როგორ ვახდენთ ფიზიკის გაკვეთილზე ძირითადი ამოცანის დაზუსტებას, განზოგადებას და გადაწყვეტას.  

მოლეკულურ – კინეტიკური თეორია (მ კ თ), თერმოდინამიკა,  სითბური  მოვლენები ფიზიკის ის განყოფილებებია, რომელთა  ცოდნა  აუცილებელია ნებისმიერი პროფესიის ადამიანისათვის.

სტატი ვრცლად

მოლეკულურ კინეტიკური თეორია

საზაფხულო წიგნების რამდენიმე შესანიშნავი სია ვნახე. თუ თქვენ ჯერ არ მოგიკრავთ თვალი, გირჩევთ, გამომცემლობების სიებს ჩახედოთ. თუმცა ყველა ამ სიას აქვს ერთი ნაკლი: წლევანდელი ზაფხულის აუტანლად მაღალ ტემპერატურას არცერთი არ ითვალისწინებს. ჰოდა, გადავწყვიტე, ეს ხარვეზი გამოვასწორო და ჩემი სია შეგიდგინეთ.

ჩემი აზრით, საზაფხულო წიგნები იყოფა ორ კატეგორიად: წიგნები, რომლებშიც ცხელა და წიგნები, რომლებშიც გრილა. პირველი იმისთვის, რომ თქვენზე უარეს დღეში ჩავარდნილმა პერსონაჟმა შვება მოგგვაროთ და მეორე კი იმისთვის, რომ ალტერნატიულ რეალობაში მაინც ისუნთქოთ თავისუფლად.

მაშ, ასე:

წიგნები, რომლებშიც ცხელა:

1. ჯ.მ. კუტზეე, „მაიკლ კეის ცხოვრება და დროება“ – ეს წიგნი წლების წინ მაქვს წაკითხული. სიუჟეტი კარგად არ მახსოვს, მხოლოდ სიცხე და მაიკლ კეი – ეს შავკანიანი კაცი, მარტო შრომობს (გოგრას თესავს), ოფლი წურწურით ჩამოსდის და რომელსაც, რამდენიმე დღის უჭმელს, შიმშილს რძე დაუცხრობს. კიდევ ის მახსოვს, რომ ავადმყოფი დედა ჰყავს. დედა ვერ დადის, მაიკლი საკაცეზე დაწვენილს ხელით ატარებს. ამ გზის აღწერა, დედა-შვილი რომ ერთად გაივლის, წიგნის ერთ-ერთი შთამბეჭდავი ნაწილია.
2. ფერნანდა მელჩორი, „პარადაისი“, – ბოლო დროის ლიტერატურული აღმოჩენებიდან ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელი და მძაფრი ტექსტია ჩემთვის. მისი თემა სისასტიკეა, სისასტიკე, რომელიც არაფრიდან გამომდინარეობს და არც არაფერს ისახავს მიზნად. ეს ორი არასრულწლოვანის გულუბრყვილო ჩანაფიქრია, რომელიც მათდა უნებურად საშინელი ტრაგედიით მთავრდება. ამ ერთი ციცქნა წიგნის სტრუქტურა ცალკე იმსახურებს ყურადღებასა და აღფრთოვანებას – კითხვისას აუცილებლად დააკვირდით ამბავი ამბავს როგორ ებმის და როგორაა თხრობა გაშლილი დროში.
3. ფრანსუაზ საგანი, „სალამი, სევდავ!“ – როგორც მახსოვს, აქ ზაფხული, ზღვა, პლაჟი და პირველი სიყვარულია. სხვა რა უნდა საზაფხულო საკითხავს? თან წინა ორი ტექსტის მერე რამე მსუბუქი და ლაღი დაგჭირდებათ. ფრანსუაზ საგანი, ამ მხრივ, იდეალურია.
4. უილიამ ფოლკნერი, „სული რომ ამომდიოდა“ – მაგრამ თუ ამოსუნთქვა არ გინდათ და პირიქით, გინდათ, ბოლომდე ამოგხდეთ სული, ფოლკნერის ეს რომანი (და, თუ სამართლიანი ვიქნებით, სხვებიც), საამისოდ ზედგამოჭრილია. ოღონდ გაითვალისწინეთ: ეს ლიტერატურაა, ლიტერატურაში კი ადამიანის დამარხვაც შეიძლება ძალიან, ძალიან დიდ პრობლემად იქცეს…

წიგნები, რომლებშიც გრილა:

1. უმბერტო ეკო, „ვარდის სახელი“, – რამდენი ხანია, ამ წიგნთან მიბრუნება მინდა! წიგნთან, რომელმაც დაასრულა დეტექტივი, როგორც ჟანრი. გვიანი შემოდგომის სუსხიანი დღეებია, შუა საუკუნეების მონასტერი, ციხე-სიმაგრე და ქვის კედლები. დილაბინდზე ლოცვა იწყება, გაყინულ ტაძარში ბერებს თვალები ელულებათ, ამავდროულად, კი ვიღაც უმოწყალოდ ხოცავს საძმოს წევრებს, სათითაოდ, ერთმანეთის მიყოლებით.

