ლია სტურუას კრებულზე „შიგადაშიგ პროვოკაციული ლექსები“

მერაბ მამარდაშვილის აზრის ვარიაციით, თუკი სიცოცხლე დროში ძალისხმევაა, მაშინ შესაძლოა, პოეზია გავიაზროთ, როგორც ძალისხმევა ენაში.

ენა ყოფიერების სახლია, მთავარი ქრონოტოპოსია, რომელშიც, ხანგრძლივი ხეტიალის შემდეგ, უძღები შვილივით ბრუნდება ხოლმე პოეზია. აი, ეს დაბრუნების აქტია ის ძალისხმევა, რაც ენას საბოლოოდ ამთლიანებს სამყაროს ჰარმონიასთან, კოსმიურ წესრიგთან. ეს კრავს მარადისობის წრეს და მასში ჭეშმარიტების ვარსკვლავს გამოაშუქებს.

ამიტომ, დიდი მისია აკისრიათ პოეტებს. შესაძლოა დღეს, ტოტალური დესაკრალიზაციის და ტექნოლოგიური ზეკაცის ეპოქაში ეს მისია დამცრობილი და უგულვებელყოფილიცაა, მაგრამ ღვთის წყალობით, მაინც ჩნდებიან ჩვენს პლანეტაზე პოეტები (და არა ავტორები ან მეტექსტეები), რომლებიც გრძნობენ, შესაქმეს შუაგულში რომ არიან და მათზე, როგორც განდობილებზე, ენის ძალისხმევაა დაშვებული.

ლია სტურუა ამგვარი პოეტია და მისი რჩეულობის საიდუმლოც სწორედ ენაშია,  უზარმაზარ პოეტურ ძალისხმევაში, შექმნას ორიგინალური, უცხო და  ზედმიწევნით თვითმყოფადი ენობრივი სამყარო, შექმნას პოეზია, რომელიც ერთდროულად ქართულიცაა და გლობალურიც.

ლია სტურუას პოეზია ერთგვარი სინკრეტული აქტია – მასში მუსიკაცაა, მხატვრობაც, კინოც და თეატრიც. ის ამ მრავალშრიან სამყაროში დირიჟორიცაა და ვოკალისტიც. ალბათ ამიტომაა ერთი შეხედვით ძალიან რთული (ძნელი), თუმცა მასთან სულ უფრო მეტად მიახლოვებისას უცნაური თანაგანცდაც გეუფლება – ამ ბასრ, სიურეალისტურ თუ გეომეტრიულ ვარიაციებში საკუთარი სუნთქვაც გესმის, ღელვისაგან გახშირებული და მოლოდინით დამუხტული; გესმის, როგორ იღვრება შენში სიმშვიდის ჭავლი – ტკივილითა ტკივილის გამყუჩებელი…

წინ ლია სტურუას კრებული მიდევს – „შიგადაშიგ პროვოკაციული ლექსები“. წიგნი 2023 წელს გამომცემლობა „ინტელექტმა“ დასტამბა. პირველი, რაც ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ გიპყრობს, გაკვირვებაა – პოეტის მუდმივი განახლებით, მუდამ აქტუალურად და ახალგაზრდად ყოფნით გამოწვეული. ლია სტურუას ყოველი კრებული წინასგან რაღაცით ნამემკვიდრევია, თუმცა მაინც მკაფიოა მოულოდნელობა – პოეტის ერთგვარი სამარკო ნიშანი.

„შიგადაშიგ პროვოკაციული ლექსებიც“ მოულოდნელი კრებულია. ეს სათაურშივე ცნაურდება.

თუმცა, პროვოკაცია არასდროსაა ლია სტურუას ამოცანა. მისი პოეზიის ხარისხს ესაც განსაზღვრავს – ის ამ „ფართო და მარტივი“ გზების მიღმა ხეტიალობს, მისი გზა ვიწროა და როგორც კირკეგორი იტყოდა, თავად სივიწროვეა ლია სტურუას პოეზიის გზა.

„დგახარ და უყურებ

მანქანაში ჩაწყობილ კმაყოფილ სახეებს,

ეგზალტირებულ პოეტებს, სისხლით

დაკვნეტილი ფრჩხილების ძირში.

ნეტა, რამდენი ყაყაჩოს მერე

იწყება ექსტაზი?“

ლია სტურუას ენობრივი სამყაროს მთავარი ინსტრუმენტი სინტაქსია („იალბუზით გაოცებული სინტაქსი“). მოულოდნელობის განცდას უპირველესად, სწორედ ის ქმნის.  პროვოკაციაც ამ მოულოდნელობის მეინსტრიმული პერიფრაზია. დღეს ასე ჰქვია იმას, რასაც ლია სტურუას დარი პოეტები მოულოდნელობაში გულისხმობენ. რასაც ნამდვილი პოეზია გულისხმობს ამ საკრალურ მდგომარეობაში, სულიერ პროცესში, ღვთაებრივ დინამიკაში.

„რა ჩემი საქმეა დალაგებული ფრაზები,

მათი ნელთბილი კომფორტი?“

ან,

„ჩემი ხმოვნები ისეთი მდუღარე ფერებით

ყვირიან, ვინ ჩააქრობს?

პასტელის მოყვარულები

რევოლუციონერები ვერ იქნებიან.“

ხოლო ვიდრე მოულოდნელობა გაჩნდებოდეს, ჯერ ყველაფერი უნდა თავდაპირველ სიჩუმემდე დაიწრიტოს. ეს კრებული ამ სიჩუმის მოხელთებაცაა. შესაძლოა, სწორედ ისაა ენის სამშობლო, ღვთაებრივი წიაღი – მისი უდიდებულესობა სიჩუმე, რომელიც შესაქმეს პროცესში ხელმწიფობს – მასში მწიფდება ბგერაც და სიტყვაც, მას გამოეყოფა ენის ბნელიც და ნათელიც. ლია სტურუას პოეზიის არისტოკრატიზმი, მისი „ცისფერი სისხლი“ ამ სიჩუმის მემკვიდრეობაა – ენის თავდაპირველი მეუფების, რომელსაც ის ვნებით ერთგულობს და გამოწვევადაც იღებს. ერთგულებას „ანაქრონიზმით“ ნიღბავს („ცდუნება მაქვს მივიდე, დავჯდე, ლიტერატურის ისტორიიდან ამოვიღო თმაგაცვენილი ქართული თავები და დაშაქრული პარიკები“…), გამოწვევას კი პროვოკაციით („ქარი ჩემი არაა, ლექსისაა, მაგრამ მე და ჩემი ქარი რამ გაგვყო?“).

ეს შინაგანი არისტოკრატიზმი დროის შრეებთან პოეტის მიდგომაშიც ცნაურდება – რამდენადაც მარადიულია ის სათქმელი, რასაც ლია სტურუა უტრიალებს, იმდენად თანამედროვეა და პირიქით. ის ერთდროულად გასაგებიცაა და გაუგებარიც, ახალიც და ძველიც. ის თანამედროვე ადამიანის ხმასაც გამოსცემს და იმ უხსოვარის, უშორეულესის ხმასაც, საიდანაც, საერთოდ, იწყება ადამიანი. თანამედროვეობის სული ამ პოეზიის ფორმასაც განსაზღვრავს: ის ატონალური, არაკონვენციური და დესტრუქციულია, იმ უდაბნოს ჰგავს, ხშირად მირაჟულს და განსულიერებულს, რადაც დღეის სამყაროა ქცეული. სამყარო სიმართლისა და სიყვარულის შემდეგ. სამყაროული დრო, როცა არაფერი აღარაა კარგად („ყველაფერი არის ძლიერ კარგად, ყველაფერი ძლიერ ცუდად არის“  – გალაკტიონ ტაბიძე) და როცა ყველა საგანი დაძრულია თავისი თავდაპირველი მნიშვნელობიდან.

