპების გააზრება და მათ საფუძველზე მოქმედება (მათ შორის, ცხოვრებისეულ და საგანგებო (ბუნებრივი და ტექნოგენური მიზეზებით გამოწვეულ) ვითარებაში უსაფრთხოების წესების დაცვით მოქმედება).   ინგლისური ენა: I უცხ.საბ.1. ტექსტის გაგება-გააზრება ნასწავლი ენობრივ-გრამატიკული, სტრუქტურული და ჟანრობრივი მახასიათებლების ცოდნის გამოყენებით; I უცხ.საბ.2. ტექსტის გაგებამდე, გაგების პროცესში და გაგების შემდგომ შესაბამისი სტრატეგიების შერჩევა და გამოყენება ტექსტის გაგება-გააზრების პროცესებისა და ენობრივ-გრამატიკული ცოდნის გაუმჯობესების ხელშესაწყობად; I უცხ.საბ. 3. ტექსტის გააზრებისას, კომუნიკაციისას წარმოქმნილი პრობლემების გაანალიზება, მათი გადაჭრის გზების დადგენა (სწავლის პროცესის მართვა – მეტაკოგნიტიური სტრატეგია).
პროექტის ბლოკ–სქემა
პროექტის კოდი არდუინოსთვის	https://rb.gy/yzqc2h
საჭირო რესურსები	გაზის სენსორი – MQ-7 1 ცალი ჰაერის ხარისხის სენსორი MQ135 1 ცალი CO2-ს კონცენტრაციის სენსორი- MG 811 1 ცალი ARDUINO UNO 1 ცალი ARDUINO-ს კაბელი 1 ცალი სამონტაჟო დაფა 1 ცალი პიეზო დინამიკი 1 ცალი წინაღობა 220 ომი 5 ცალი LED ნათურები 6 ცალი ჯამფერები 1 შეკვრა
ამოცანების განსახორციელებლად საჭირო აქტივობები	Ø  მოსწავლეთათვის პროექტის იდეის გაცნობა;   Ø  მსგავსი კვლევების მასალების მოძიება. შესაბამისი ლიტერატურის მიმოხილვა;   Ø  სამუშაო ჯგუფების შექმნა;   Ø  პრეზენტაციების მომზადება.   ბიოლოგია: ·         სუნთქვა. ქიმია: ·         რა ქიმიურები რეაქციები მიმდინარეობს ჩაკეტილ სივრცეში; ·         ჩაკეტილ სივრცეში მავნე აირების დასაშვები კონცენტრაცია.   ფიზიკა: ·         დიფუზია, კონვექცია, ტენიანობა; ·         მარტივი წრედების აწყობა; ·         გაზის სენსორი – MQ-7; ·         ჰაერის ხარისხის სენსორი – MQ135; ·         CO2-ს კონცენტრაციის სენსორი – MG-811.   სამოქალაქო განათლება: ·         საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის აქტუალური პრობლემების ამოცნობა და საკუთარი ჩართულობით მათ გამოსწორებაზე ზრუნვა; ·         მდგრადი განვითარების პრინციპების გააზრება და მათ საფუძველზე მოქმედება.   ü  პროექტის ფარგლებში საჭირო იქნება მოცემული მასალის სტატისტიკური დამუშავება და მონაცემთა ანალიზის წარმოდგენა, რაც საჭიროებს პროექტის მათემატიკასთან ინტეგრირებას; ü  უცხოურ ლიტერატურაზე მუშაობისთვის კი უცხო ენის სწავლების მეთოდების ინტეგრაცია.     Ø  პროექტის ფარგლებში დაგეგმილი კვლევების განხორციელების მიზნით, შესაბამისი წრედების აწყობა და საჭირო ექსპერიმენტების ჩატარება; Ø  მიღებული შედეგების ანალიზი და საჭირო რეკომენდაციების შემუშავება;   Ø  პროექტის შედეგების პრეზენტაცია;   Ø  პროექტის შეფასება.

მსგავსი ტიპის STEAM-პროექტები მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა კვლევითი და ანალიტიკური უნარების განვითარებისთვის, თეორიული ცოდნის რეალურ კონტექსტში გამოყენებისა და ეკოლოგიური ცნობიერების ამაღლებისთვის. ცხოვრებისეულ პრობლემებზე დაფუძნებული პრაქტიკული გამოცდილება მკაფიოდ უსვამს ხაზს ინტერდისციპლინური სწავლა-სწავლების მოდელის ეფექტიანობასა და მის მნიშვნელობას თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში.

ჩემი მოსწავლეების მიერ განხორციელებული პროექტის რესურსები და პრეზენტაციები:

https://rb.gy/fm9t4b

https://rb.gy/4z3pku

https://rb.gy/pm5lb9

https://rb.gy/vghcp0

https://rb.gy/x8vbki

https://rb.gy/scvfa0

https://rb.gy/az3fn7

https://rb.gy/t50lhh

გამოყენებული ლიტერატურა:

მასწავლებლის სახლის „საბუნებისმეტყველო საგნების მხარდაჭერის პროგრამის“ მასალები:

https://rb.gy/gzxbsn

https://rb.gy/7wtm4u

https://rb.gy/5eir4n

https://rb.gy/6uy5e1

მიყვარს აღმოჩენები, განსაკუთრებით, მუსიკაში, თან მაშინ, როცა არ ველი. ასე მოხდა: „ნეტფლიქსი“ მაქვს გამოწერილი, ძირითადად, ენების გამო, რომ გერმანულად და ფრანგულად ვუყურო რაღაცებს. დროდადრო რომელიმე საშინელებათა ჟანრის ფილმის ან სერიალისთვისაც შევიჭყიტები ხოლმე. მორიგი ასეთი შეჭყეტისას ფილმის თრეილერი მომხვდა თვალში:

გუნდის რეპეტიციაა. კონცერტმაისტერი (ან ლოტბარი – არ ვიცი, როიალს კი უზის) სთხოვს ბიჭებს, ახლა მხოლოდ გოგოებმა იმღერონო. გოგოები მღერიან და უცებ ბიჭებიდან ერთი აჰყვება. გოგოებს ეცინებათ, ბიჭი ჩერდება და ბოდიშს იხდის, მაგრამ კონცერტმაისტერი ეუბნება – არა, არა, განაგრძეო. ბიჭიც აგრძელებს. მერე ამბობს, ვიცი, მაღალი ხმა რომ მაქვსო.

მხოლოდ ეგ არა, მაღალი ხმა კი არა, კონტრტენორი გაქვს, უიშვიათესი სასიმღერო ხმაო, – გაოცებულია კონცერტმაისტერი.

ეკრანზე ფილმის სახელი გამოდის: „The Ballade of Ney Matogrosso“.

კონტრტენორი?! ამას უეჭველად ვნახავ-მეთქი, – გავიფიქრე.

ასე აღმოვაჩინე 70-იანი წლების გამორჩეულად არაკონვენციური მუსიკოსი – ნეი მატუგროსუ. მისი ნამდვილი სახელი და გვარია ნეი დე სუზა პერეირა. მატუგროსუ მამამისის მეორე სახელია (Middle name) და აგრეთვე, ბრაზილიის იმ შტატის სახელიც, რომელშიც ნეი დაიბადა (Mato Grosso do Sul).

დაიბადა ხელოვანისთვის სრულიად შეუფერებელ ოჯახში – მამა სამხედრო პირი იყო. ნეის ახალგაზრდობამაც პოლიტიკურ არეულობაში გაიარა და ამ ფონზეც და ისედაც, მამას სურდა, მისგან ნამდვილი კაცი დაეყენებინა. ნამდვილი კაცები კი ხელოვანები არ ხდებიან.