თუ ისტორია და თეოლოგია გიტაცებთ, ეს წიგნი თქვენთვის ორმაგად სასიამოვნო წასაკითხი იქნება. მაგრამ, მეეჭვება, გიტაცებდეთ. საერთოდ, ვისაც ვურჩიე, პირველ ას გვერდს ვერავინ გასცდა. ჰოდა, თქვენ იცით და თქვენმა ქალობამ (კაცობამ)!

2. ზაირა არსენიშვილი, „ვა, სოფელო…“ – ზამთარია, მიმქრალ ბუხართან, ნესტიან სარდაფში, ჭუჭყში, მიცვალებული ასვენია, ორი ქალი კი ღამეს უთევს: ბებია და შვილიშვილი. კუბო გამთენიისას მოაქვთ. მიცვალებულის ჩასვენებაც ერთი წვალებაა მთელი ღამის უძინარი და უჭმელი შვილიშვილისთვის, მაგრამ ბებიას ვერ ეწინააღმდეგება. სანამ გარეთ თოვლი დევს, ბებია უამბობს შვილიშვილს მძიმე წარსულის ამბავს: საბჭოთა რეპრესიები, დასმენები, დაპატიმრებები, სიყვარული, სიძულვილი, შური… რომანს თუ წერ, ქარგაც ასეთი უნდა!
3. ლეილა ბეროშვილი, „ცაზე მთვარე მიცურავდა“ – ამ მოთხრობებშიც გვარიანად თოვს, წვიმს და ქუხს, საერთოდ, ზამთრისპირის ტექსტებია, ზამთრისპირული ამბებით, რომლებშიც დედა ერთს გახედავს თავის პატარა ბიჭს და გაიფიქრებს: „რა ვქენი ეს, რამ გამაჩენინა ეს მამაძაღლიშვილიო“ („მარიამი“), პატარა გოგო კი თავის სიკვდილს წარმოიდგენს და თავი ეცოდება („ევა“). აქვეა „ლილიც“ – სიყვარულზე დაწერილი მოთხრობებიდან სულ რამდენიმეა, არასდროს რომ არ გავიწყდება და „ლილი“ უთუოდ მათ შორისაა.

დამატებითი რჩევა:

საგრილობლად პოეზიაც კარგია. გირჩევთ ანდრეა გიბსონს. სულ ახლახან გარდაიცვალა და თუ მის ინტერვიუებსაც მოუსმენთ, მიხვდებით, რამხელა დანაკლისია მისი გარდაცვალება, მხოლოდ ლიტერატურისთვის კი არა, ცხოვრებისთვისაც…

სტუდენტებს ვკითხე, რა სმენოდათ სიცილიის შესახებ. უმრავლესობამ ერთადერთი სიტყვა მითხრა:

– მაფია…

დიახ, მაფია სიცილიაზე ჩაისახა და განვითარდა. კიდევ რამე მითხარით-მეთქი. სხვა ვერაფერი თქვეს.

აი, მაგალითად, არქიმედე მშობლიურ ქალაქ სირაკუზას ამობურცული სარკეებით იცავდა, იცოდით?

„სიცილიური თავდაცვა“? ჭადრაკში არ არის? დიახ, არაბების მრავალხნიანი ბატონობის გავლენით, შუა საუკუნეებში სიცილია ჭადრაკის ცენტრი იყო.

ხმელთაშუა ზღვაში მდებარე სიცილია ერთი დიდი კუნძულია. გასაგებია, რომ დღეს იტალიის ნაწილია. მანამდე, სიცილიის დასაკუთრება სცადა ყველამ, მაგ. ვიკინგებმა. აი, სად სიცილია და სად დანია, მაგრამ არ დაეზარათ.

ჩვენს ერამდე მერვე საუკუნეში ბერძნები კუნძულს სამკუთხედის ფორმის გამო „სამკუთხედს-ტრინაკრიუმს“ ეძახდნენ. ზაფხული ძალიან ცხელი და მშრალია. ზოგჯერ კუნძულს „სიროკო“-საჰარის ქარი სტუმრობს. ადრე სიცილიაზე ბევრი ტყე ყოფილა, მერე რომაელებსა და სხვა კოლონიზატორებს აუჩეხიათ, რათა სასოფლო სამეურნეო მიწებად გადაეკეთებინათ.

კუნძულის 80% ბორცვები და მთებია, რომელთა უმაღლეს წერტილად ვულკანი „ეტნა“ ითვლება. ეს კუნძული ისტორიული მონაცემებით 200-ზე მეტჯერ ამოფრქვეულა. დღესაც აქტიურია და მისი სიმაღლე სულ იცვლება. ძველბერძნულ მითებში ნაყოფიერების ქალღმერთი პერსეფონე ჰეპესტოსმა სიცილიაზე მოიტაცა და მიწისქვეშა სამყაროში წაიყვანა.