„შიგადაშიგ პროვოკაციული ლექსები“ დროსთან მიმართებაშიც პოლიფონიურია – ზოგჯერ სენტიმენტალური (თუმცა აქაც აღსანიშნავია ლია სტურუას ბასრი სენტიმენტალიზმი, უკიდურესად ცივი ტონების ნამსხვრევებში გამოჟონილი ადამიანური სითბო, როგორც სახარებისეული „მარილი წუთისოფლისა“, ან ერთი წვეთი გრაალის თასიდან), ზოგჯერ კი გროტესკული. ამ უკანასკნელს, როგორც თეატრალურ გრიმასს თუ მუსიკალურ ტონალობას, განსაკუთრებული ვნებით იმორჩილებს. დიახ, იმორჩილებს – ლია სტურუასთვის გროტესკზე წერაც გროტესკის ნაწილია, იმ მისტიკური ღიმილის ნაწილი, რომელიც მთელ ამ კაცობრიულ კარნავალს, როგორც თანამდევი სული, ისე დასცქერის.

„ჰარმონია გროტესკში გადაიყვანე,

რომელიც, თითქმის, სამშობლოა!“

ამ ღიმილის შუქში ლღვება ლია სტურუას ელეგია – გარდასულთან გამოთხოვების მუსიკა. ის ყოველთვის იყო ერთ-ერთი მთავარი მოტივი, გამონაკლისი არც ეს კრებულია. ხაზგასმული სიფაქიზე და ამავდროულად სინამდვილის დაუნდობლად შიშველი აღქმა ქმნის სწორედ ამ ატონალურ, შორეულ მუსიკას.

„… ჩვენც ამ ოთახის არა ვართ?!

მოვდივართ, მივდივართ, ისე,

თითქოს, მეორე ოთხში გავედით,

უტახტოში…“

პოეტი რომ მარტოა, ეს მხოლოდ ლირიკული სენტენცია არაა („გამიზომეთ მანძილი ბალახიდან მარტოობამდე“). ეს, შესაძლოა, ჯვარიცაა და ჯილდოც, თუმცა მარტოობის ის კატეგორია, სადაც ენობრივი სამყაროს ძალისხმევა ამ განზომილებით შემოდის, მხოლოდ რჩეულთათვისაა და მასშიც „ფასია გადახდილი“ („სანამ ჩემი სისხლის ფორმულა ძაღლივით იკბინება“…). ეს მარტოობა სამოთხიდან გამოდევნილი ადამიანის წუხილითაა სავსე, ეჭვებით და შეკითხვებით დაისრული გულის ხმითაა დაძაგრული. მარტოობა პროცესიცაა და გარინდებაც, ზოგჯერ ამ ეჭვების და შეკითხვების ჯახიდან სურნელოვანი ჩვილივით იბადება რწმენა, ზოგჯერ კი, მათ ქვეშ, როგორც წისქვილის დოლაბებქვეშ, იჭყლიტება იგი. პოეტის მარტოობა სხვა სიმართლეა, ახალი რწმენაა, და ამაშიც, როგორც გასხივოსნებამდე დაბნელებულ წიაღში, ჩანათებულია ღვთაებრივი ღიმილი:

„დამწვარ ნერვს როგორღა აღიდგენ,

რომელიც სინდისს გამოეყო

და ცალკე ყვავის?“

ამ დინამიკაში კი, წვალებით და ნეტარებით, რაღაც ახალი იბადება – ენა, პოეზია, სიცოცხლე. ლია სტურუასთვის დაბადების ეს პროცესი მშობიარობის ფიზიკურ მდგომარეობას გავს.

„ტვინის წუხილი თუ არ დაემთხვა

ტანის ჟრიალს, ბავშვი არ შედგება!“

რა არის ის ყველაზე მთავარი, რაც მთელ ამ შესაქმეს – სიჩუმე-ღიმილი-მარტოობა-დაბადება – კრავს? ლია სტურუას კრებულში ამ სიტყვას ვერსად ნახავთ, თუმცა მთელი ეს წიგნიც და მთლიანად, ამ პოეტის შემოქმედებაც, ამ სიტყვის ქართულ ენაში დადასტურებაა.

„გავიწყდება, როგორი იყო,

კაცი რომ გამოივლიდა ქუჩაში

და მის დანახვაზე

ძვლები თეთრად გიდნებოდა…

ამისგან არ აკეთებენ იასამანს?..“

სიყვარული ლია სტურუას პოეტური აღმსარებლობის მთავარი პოსტულატია. პავლე მოციქული გავიხსენოთ – „კაცთა და ანგელოზთა ენებზეც რომ ვმეტყველებდე, სიყვარული თუ არა მაქვს, მხოლოდ რვალი ვარ მოჟღრიალე, მხოლოდ წკრიალა წინწილი.“ სიყვარულია ის, რაც ანგრევ(ინებ)ს და აშენებ(ინებ)ს პოეტს; და აქაც, როგორც დროით დასაზღვრული ადამიანის ქრონოსში, წყალგამყოფი საყვარელი კაცის სიკვდილია. ეს მისი პირადი წელთაღრიცხვაა, სამუდამო ტკივილით გამიჯნული, მისი ესქატოლოგიური დრო, აპოკალიფსის თანამდევი განცდით.

„ჩემი მხატვარი წავიდა,

ხომ არ მომკლავდა, დამხატა

და კედელზე დამტოვა“…

სიყვარულის დრო იასამნების სეზონს ემთხვევა – ასეთია ლია სტურუას პოეტური ქრონოსი. რატომ მაინც და მაინც იასამანი? მეტისმეტად გულუბრყვილო იქნებოდა ის პასუხი, რომ ეს, უბრალოდ, პოეტის საყვარელი ყვავილია. იასამნის მეტაფორა ამ კრებულს მკრთალი ქროლვით გადაუვლის. კითხვისას მისი სურნელი თითებზეც გრჩება და თვალებშიც ილექება იისფერი სხივები, კოსმიური ტალღების ხსოვნას რომ ინახავენ. არის ალბათ იასამანშიც რაღაც საიდუმლო, რაც მხოლოდ პოეტმა იცის და რასაც ნიშანივით ტოვებს ენის ზედაპირზე. ჩვენ შეგვიძლია მივყვეთ ამ ნიშნებს, მით უფრო, რომ ისინი პასუხებსაც გვკარნახობენ:

„ნეტა რამდენი ტონა იასამნის შემდეგ

იქცევა მიწა სახლად?“

(ალბერ კამიუს „ფიქრები გილიოტინაზე“ და დემნა შენგელაიას „კაც“)

 კულტურა ლათინური სიტყვაა და მრავალმხრივი მნიშვნელობაც გააჩნია, კონტექსტის გათვალისწინებით, ცხადია. კაცობრიობა ფასდება, სწორედაც რომ, კულტურული მონაპოვრით. პოეტსა და ფილოსოფოსს, ფრიდრიხ შილერს, კულტურის ცნება ასე ესმოდა – ესააო ადამიანში ადამიანურის ხარისხი, რომელშიც, უპირველეს ყოვლისა, იგულისხმება ადამიანის შინაგანი, ანუ სულიერი სიმდიდრე. ნიცშე კულტურას განსაზღვრავდა, როგორც ხალხის ცხოვრების სტილს. რუსი ფილოსოფოსი და თეოლოგი, ნიკოლაი ბერდიაევი, კი კულტურას „ხალხის ცოცხალ ბედს“ უწოდებდა. მე-20 საუკუნის ქართველი ფილოსოფოსი ნიკო ჭავჭავაძე კულტურას ისეთ ფენომენად განმარტავდა, რომელშიც უცხადესად ჩანს, თუ რა შემატა ადამიანმა ბუნებას, როგორ „გადააკეთა თუ გააგრძელა“ ის. შპენგლერის აზრით კი, კულტურა ცოცხალი, მზარდი ორგანიზმია, რომელიც განავითარებს ხელოვნებას, პიროვნებას, გარემოს…