ძნელი სათქმელია, ნეის უნდოდა, მამისთვის დაემტკიცებინა, რომ ნამდვილი კაციცაა და ხელოვანიც იქნება, თუ რა მიზანი ჰქონდა, მაგრამ თავისი სახელოვნებო კარიერა სამხედრო კარიერიდან დაიწყო – ბრაზილიის საჰაერო ძალებში ირიცხებოდა. აკადემიაც წარჩინებით დაამთავრა. დაამთავრა და ეგ იყო – ხელოვნებაში გაიქცა. გულისგულში მსახიობობას ელტვოდა, მოდა და დიზაინიც ამ დროიდან ჩნდება მის ცხოვრებაში, მაგრამ ბედმა სხვაგვარად ინება – გუნდში სიმღერისას ნეის ძალზე იშვიათი ხმა აღმოაჩნდა – კონტრტენორი. მერე კი ახლად ჩამოყალიბებული ბენდის Secos & Molhados ჯერაც უცნობი წევრები გაიცნო. დღეს ამ ბენდის სახელი მხოლოდ იმიტომ ვიცით, რომ სწორედ მასთან თანამშრომლობით იწყება ნეი მატუგროსუს კაშკაშა გზა.

მაგრამ იცით, როგორც ხდება ხოლმე – გაუგებრობა, განხეთქილება და ნეი ბენდიდან წამოვიდა. მისი სოლო კარიერა კიდევ უფრო წარმატებული გამოდგა. სიმღერების მელოდიურობა, ხან ლირიკულობა, ხანაც ენერგიული, საცეკვაო ხასიათი, რომელსაც იდეალურად ერწყმოდა ნეის უჩვეულო ხმის ტემბრი, მისი ექსტრავაგანტური კოსტიუმები, მკვეთრი მაკიაჟი, ანდროგინულ გარეგნობას რომ სძენდა, წარუშლელ შთაბეჭდილებას ტოვებდა მსმენელზე. სკანდალებიც არ აკლდა: მაშინ ბრაზილიაში ჯერ კიდევ მძლავრობდა ცენზურა და მედიაშიც ხშირი იყო უკმაყოფილება, რომ მატუგროსუ ქალივით მოძრაობს სცენაზე, რომ ნახევრად შიშველია და ეს მიუღებელია, რომ მისი ჩაცმულობაც გამომწვევია და მოძრაობებიც. მაგრამ ხელოვანი რის ხელოვანია ასეთი რამეები ყურად იღოს? და ნეიც, პირიქით, ეძებდა კიდევ უფრო მეტ ინდივიდუალურობას, გამოხატვის კიდევ უფრო რადიკალურ ფორმებს.

უკეთ რომ გაიგოთ, რას ვგულისხმობ, შეგიძლიათ, მოუსმინოთ, ერთ-ერთ პირველ ჰიტს, რომელიც ნეიმ ჯერ კიდევ ბენდთან ერთად იმღერა (მაკიაჟი და კოსტიუმიც თავისი შექმნილია) – „ Sangue Latina“:

https://www.youtube.com/watch?v=_CSjq-UyaWA&list=RD_CSjq-UyaWA&start_radio=1;

ესეც „ჰიროშიმას ვარდი“ („Rosa de Hiroshima“), ნაზი, მჟღერადი მელოდია, ომსა და ატომური დაბომბვის კატასტროფაზე რომ გვიამბობს:

https://www.youtube.com/watch?v=sR1gC4GsFGM&list=RDEMkznwPbqFjQ-LlwKX0xKnxA&index=8;

დაბოლოს, კიდევ ერთი ძველი ჩანაწერი, კვლავ ბენდთან ერთად, როკ-ენ-როლის რიტმში, ტრადიციული სამხრეთამერიკული რიტმები რომ ენაცვლება:

https://www.youtube.com/watch?v=noX16UOg6yU&list=RDEMkznwPbqFjQ-LlwKX0xKnxA&index=12.

ნეი მატუგროსუ ახლა 83 წლისაა და ცოცხალია ისე, როგორც არასდროს – ბოლო (დღეისათვის ბოლო) კონცერტი ერთი თვის წინ ჰქონდა.

შარშან თუ შარშანწინ აქცია გამოვაცხადე: „წერა მწერალთან ერთად“. მე, როგორც პოპულარული საბავშვო წიგნის, „დიიიდი ნუნუს“ ავტორი, ამ წიგნის გაგრძელებას ბავშვებთან ერთად დავწერდი.

რამდენიმე თავი მართლა დავწერე ბავშვებთან ერთად. დავჯდებოდი ხოლმე სხვადასხვა სკოლის მეორე-, მესამე-, მეოთხე- თუ მეხუთეკლასელებთან და ვწერდით „დიიიდი ნუნუს“ გაგრძელებას.

დიდ ჩაილურში დავიწყეთ – აბა, სად უნდა დაგვეწყო „დიიიდი ნუნუს“ გაგრძელება, თუ არა დიდ ჩაილურში?! ეს იყო საახალწლო თავი.

მერე ზუგდიდელ მოსწავლეებთან ერთად დავწერე „მამა ბავშვებს ხატავს“. მერე ქუთაისელ ბავშვებთან ერთად – თავი, რომელშიც ნუნუ ექსკურსიაზე იკარგება.

სხვადასხვა სკოლაში ბავშვებისგან ვიწერდი ხოლმე იდეებსაც და ერთ-ერთი იდეა თელაველმა ბავშვებმაც მომაწოდეს: ძველ სკოლაზე დაწერეთ ერთი თავიო. ეს დავალებაც თითქმის შევასრულე.

მაგრამ მთავარი რამ 106-ე სკოლაში მოხდა, სადაც შორენა იმედაიშვილმა თავისი მოსწავლეების აკინძული წერილები გამიზიარა, ხოლო შეხვედრაზე ბავშვებმა მითხრეს, თქვენი წიგნი ჩვენ გავაგრძელეთო და წამიკითხეს თავიანთი ამბები ნუნუს შესახებ. ერთ-ერთი თავი იმ ამბებიდანაც დავწერე: „აუზზე“.

თბილისის 106-ე სკოლის მოსწავლეები კიდევ უფრო დიდ დახმარებას მიწევენ. ნატალია მიმინოშვილის მე-4 (უკვე მე-5) კლასის  მოსწავლეებთან ერთად დავსხდებით ხოლმე ამ ზაფხულში და ვწერთ ახალ-ახალ ამბებს. უკვე სამი შეხვედრა გავმართეთ და ორი თავიც დავწერეთ.

მინდა, სწორედ ეს პროცესი აღვწერო ამ წერილში.

„წერა მწერალთან ერთად“ გულისხმობს მოსწავლეების წერისა და კითხვის უნარებში გაწაფვას მათთვის მამოტივირებელ და ნამდვილი წერის გარემოში – ჩვენ ხომ მართლა წიგნს ვწერთ მართლა გამოსაცემად?! აქტივობა მოსწავლეებს ასევე ეხმარება ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაში, მხატვრული ხერხების ამოცნობასა და მოფიქრებაშიც კი.

წერის პროცესი ეფუძნება წერის ტრადიციულ ჩარჩოს – ხუთსაფეხურიანი წერის მოდელს და მის, ფაქტობრივად, ყველა საფეხურს მოიცავს.

• 1-ელი საფეხური: იდეების გენერირება;
• მე-2 საფეხური: შავი ვარიანტის დაწერა;
• მე-3 საფეხური: გადამუშავება;
• მე-4 საფეხური: რედაქტირება;
• მე-5 საფეხური: გამოქვეყნება (ცხადია, ამ ეტაპს ყველა სულმოუთქმელად დაველოდებით წიგნის დასრულების შემდეგ).

ჯერ კონკრეტული თავის იდეასა და მონახაზს შევთავაზებდი ხოლმე ბავშვებს და ჩამოვწერდით იდეებს, რაზე მოვყვებოდით იმ თავში (მაგალითად, დავწერეთ თავი, რომელშიც ნუნუ – წიგნის მთავარი პერსონაჟი, მესამეკლასელი გოგონა – ახალ ოთახში გადადის ბებიასთან. ჩამოვწერეთ, რა უნდა ყოფილიყო ამ თავში: ნივთების გადატანა, სათამაშოს წაყვანა, ოთახის აღწერა, ნივთების ამოლაგება და დალაგება და… რაღაც ხიფათი, რომელიც გვინდა იყოს ჩვენს თავში, მაგრამ ჯერჯერობით ვერ ჩამოვყალიბდით).