ეტნა ჰეფესტოსის სამჭედლოს ჩიბუხია. პერსეფონე ყოველ წელს ბრუნდება მიწაზე და თან ბუნების გამოღვიძება მოაქვს. ბერძნებმა კუნძულზე ყოფნისას მონეტის გამოშვება დაიწყეს, ეს იყო მედუზას თავი, საიდანაც სამი მორბენალი ფეხი გამოდიოდა. ეს ფეხები სამკუთხედ კუნძულს და ბუნების მუდმივ მოძრაობას ასახავდნენ. ეს სიმბოლო დღესაც ამშვენებს სიცილიის დროშას.

წეღანაც ვახსენე, მათემატიკის ფუძემდებელი არქიმედე სიცილიელი გახლდათ. დაიბადა და გარდაიცვალა სირაკუზაზე – სიცილიის მთავარ ქალაქში. ეს ბერძნების ერთ-ერთი მთავარი ქალაქიც იყო მისინას შემდეგ. ჩვ. წ.ა. მესამე საუკუნეში, არქიმედეს დროს, სირაკუზა ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ ბერძნულ ქალაქად ითვლებოდა. გასაგებია, რომ ბერძნები კოლონიზატორები იყვნენ, მოვიდნენ, დაიპყრეს და იპარპაშეს. თუმცა, თეატრები, ტაძრები, წყალგაყვანილობა, ყველაფერი უმაღლეს დონეზე ჰქონდათ მოწყობილი. აი, სიმშვიდე არ ჰქონიათ. ბერძნული ქალაქი სახელმწიფოები მუდმივ ომში იყვნენ კართაგენლებთან.

„კართაგენი უნდა დაინგრეს“ – გსმენიათ, არა? ეს კატონ უფროსი გუგუნებდა რომის სენატში. ჰოდა, მანამდე იბუბუნა, სანამ მესამე პუნიკური ომი არ წამოიწყო. პუნიკური ომები (ძვ. წ. 264-ძვ.წ. 146) რომსა და კართაგენს შორის მძვინვარებდა. რომაელები კართაგენლებს პუნებს უწოდებდნენ, აქედან მოდის ეს სიტყვაც „პუნიკური“.

პირველი პუნიკური ომი კი სწორედ სიცილიის დასაპყრობად გაიმართა. მეორე პუნიკური ომის დროს რომაელებმა სირაკუზას ალყა შემოარტყეს. არქიმედე მშობლიური ქალაქის დაცვას ხელმძღვანელობდა. შექმნა სხვადასხვა მოწყობილობები, მათ შორის უზარმაზარი კაუჭი, რომელიც დიდ ზამბარებზე ტრიალებდა – „არქიმედეს ბრჭყალი“. ეს მოწყობილობა მტრის გემებს იღებდა წყლიდან და შორს მოისროდა ხოლმე. ლეგენდის თანახმად, მან ასევე შექმნა უზარმაზარი ამობურცული სარკე (სარკეები), რომლებიც მზის სხივებს ირეკლავდნენ და მტრის ხომალდების აფრებს ცეცხლის ალში ხვევდნენ. სხვები ამბობენ – რა სარკეებიო, კაცო, „ბერძნულ ცეცხლს“ უშენდნენ სირაკუზადანო.

სირაკუზა მაინც აიღეს. 78 წლის არქიმედე თავის სახლში მორიგ ნახაზზე მუშაობდა, როცა მასთან რომაელი ჯარისკაცი შეიჭრა. არქიმედემ დაუყვირა: „Noli turbare circulos meos“, რაც ნიშნავდა, ხელი არ ახლო ქვიშაზე ჩემს წრეებს. ჯარისკაცმა ან ვერ გაიგო, რა უთხრეს, ან ნეტა ერთი შენო, იფიქრა და ადგილზე განგმირა არქიმედე.

სიცილია პირველი რომაული პროვინცია იყო. იგი შემდეგი 600 წლის განმავლობაში რომს ამარაგებდა მარცვლით, ზეთის ხილითა და ღვინით. რომაელების პატრონობა სიცილიაზე იქ არაბების მისვლით დასრულდა. არაბებს იმ დროისთვის ჩრდილოეთ აფრიკა უკვე დამორჩილებული ჰქონდათ.