ცივილიზაცია რაღააო, დაგვებადება ლოგიკური კითხვა. ეს ისაა, რაშიც ბატონობს ტექნიკა და თუნდაც დღევანდელი, უსულო ხელოვნური ინტელექტი, რომელიც ადამიანის ნიველირებას ახდენს. ამის შესახებ ქართველი ფილოსოფოსის, ზურაბ კაკაბაძის, საინტერესო აზრიც გავიხსენოთ: „როდესაც საზოგადოება აზვიადებს ცივილიზაციის მნიშვნელობას და გადამეტებულ ყურადღებას ამახვილებს ამ მიმართულებით განვითარებაზე, მაშინ უეჭველად დგება კულტურის დეგრადაციის საფრთხე“. მე-20 თუ 21-ე საუკუნეების სულიერი კრიზისი ამ საფრთხის თვალსაჩინო დასტურია… ცხადია, რომ ცივილიზაცია – მეცნიერებისა და, მის საფუძველზე, ტექნიკის განვითარებით – „ემუქრება“ კულტურას, ადამიანის სულიერ მოღვაწეობას, ღვთაებრიობას კაცში. საქმე ისაა, რომ ტექნიკის განვითარებას ვერ შევაჩერებთ და არც უნდა ვეცადოთ. მაშინ სადაა გამოსავალი?!

მოდი, ამ კითხვას პასუხი წერილის ბოლოს გავცეთ, მას შემდეგ, რაც მიმოვიხილავთ ადამიანური ცივილიზაციისა თუ სამართლის ზემოქმედებას პიროვნებაზე. თვალს მივადევნებთ, როგორ შეუძლია იყოს სახელმწიფოს, სწორადაც, ცივილიზაციის ერთ-ერთ მონაპოვარს, მკვლელი ადამიანისა ფიზიკურად თუ სულიერად და ეს გაკეთდეს ან რაღაცა იდეის, ან თუნდაც საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ეგიდით…

ალბერ კამიუთი დავიწყოთ, რომლის თხზულებები, შესანიშნავი, ღრმად ფილოსოფიური მოთხრობები, პიესები და ესეები კაცთა მოდგმის ცხოვრების საზრისსა და დანიშნულების პრობლემებს უტრიალებდა. ამჯერად შევჩერდეთ მის ესეიზე „ფიქრები გილიოტინაზე“.

1914 წლის ომამდე მკვლელს, ამაზრზენი დანაშაულით – მან ამოჟლიტა ფერმერთა მთელი ოჯახი, ბავშვებიანად – ალჟირში სიკვდილის განაჩენი გამოუტანეს. ეს იყო სოფლელი მუშაკი, რომელმაც მკვლელობა სისხლის წყურვილით გაბრუებულმა ჩაიდინა (ეს ყველა საკაცობრიო ომის წინაპირობაა, არა?!), თან მოკლულები გაძარცვა კიდეც. ალბერ კამიუ მამაზე წერს, რომელიც, განსაკუთრებით, ბავშვების მკვლელობას შეუძრავს: „ყოველ შემთხვევაში, ის მცირედი, რაც ამ ამბის გამო მამაჩემზე ვიცოდი, გახლდათ მისი სურვილი ცხოვრებაში პირველად დასწრებოდა სიკვდილის განაჩენის სისრულეში მოყვანას“(64). უთენია ქალაქის მეორე ბოლოში წასულს, გარიჟრაჟზე ნანახის შესახებ არავისთან დაუძრავს კრინტი, თუმცა სახლში ფერწასული დაბრუნდა, ლოგინზე დაეშვა და ღებინება აუტყდა, – „ნაცვლად იმისა, რომ მოკლულ ბავშვებზე ეფიქრა, მისი ფიქრი ვერ სწყდებოდა იმ აკანკალებულ სხეულს, ფიცარზე კისრის მოსაჭრელად რომ დააგდეს“ (65). „იზეიმა, განა, სამართალმა“?! თუ ახალი ადამიანური მკვლელობა და ცოდვის გამრავლებაა ეს? მკვლელობის დაკანონებაც.

მარიამ სტიუარტი წითელი კაბით ავიდა მისთვის დედოფალ ელისაბედის მიერ მოწყობილ ეშაფოტზე, რომ თავის მოჭრის შემდეგ სისხლი ისეთი შემზარავი არ ყოფილიყო. თუმცა ამ განწირულმა „ესთეტიკამ“ ვერ დამალა ფიცარნაგზე ჩამოგორებული ჭაღარა, პარიკმოძრობილი, ერთ დროს ულამაზესი ქალის თავის „მიერ, კიდევ და კიდევ, გამჟღავნებული“ ადამიანური სიველურე. ამ უკანასკნელის შესაგრძნობად საკმარისია ადამიანებს სასიკვდილო განაჩენის შემსრულებელი მანქანა აჩვენო, ხელით მოასინჯინო ხე ან რკინის სიბასრე, დანარცხებული თავის ხმა გააგონო.

საქართველოს ჯერ კიდევ თამარის ეპოქაში აკრძალული ჰქონდა სიკვდილით დასჯა. ალბერ კამიუს აზრსაც მოგახსენებთ: „პირადად მე, სიკვდილით დასჯა არა მხოლოდ არაფრის მაქნისი, არამედ ღრმად მავნე ქმედება მგონია“(67). ეს შეფასება მოჭარბებული მგრძნობელობა ნუ გეგონებათ ან გულჩვილობა, ჰუმანისტებს რომ სჩვევიათ. ეს არის სახელმწიფოს, საზოგადოების, პასუხისმგებლობის საჭიროების გააზრება, რომლის გარეშეც ადამიანს არსებობა არ შეუძლია და ეს გონივრულ თუ ქმედით საწყისებზე უნდა დადგინდეს.

სიკვდილით დასჯის მომხრეთა მთავარი არგუმენტია სამაგალითოობა და შიში, რომლითაც, ვითომ, აღარავის გაუჩნდებაო სურვილი, ბოროტმოქმედს მიჰბაძოს. მაგრამ, განა, იტყვის კი ვინმე, რომ ამან მკვლელობები აღკვეთა ან თუნდაც ერთ მკვლელს მაინც ააღებინა ხელი თავის განზრახვაზე? მით უმეტეს, რომ საშინელი, საჯარო სანახაობა, რომლის შესახებაც 1791 წელს ტიუო და ლა ბუვერი, 1791 წელს ხალხის წარმომადგენელი და სიკვდილით დასჯის მომხრე, წერდა, შემდგომ ციხის ყრუ კუნჭულებში გადამალეს.

აი, ექიმების საშინელი დაკვირვებებიდან ამონაწერი: „თვალთა გამჭვირვალობა (მოჭრილი თავისა, მ.ი.) ცოცხალია, მათი უძრაობა კი მკვდარი. ყოველივე ეს შეიძლება რამდენიმე წუთს, ძლიერი ადამიანისთვის კი რამდენიმე საათს გაგრძელდეს: სიკვდილი მყისვე არ მოდის. ამრიგად, თითოეული სიცოცხლისთვის აუცილებელი ორგანო თავის მოკვეთის შემდეგაც განაგრძობს სიცოცხლეს. ექიმს რჩება საშინელი შთაბეჭდილება ცოცხალი სხეულის სასიკვდილოდ გაჩეხისა, რასაც ნაადრევი დაკრძალვა მოჰყვება“ (ჟურნალი „სამართალი ჯალათის გარეშე“, 1956 წლის ივნისი, N 2).