შემდეგ ვიწყებთ წერას. როგორც გახსოვთ, – თუმცა არ მითქვამს და როგორ გემახსოვრებათ, ჰა-ჰა!.. – ჩვენ ონლაინ ვმუშაობთ. გაზიარებული მაქვს ჩემი ეკრანი და ყველაფერს მე ვწერ. ბავშვებს შეუძლიათ, თავისუფალი მიკროფონის პრინციპით ყველაფერი თქვან ნებისმიერ დროს. ასევე შეუძლიათ, ჩაწერონ თავიანთი იდეა საწერელაში (ე. წ. ჩათში), რომელსაც პერიოდულად ვამოწმებ. აღსანიშნავია, რომ მეორე და მესამე საფეხურები გაერთიანებული გვაქვს, ანუ თან ვწერთ და თან ვამუშავებთ – მოგეხსენებათ, ციფრული წერა ამის საშუალებას იძლევა. დროსაც ვზოგავთ და ბავშვებისთვისაც უფრო სასარგებლოა ტექსტის მყისიერი ტრანსფორმაცია მათ თვალწინ. გადამუშავებაში  ვგულისხმობთ მხატვრული ხერხების (ძირითადად ეპითეტისა და შედარების) მოფიქრებასაც, რაც, ცხადია, რედაქტირების საფეხურზეც შეიძლება გაგრძელდეს.

ვნახოთ რამდენიმე სურათი ამ სამუშაოდან (დიახ, ბავშვებთან ერთად ფრიად სერიოზულ სამუშაოს ვასრულებ). წერის პროცესში ერთ ბავშვს მოუნდა, ნუნუს საყვარელი თოჯინა ჰყოლოდა, რომელთან ერთადაც დაიძინებდა ხოლმე და თან წაეყვანა ახალ ოთახში. მე გავაპროტესტე: ნუნუ უკვე მესამეკლასელია და მესამეკლასელი გოგონები ისევ თოჯინებთან იძინებენ-მეთქი?! კიო, მასწავლებელოო, მეც ვიძინებ ხოლმეო, მეცო, მეცო, დამარწმუნეს უცებ. თოჯინად პინგვინი შევარჩიეთ და სახელიც შევურჩიეთ (ოღონდ ჯერ ვერ გავთქვამ).

კიდევ ერთი დეტალი ამავე მონაკვეთს უკავშირდება. ხმამაღლა ლაპარაკით დავწერე შემდეგი წინადადება:

„ნუნუმ ჩახუტებული პინგვინი თავის საწოლზე დასვა“.

და ვიკითხე: შეგიძლიათ, სხვა სიტყვა დამაწერინოთ? საწოლზე…

აქ მინდოდა,  „დაასკუპა“ დამეწერა და ვცდილობდი, ბავშვებს თავად მოეფიქრებინათ ეს სიტყვა.

ცხადია, „დაასკუპაც“ თქვეს და „დააჯინაც“, მაგრამ ბარბარემ ისეთი სიტყვა შემოგვთავაზა, სულ რომ არ მოველოდი: მოაკალათა. ძალიან მომეწონა და დავტოვეთ კიდეც. ვნახოთ ამ წინადადების ჩამოყალიბების ტრაექტორია:

წერის ამ ეტაპზე დაიბადა გარკვეული პრობლემის იდეაც. ნუნუს მოუნდება, კედლის საათი მეორე მხარეს გადაიტანონ, საწოლიდან კარგად რომ გამოჩნდეს. ბებიაც მოიტანს პატარა სკამსა და ჩაქუჩს, ჩამოხსნის საათს, მიიდგამს სკამს მეორე კედელთან, ზედ შედგება და… თუმცა არც ამ ეპიზოდის დასასრულს გავთქვამ (არ დაგასპოილერებთ, როგორც იტყვიან ხოლმე).

ამის შემდეგ ვიწყებთ რედაქტირებას, რასაც პირველ რიგში კარგად წაკითხვა სჭირდება. რასაკვირველია, ამაშიც ბავშვები მეხმარებიან და ზოგჯერ ინდივიდუალურად, ზოგჯერ კი წყვილებში ვკითხულობთ ტექსტს. კორექტურის შემდეგ კიდევ ერთხელ ვკითხულობთ და ვაკვირდებით, ხომ არ უნდა ჩავანაცვლოთ რომელიმე სიტყვა, ხომ არ უნდა ჩავამატოთ ეპითეტი თუ შედარება…

სიტყვების შერჩევა-ჩანაცვლებისას ვითვალისწინებთ წინადადებისა და კონკრეტული სიტყვის ჟღერადობასაც.

რაც შეეხება გამოქვეყნების საფეხურს, ამას უკვე გამომცემლობას მივანდობთ და წარმომიდგენია, როგორ გაგვიხარდება, როდესაც ჩვენს დაწერილ წიგნს გადავფურცლავთ.

ბოლოს შეიძლება გავიხსენოთ USAID-ის საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში დამზადებული ვიდეო, რომელშიც მოცემულია სხვადასხვა რეკომენდაცია ერთობლივად წერის შესახებ:

https://www.youtube.com/watch?v=9HOa2yoEopg&list=PLHz1R9entLOYWvp9Gu5xpTDk38S9eyW-j&index=12

ბიოლოგიის სწავლა სერიოზული გამოწვევაა მოსწავლეებისთვის, რადგან ის ყველაზე კომპლექსურია მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო დისციპლინებს შორის. ბიოლოგიის სწავლა გულისხმობს ბიოლოგიური სისტემის კომპლექსურ შესწავლასა და ინტერაქციას, მაგალითად, ცალკე დასამახსოვრებელია ტერმინი და მისი განსაზღვრება, ცალკე აღწერა სჭირდება პროცესის მიმდინარეობასა და მის მექანიზმს. რადგან ბიოლოგია ქიმიისა და ფიზიკისგან ასე განსხვავდება, მისი სწავლებაც ასეთივე დიდი გამოწვევაა მასწავლებლისთვის. გამოწვევის დაძლევა კი გარკვეული ტექნიკის გამოყენებით არის შესაძლებელი.

1. ფლეშბარათები საკვანძო ტერმინებისთვის – ბიოლოგიის დიდი ნაწილი ეთმობა ტერმინებისა და მისი განმარტებების დაუფლებას. ფლეშბარათები კი მოსწავლეს ეხმარება მათ დამახსოვრებაში. ბარათის ერთ მხარეს მოსწავლე წერს ტერმინს, მეორე მხარეს – მის განსაზღვრებას. ამოიღე შემთხვევით ერთ-ერთი, განმარტე ტერმინი და შეადარე უკანა მხარეს დაწერილ სწორ პასუხს. სწორი პასუხების შესაბამისი ბარათები ცალკე უნდა დალაგდეს, არასწორი – ცალკე. ყურადღება გაამახვილე იმ ბარათებზე, რომლებიც არ იცი. პერიოდულად გადახედე ყველა ბარათს, რომ რაც იცი, ის არ დაგავიწყდეს.
2. ბიოლოგიური სისტემის აღწერა მოთხრობის სახით – ეს იქნება აზოტის ციკლი თუ დნმ-ის რეპლიკაცია მოყევი, როგორც მოთხრობა. იფიქრე სისტემასა და პროცესზე, დაიწყე მოყოლა. მოთხრობას აქვს შესავალი, ძირითადი ნაწილი და დასკვნა. შეგიძლია შეადგინო მოთხრობის გეგმა და ჩამოწერო მთავარი საკითხები, რომლებზეც უნდა ისაუბრო. ეცადე სისტემა ან პროცესი ისე მარტივად აღწერო, რომ ის საინტერესო და გასაგები აღმოჩნდეს ბიოლოგიის არმცოდნეებისთვის.
3. სწავლისას გამოიყენე მტკიცება, მტკიცებულება, მსჯელობის ტექნიკა – მტკიცება არის ტესტის მთავარი დებულება, მტკიცებულება არის მაგალითად დიაგრამა, გრაფიკი, ცხრილი, სადაც მონაცემებია წარმოდგენილი, მსჯელობის ნაწილში მოიყვანე ის არგუმენტები, რომლებსაც ტექსტი ან რომელიმე კანონი ითვალისწინებს.