826 წელს ვინმე ევფიმიუსმა, რომელიც სიცილიაზე ბიზანტიის ჯარებს ხელმძღვანელობდა, ერთი მონაზონი შეიყვარა. მანამდე ცოლი მოკლა და ეს მონაზონი აიძულა, მისი ახალი ცოლი გამხდარიყო. იმდროინდელმა იმპერატორმა მიხეილ მეორემ რომ ეს შეიტყო, გაბრაზდა, ქორწინება ბათილად ცნო და ევფიმიუსს ცხვირი მოაჭრა. ესეც აფრიკაში გაიქცა, იქ არაბებს ამბავი მიუტანა. იმათაც რა ენაღვლებოდათ, საბაბი ნახეს და სიცილიისკენ დაიძრნენ. 902 წელს მთელი სიცილია არაბების ხელში გადავიდა. პალერმო კი სიცილიური ემირატის დედაქალაქი გახდა. ევროპამ შაქარი მანამდე ვერ გაიცნო, სანამ კოლუბმმა ამერიკა არ აღმოაჩინა. აი, სიცილიაზე კი ძველი დროიდან იცოდნენ შაქარი.

მეთერთმეტე საუკუნეში, სიცილია არაბებს ნორმანდიელებმა წაართვეს. ამავე დროს, ბიზანტიელებს იტალიის სამხრეთი მოსტაცეს. წარმოიქმნა სამეფო – სიცილია, რომელიც 12-ე საუკუნეში ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი და პოლიტიკურად გავლენიანი ევროპული სახელმწიფო გახდა. სიცილიის მეფე ფლობდა აფრიკის ნაწილს და იტალიური „ჩექმის“ ნახევარს. ანჟუს მეფე კარლოს პირველმა სცადა სიცილიის მეფის დაჩაგვრა, მაგრამ არ გამოუვიდა, აჯანყებამ ჩაახშო მისი მცდელობა.

ზემოთ დავწერე სიცილია მარცვლეული კულტურების სერიოზული მწარმოებელი გახდა-მეთქი. ალბათ, აქედან არის იმის გავლენაც, რომ შემდეგ ამ მარცვლეულიდან ბლომად პასტა დაამზადეს.

წარმოვიდგინოთ, რომ პასტის (იგივე მაკარონის) სალათას გეახლებით. შემადგენლობა – მაკარონი, მაიონეზი, ძმარი, ბოსტნეული, მდოგვი. ფაქტობრივად ნარევი გამოვიდა. ეს ნიშნავს, რომ შედგება ბევრი კომპონენტისგან, სადაც თითოეული მათგანი ინარჩუნებს თავის ქიმიურ თვისებებსა და შედგენილობას.

ასეთივე ნარევის მაგალითად შეგვიძლია დავასახელოთ ტალახი, სადაც წყალი და მიწაა შერეული, მაგრამ თითოეულს თავისი შემადგენლობა შენარჩუნებული აქვს, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ მიწის რაღაც კომპონენტები შეიძლება წყალში გაიხსნას.

ან, მაგ. გოგირდსა და რკინას თუ უბრალოდ ერთმანეთში შევურევთ, მხოლოდ ნარევს მივიღებთ.

და თუ გავაცხელებთ, უკვე ახალო ნაერთი წარმოიქმნება.

აი, მაკარონის სალათა კი ნარევების ნარევი გამოდის, რადგან მაგ. მაიონეზი და მდოგვი, თავად წარმოადგენენ ნარევებს. ე.ი. სამი ტიპის ნარევი შეიძლება გამოვყოთ ამ სალათაში – ხსნარი, კოლოიდი და სუსპენზია. სუსპენზიის მაგალითად მდოგვი მოვიყვანოთ, რადგან ძირითად ფაზაში შეინიშნება მსხვილი შემადგენელი ნაწილაკები – მდოგვის მარცვლები, წიწაკა, სანელებლები, ძმარი და წყალი. ხსნარის შემადგენელი ნაწილაკები მცირე ზომისაა და ფაქტობრივად შეუიარაღებელი თვალით არ ჩანს. მაგ. ძმარი არის ხსნარი, სადაც ძმარმჟავას მოლეკულები შერეულია წყლის მოლეკულებთან. მოლეკულების თვისება არ არის შეცვლილი, უბრალოდ ერთიანად არიან ერთმანეთში გადანაწილებულნი. მარილის წყალხსნარი, ასევე ჭეშმარიტი ხსნარის მაგალითია. კოლოიდები ხსნარებსა და სუსპენზიას შორის შუალედურ ადგილზეა. მაიონეზს დავამზადებთ, თუ ავიღებთ ზეთს, წყალს (და ესენი ერთმანეთს ვერ შეერევიან), თუმცა ემულგატორის მეშვეობით მათი გაერთიანება შეიძლება. მაიონეზის შემთხვევაში ეს ლეციტინია, რომელსაც კვერცხი შეიცავს. ათქვეფილი ნაღები, თმის ლაქი, ქაფპლასტი, ჟელე ასევე კოლოიდები არიან. ახლა, თუ სალათაში შემავალ ბოსტნეულს ჩავშლით ნაწილებად, უამრავი ორგანული თუ არაორგანული ნივთიერება გამოგვივა, რომლებსაც ამ კერძში თავისი პირვანდელი თვისება და შედგენილობა აქვთ შენარჩუნებული. მაგ. აქ იქნება რთული ნახშირწყლები, ცილა ფერმენტები, ვიტამინები და წყალი.