სიკვდილით დასჯის ლიტერატურული მაგალითიც შეგვიძლია გავიხსენოთ, მეტიც, როცა ბავშვია საზოგადოების მსხვერპლი, როგორც პირდაპირი, ისე გადატანითი მნიშვნელობით – ილიას „სახრჩობელაზედ“; და ცხოვრებისეული, ისტორიული უმწარესი გამოცდილებაც „თვითმფრინავის ბიჭების“ სიკვდილით დასჯისა, როცა სახელმწიფო იმდენად ბოროტი მექანიზმია, რომ მარტო ფიზიკურად როდი ანადგურებს მოქალაქეებს, არამედ სულიერადაც ხოცავს და ეს უკანასკნელი ბევრად შემზარავია პირველზე…

სწორად ამ მეორე „მკვლელობის“ შემთხვევაზე, ანუ ადამიანის სულიერ დასამარებაზე მოგვითხრობს დემნა შენგელაიას მოთხრობა „კაც“.

ნაწარმოები საბჭოთა პერიოდს ასახავს, მაგრამ მისგან წამოსული, მახვილივით მჭრელი, ბოროტება, თითქოს, ზედროულია. ამიტომ მხატვრული დროც გაჩერებულია, მისი აღქმა ანულირებული. აქვე წარღვნის პარადიგმასავით მოთხრობაში ისე წვიმს, ცა ფეხად ჩამოდის…

ანდრო რაშაძე – ერთ დროს სოფლების გაერთიანებული თვითმმართველობის თავმჯდომარე – ახლა ადგილობრივი ტექნიკუმის ქართულის მასწავლებელია.

…გარემო?

• რკინიგზელები ცხოვრობენ ქვის სახლებში;
• დეპოს მახლობლად აზნაურ ანუყაფარ ვარყატატიას ზურგჩაქცეული, ცხრათვალიანი ოდა;
• „დაბა N-ში ახლა ახალი დაწესებულებები იყო: აღმასკომი, გლეხკომი, სარევოლუციო ტრიბუნალი, მაცივარი, აბანო…“(153);
• ვაჭრობა აღარაა. მსუქან ბაყაყებს დამსგავსებული ვაჭრები დუქნის წინ ამთქნარებენ და ოქროების მაგივრად, კრიალოსანს თვლიან. კოოპერატივებში კი იყიდება ყველაფერი, ტეჟეს ოდეკოლონისა და ლენინის ტომების ჩათვლით;
• სკოლაში სამი თვეა, რაც ჯამაგირი არ მიუღიათ.

ანდრო დაკარგული, სახელმწიფოს მიერ „ჩაყლაპული“ ადამიანია. მას ზედმეტად მიაჩნია თავი თანამედროვეობაში, დასანახავად სძულს კიდეც ეს თანამედროვეობა. ამ სიძულვილის მაპროვოცირებელი კი მისი „ტანალორთქილი“ ცოლის, ესმა რომ ჰქვია და თავად ვენერას ეძახის, დამამცირებელი მზერაა. ქალს კომისართან წაასწრებს მოგვიანებით ქმარი… „გამხმარი ჩაჩიები და ხეებზე შეკუჟული ჩალის ზვინები ყვითლად ჩამოსტიროდნენ და ანდრო რაშაძე ფიქრობდა, რომ ამ ზვინს მეტი ღირებულება აქვს ახლა, ვიდრე მის სიცოცხლეს“ (154).

ანდრო – „ჭანჭიკობისა თუ გაჭანჭიკების ფილოსოფიით“ – ცხოვრების ადგილს, მიზანს, დანიშნულებას მოკლებული, ანუ პიროვნებაწართმეული ადამიანია; – „ადელაიდა თენგიზოვნა, მითხარით, ადელაიდა თენგიზოვნა, ვინ ვარ მე? მითხარით, ღვთის გულისთვის. ვინ ვარ მე, ვინ ხარ შენ, ვინ არის ის…მე უკვე განვისვენე… მაგრამ ძნელია, მეტად ძნელი, როცა წარსული არ გვავიწყდება…“ (156).

ყოველ ადამიანს რაიმე დანიშნულება უნდა ჰქონდეს, ანდროს აზრით, თუნდაც სტატისტიკისთვის, რომ მის სიცოცხლეს რამენაირად აზრი მიეცეს. იგი ფიქრობს, რომ ამ მხრივაც არავინაა, უფუნქციოა, არაფრობა… მოთხრობის სათაური „კაც“, თანამედროვე ენის ნორმებით, სახელობითი ბრუნვის „ი“ ნიშნის უქონელია, ანუ ანდრო უსახელო ბრუნვაშია, არის „კაც“ და არა „კაცი“ („მე ოდესღაც ვიყავი კაცი, ახლა მე კაც ვარ, ანდა, უკეთ რომ ვთქვათ, ნაკაცარი…“ (156).

კი, სწორი ასოციაცია გაგიჩნდათ: დაახლოებით, იმავე შხამიანი იდეოლოგიით დატვირთული დროა, იგივე უნიათობა ცხოვრებისეული კონტექსტიდან ამოგდებული ადამიანისა. ანდროს ვედრებაც ცოლისადმი ძალიან ჰგავს თეიმურაზ ხევისთავის ხვეწნას მარგოსადმი, ვითომ გაბრძოლებას იმ საშინელი დროის მღვრიე ნაკადის ზედაპირზე ამოტივტივებით გააქტიურებული „ფუფხის“, კომისრის, წინაშე უსუსურობის გამო:

– „ვენერა… ნუ მიმატოვებ, ვენერა…ცოდვა ვარ, ვენერა… შენ არ იცი, რა ცოდვა ვარ“ (158).

ვენერაც, რომელიც მაღალი პიროვნული თუ ზნეობრივი კდემამოსილებით არ გამოირჩევა, გასძახებს, ძაღლს რომ გასძახებენ ისე… ზოგადად, ძალიან მაღალი ბუნებისა უნდა იყოს ქალი, რომ კაცის მსგავსი დაბეჩავება აიტანოს, მიიღოს იგი, შეიფაროს საკუთარ წიაღში ადამიანი, რომელიც „ისტორიის ჩარხში, კბილანებში“ მოჰყვა; ადამიანი, გათელილი ღირსებითა და ოცნებებით, მკვდარი სული თუ ცოცხლად დამარხული; ისეთი, უმეტესობა რომ მისთვის „მიწის მიყრას“ მიიჩნევს საკუთარ მოვალეობად; მსხვერპლი დროისა თუ „მონსტრი“ სახელმწიფო სისტემისა…

დასასრულისკენ, მოდით, დასაწყისში დასმულ კითხვას გავცეთ პასუხი… ნუ, შევეცადოთ, ყოველ შემთხვევაში, – გავიხსენოთ ჟან ჟაკ რუსო და მისი მოწოდება: „უკან, ბუნებისკენ!“ საქმე ისაა, რომ მე-18 საუკუნიდან უკვე ყალიბდება კულტურის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება; ამის წინაპირობა კი იყო ის, რომ მეცნიერების არნახულმა განვითარებამ ეჭვქვეშ დააყენა რელიგიური და სხვა სულიერი ფასეულობები; დამკვიდრდა მითი მეცნიერების ყოვლისშემძლეობაზე. ამ უკანასკნელს, თვალსაზრისს, სციენტიზმს უწოდებენ. შესაბამისად, არსებობს მისი „ანტი“ პოზიციაც – ანტისციენტიზმი. ამაზეა მაქს ფრიშის რომანი „ჰომო ფაბერი“, რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს – მომხმარებელ ადამიანს. ეს წიგნი გვაფრთხილებს, რომ სციენტისტურმა მსოფლმხედველობამ არ უნდა გაიმარჯვოს.