სამუშაო ფურცელი 1 –  რა კავშირია მიტოქონდრიასა და დაბერებას შორის;

სამუშაო ფურცელი 2- ძველი ბიოლოგიური აღმოჩენები; დავალების პასუხები.

სამუშაო ფურცელი 3 – სქესობრივი დიმორფიზმი.

4. ივარჯიშე დიაგრამების შევსებაში – მაგალითად, გულის ან უჯრედის ორგანელების სტრუქტურის აღწერისას შეადგინე სქემა, გაუკეთე წარწერები, თითოეულ სტრუქტურას მიუწერე ფუნქცია (ჩამოთვალე ის პროცესები, რომლებიც მათში მიმდინარეობს). სწორპასუხებიანი ფურცელი შეინახე, შემდეგ ახლიდან შექმენი სქემა და შეადარე სწორ ვარიანტს.
5. ივარჯიშე ისეთ ტესტებზე, რომლებსაც რამდენიმე სწორი პასუხი აქვს – მისი უპირატესობა ის არის, რომ სწორი პასუხის გასაცემად მთლიანი პროცესის გახსენება გჭირდება.
6. გამოიყენე გამორიცხვის მეთოდი – ტესტის პასუხების წაკითხვისას გამორიცხე ის პასუხები, რომლებიც, შენი აზრით, ცალსახად მცდარია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.sealytutoring.com/biology-study-tips/study-biology-top-5-study-techniques/
2. https://smodin.io/blog/how-to-study-for-biology/

https://learningcenter.unc.edu/tips-and-tools/biology-learning-strategies/

„ენობრივი პრაქტიკის“ შესახებ ადრეც გვისაუბრია (იხილეთ წერილი პაატას (ენობრივი) პრაქტიკა – mastsavlebeli.ge). ამ წერილში განვიხილავთ მის გამოყენებას სწავლის საწყის ეტაპზე.

როდესაც სერია „სწავლის ძირის“ მე-11 წერილს ვწერდი, ვიფიქრე: მოსაწყენი ხომ არ იქნება ბავშვებისთვის ბგერებით მანიპულირებაზე ორიენტირებული სავარჯიშოები?  რასაკვირველია, ასე იქნება, მიუხედავად იმისა, რომ არაერთხელ აღგვინიშნავს, რომ სწავლება უნდა წარიმართოს სხვადასხვა აქტივობის (ლექსის გათამაშება, სიმღერა, მოძრავი თამაშები…) ჩართვით. სწორედ ასეთი საქმიანობაა ე. წ. ენობრივი პრაქტიკა.

სანამ უშუალოდ ჩვენ მიერ შემოთავაზებულ აქტივობებს აღვწერდეთ, მოკლედ გავიხსენოთ, რას გულისხმობს ეს აქტივობა და ვნახოთ ამონარიდი USAID-ის საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის (G-PriEd) წიგნიდან „კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე“:

ენობრივი პრაქტიკის მეთოდი არის წიგნიერების უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების ეფექტური საშუალება, რომელიც ერთდროულად ავითარებს ყველა ენობრივ უნარს: ზეპირმეტყველებას, კითხვასა და წერას. მეთოდის მიხედვით, მასწავლებელი დაფაზე თვალსაჩინოდ წერს მოსწავლეების მიერ მოფიქრებულ ტექსტს, რომელსაც შემდეგ ერთობლივად ამუშავებენ. ამრიგად, იგი ოთხი საბაზისო მეთოდის (საჩვენებელი კითხვა, საჩვენებელი წერა, ერთობლივი კითხვა, ერთობლივი წერა) ერთგვარ ნაზავს წარმოადგენს. მეთოდის სასარგებლო შედეგებს შორის ერთ-ერთი ძირითადია ნაფიქრსა და დაწერილს შორის კავშირის გაბმა, ასევე – ტექსტის ძირითადი მახასიათებლების გააზრება, რაც მოსწავლეს ეხმარება, გააცნობიეროს კომუნიკაციის საკვანძო ასპექტები. კერძოდ:

• რასაც ვფიქრობთ, შეიძლება გამოითქვას.
• რასაც ვამბობთ, შეიძლება დაიწეროს.
• რაც დაწერილია, შეიძლება წავიკითხოთ.
• მე შემიძლია წავიკითხო ის, რაც თვითონ დავწერე და აგრეთვე ისიც, რაც სხვამ დაწერა ჩემთვის წასაკითხად.

მოკლედ აღვწეროთ მეთოდის მიხედვით წარმართული აქტივობა ხუთ ნაბიჯად:

1. მოსწავლეების გამოწვევა მასწავლებლის მიერ რომელიმე თემაზე ტექსტის (მოთხრობა, აღწერა, ჩამონათვალი, დღიური, წერილი, ზღაპარი, ლექსი…) დასაწერად. გამოწვევა შეიძლება იყოს ილუსტრაციის/საგნის წარდგენა, ილუსტრირებული ამბისა თუ სიუჟეტური ბარათების შეთავაზება, ზღაპრის/მოთხრობის წაკითხვისა დამუშავების შემდეგ გაგრძელებისკენ წაქეზება და სხვ.;
2. ზეპირი საერთო საუბარი იმის შესახებ, რას დაწერენ და ამ დროს გარკვეული ჩანიშვნების, ჩანახატების გაკეთება;
3. მოსწავლეთა ნაკარნახევი წინადადებების, სიტყვების დაფაზე (დიდ ქაღალდზე) დაწერა მასწავლებლის მიერ და ამ პროცესში მოსწავლეების ჩართვა ცალკეული სიტყვებისა თუ ასოების დაწერით;
4. დაწერილი ტექსტის მონაკვეთის გადაკითხვა ერთობლივი კითხვის მეთოდებით; ბოლოს – მთლიანი ტექსტის წაკითხვა;
5. შექმნილი ტექსტის გამოყენება სხვადასხვა აქტივობისთვის: ხმამაღლა წაკითხვის ვარიაციები, სიტყვების პოვნა, სიტყვის ბარათების დამზადება, წინადადებებად დაჭრილი ტექსტის ან სიტყვებად დაჭრილი წინადადებების აწყობა…

აღწერილი ხუთი ნაბიჯი მოკლედ ასე შეგვიძლია წარმოვადგინოთ: გამოწვევა – საუბარი – დაწერა – წაკითხვა – გამოყენება.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ იმ აქტივობებს, რომელთა განხორციელებაც სწავლის პირველივე დღეებშია შესაძლებელი და სასურველი. ეს აქტივობები პირველკლასელებს განუვითარებს: აზრის გამოხატვის უნარს, ფონოლოგიურ და ფონეტიკურ კომპეტენციებს, კითხვისა და წერის საწყის და საყრდენ უნარებს.

საკუთარი სახელების დაწერა

ვინც ჩვენს წერილებს ყურადღებით ადევნებს თვალს, ემახსოვრება, რომ სწავლის პირველი დღის ერთ-ერთი პირველი აქტივობა მოსწავლეთა საკუთარი სახელების ბარათებით წარიმართება: მასწავლებელი დასახელებული მოსწავლის ბარათს აჩვენებს კლასს, ასე გააგრძელებს სხვა დღეებშიც და მალევე ყველა მოსწავლე შეძლებს საკუთარი სახელის ცნობას.

ცხადია, მასწავლებელს წინასწარ ექნება მომზადებული ამობეჭდილი ბარათები მოსწავლეთა სახელებით, მაგრამ მოსწავლეთა თვალწინ და მათი მონაწილეობით საკუთარი სახელების ბარათების დამზადებას სულ სხვა ეშხი ექნება.