ქიმიურად უკვე ეს ნივთიერებები ჩვენს საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში განაგრძობენ გარდაქმნას.

და… თუ თქვენ მეტყვით, რომ ასეთი სალათა მაიონეზის გამო არაჯანსაღია ან კიდევ შეიძლებოდა სხვა ინგრედიენტების დამატება….

მე გიპასუხებთ:

„Noli turbare circulos meos“, რაც ნიშნავს, ხელი არ ახლო ქვიშაზე ჩემს წრეებს.

ოღონდ, არქიმედესავით არ მომკლათ, თქვენი ჭირიმე…

ცოდნის შეჯამება სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, ხოლო შემაჯამებელი დავალების სწორად დაგეგმვა და წარმართვა – მუდმივი გამოწვევა მასწავლებლისათვის. გამოწვევა მდგომარეობს მის მრავალშრიანობაში, რადგან იგი გულისხმობს არამხოლოდ კურიკულუმის შესაბამისი დავალების მომზადებას მოსწავლეებისათვის, არამედ თავად ამ დავალების შინაარსის გათვალისწინებას, გარემოს შერჩევას, მოსწავლეთა/მშობელთა ინფორმირებას, სათანადო შეფასების რუბრიკის მომზადებას, პროცესის წარმართვას და შედეგების რეფლექსიას. ამ პროცესის დახვეწა – შეფასების სისტემის ვერიფიკაცია-ვალიდაციის ნაწილია. ის ასევე დიდ მნიშვნელობას იძენს იმ საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის, რომლებმაც ეროვნული სასწავლო გეგმით შემოთავაზებული შეფასების მეორე მოდელი აირჩიეს და შემაჯამებელი დავალების კომპონენტს მნიშვნელოვანი წილი მიანიჭეს.

აღნიშნულ სტატიაში წარმოგიდგენთ უცხო ენის საგნობრივი ჯგუფისათვის მეტად აქტუალურ თემას, რომელიც ეხება ზეპირმეტყველების (Speaking-ის) კომპეტენციის შეფასებას მოსწავლეთა მრავალრიცხოვან ჯგუფებში. პრაქტიკული კვლევა, რომელსაც მიმოვიხილავთ, განხორციელდა ქალაქ ქუთაისში, სსიპ 30-ე საჯარო სკოლაში ინგლისური ენის კათედრაზე, მასწავლებლისა და კათედრის ხელმძღვანელის – სალომე ორმოცაძის მიერ და წარმოადგენს კარგ ნიმუშს სკოლაში არსებული საჭიროებების იდენტიფიცირების, მასზე ეფექტურად რეაგირების, ინტერვენციების დაგეგმვისა და შემდგომი გაუმჯობესებისთვის. ის წარმოადგენს სკოლაში 2024-2025 სასწავლო წელს ფოკუსირებული თვითშეფასების ფარგლებში შეფასების სანდოობისა და ვალიდობის გაზრდის მიზნით განხორციელებული მასშტაბური კვლევების ნაწილს. ასევე უკვე წარმატებული პრაქტიკა შეიძლება მაგალითის მიმცემი გახდეს სხვა ანალოგიური საჭიროების მქონე სკოლისთვის.

ზოგადი პრობლემის მიმოხილვამდე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ უცხო ენაში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასება მრავალ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული. ზეპირმეტყველების კომპეტენციის მნიშვნელობა ენის შესწავლაში დიდია. ის წარმოადგენს კომუნიკაციის უმთავრეს მექანიზმს და მოიცავს არამხოლოდ თეორიულ ცოდნას გრამატიკისა და ლექსიკის მიმართულებით, არამედ წარმოთქმას, ინტონაციას, ტემპს, რეაქციას საუბრისას და სხვ. მაგალითად, British Council-ის კვლევების მიხედვით ინგლისისა და შოტლანდიის ზოგიერთ სკოლაში უცხო ენას ასწავლიან მასწავლებლები, რომლებსაც არ აქვთ ენის საკმარისი ცოდნა ან გავლილი არ აქვთ კვალიფიკაციის ამაღლების კურსები. ასევე ბევრ მასწავლებელს არ აქვს სათანადო მეტყველების უნარები, რაც ამცირებს მათ თავდაჯერებულობას და აფერხებს მოსწავლეებთან კომუნიკაციას. შესაბამისად, ამ პირობებში მასწავლებლები ხშირად გადადიან გრამატიკაზე ორიენტირებული სწავლების მოდელზე, რაც ზღუდავს მოსწავლეების კომუნიკაციური უნარების განვითარებას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ზეპირმეტყველების კომპეტენციასთან დაკავშირებული პრობლემები უცხო ენის სწავლებისას პრობლემას წარმოადგენს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ბარიერები, რომლებიც უკავშირდება ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებს (ენის შფოთვა და ნაკლები თავდაჯერება), ლინგვისტურ სირთულეებს (ლექსიკის სიმცირე და გრამატიკული სისუსტე), პრობლემებს გამოთქმასა და ინტონაციასთან დაკავშირებით და პრაქტიკის ნაკლებობას. პრაქტიკის ნაკლებობა მაინც ერთმნიშვნელოვნად შეიძლება გამოიყოს, რადგან ის წარმოადგენს გასაღებს ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებთან და ლინგვისტურ სირთულეებთან მიმართებით, მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებლები საგაკვეთილო პროცესის დროს აქტიურად მიმართავენ დიალოგების, დებატებისა და სხვა ტექნიკებს, რაც მოსწავლეებს აიძულებს აზრი ჩამოაყალიბონ უცხო ენაზე.