დაბოლოს, თუ ყოველივე ზემოთქმულს ორ ამოსავალ გაგებამდე, ცნებამდე: მატერიასა და სულამდე, დავიყვანთ, ადამიანი რომ გადარჩეს, სულიერზე უნდა ორიენტირდეს, რადგან სწორედ სული და მისი პროდუქტია უკვდავი. სასიკვდილო განაჩენს რაც შეეხება, დაბადება და სიკვდილი უცვლელი, წინაწარგანზრახული მოცემულობებია, ამიტომ, წესით, ღმერთს უნდა იყოს მინდობილი… თუმცა, განა, არ ვიცით კაცთა „სიმართლეებისა“ თუ „სამართლის“ „წყევლა-კრულვიანი საკითხავი“?!

ციტატები წიგნებიდან: ლარი, გამომცემლობა „ხელოვნება“, 1991 წ; მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია, გია ქარჩხაძის გამომცემლობა, 2007 წ.

სწავლა მხოლოდ წიგნების კითხვით და დავალებების შესრულებით არ შემოიფარგლება –  სასწავლო პროცესი უნდა იყოს ცოცხალი, საინტერესო და შემოქმედებითი. მინდა გაგიზიაროთ მეორე კლასში განხორციელებული, ინოვაციური პროექტი სახელწოდებით – “მივწეროთ წერილი”, რომელმაც სასწავლო პროცესს ახალი სიცოცხლე შესძინა.

პროექტის მთავარი მიზანი იყო მოსწავლეებისთვის წერილის, როგორც კომუნიკაციის ფორმის გაცნობა და შესწავლა. ამავდროულად, აქტივობა მიმართული იყო მოსწავლეთა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებისკენ და ლიტერატურული ნაწარმოებების სიღრმისეული გააზრებისკენ. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ემოციური ინტელექტის გაღრმავებას, რაც წერილების წერის პროცესში ბუნებრივად ხორციელდებოდა.

ნაწარმოების, წითელი ნეკერჩხლის ფოთლის შესწავლის შემდეგ მოსწავლეებმა  დაიწყეს ნეკერჩხლის წითელ ფოთოლთან  “დიალოგი” წერილების მეშვეობით. თითოეული წერილი იყო უნიკალური და პირადული. ზოგი მოსწავლე თავის პერსონაჟს გულწრფელ სიტყვებს სწერდა ნუგეშისა და მხარდაჭერის შესახებ, ზოგი პრაქტიკულ რჩევებს აძლევდა სხვადასხვა სიტუაციისთვის. განსაკუთრებით საინტერესო იყო, როცა ბავშვები თავიანთ პირად შთაბეჭდილებებს უზიარებდნენ პერსონაჟებს და ახალ თავგადასავლებსაც კი სთავაზობდნენ მათ.

პროექტის განსაკუთრებით მიმზიდველი ასპექტი იყო ილუსტრაციების შექმნა. მოსწავლეებმა თავიანთი წერილები გაამდიდრეს ნახატებით, სადაც გამოსახეს საყვარელი სცენები ნაწარმოებებიდან და წარმოსახვითი შეხვედრები მათთან. ეს ვიზუალური ელემენტი კიდევ უფრო აღრმავებდა კავშირს ლიტერატურულ სამყაროსთან და აძლიერებდა ემოციურ ბმას პერსონაჟებთან.

პროექტის დასრულებისას გამართულმა პრეზენტაციებმა ნათლად აჩვენა, რამდენად ღრმად ჩაერთნენ მოსწავლეები ამ პროცესში. ისინი თავდაჯერებულად წარადგენდნენ საკუთარ ნამუშევრებს, ყურადღებით ისმენდნენ სხვების ნაშრომებს და აქტიურად მონაწილეობდნენ განხილვებში. ერთ-ერთი მოსწავლის სიტყვები განსაკუთრებით კარგად ასახავს პროექტის არსს: “მინდოდა, რომ ჩემი საყვარელი პერსონაჟი ყოფილიყო ჩემი მეგობარი, ამიტომ ისეთი წერილი დავწერე, თითქოს მას ვეპატიჟებოდი ჩემთან სათამაშოდ!”

პროექტმა მრავალმხრივი სარგებელი მოიტანა საგანმანათლებლო თვალსაზრისით. მოსწავლეებმა გააღრმავეს ლიტერატურული ანალიზის უნარები,  ემპათია და ემოციური ინტელექტი. წერითი და ვიზუალური კომუნიკაციის უნარების გაძლიერებასთან ერთად, შეიქმნა განსაკუთრებულად პოზიტიური დამოკიდებულება კითხვის მიმართ.

პროექტი – “წერილების მაგია” წარმოადგენს ნათელ მაგალითს იმისა, თუ როგორ შეიძლება სწავლის პროცესის გარდაქმნა შემოქმედებით და სახალისო გამოცდილებად. პროექტმა აჩვენა, რომ ბავშვების წარმოსახვის უნარი შეუზღუდავია, როცა მათ სწორი მიმართულება და თავისუფლება ეძლევათ. ეს ინიციატივა არა მხოლოდ საინტერესო საკლასო აქტივობად იქცა, არამედ გახდა მნიშვნელოვანი ნაბიჯი მოსწავლეების ლიტერატურულ სამყაროში ღრმად ჩართვისა და მათი წარმოსახვის გაფართოების გზაზე.

აუდიოაღწერა/აუდიოდესკრიპცია უნივერსალური დიზაინის ერთ-ერთი ეფექტური ინსტრუმენტია და განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს უსინათლო და მცირემხედველი პირებისათვის სივრცეში უსაფრთხო გადაადგილების თვალსაზრისით. ამ მხრივ კი მნიშვნელოვანია იმ სასწავლო-საგანმანათლებლო თუ სხვა სივრცეების აუდიოაღწერა, რომლებშიც უსინათლო ან მცირემხედველ ბავშვებს/პირებს უწევთ გადაადგილება. აუდიოაღწერის ცოდნასა და მეთოდებს, პოლონეთის საელჩოს მხარდაჭერითა და HumanDoc-ის დახმარებით, რამდენიმე ეტაპად ვეუფლებით, ამჯერად — შვედეთისა და ბრიტანეთის უნივერსიტეტების პროფესორებისა და პოლონელი უსინათლო კონსულტანტების ჩართულობით. სიამოვნებით გიზიარებთ მათგან მიღებულ და ჩვენსავე მოპოვებულ ცოდნას. ვიმედოვნებთ, ჩვენს ქვეყანაშიც ბევრი სივრცე აღიწერება და მოერგება ისინი უსინათლო პირების საჭიროებებს.

შენობის შიდა სივრცის ეფექტური აუდიოაღწერილობების შექმნა იმთავითვე მოიაზრებს დეტალურ, მკაფიო და საინტერესო სიტყვიერ ახსნა-განმარტებას, რომელიც გადასცემს ვიზუალურ ინფორმაციას უსინათლო ან მცირემხედველ პირებს. ინტერიერის ეფექტური აუდიოაღწერილობის შესაქმნელად გამოგვადგება ცოდნა, რომელიც რამდენიმე საკითხად შეიძლება დაიყოს.

1. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, ვიცნობდეთ აუდიტორიას. მოგვეთხოვება იმის დადგენა, თუ ვინ გამოიყენებს ჩვენ მიერ მომზადებულ აუდიოაღწერას და რა საჭიროებები აქვთ ამ ადამიანებს. ვიცოდეთ ჩვენი აუდიტორია, ნიშნავს, გვესმოდეს, რომ ჩვენ აღვწერთ შინაარსს იმ პირებისთვის, რომლებსაც შეიძლება ჰქონდეთ სხვადასხვა დონის ცოდნა ამ თემაზე.
2. შეაგროვეთინფორმაცია. ამისთვის კი დაათვალიერეთშენობადადააზუსტეთ განლაგებისძირითადიმახასიათებლებიდამნიშვნელოვანიელემენტები. გამოყავით მნიშვნელოვანიასპექტები, როგორებიცაა:არქიტექტურულისტილი, გამოყენებულიმასალებიდასხვადასხვასივრცისდანიშნულება.
3. მნიშვნელოვანია აღწერილობისსტრუქტურირება შემდეგი გეგმით:

• შესავალშივე დაიწყეთშენობისმიმოხილვა, მისისახელის, დანიშნულებისადანებისმიერიშესაბამისიისტორიისჩათვლით.
• აღწერეთცალკეულიოთახებიდატერიტორიებისისტემატურად, დაწყებულიშესასვლელიდან, გასასვლელით დამთავრებული.
• განსაზღვრეთ ადგილმდებარეობა.მიუთითეთ,სადმდებარეობსოთახისხვაოთახებთანმიმართებით.
• ზომადაფორმა — აღწერეთზომებიდაგანლაგება.
• ძირითადიმახასიათებლები — მონიშნეთმნიშვნელოვანიელემენტები, როგორებიცაა:ავეჯი, ნამუშევრები, კარ-ფანჯრებიდადეკორაციები.
• ტექსტურების, ზედაპირების, ჩარჩოებისადაფერების აღსაწერადგამოიყენეთნათელიენა. ფერი შეადარეთ კარგად ნაცნობ საგნებს ან საკვებ პროდუქტებს, მაგალითად: წითელი — პომიდორს, ყვითელი — ლიმონს…
• ფუნქციონალობა — ახსენით,რააქტივობებსანმიზნებსემსახურებათითოეულისივრცე.

4. გამოიყენეთ მარტივი და აღწერითი ლექსიკა. იყავით აღწერილობითი, გამოიყენეთ ნათელი და კონკრეტული ენა, რათა ნათლად წარმოაჩინოთ, რაც ხდება. მაგალითად, ნაცვლად „მაღალი სახლისა“, შეგვიძლია თქვათ: „თეთრი ქვით ნაგები, მაღალი სახლი წითელი კრამიტის გადახურვით“. გამოიყენეთ მიმანიშნებლები, როგორებიცაა: „მარჯვნივ“, „მარცხნივ“, „წინ“ და სხვა.

• წარმოსახვითი სურათისდასახატად აირჩიეთზუსტი, მაგრამშედარებითი/მიმსგავსებითიაღწერილობები.
• მოერიდეთჟარგონსდაზედმეტადტექნიკურტერმინებს; შეინარჩუნეთგასაგები, თუმცამიმზიდველი ენა.
• გონივრულადგამოიყენეთმსგავსებებიდამეტაფორებიგაგებისგასაუმჯობესებლად.

5. ზოგან ჩართეთ იუმორიც, თუ ამის საშუალებას დრო და ფორმატი იძლევა.
6. საჭიროებისშემთხვევაში, კარგი იქნება კონკრეტულიადგილებისშესახებ საინტერესოფაქტებისანისტორიების დამატება, რაც აღწერას შემატებსსიღრმესდა გაამდიდრებსმსმენელისგამოცდილებას.
7. მართეთ ტემპიდატონი.

• ილაპარაკეთნელადაგარკვევით, მიეცითმსმენელსდროინფორმაციისასათვისებლად. ცვალეთ ტემბრი და შეინარჩუნეთმიმზიდველიტონი, რათამსმენელიდაინტერესდეს.
• გაითვალისწინეთფონურიხმები— ხმებიშენობიდან და გარე სივრცეებიდან. მოერიდეთძალიანსწრაფადლაპარაკს, დაუშვითგარკვეულიპაუზა, რათამსმენელმაშეძლოსინფორმაციისაღქმა.
• შეინარჩუნეთნეიტრალურიტონი. აღწერაშიარუნდაჟღერდეს პირადიმოსაზრებები; ისუნდაიყოსობიექტურიდაფაქტობრივი. თქვენიტონი სიტუაციისამებრ, უნდაიყოსმიმზიდველი, მაგრამარა — ზედმეტადდრამატული. ამისათვის კი ივარჯიშეთ. წარმოიდგინეთ თავი მსმენელისადგილას. წარმოიდგინეთ, რადეტალების ნახვას ისურვებდით.

8. შეამოწმეთთქვენიაღწერა. სთხოვეთ გადაკითხვა ენის კარგ მცოდნეს.
9. გაუზიარეთაუდიოაღწერათქვენისამიზნეაუდიტორიისწევრებსგამოხმაურებისა და კრიტიკისთვის. შეაგროვეთგამოხმაურება: თუშესაძლებელია, მიიღეთგამოხმაურებამხედველობადაქვეითებულიპირებისგანთქვენსაღწერილობებზე. მათიშეხედულებებიდაგეხმარებათ,დახვეწოთთქვენიმიდგომადაგახადოთისუფრომორგებული.
10. მათი რეკომენდაციისამებრ, შეცვალეთ ტექსტი, რათაგაუმჯობესდესსიცხადედაჩართულობა.
11. ჩაწერეთაღწერა.თუშესაძლებელია, აუდიოაღწერილობებს მოარგეთშესაბამისიხმოვანიეფექტებიანფონურიმუსიკა, რომელსაცშეუძლიაგააუმჯობესოსვიზუალურიატმოსფეროდაკონტექსტი.
12. დარწმუნდით, რომაღწერილობებიკარგადუთავსდება გამოსახულებებს.
13. გამოიყენეთკარგიხარისხისხმის აღჭურვილობამკაფიოხმოვანებისუზრუნველსაყოფად. მოერიდეთძალიანსწრაფადლაპარაკს, დაუშვითგარკვეულიპაუზა, რათამსმენელმაშეძლოსინფორმაციისაღქმა.
14. აირჩიეთმშვიდიგარემოჩაწერისთვის, რათამინიმუმამდედაიყვანოთფონურიხმაური.
15. უზრუნველყავით ხელმისაწვდომობა.დარწმუნდით, რომაუდიოაღწერაადვილადხელმისაწვდომიასხვადასხვაპლატფორმისსაშუალებით (მაგ., QR კოდები, ვებსაიტი, მობილურიაპლიკაცია). განიხილეთ ალტერნატიული ტექსტები[1].

აუდიოაღწერის შესაქმნელად პატარა ექსპერიმენტი ჩავატარე, Chart gpt-ს ფოტო მივაწოდე და აღწერა ვთხოვე. მან ფოტო ვერ გარდაქმნა ტექსტად, თუმცა შემომთავაზა ნიმუში, რომლის ჩემ მიერ რედაქტირებულ ვერსიას ასევე სიამოვნებით გაგიზიარებთ:

შესავალი: „კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება გრინფილდის საზოგადოებრივი ცენტრის შესასვლელთან. შიგნით შესვლისას თქვენ გელით ბუნებრივი სინათლის თბილი ნათება, რომელიც მიედინება დიდი, თაღოვანი ფანჯრებით. კედლები შეღებილია რბილი კრემისფრით, მორთულია ადგილობრივი მხატვრების მიერ შექმნილი საუკეთესო ნამუშევრებით“.

ოთახის აღწერა: თქვენგან ხელმარჯვნივ ნახავთ მთავარი შეხვედრების დარბაზს. ის არის ფართო, მაღალი ჭერით და გაპრიალებული ხის იატაკით. ოთახი სავსეა მრგვალი მაგიდებით, რომლებიც გარშემორტყმულია კომფორტული სკამებით. დარბაზი შესანიშნავია შეკრებებისთვის. ჩრდილოეთის, შედარებით ღია ფერის კედელზე ჰკიდია დიდი დაფა, სხვებზე კი წიგნებითა და რესურსებით სავსე თაროებია განთავსებული, თანამშრომლობისა და საზოგადოების ჩართულობისთვის.