გავიაროთ ეს პროცესი ზემოთ აღწერილი ხუთი ნაბიჯის მიხედვით:

1. 1. გამოწვევა – მასწავლებელი წამოაყენებს იდეას: „მოდი, ჩვენ თვითონ დავწეროთ ჩვენი სახელები და ბარათები დავამზადოთ“.
   2. საუბარი – საუბრობენ, სად დაწერონ, ვინ დაწეროს, ჯერ ვისი სახელის ბარათი დამზადდეს და ა.შ..
   3. დაწერა – მასწავლებელი მოსწავლეთა თვალწინ სათითაოდ წერს მოსწავლეთა სახელებს. თითოეული სახელის დაწერისას მასწავლებელი ჯერ ამარცვლინებს მოსწავლეებს ამ სახელს (ან თვითონ მარცვლავს), მერე კი ნელა წერს ასო-ასო და თან ხმამაღლა წარმოთქვამს შესაბამის ბგერას.
   4. წაკითხვა – მასწავლებელი სათითაოდ აჩვენებს თითოეულ დაწერილ სახელს და ჯერ თვითონ კითხულობს ხმამაღლა, მერე ბავშვებს აკითხებს, მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვებმა ჯერ არ იციან ასოების ცნობა და სახელების მთლიანად ამოცნობაშიც არ არიან გაწაფულები.
   5. გამოყენება – მასწავლებელი დამზადებულ ბარათებს იყენებს ხოლმე სიის ამოკითხვისას. ამ დროს კვლავ ამარცვლინებს ბავშვებს თითოეულ სახელს (თუ ბგერებად დაშლის ეტაპზე არიან, ბგერა-ბგერა დაასახელებინებს).

საკლასო ავეჯის/საგნების ბარათების დამზადება

ძალიან კარგია საკლასო ოთახში არსებულ საგნებზე ამ საგანთა სახელების მიკვრა და მათი გამოყენებით ვარჯიში, რაც ბავშვებს მთლიანი სიტყვების ცნობასა და სწრაფად ამოკითხვის უნარის ჩამოყალიბებაში დაეხმარება.

ამ ბარათების დამზადებაც ენობრივი პრაქტიკის მიდგომით უნდა მოხდეს. გავიაროთ ჩვენი საფეხურები:

1. გამოწვევა – მასწავლებელი საკლასო ოთახში არსებულ თითოეულ საგანს დაასახელებინებს მოსწავლეებს, მერე კი სთავაზობს მათ, დაამზადონ ბარათები ამ საგნების სახელებით და თითოეულ საგანს მიაკრან.
2. საუბარი – საუბარი წარიმართება შემდეგი შეკითხვების მიხედვით: რა საგნების ბარათები დავამზადოთ? (კედელი, კარი, კარადა, დაფა, მაგიდა, მერხი, სკამი…) სად მივაკრათ? საიდან გამოჩნდება უკეთ? რამდენი მივაკრათ? რა ფერის ქაღალდები გამოვიყენოთ, რა ფერი მოუხდება?
3. დაწერა – მასწავლებელი მოსწავლეთა თვალწინ სათითაოდ წერს შერჩეული საგნების სახელებს. თითოეული სახელის დაწერისას მასწავლებელი ჯერ ამარცვლინებს მოსწავლეებს ამ სახელს (ან თვითონ მარცვლავს), მერე კი ნელა წერს ასო-ასო და თან ხმამაღლა წარმოთქვამს შესაბამის ბგერას.
4. წაკითხვა – მასწავლებელი სათითაოდ აჩვენებს ბავშვებს თითოეულ დაწერილ სიტყვას და ჯერ თვითონ კითხულობს ხმამაღლა, შემდეგ ბავშვებსაც აკითხებს.
5. გამოყენება – მასწავლებელი პერიოდულად უბრუნდება მიკრულ ბარათებს და აკითხებს ბავშვებს. ამ სიტყვებით ავარჯიშებს მათ ფონოლოგიური უნარების განსამტკიცებლად. გარკვეული ხნის შემდეგ, როდესაც ბავშვები დაიმახსოვრებენ ამ სიტყვებს, მასწავლებელი გადააადგილებს ამ ბარათებს, ხოლო მოსწავლეები შეცდომას აღმოაჩენენ და გაასწორებენ.

წერილის დაწერა

ვინც ჩვენი „ახალი დედაენის“ სამუშაო ვერსიას იცნობს, ემახსოვრება, რომ წინასაანბანო პერიოდში შევთავაზეთ ნაცარქექიასთვის წერილის მიწერა ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის გამოყენებით, რასაკვირველია, ზღაპრის სათანადოდ დამუშავების შემდეგ. იქვე ვთავაზობდით წერილის ნიმუშს და მიზნად ვუსახავდით, ნაცარქექიასთვის რომელიმე პროფესიით დასაქმება ერჩიათ.

ეს დავალებაც ხუთსაფეხურიანი ქარგის მიხედვით შესრულდება. ჯერ წერილის ინიციატივას გაეცნობიან, მერე პროფესიებზე დაფიქრდებიან და ნაცარქექიასთვის შესაფერისს შეარჩევენ, მერე იმსჯელებენ (პირველკლასელებიც მსჯელობენ), რა დაწერონ წერილში (მიესალმონ, მოიკითხონ, წარუდგნენ, პროფესია ურჩიონ, დაემშვიდობონ). ამის შემდეგ მასწავლებელი იწყებს თვალსაჩინოდ წერას და ამ პროცესში ზოგიერთ მოსწავლესაც რთავს მათი უნარების მიხედვით (ასოს, სიტყვის დაწერა, წერტილის, მძიმის დასმა).

რაც შეეხება დაწერილი და შენახული წერილის გამოყენებას, ის ძალიან სასარგებლო რესურსი იქნება პერიოდული მიბრუნებისთვის, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ბავშვები თანდათან ისწავლიან ასოებს.

კინაღამ დაგვავიწყდა: არ უნდა დაგვავიწყდეს წერილისთვის ავტორთა სახელების მიწერაც.

სახლისკენ გადავუხვიე. ავტობანთან, ხიდის ქვეშ იდგა და მიყურებდა. შევხედე და, როგორც გამომიცდია, მერჩივნა, არ შემეხედა. „ახლა ამეკვიატება ამაზე ფიქრი“, – გამიელვა მე, ადამიანს, რომელიც ფიქრმა შემქმნა სხვა დანარჩენ არსებაზე ძლიერ არსებად. და აი, ხომ ხედავთ, როცა მაწუხებს, ფიქრიც მეზარება.

„კარგი, რა, რა ფიქრი!“ – მოვდიოდი ნელა, საგანგებოდ ძალიან ნელა, საკუთარ თავთან ჭიდილში, და მეორე მეს ვუსმენდი: – სახლში ბავშვია, ორი სხვა შეფარებული ძაღლია სახლში და კიდევ ბევრი, ძალიან ბევრი საქმე – საშინაო და საგარეო. ასეთი ლეკვი ათიათასობითაა გარეთ. შენ ამ მრუდე წუთისოფელს ვერ გაასწორებ. ჯობია, დაივიწყო!”

ხუთი წუთის გზა თხუთმეტისად ვაქციე.

„ფარისეველი ხარ! – უთხრა ღიმილით პირველმა გიორგიმ მეორეს, – რიგითი ფარისეველი. სახლში მიხვალ და წერას გააგრძელებ ძაღლზე, რომელიც ბათუმში, ქუჩაში ცხოვრობდა. ეს ლეკვი კი, რომელიც საოცრად ჰგავს შენს პერსონაჟს, ხიდის ქვეშ ვერ იპოვის საჭმელს, ვერც წყალს, მერე ვინმე ბოროტი ადამიანი დაუყვირებს და უფროსი ძაღლი უკბენს. მერე იფიქრებს, რომ გზის გადაღმა სამოთხეა, რომ აქ შემთხვევით მოხვდა ჯოჯოხეთში და იქ უკეთესია, და გადასვლას დააპირებს და ვეღარ გადავა, რადგან იმ დიდ გზაზე ბევრი ბრმა მანქანა დადის. ვეღარ გადავა სამუდამოდ“.