მსგავსი საჭიროებების იდენტიფიცირება მოახდინეს მასწავლებლებმა სსიპ ქალაქ ქუთაისის 30-ე საჯარო სკოლაში 2023-2024 სასწავლო წლის ბოლოს. ამას ამყარებდა სადირექტორო და დიაგნოსტიკური შეფასების შედეგები და მშობელთა უკუკავშირი. საბაზო-საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა მნიშვნელოვან ნაწილს უჭირდა ინგლისურ ენაში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული ბარიერების დაძლევა, სხვადასხვა თემაზე აზრის ჩამოყალიბება და სწორი გამოთქმის/ინტონაციის გამოყენება. 2024-2025 სასწავლო წლის დასაწყისში დაიგეგმა კვლევა მოსწავლეებში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული პრობლემების იდენტიფიცირებისა და ინტერვენციების დაგეგმვის მიზნით. განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა მიენიჭა შემაჯამებელი დავალების ნაწილში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას, რადგან სკოლა შეფასების მეორე მოდელის მიხედვით მუშაობს.

კვლევაში პრობლემის შესწავლისას გამოყენებულ იქნა გამოკითხვა მოსწავლეებთან და ჩაღრმავებული ინტერვიუები მასწავლებლებთან. მასწავლებლებმა აღნიშნეს, რომ შემაჯამებელი დავალების დროს ზეპირმეტყველების კომპეტნეციის შეფასება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. მრავალრიცხოვანი მოსწავლეების პირობებში ერთი მასწავლებელი ერთ საგაკვეთილო დროში ვერ ახერხებდა მსგავსი ტიპის შემაჯამებლის ეფექტურად წარმართვას. გარდა ამისა, მასწავლებლის მიერ მოსწავლეებთან შემაჯამებელზე ზეპირი კომუნიკაცია შეფასების სანდოობასაც აყენებდა კითხვის ნიშნის ქვეშ.

ყველა ზემოაღნიშნული რისკის დაზღვევის მიზნით, სკოლამ დაგეგმა ინტერვენცია, რაც გულისხმობდა ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას ინგლისური ენის საერთაშორისო გამოცდების პრინციპით – სკოლამ შეიძინა გარკვეული რაოდენობის ყურსასმენი, რომლის გამოყენებითაც მოსწავლეს შეეძლო მოესმინა შეკითხვა, ჩაეწერა პასუხი და აეტვირთა შესაბამის პლატფორმაზე.

ინვენტარის შეძენის შემდეგ ინგლისური ენის პედაგოგმა, სალომე ორმოცაძემ დაიწყო შესაბამისი პლატფორმის მოძიება. განხილულ იქნა სხვადასხვა ვარიანტი, ისეთები, როგორებიცაა: Sanako Lab 100 პროფესიონალი და მრავალმხრივი ფუნქციონალით, Robotel Smart Class, Flipgrid და სხვა. მთავარ მოთხოვნას, რომ ეს პლატფორმები ყოფილიყო საკლასო სივრცეში კომფორტულად გამოსაყენებელი, ყველა ვერ აკმაყოფილებდა. ზოგი მათგანი იყო ნაკლებად ავტომატიზებული და უფრო მეტად ხელით მუშაობას საჭიროებდა. საბოლოოდ შეირჩა ონლაინპლატფორმა – Vocaroo, რომელსაც აქვს ფუნქცია, ჩაიწეროს მოსაუბრის ხმა, მოახდინოს მისი გაზიარება ლინკით და ჩამოიტვირთოს ჩანაწერი. აღნიშნული პროგრამა ჩაშენდა Google forms-ში. ამავე form-ში ჩაშენდა აუდიოფაილის ლინკი, რომელიც ატვირთული იყო დრაივზე. ასეთი ფორმით წარმოდგენილი დავალება ტექნიკურად მოსახერხებელი იყო, როგორც მოსწავლის იდენტიფიცირებისათვის, ისე აუდიოფაილებთან წვდომისათვის.