იფიქრეთ, როგორ შექმნიდით თქვენი სივრცეების აღწერებს და გამიზიარეთ – ერთად მეტის გაკეთებაა შესაძლებელი.

[1] ამის შესახებ იხილეთ ჩვენი წერილი: https://mastsavlebeli.ge/?p=41547

სახლში კედელს ნახატის რეპროდუქცია ამშვენებს. ლოყაწითელა გოგონა ყურძენს შეხარის და კრეფს. ნახატის შექმნის ისტორია არ ვიცი. შემეძლო მომეძებნა, მაგრამ დამეზარა, რადგან წერილის თემასთან კავშირი არ აქვს. ყურძენთან კი კავშირშია. ყურძნის სიმწიფეს და შაქრის დაგროვებას ისეთი ცხელი მზე და ზაფხული სჭირდება, როგორიც ამ ნახატზეა გამოსახული. ვაზის, ყურძნის და ღვინის კულტურის ქვეყნებადაც ხომ ისეთი ქვეყნები მოიაზრება, რომლებშიც სწორედ რომ შესაფერისი პირობებია იმისთვის, რომ ყურძენმა შაქარი დააგროვოს და დამწიფდეს. საქართველო ამ ქვეყნებს შორის ერთ-ერთ თვალსაჩინო ადგილს იკავებს.

კლასიკურ ევროპულ ანტიკურ წყაროებში საბერძნეთსა და რომში ყურძნის წვენს, უფრო სწორედ, მისგან მიღებულ ღვთაებრივ სასმელს, ანუ ღვინოს ძველთაგანვე კულტურულ-ეკონომიკური მნიშვნელობა ენიჭებოდა. ზოგჯერ ფულის მაგივრობასაც წევდა, ექსპორტზეც გადიოდა და მთელ რიგ სარიტუალო ღონისძიებებშიც გამოიყენებოდა.

დღეს ვენახს კანადაშიც კი შეხვდებით, მაგრამ ეს საუკუნეების განმავლობაში სელექციონერების მუშაობის შედეგად მიღებული ყინვაგამძლე ჯიშებია. იმ ადრეულ პერიოდში კი ვაზი სწორედაც რომ სითბოს საჭიროებდა.

როდესაც რომაელებმა „გალია“ (საფრანგეთის ძველი სახელი) დაიპყრეს და მის ჩრდილოეთ ნაწილში ვაზის გაშენება გადაწყვიტეს, მოაზროვნე ხალხი, რბილად რომ ვთქვათ, დაეჭვდა. ზამთარში აქ ბატონო, თოვლი მოდის და რანაირადო… რომაელებმა ვაზი მაინც ჩაყარეს და რეგიონს Campania დაარქვეს. ეს იმ დროს უწოდეს ასე, თორემ დღეს Champagne-ად არის ცნობილი.

ამ რეგიონში მეღვინეობა ნელა ვითარდებოდა. ყურძენი დამწიფებას ვერ ასწრებდა, შაქარს ვერ აგროვებდა და მჟავე რჩებოდა. ამის გამო, ღვინო ნაკლებალკოჰოლური გამოდიოდა. ალკოჰოლი ფერმენტული დუღილის შედეგია, როდესაც შაქარი სპირტად გარდაიქმნება. თუ წვენში შაქარი ცოტაა, სპირტიც მცირე რაოდენობით წარმოიქმნება. თუმცა რეგიონში მეღვინეობა რომის იმპერიის დაცემის შემდეგაც განაგრძეს. ჰო, ღვინო მსუბუქი გამოდიოდა, მაგრამ ლუდზე და სიდრზე უფრო მაგარი კი იყო. ოღონდ, ტრადიციულ ბურგუნდიულ და ბორდოს ღვინოებს კონკურენციას ვერ უწევდა.

თუმცა, შამპანის ადგილმდებარეობამ განაპირობა განსაკუთრებული სავაჭრო და პოლიტიკური ინტერესი მის მიმართ და ღვინომაც გამორჩეული სტატუსი შეიძინა.

მას შემდეგ, რაც 987 წელს ჰიუგო კაპეტი რეიმსის ტაძარში მეფედ აკურთხეს, ეს ამბავი ტრადიციად იქცა და შემდეგი 800 წლის განმავლობაში საფრანგეთის მეფეები ოფიციალურ გვირგვინს ამ ტაძარში იდგამდნენ. ბანკეტზე სწორედ შამპანის ღვინით ირთობდნენ თავს. ასე, ნელ-ნელა ეს ღვინოები ფრანგ მეფეთა ოფიციალური სასმელი გახდა.

მე-16 საუკუნისთვის ადგილობრივმა სოფელმა სახელად „აი“-მ ისეთი მაღალი სტატუსი შეიძინა, რომ აქ წარმოებულ ღვინოებს Vins de France, ანუ ფრანგულ ღვინოებს უწოდებდნენ. ამ დრომდე, შამპანში თეთრ ღვინოებსაც წითელი ჯიშის ყურძნისგან აწარმოებდნენ. თეთრი ყურძნის მოყვანა-მოშენება მოგვიანებით ისწავლეს. თეთრი ჯიშები ბოლომდე ვერ ეგუებოდნენ ცივ კლიმატს. გარდა ამისა, მათ წვენში არ არის ტანინი იმ რაოდენობით, რომ კონსერვანტად გამოდგეს. მოკლედ, ტექნოლოგიების განვითარებამდე თეთრ ჯიშებთან არაფერი გამოვიდა. ჰოდა, წითელი ყურძნისგან დამზადებულ თეთრ ღვინოებს რაღაცნაირი მორუხო ფერი დაჰკრავდა, ამიტომაც მათ „რუხი გნოლი“ შეარქვეს. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა ეს ღვინო „მშვიდი“ იყო. ეს ნიშნავს, რომ არაგაზირებული, არაშუშხუნა ღვინოები გახლდათ. ეს დროებითი მოვლენა იყო. ზუსტად იმ დრომდე, სანამ არენაზე დონ პერენიონი არ გამოჩნდა.

პიერ პერენიონი ადგილობრივი მკვიდრი გახლდათ. მისი ოჯახი ვენახებს ფლობდა. 17 წლის ასაკში ბერად აღიკვეცა. 30 წლის კი გადაიყვანეს სენ-პიერ დოტვილერის ძალიან ძველ სააბატოში, სადაც ფაქტობრივად სიცოცხლის ბოლომდე საქმეთა მწარმოებლად მუშაობდა. მისი ტიტული იყო „დომ“ (ლათინური „დომინუს“),რაც ბატონს ნიშნავს. სააბატოს შემოსავალი მევენახეობა და კარგი ღვინის წარმოება იყო. ღვინო მთელ საფრანგეთში და მის საზღვრებს გარეთაც იყიდებოდა. თუმცა, ერთმა პრობლემამ იჩინა თავი. მე-17 საუკუნეში, ანუ დომ პერენიონის დროს, ღვინის ჩამოსხმა ბოთლებში დაიწყეს. მანამდე, ღვინოს კასრებში აყენებდნენ. მას აქვე ინახავდნენ და სუფრაზე მიტანის წინ კერამიკის დოქებში ასხამდნენ. მინის და მისგან დამზადებული ჭურჭლის შექმნის შემდეგ კი ბოთლებში გადაჰქონდათ და ისე ყიდდნენ. სხვა რეგიონების ღვინო შუშის ბოთლებში თავს გადასარევად გრძნობდა. აი, შამპანის ღვინოებს კი პრობლემა შეექმნათ, რომელიც ადგილობრივ კლიმატთან იყო დაკავშირებული. როდესაც ადრეული შემოდგომა დგებოდა და რეგიონში ცივი ჰავა ისადგურებდა, ღვინის დუღილი ჩერდებოდა და შაქარი ბოლომდე სპირტად გარდაქმნას ვერ ასწრებდა. ჰოდა, თუ ასეთ მდგომარეობაში მყოფ ღვინოს ბოთლებში ჩაასხამდი, ფაქტობრივად ნელი მოქმედების ბომბად გარდაიქმნებოდა. გაზაფხულის სითბოსთან ერთად მიძინებული დუღილის პროცესიც იღვიძებდა, გამოიყოფოდა ნახშირორჟანგი, რომელიც წნევით ან ბოთლის საცობს ისროდა ან ბოთლს აფეთქებდა. ჰოდა, ასე წნევის ქვეშ მყოფი ბოთლები ერთი მეორეს მიყოლებით იმსხვრეოდა. კასრებთან ეს პრობლემა არ იყო, რადგან არაჰერმერტულობის გამო, ბოთლისგან განსხვავებით, იქიდან გაზი თავისუფლად გამოდიოდა.