სახლთან მოსულმა, საჭე უცებ მოვატრიალე და დავბრუნდი. უცებ რომ არ მომეტრიალებინა, შეიძლება, აღარც გადამედგა ნაბიჯი. მე ასეთი გამოცდილება მაქვს – დიდ ამბებს უცაბედი გადაწყვეტილებით ვუმკლავდები, სადაც შევნელდი – იქ ყველაფერი მორჩა.

მორჩილად მელოდა. ჩავსვი. ეზოში ისე დავსვი, რომ დამხვდური ცუგები ჯერ სახლში გამოვკეტეთ. მერე მოვიდა დიდებული ადამიანი და ძაღლების ექიმი დარია ჯანიაშვილი. მერე ცუგი და კუსა გავაცანით. მერე მივხედეთ პირველადად. და მივხედავთ აწი სულ, მის ახალ პატრონთან, რომელიც ბევრთაგან შევარჩიეთ და ირიჟრაჟა თუ არა, წამოვიყვანე. სანამ მანქანაში ჩავსვამდი, შეეშინდა – იფიქრა, იგივე მეორდებოდა, რაც დამართეს.

მაგრამ სამყარო ხან უცნაურად კეთილიცაა – ეს ლეკვი ამ ზაფხულს საგარეჯოში, სოფელ გიორგიწმინდაში, და მერე რუსთავში იცხოვრებს შესანიშნავ ლელა ბუხრაშვილთან.

ახლა თბილისში ვბრუნდები და ვფიქრობ:

ადამიანი არის პასუხისმგებლობა, მეტი არაფერი. პასუხისმგებლობა კიდევ იქ იწყება, სადაც სიმშვიდე მთავრდება. ამიტომაც პასუხისმგებლობა კარგად ყოფნა ვერ იქნება. პასუხისმგებლობა არის შეწუხება. აუცილებელი შეწუხება.

და კიდევ: ადამიანი არის მცდელობა, იყოს კუნძული – კუნძული უსამართლობის ოკეანში. ტალღები ისეთია ამ ოკეანის, ეგ კუნძული ჩაიძირება ადრე თუ გვიან, მაგრამ სანამ არის, მასზე ასეთ ცუგებსაც შეუძლიათ იცხოვრონ.

კი, ადამიანი ამ მრუდე წუთისოფელს ვერ გაასწორებს, მაგრამ გაასწორებს საკუთარ თავს ამ წუთისოფელში და ესეც კმარა.

და ადამიანი არის საჭის უცებ მოტრიალება.

ყოველ დილით „კუპატას თავგდასავლის“ თითო თავს ვწერ. კარგი წიგნი გამოდის მგონი. დღეს ვერ დავწერე, მაგრამ ეს ფურცელი იმ ფურცლებს აჯობებს. და საერთოდ ყველა ფურცელს აჯობებს, რაც დაწერილა. რადგან ფურცლები იმეორებენ ამბებს, რომლებიც უნდა მოხდეს. ასეთ ამბებს. ან ამდაგვარს.

ბათუმური ესკიზები

თუ ბათუმში, გაუღვიძარ დილით, ზღვისკენ წახვალ, აუცილებლად შეამჩნევ კაცს, რომელიც თითქმის, შეუმჩნევლად მოხრილი დგას და სიგარეტს ეწევა. სულერთია, ჰგავს თუ არა ეს კაცი წინა დღით მდგომს ან სიმაღლით, ან წონით, ან თითქმის მოხრით. აუცილებლად დგას და ეწევა. ირგვლივ ზღვის, მაზუთის და ნაწვიმრის სუნია. აუცილებელი სუნი. დგას კაცი და გაჰყურებს განა ჰორიზონტს, არამედ სიგარეტის კვამლს და ეწევა.

ეს კაცი რომ არ იდგეს, მზე არ ამოვა. ბათუმში, ყოველ შემთხვევაში.

* * *

გახსოვთ ციცინათელები?

ადრე, უხსოვარ ბავშვობაში, ზაფხულის ღამე ჩემთვის ოთახში შემოპარულ ციცინათელას უდრიდა. ფარდაში გულუბრყვილოდ შემალულ ციცინათელას. ძილის წინ მის უცნაურ ბჟუტვას ვაკვირდებოდი და მასთან ერთად მივდიოდი სიზმრის ფერად მთებში. ციცინათელა იყო ჩემი მეგზური. ხან ღამით მეღვიძებოდა და ჩემი სოფლის პატარა სახლის აივანზე გასულს, თავი მანათობელ კუნძულზე მეგონა – ყველგან ციცინათელებს ვხედავდი და ძალიან მიხაროდა, თუნდაც წინა დღეს ცელქობის გამო ბებიას დავესაჯე და ჩურჩხელა და ირისის კანფეტები დაემალა.

ახლა სად გაქრნენ? სად დაიკარგნენ?

იქნებ ციცინათელები რომელიმე ვარსკვლავის შვილები იყვნენ, დედამიწაზე გამოიპარნენ, მერე დედამ იპოვა და უკან წაიყვანა? იქნებ ციცინათელები იმიტომ შეიქმნენ, რომ მხოლოდ ბავშვებმა დაინახონ, ჩვენ კი, უფროსები, უსაშველოდ გავიზარდეთ და ვეღარ ვხედავთ? იქნებ ციცინათელები ადამიანების სიტყვებს იმეორებენ – ბოროტს და კეთილს? როცა ანათებენ – კეთილი სიტყვა ესმით, როცა ქრებიან – ბოროტი. და ახლა ისევ დაფრინავენ, მაგრამ მხოლოდ ბოროტი სიტყვები ჩაესმით და აღარ ჩანან.

არავინ იცის.

* * *

არავინ იცის, ჯერ ზღვა დაიბადა თუ ბათუმი. მეცნიერები დღემდე დავობენ ამ საკითხზე. მე მეცნიერი არ გახლავართ და მათ კამათში, აბა, როგორ ჩავერევი, მაგრამ, როგორც ყველა ფიქრისმოყვარე ადამიანს, საკუთარი აზრი მაქვს.

ჩემი აზრით, ზღვა და ბათუმი ერთ დღეს დაიბადნენ.

დიიიიიდი, დიდი ხნის წინ. აი, იმდენი ხნის წინ, ყველაზე უღრუბლო ღამით რომ ცაზე ვარსკვლავია, ეს ვარსკვლავები რომ დათვალო და მერე რამდენი ვარსკვლავიც ჩამოვარდება – გამოაკლო.

თავიდან ზღვაც პატარა იყო და ბათუმიც. ბათუმს ფეხუცებზე, კოჭებად, ორი კენჭი ჰქონდა, ზღვას ხელუკებად – ორიოდ ტალღა.

როგორც ყველაფერს ამქვეყნად, ზღვას და ბათუმს მზე ზრდიდა. გახსოვთ? ბათუმში უმეტესად ღრუბელია და მზე არ ჩანს. ეგ იმიტომაც, რომ როცა ზღვა და ბათუმი წამოიზარდნენ, მზემ გადაწყვიტა, უფრო ხშირად დამალულიყო:

– თქვენ პატარები აღარ ხართ. დამოუკიდებლად უნდა იცხოვროთ!

არ იფიქროთ, რომ მზე საერთოდ გადაიკარგა. არა, გამოდის ხოლმე. კვირაში ორჯერ. შეიძლება სამჯერაც. და როგორც გამზრდელს, რომელსაც თავისი გაზრდილები ძალიან უყვარს და დაჰხარის, მზეს ყველაზე თბილი და კეთილი ღიმილი აქვს.

სახალისო აქტივობები მეტყველების გაუმჯობესებისთვის

ენა აზრის გამოხატვის საშუალებაა, მეტყველება კი უნარია, რომლითაც ენა იწყებს მოქმედებას. თუ მოსწავლეს მეტყველების პრობლემები აქვს, საკუთარი აზრის გადმოცემაც უჭირს და მოსმენილის სწორად გააზრებაც.

სპეციალისტები ამბობენ, რომ მეტყველების გაუმჯობესება ნებისმიერ ასაკშია შესაძლებელი, თუმცა არსებობს მეტყველების ისეთი პრობლემებიც, რომლებსაც ადრეული ასაკიდანვე სჭირდება ყურადღება (EDU.ARIS.GE).