სამიზნე ჯგუფად შეირჩა მე-9 კლასი, რომელზეც მომდინარეობდა კვლევა. კლასი წარმოდგენილი იყო მოსწავლეთა განსხვავებული ენობრივი კომპეტენციებით. მასწავლებელმა კარგად მოამზადა კლასი, მისცა რა მათ დეტალური ინსტრუქცია, როგორ გამოეყენებინათ რესურსი.

პლატფორმის მომზადების შემდეგ პედაგოგმა შეარჩია ტესტის შინაარსი, რომლის მიზანიც იყო მოსწავლეთა ცოდნის ჯამურად შეფასება მე-4 თემატური ერთეულის (Unit) ფარგლებში. შექმნის პროცესში გათვალისწინებული იყო ე.ს.გ.-ის მოთხოვნები და თემატიკა, განსაზღვრული კონკრეტული კლასის საგნობრივი სტანდარტით. ტესტის ამოცანები მომზადდა ისე, რომ მოსწავლეს არ სჭირდებოდა მხოლოდ ტექსტიდან მექანიკურად გადმოტანილი ცოდნა. კითხვები დაეფუძნა ცნებებს (concept-based learning), რაც ითვალისწინებდა შესწავლილი თემის ღრმა გაგებას და არა ზედაპირულ რეპროდუქციას. ასევე შემუშავდა შეფასების რუბრიკა უშუალოდ ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებისათვის.

უშუალოდ შემაჯამებლის პროცესი გამოიყურებოდა შემდეგნაირად: მოსწავლეს პირადი ინფორმაცია შეჰქონდა Google Forms-ში, კითხულობდა ჩაშენებულ ფაილს, ისმენდა მოსასმენ მასალას და გადადიოდა Vocaroo-ს პლატფორმაზე. შემდგომ ამისა, წერდა კონკრეტული კითხვის პასუხს აუდიოფაილად (საუბრობდა კონკრეტული შეკითხვის პასუხზე), აკოპირებდა კითხვის ლინკს და ავსებდა ისევ Google Forms-ის შესაბამის ველში. უფრო ცხადად რომ წარმოვიდგინოთ, მას სჭირდება მაუსის მხოლოდ სამჯერ დაწკაპუნება ფაილის მოსმენის შემდეგ – პროგრამის გახსნა, პასუხის ლინკის დაკოპირება და Google Forms-ში ჩასმა.

ინტერვენციის შემდეგ გაანალიზდა მიღებული შედეგები. მსგავსი მეთოდით ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შემოწმებას ტრადიციულისგან განსხვავებით დიდი უპირატესობა აქვს დროის მენეჯმენტის თვალსაზრისით – ერთ გაკვეთილზე შესაძლებელია თუნდაც 100 მოსწავლის ჩაწერა. მასწავლებელს კი საშუალება აქვს მოუსმინოს ჩანაწერს ნებისმიერ დროს. ასევე მინიმუმამდეა დაყვანილი მასწავლებლის მხრიდან შეფასებაში ჩარევის რისკი (მაგ. წახმარება, სიტყვის შეხსენება და ა.შ.). მოსწავლეს შეუძლია მოუსმინოს საკუთარ ჩანაწერს და გამოიყენოს თვითშეფასებისათვის – გააუმჯობესოს შედეგები და იყოს ფოკუსირებული მხოლოდ ლინგვისტურ ხარისხზე. რისკების ნაწილში იდენტიფიცირდა შებოჭილობა, ტექნიკური პრობლემები და ინტერაქციის ნაკლებობა რეალურ გარემოში. აქვე უნდა განიმარტოს, რომ ყველა შემაჯამებელი ვერ ჩატარდება მსგავსი მეთოდით, თუმცა ზეპირმეტყველების უნარის შემოწმებისთვის მნიშვნელოვანი პროგრესი ცალსახაა.

მომავალი წლისთვის სკოლა გეგმავს პლატფორმის გამარტივების მიმართულებით მეტ მუშაობას და სავარჯიშო ჩანაწერების ეტაპის დამატებას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ადმინისტრაციის მხარდაჭერა და მოტივაცია, რაც არამხოლოდ თეორიულ მხარდაჭერაში, არამედ პრაქტიკულ ნაბიჯებშიც გამოიხატა (პლატფორმის მოძიება და შერჩევა). რაც შეეხება მოსწავლეთა უკუკავშირს, სანიმუშოდ გთავაზობთ რამდენიმე ნაწყვეტს მათი შეფასებებიდან:

„ჩემი აზრით, სახალისო იყო, ძალიან კარგი საშუალება იყო ინგლისურის საუბრის დონის გასაზრდელად. ყურსასმენების პრობლემა არ მქონია, არ ისმოდა გარედან ხმა, მხოლოდ მცირე ბუტბუტი“;

„მე მომეწონა პროცესი. სასიამოვნო იყო რაღაც ახლის გამოცდა. ჩემთვის ეს უკეთესი იყო, ვიდრე მხოლოდ რაღაც ტესტის წერა. უფრო კარგად შეუძლია მასწავლებელს, გაიგოს ბავშვის ცოდნა, რადგან აქ გადაწერა და რამე ეგეთი რაღაც არ შეგიძლია“;

„ჩემი აზრით, უცხო ენაში ყველაზე მთავარი ბარიერი საუბარია. ამიტომ, ჩემი აზრით, ძალიან კარგი აქტივობა იყო. ცოტა ტექნიკური პრობლემები იყო, მაგრამ რადგან პირველია და სატესტო, მომავალში გამოსწორდება“.

