კლიმატის ცვლილება სულ უფრო მეტად აისახება ჩვენს რეალობაზე და სერიოზულ გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე, ეკონომიკასა და გეოპოლიტიკაზე. თუმცა, სკეპტიციზმი, რომელიც ხშირად პოლიტიკურ ან ეკონომიკურ ინტერესებზეა დაფუძნებული, აფერხებს გადამწყვეტი ნაბიჯების გადადგმას. კლიმატის ცვლილებასთან საბრძოლველად აუცილებელია ერთობლივი, სწრაფი და მდგრადი ქმედებები, როგორც ადგილობრივ, ისე საერთაშორისო დონეზე.
კლიმატის ცვლილება საუკუნეების განმავლობაში ახდენდა გავლენას საზოგადოებებზე. დაახლოებით 4200 წლის წინ ჩრდილოეთ მესოპოტამიაში აქადის იმპერიის დაშლა, სავარაუდოდ, კლიმატის ცვლილებებს უკავშირდება, თუმცა ზუსტი მიზეზი ჯერ კიდევ განხილვის საგანია. ეს მაგალითი გვახსენებს, რომ კლიმატი წარსულშიც განსაზღვრავდა ცივილიზაციების ბედს.
გოლ-ე-ზარდის მღვიმე მდებარეობს ირანის ჩრდილოეთით, 5000 მეტრზე მაღალი მთა დემავენდის ძირში. მღვიმეში არსებული სტალაგმიტები და სტალაქტიტები, რომლებიც ათასწლეულების განმავლობაში ნელა ფორმირდებიან, ინახავენ წარსული კლიმატური ცვლილებების კვალს.
მღვიმეში არსებული სტალაგმიტების ქიმიური ანალიზი მეცნიერებს ეხმარება, აღადგინონ ძველი კლიმატური მოვლენები და დააკავშირონ ისინი გლობალურ პროცესებთან. ერთ-ერთი აღმოჩენა მიუთითებს, რომ დაახლოებით 4200 წლის წინ კლიმატის ცვლილება შესაძლოა დაკავშირებული იყოს აქადის იმპერიის დაშლასთან. გოლ-ე-ზარდის მღვიმე გვაწვდის მნიშვნელოვან ინფორმაციას იმის შესახებ, როგორ მოქმედებდა კლიმატი უძველეს ცივილიზაციებზე.
აქადის იმპერია დაარსდა მესოპოტამიაში დაახლოებით 4300 წლის წინ, როდესაც სარგონ აქადელმა გააერთიანა დამოუკიდებელი ქალაქ-სახელმწიფოების კონფედერაცია. აქადის მმართველობის პერიოდი ზოგჯერ ისტორიაში პირველ იმპერიად ითვლება, რადგან მან განავითარა ცენტრალური მთავრობა, რათა ემართა უზარმაზარი ტერიტორია, რომელიც მოიცავდა თანამედროვე ერაყს, სირიას, ირანის ნაწილებსა და ცენტრალურ თურქეთს. დაახლოებით 4600 წლის წინ დაარსებული იმპერია ორი საუკუნის შემდეგ მოულოდნელად დაიშალა, რადგან დასახლებები უეცრად მიატოვეს.
ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ გადაჭიმული აქადური იმპერიის ტერიტორია მოიცავდა მრავალფეროვან კლიმატურ ზონას. ჩრდილოეთი ნაყოფიერი მიწებით წარმოადგენდა მნიშვნელოვან სასოფლო-სამეურნეო რეგიონს, რომელსაც ხშირად „აზიის პურის ბეღელს“ უწოდებდნენ. ეს რეგიონი დამოკიდებული იყო ნალექებზე.
სამხრეთი კი ალუვიური ვაკეებით ხასიათდებოდა, სადაც მიწათმოქმედება სარწყავი სისტემების მეშვეობით ხორციელდებოდა. ამ გეოგრაფიულმა მრავალფეროვნებამ განსაზღვრა იმპერიის ეკონომიკური სტრუქტურა და კლიმატური მდგრადობა, რაც მას საშუალებას აძლევდა, სხვადასხვა გარემო პირობებში შეენარჩუნებინა ფუნქციონირება და განვითარება.
აქადის იმპერია ნარამ-სინის (ძვ.წ. 2254-2218) მეფობის დროს
იმპერია სულ უფრო მეტად იყო დამოკიდებული ჩრდილოეთის მიწების პროდუქტიულობაზე და ამ რეგიონიდან მოპოვებულ მარცვლეულს იყენებდა არმიის გამოსაკვებად და საკვების მარაგის ძირითადი მხარდამჭერებისთვის გადასანაწილებლად. მისი ჩამოყალიბებიდან დაახლოებით ერთი საუკუნის შემდეგ, აქადის იმპერია მოულოდნელად დაიშალა, რასაც მასობრივი მიგრაცია და კონფლიქტები მოჰყვა. ამ პერიოდის სოციალური და ეკონომიკური კრიზისი ნათლად აისახება უძველეს ტექსტში – „აქადის წყევლა“, რომელიც აღწერს წყლისა და საკვების დეფიციტით გამოწვეულ არეულობას.