სწორი მეტყველების სწავლება განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში  მოითხოვს საინტერესო, ინტერაქციულ და ასაკისთვის შესაბამის მიდგომებს.

1. სწორი მეტყველების მნიშვნელობის გაცნობა

განვმარტოთ მიზანი – მარტივად ავუხსნათ მოსწავლეებს, რატომ არის მნიშვნელოვანი სწორად საუბარი (მაგ., გასაგებად გამოხატვა, თავდაჯერება).

მაგალითები – ვაჩვენოთ, როგორ იცვლება მნიშვნელობა არასწორი გამოთქმის ან ინტონაციის გამო. ავუხსნათ, რომ თავი არიდონ ჟარგონის, სლენგის და ბარბარიზმების გამოყენებას.

2. თამაშებითა და აქტივობებით სწავლება

სიუჟეტის მოყოლა – სთხოვეთ ბავშვებს, ერთმანეთს მოუყვნენ მოგონილი ან ნამდვილი ისტორიებს – ეს ავითარებს გამართულ მეტყველებას.

როლური თამაშები – მაგ., „მაღაზიაში საუბარი“ ან „ჟურნალისტის ინტერვიუ“, რომელიც ასწავლის სხვადასხვა სიტუაციაში საუბარს.

3. გამოთქმისა და ფონეტიკის გაუმჯობესება

სავარჯიშოები ენისა და ტუჩებისთვის – შეასრულეთ მარტივი არტიკულაციური ვარჯიშები (მაგ., „ცხენის ფრუტუნი“, „ქარის ხმა“).

სიჩქარისა და ინტონაციის ვარჯიში – წააკითხეთ ერთი და იგივე წინადადება სხვადასხვა ტემპითა და ემოციით (მაგ., სიხარულით, სევდით).

4. ენის გასატეხები

„ლ/რ“ – „ლარი რარი, ლარი რარი“; „ერთსა კაცსა ბლისკინელსა ბლის კალათით ბლის ხიდზედა ბალი გააქვს და გამოაქვს“; „თეთრი თრითინა თეთრ თრთვილზე თრთოდა“;

„ს/შ“ – „საშა შეშას ჩეხს“;

„ბ/ფ/პ“ – „ბდგი, ფთქი, პტკი, ბდგი, ფთქი, პტკი, ბდგე, ფთქე, პტკე, ბდგო, ფთქო, პტკო, ბდგუ, ფთქუ, პტკუ.“

5. მოსმენა

აჩვენეთ, რომ უსმენთ და აფასებთ მათ ნათქვამს, რაც მოსწავლეებს მოტივაციას შემატებს.

6. შეცდომების ფრთხილად გასწორება

თუ ბავშვმა შეცდომა დაუშვა, ნუ გააკრიტიკებთ; გაიმეორეთ წინადადება სწორად, მაგ., „ა, გგონია, რომ?..“

7. მოდელირება

თავად ისაუბრეთ გამართულად, რადგან ბავშვები ხშირად ბაძავენ მასწავლებლის ან მშობლის მეტყველებას.

8. ტექნოლოგიების გამოყენება

აპლიკაციები – გამოიყენეთ ქართული ენის შესწავლის აპლიკაციები ან თამაშები, რომლებიც ფონეტიკასა და ლექსიკას ავითარებს.

ვიდეო და აუდიო – აჩვენეთ ქართული მულტფილმები ან ზღაპრები, შემდეგ განიხილეთ პერსონაჟების მეტყველება.

ჩაწერა –  ჩაიწერეთ მოსწავლეების საუბარი და მიეცით საშუალება, მოისმინონ და გააანალიზონ თავიანთი გამოთქმა.

9. ჯგუფური და ინდივიდუალური მიდგომა

ჯგუფური აქტივობები – გამართეთ დებატები ან დისკუსიები, რომლებშიც ყველა მიიღებს მონაწილეობას.

ინდივიდუალური მიდგომა – თუ მოსწავლეს უჭირს განსაზღვრული ბგერების წარმოთქმა, მიეცით პერსონალური სავარჯიშოები.

10. წაკითხვისა და მოსმენის როლი

ხმამაღლა კითხვა – სთხოვეთ, წაიკითხონ მოთხრობები ან ლექსები, ყურადღება გაამახვილეთ ინტონაციასა და გამოთქმაზე.

აუდიოწიგნები – მოასმენინეთ ქართული აუდიოწიგნები, რათა გაეცნონ სწორი მეტყველების ნიმუშებს.

11. მოტივირება და გამხნევება

დაჯილდოება – გამოიყენეთ სტიკერები, სერტიფიკატები ან სიტყვიერი ქება პროგრესისთვის.

საინტერესო თემები – შეარჩიეთ თემები, რომლებიც ბავშვებს აინტერესებთ (მაგ., სუპერგმირები, ცხოველები), რათა მეტი ისაუბრონ.

12. მშობლებთან თანამშრომლობა

რჩევები მშობლებისთვის – უთხარით მშობლებს, წაახალისონ შვილები შინ სასაუბროდ, მაგ., ესაუბრონ დღის მოვლენებზე.

13. საშინაო დავალება – მიეცით მარტივი დავალებები, მაგ., „აღწერე შენი საყვარელი სათამაშო“; „ხმამაღლა კითხვა ხუთი წუთი ჩემს ოთახში და ჩაწერა“.

14. სპეციფიკური სირთულეების გათვალისწინება

თუ ბავშვს აქვს მეტყველების სერიოზული სირთულე (მაგ., ხმოვანთა გამოტოვება, ბგერების არევა), განიხილეთ ლოგოპედთან მუშაობის შესაძლებლობა.

იყავით მომთმენი, რადგან ყველა ბავშვი სხვადასხვა ტემპით ვითარდება.

გაითვალისწინეთ ენის სპეციფიკა, მაგ., რთული თანხმოვნების გამოთქმა („ღ“, „ყ“, „ჩ“). გამოიყენეთ ქართული ზღაპრები, ლექსები  და სიმღერები, რათა სწავლა უფრო სახალისო გახდეს.

გამოყენებული რესურსები:

https://edu.aris.ge/news/rogor-davexmarot-moswavles-saklaso-otaxsa-da-saxlshi-metyvelebis-gaumdjobesebashi-praqtikuli-savardjishoebi.html

https://www.aura.ge/111-arsi/691-gamartuli-metkveleba.html

https://rogor.ge/article/619-rogor-gaviumjobesot-metqveleba/

მიზნების დასახვის ადრეულ ეტაპზე სწავლება

მიზნების დასახვა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრაქტიკაა,  რომელიც სპეციფიკური უნარების ერთობლიობაზეა დაფუძნებული.

მოტივაციის თეორია გვეუბნება, რომ ადამიანები ბუნებრივად არიან მიდრეკილნი მიზნების მიღწევისკენ, მაგრამ მიაღწევს თუ არა ადამიანი მიზანს, დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე: თვით მიზანზე, სიტუაციასა და მოტივაციის ტიპზე (Urhahne & Wijnia, 2023).

დაწყებით კლასებში მიზნის მიღწევის აქტივობები ფოკუსირებული უნდა იყოს საბაზისო უნარების განვითარებაზე, თანამშრომლობის ხელშეწყობასა და პიროვნული ზრდის წახალისებაზე.

ამგვარი აქტივობები ეხმარება მოსწავლეებს კრიტიკული აზროვნებისა და გუნდური მუშაობის უნარების განვითარებაში, თავდაჯერების გაძლიერებაში.

გთავაზობთ საგანმანათლებლო პრინციპებსა და პრაქტიკულ საკლასო სტრატეგიებზე დაფუძნებულ რამდენიმე ეფექტურ აქტივობას.