ასეთ ფეთქებად ღვინოს „ეშმაკის ღვინო“ შეარქვეს და დომ პერენიონმა სწორედ ღვინის ამ ნაკლის გამოსწორებას დაუთმო თავისი ცხოვრების დიდი მონაკვეთი. გამოდის, რომ შამპანურმა თავისი თავი თვითონ გამოიგონა. პერენიონმა კი პროტოკოლი შეიმუშავა, რომ ეს აფეთქებების პროცესი შეეჩერებინა. პერენიონის პროტოკოლებით შესაძლებელი გახდა, ყურძნის შავი ჯიშებიდან რეალურად თეთრი და კარგი ხარისხის ღვინის მიღება, თუმცა გაზის წარმოქმნა ვერ შეაჩერეს. შუშხუნის პროცესშიც ვერაფერი კარგი ვერ დაინახეს.

შამპანური ღვინოების პოპულარიზება მარკიზ შარლ დე სენტ-ევრემონთან არის დაკავშირებული. ეს უკანასკნელი პუბლიცისტი და პოლიტიკოსი გახლდათ. 92 წელი იცოცხლა და როგორც სამშობლოდან დევნილმა, ნახევარზე მეტი დრო ლონდონში გაატარა. სწორედ, იქაურ სამეფო კარზე გახადა შამპანური ღვინოები პოპულარული. ჰოდა, მთელმა ინგლისელმა მოდას აყოლილმა საზოგადოებამ სწორედ შამპანური ღვინოების გამოწერა დაიწყო საფრანგეთიდან. ეს ბუნებრივი გაზიც როგორ უხდებოდა, რაღაც განსაკუთრებულ გემოს აძლევდა. პრობლემა კი ისევ ის იყო, ბოთლები დროდადრო ფეთქდებოდნენ. თუმცა, იმ პერიოდში ინგლისში უფრო ხარისხიან ტარას უშვებდნენ, ასევე დაიწყეს ძალიან მყარი საცობების წარმოება. ასეთი საცობი გაზს ბოთლში უფრო სანდოდ აკავებდა.

პოპულარობა ოხერი რამეა. ახლა უკვე მეზობელ ქვეყნებში გავრცელდა ხმები შუშხუნა ღვინოზე და საფრანგეთშიც გაცილებით მოთხოვნადი გახდა. იმდენად, რომ მე-18 საუკუნისთვის ყველა მეღვინე შუშხუნა ღვინის წარმოებაზე გადაერთო. ასეთ ღვინოებს შაქარსაც ამატებდნენ და მაშინდელი შამპანურები ახლანდელთან შედარებით უფრო ტკბილი იყო. სიტკბოს მიხედვით გემოებსაც არჩევდნენ. მაგ. Gout anglais ინგლისური გემო ლიტრზე 22-66 გრ. შაქარს შეიცავდა, Gout americain ამერიკული გემო – ლიტრზე 110-165 გრ. შაქარს, ფრანგული გემო კი – 165-200 გრამს. თანამედროვე შამპანურის ყველაზე ტკბილი ვარიანტი კი ლიტრზე 12-50 გრ. შაქარს შეიცავს.

ასეა თუ ისე, ორგანიზმში შამპანურსაც ისეთივე გადამუშავება სჭირდება, როგორც ნებისმიერ სხვა ალკოჰოლს. პირველ რიგში ეთანოლი უნდა დაიჟანგოს და ასევე შაქარიც, რომელიც შამპანურში გვხვდება.

ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრილი ეთანოლის დაჟანგვა ღვიძლში ხორციელდება. ღვიძლის პარენქიმული უჯრედების ციტოპლაზმაში არსებული ფერმენტი ალკოჰოლდეჰიდროგენაზას მოქმედებით ეთანოლი აცეტალდეჰილამდე იჟანგება. წარმოქმნილი აცეტალადეჰილი ციტოპლაზმიდან მიტოქონდრიაში გადადის, სადაც მიტოქონდრიული ალდეჰიდდეჰიდროგენაზას მოქმედებით ძმარმჟავას წარმოქმნით იჟანგება. ძმარმჟავა კი საბოლოოდ ნახშირორჟანგს და წყალს გვაძლევს.

მწვავე ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის დროს მკვეთრად იზრდება ბარბიტურატების მიმართ ორგანიზმის მგრძნობელობა. ბარბიტურატები ცენტრალური ნერვული სისტემის დამთრგუნველი მედიკამენტური ნივთიერებების ჯგუფია, რომლებსაც დაწყებული მსუბუქი დამაწყნარებელი მოქმედებიდან, ღრმა ძილიანობა და ნარკოზული მდგომარეობა ახასიათებთ. ალკოჰოლთან ერთად მათმა მიღებამ შეიძლება ადამიანის სიკვდილი გამოიწვიოს. საქმე ის არის, რომ ეთანოლი აინჰიბირებს ღვიძლის ენდოპლაზმურ რეტიკულუმში ბარბიტურატების ჰიდროქსილირების პროცესს. ამის გამო, ბარბიტურატების მოქმედების დრო მნიშვნელოვნად ხანგრძლივდება. როგორც ეთანოლი (მაღალი დოზებით), ისე ბარბიტურატები ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე მოქმედებს, როგორც დეპრესანტი. ამიტომ, ამ ორი ნივთიერების სინერგისტული მოქმედების შედეგად შეიძლება განვითარდეს სუნთქვითი ცენტრის დამბლა და ადამიანი დაიღუპოს.

დიდი ხნის წინ კინომსახიობთა თეატრში სპექტაკლი „ბნელ ოთახში“ ვნახე. სპექტაკლი სამი ნოველისგან შედგება: აკან ეიქბორნის „ჩაი“, რაფიელ ერისთავის „ეჭვიანი“, ძველი ფრანგული ვოდევილი „ბნელ ოთახში“, მანანა ანასაშვილის რეჟისურით შესრულებული. მონაწილეობდნენ თაზო თოლორაია, ნინო ბურდული და რუსუდან ბოლქვაძე. მათ ოსტატობაზე არაფერს დავწერ, სახელები უკვე ამბობენ, რა სამსახიობო ტრიოსთანაც გვქონდა საქმე.

ჰოდა, ბნელ ოთახში გამოკეტილი რუსუდან ბოლქვაძის გმირი, შამპანურის პირველად გასინჯვის წინ თავის თავს ეკითხება:

• ოჰჰჰ, შამპანური?… შამპანური მე ჯერ არ გამისინჯავს, ნეტა რა გემოსია?