აქადური იმპერიის კოლაფსის მიზეზი დღემდე აქტიური განხილვის საგანია ისტორიკოსებს, არქეოლოგებსა და კლიმატოლოგებს შორის. ერთ-ერთი გავრცელებული ჰიპოთეზა, რომელსაც იელის უნივერსიტეტის არქეოლოგი ჰარვი ვაისი უჭერს მხარს, ამტკიცებს, რომ იმპერიის დაშლა გამოწვეული იყო მოულოდნელი და ხანგრძლივი გვალვით. ამ კლიმატურმა ცვლილებამ მნიშვნელოვნად დააზარალა ჩრდილოეთის ნაყოფიერი რეგიონები, რომლებიც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო იმპერიის სასოფლო-სამეურნეო და ეკონომიკური სტაბილურობისთვის.
ვაისმა და მისმა კოლეგებმა ჩრდილოეთ სირიაში აღმოაჩინეს მტკიცებულებები, რომლებიც მიუთითებს, რომ ეს განვითარებული რეგიონი დაახლოებით 4200 წლის წინ მოულოდნელად მიატოვეს. ეს დასკვნა ეყრდნობა არქეოლოგიური მასალის – თიხის ჭურჭლისა და სხვა ნარჩენების ნაკლებობას. ნაყოფიერი მიწები, რომლებიც ადრე სოფლის მეურნეობისთვის გამოიყენებოდა, ქარის მიერ გადმოტანილი მტვრისა და ქვიშის მასებმა შეცვალა, რაც გვალვის დაწყებაზე მიუთითებს.
დამატებითი მტკიცებულებები მოიპოვეს ომანის ყურისა და წითელი ზღვის ნიმუშების ანალიზით, რომლებმაც აჩვენა, რომ მტვრის კონცენტრაციის ზრდა ზღვაში დაკავშირებული იყო მესოპოტამიიდან წამოსულ მტვერთან. ეს მიუთითებს იმ პერიოდის რეგიონულ გვალვაზე. ეს მონაცემები ადასტურებს, რომ რეგიონში კლიმატური ცვლილებები მოხდა, რაც სავარაუდოდ, აქადური იმპერიის დაშლასთანაა დაკავშირებული
გოლ-ე-ზარდის მღვიმის სტალაგმიტების მონაცემები ასახავს მტვრის აქტივობას 5200-3700 წლის წინ. კვლევის მიხედვით, მღვიმეში მოხვედრილი მტვრის დაახლოებით 90% სირიისა და ერაყის უდაბნოებიდან მოდის, რაც საშუალებას გვაძლევს შევაფასოთ იმ პერიოდის კლიმატური პირობები აქადის იმპერიის პერიოდში.
ირანის უმაღლესი მწვერვალი მთა დემავენდი
უდაბნოს მტვერში მაგნიუმის შემცველობა უფრო მაღალია, ვიდრე იმ კირქვაში, რომლისგანაც გოლ-ე-ზარდის მღვიმის სტალაგმიტები წარმოიქმნება. ამიტომ, როცა სტალაგმიტებში მაგნიუმის დონე იზრდება, ეს მიუთითებს მტვრიან და მშრალ კლიმატურ პერიოდებზე.
სტალაგმიტების კვლევამ გვაჩვენა, რომ მესოპოტამიის რეგიონში ორი მნიშვნელოვანი გვალვის პერიოდი იყო. პირველი შედარებით ხანმოკლე იყო, ხოლო მეორე – ბევრად უფრო ხანგრძლივი და სწორედ იმ დროს მოხდა აქადის იმპერიის დაშლა. ეს დამთხვევა მძლავრ არგუმენტს წარმოადგენს, რომ კლიმატის ცვლილება მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა იმპერიის კოლაფსში.
გვალვამ გამოიწვია საკვებისა და წყლის დეფიციტი, რაც თავის მხრივ მასობრივი მიგრაციის მიზეზი გახდა ჩრდილოეთიდან სამხრეთით. დაახლოებით ძვ. წ. 2200 წელს მიგრაციის შესაკავებლად, ტიგროსსა და ევფრატს შორის ააგეს 180 კილომეტრიანი თავდაცვითი კედელი, „ამორეველთა მომგერიებელი“, რომელიც მიზნად ისახავდა ამორეველთა შეჭრის აღკვეთას მესოპოტამიაში.
აქადის იმპერიის დაშლა 4200 წლის წინ აჩვენებს კლიმატური ცვლილებების გავლენას საზოგადოებაზე. ა”კლიმატის ცვლილებაში” იგულისხმება არა თანამედროვე გლობალური დათბობა, არამედ უძველესი კლიმატური ცვლილებები, როგორიცაა გვალვები და გაუდაბნოება, რომლებმაც გავლენა იქონიეს ძველ ცივილიზაციებზე.
გოლ-ე-ზარდის სტალაგმიტებისა და საზღვაო ნიმუშების მონაცემები ადასტურებს, რომ გვალვამ, რომელიც 4260 წლის წინ დაიწყო, ხელი შეუწყო იმპერიის კოლაფსს. მასობრივი მიგრაცია და „ამორეველთა მომგერიებელი“ კედელი ხაზს უსვამს კლიმატის ცვლილების სოციალურ და პოლიტიკურ შედეგებს, რაც თანამედროვე საზოგადოებებისთვის მნიშვნელოვან გაკვეთილს წარმოადგენს.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.global.hokudai.ac.jp/blog/strong-winter-dust-storms-may-have-caused-the-collapse-of-the-akkadian-empire/
https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1808103115 https://www.forbes.com/sites/davidbressan/2019/10/30/climate-change-caused-the-worlds-first-empire-to-collapse/