SMART მიზნის დასახვა

ვასწავლოთ მოსწავლეებს კონკრეტული, გაზომვადი, მიღწევადი, შესაბამისი და დროში შეზღუდული (SMART) მიზნების დასახვა და მათკენ ეტაპობრივად სვლა. მაგალითად, მოსწავლემ შეიძლება ერთი თვის განმავლობაში  ერთი ახალი წიგნის წაკითხვა დაისახოს მიზნად.

გამოვიყენოთ მარტივი სამუშაო ფურცლები, რომლებზეც მოსწავლეები დაწერენ თითო მიზანს (მაგ., „გავაუმჯობესო მართლწერა ერთი თვის განმავლობაში კვირაში ათი სიტყვის დაწერით“).

ეს სტრატეგიები ავითარებს ისეთ უნარებს, როგორიცაა კრიტიკული აზროვნება, ორგანიზებულობა, ანგარიშვალდებულება.

კლასის საგანძურის ძიება

მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებად ან მცირე ჯგუფებად, რათა შეასრულონ გაკვეთილთან დაკავშირებული დავალებები. მაგ., ეძებენ საგნებს, რომელთა სახელებიც იწყება კონკრეტულ ასოზე ან ხსნიან მარტივ მათემატიკურ ამოცანებ ოთახში; ბუნებისმეტყველების გაკვეთილზე ეძებენ საგნებს, რომლებიც განასახიერებს მატერიის სხვადასხვა აგრეგატულ მდგომარეობას (მაგ., ფანქარი – მყარ სხეულ, წყალი – სითხეს).

სასურველია, მივცეთ ბავშვებს მკაფიო ინსტრუქციები და განვუსაზღვროთ დროის ლიმიტი. თითოეული შესრულებული დავალება ფასდება ქულებით ან მცირე ჯილდოთი (მაგ., სტიკერით).

ეს სტრატეგია ხელს უწყობს აქტიურ ჩართულობას გუნდური მუშაობისა და პრობლემების გადაჭრის უნარების გამომუშავებას.

 პროექტზე დაფუძნებული სწავლება (PBL)

მოსწავლეები მუშაობენ მცირე მასშტაბის პროექტზე, რომელიც დაკავშირებულია რეალურ პრობლემასთან, მაგალითად, მინიბაღის დიზაინზე ან სკოლაში ნარჩენების შემცირებაზე.

მოსწავლეები ჯგუფებში თანამშრომლობენ, იკვლევენ და წარმოადგენენ თავიანთ გადაწყვეტილებებს.

როლური თამაშის სცენარები

მოსწავლეები წერენ სცენარებს, რომლებიც მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას ან პრობლემის გადაჭრას, მაგალითად, სათამაშო მოედანზე კონფლიქტის მოგვარებას, საკლასო ღონისძიების დაგეგმვას, კლასის წარმსოახვითი ბიუჯეტის დახარჯვას, სწავლობენ პრიორიტეტების განსაზღვრას და მოლაპარაკებას, ანაწილებენ როლებს (მაგ., მედიატორი, გუნდის ლიდერი), შემდეგ განიხილავენ მიღწეულ შედეგებს.

 მიზანზე ორიენტირებული ხელოვნების პროექტები

მოსწავლეები ქმნიან ხელოვნების ნიმუშებს, რომლებიც დაკავშირებულია კონკრეტულ მიზანთან, მაგალითად, ილუსტრაციებით აფორმებენ  თავისივე დაწერილ ისტორიას ან ხატავენ პოსტერს კლასის ღირებულების შესახებ (მაგ., სიკეთე); ქმნიან კლასის ფრესკას, სადაც თითოეული მოსწავლე წარმოადგენს ნამუშევარს, პირად მიზანს წლის განმავლობაში.

 საკლასო მიზნის ქილა

საკლასო ოთახში დავდგათ ქილა, რომელშიც მოსწავლეები ყოველი მცირე მიზნის მიღწევის (მაგ., საშინაო დავალების შესრულების, თანატოლის დახმარების) შემდეგ ჩააგდებენ პომპონს ან ჟეტონს. როდესაც ქილა გაივსება, კლასს აჯილდოებენ – ფილმის ყურების დღით ან დამატებითი შესვენებით.

განვითარებული უნარები: თანამშრომლობა, მოტივაცია, პასუხისმგებლობა.

ყოველდღიური მიზნების დღიურები

მიზანი: ყოველდღიური რეფლექსიისა და თანდათანობითი პროგრესის წახალისება

დღის ბოლოს მოსწავლეები 5-10 წუთს უთმობენ ერთი მიღწეული შედეგისა და ხვალინდელი მიზნის წერილობით აღწერას ან დახატვას. მასწავლებლებს შეუძლიათ, მისცენ მინიშნებები, მაგალითად „რა გააკეთე კარგად დღეს?“ ან „რას ეცდები ხვალ?“.

განვითარებული უნარები: თვითშემეცნება, წერა, თანამიმდევრულობა.

 დაბრკოლებების გადალახვის გამოწვევა

მიზანი: ფიზიკური აქტივობის საშუალებით გამძლეობისა და პრობლემების გადაჭრის უნარის განვითარება.

აქტივობა: მარტივი დაბრკოლებების ტრასის მოწყობა (მაგ., მაგიდების ქვეშ ძრომა, კონუსებზე ხტომა). თითოეული სადგური წარმოადგენს „მიზანს“, რომლის მიღწევაც აუცილებელია. მნიშვნელოვანია განხილვა, როგორ დაეხმარა მოსწავლეებს შეუპოვრობა მიზნის მიღწევაში.

განვითარებული უნარები: შეუპოვრობა, ფიზიკური კოორდინაცია, გუნდური მუშაობა.

 კითხვის მარათონი

მოსწავლეები მიზნად ისახავენ თვეში განსაზღვრული რაოდენობის გვერდის წაკითხვას. მასწავლებელი თვალყურს ადევნებს პროგრესს და საკლასო ცხრილში ასახავს მის ეტაპებს (მაგ., ყოველი 50 გვერდის შემდეგ სტიკერით აჯილდოებს). სასურველია, აღვნიშნოთ  მიღწევები პატარა წვეულებით ან სერტიფიკატებით.

განვითარებული  უნარები: წიგნიერება, მიზნების თვალყურის დევნება, მოტივაცია.

 სიკეთის მიზნების პროექტი

მიზანი: სოციალურ-ემოციური სწავლის ხელშეწყობა სიკეთის მეშვეობით.

მოსწავლეები მიზნად ისახავენ, შეასრულონ განსაზღვრული რაოდენობის კეთილი საქმე (მაგ., კვირაში ხუთი). თავიანთ ქმედებებს ისინი რვეულში იწერენ და ამ ისტორიებს ყოველკვირეულ წრეზე უზიარებენ ერთმანეთს.

განვითარებული უნარები: თანაგრძნობა, კომუნიკაცია, სოციალურიუნარები.

 ცხოვრების ბორბალი

ცხოვრების ბორბალი სახალისო გზაა ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში მიზნების დასახვისთვის. მოსწავლეები ხაზავენ წრეს და ყოფენ თანაბარ სეგმენტებად (თითქოს პიცას ჭრიან ნაჭრებად). თითოეულ სეგმენტზე წერენ ცხოვრების თითო მნიშვნელოვან სფეროს (მაგ: „ოჯახი“, „მეგობრები“, „სკოლა“, „ჰობი“, „ჯანმრთელობა“ და „გართობა“). თითოეული სფეროსთვის ჩამოწერენ მიზნებს, რომელთა მიღწევაც სურთ.

ეს აქტივობები შექმნილია საგანმანათლებლო კვლევის საფუძველზე, რომელიც ასაბუთებს მიზნების დასახვისა და აქტიური სწავლების მნიშვნელობას ადრეულ განათლებაში.

შესაძლებელია მათი ადაპტირება საგნობრივი მიმართულებებისა და საფეხურების მიხედვით.

მიზნების დასახვის ადრეულ ეტაპზე სწავლება უზრუნველყოფს მოსწავლეთა აკადემიური და   სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარებას.

გამოყენებული რესურსი:

მოტივაცია და მიზნები

https://positivepsychology.com/goal-setting-students-kids/#why-teaching-goal-setting-early-on-matters