შენიშვნა: ფოტოს გამოქვეყნების სტანდარტი დაცულია საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.

ერთ ზღაპარში პერსონაჟი თავის დაკარგულ დას ეძებს. ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას გადაივლის და მიაგნებს კოშკს, სადაც მისი და ჰყავს ავსულს გამოკეტილი. ანტაგონისტი უამრავ ურთულეს დავალებას აძლევს, ოღონდ კი ტყვე არ გაათავისუფლოს. მთავარი გმირი ყველა დაბრკოლებას გადალახავს და ჯადოქარი მას ოთახში შეიყვანს, სადაც და დახვდება, მაგრამ ეს ბოლო ამოცანა ყველაზე რთული აღმოჩნდება: დასთან ერთად ოთახში უამრავი გოგონაა, მასავით ჩაცმული და მისი მსგავსი. ბიჭს უწევს, ამ უამრავი ერთნაირიდან თავისი და ამოარჩიოს, სხვაგვარად მარცხისთვის არის განწირული. აქ იწყება ამბავი: ყველა ერთნაირად იქცევა, ერთი მიატრიალებს თავს – დანარჩენებიც მიტრიალდებიან, ერთი გაიხედავს – სხვებიც მას ბაძავენ… პროტაგონისტი საგონებელშია. მაგრამ, აი, ხდება რაღაც განსხვავებული, ბიჭი ამჩნევს, რომ ყველანი ჰაერში ასოების მოხაზვას იწყებენ, მაგრამ მხოლოდ ერთი წერს: „ეს მე ვარ“. დანარჩენები უბრალოდ იმეორებენ მის ქცევას და გაურკვევლად, უმისამართოდ ამოძრავებენ ხელებს. ეს გახდება გამარჯვების მომტანი – ყმაწვილი ათას ერთნაირ არსებაში ამოიცნობს დას და ბოროტის კლანჭებიდან დაიხსნის, ყალბისა და ნამდვილის ერთმანეთისგან გარჩევის უნარი დაეხმარება, სიკვდილს გადაარჩინოს ყველაზე ძვირფასი.

ასეა ჩვენს სინამდვილეშიც – ხშირად გვიწევს ცრუსა და ნამდვილის ერთმანეთისგან გარჩევა, რაც უმეტესად სულაც არ არის ადვილი.

ეს ზღაპარი განსაკუთრებით აქტუალური ხდება ჩვენს დროში – ინფორმაციის ეპოქაში, როცა ყალბთა შორის ჭეშმარიტის ამორჩევა ხშირად გაცილებით ძნელია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.

დღეს, როცა ყველა ადამიანს (და არა მხოლოდ ადამიანს – ხელოვნურ ინტელექტსაც) შეუძლია ინფორმაციის გავრცელება, ყოველდღიურად ვაწყდებით ზღაპარში აღწერილი სცენის ციფრულ ანარეკლს. სოციალური ქსელები, ახალი ამბების ვებგვერდები, ვიდეოპლატფორმები – ყველა ივსება ერთნაირი შინაარსით, იმეორებს ერთმანეთს ვიზუალურადაც, ტექსტითაც და აზრობრივადაც.

პრობლემა ის არის, რომ ამ ნაკადში ჭეშმარიტი ინფორმაცია (ზღაპრისეული ნამდვილი და) ადვილად შეიძლება ჩაიკარგოს იმიტაციებს შორის, რომლებიც ან განზრახ გვატყუებს, ან, უბრალოდ – გაუაზრებლად იმეორებს.

დეზინფორმაცია და მითები, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ვიზუალურად და ემოციურად „დამაჯერებლადაა“  შეფუთული, ხშირად იმარჯვებს. სოციალური მედიის ალგორითმები უპირატესობას ანიჭებს იმას, რაც მარტივად ვრცელდება, რაც ძლიერ ემოციებს აღძრავს. მაგრამ ეს ყოველთვის არ არის ჭეშმარიტება.

ზღაპრის მსგავსად, ყველაფერი „ერთნაირი“, არცთუ იშვიათად, ცარიელი იმიტაციაა. მხოლოდ დაკვირვება, განსჯა და კითხვების დასმა შეიძლება დაგვეხმაროს ნამდვილის ამოცნობაში.

და მაინც, როგორ ამოვიცნოთ „ნამდვილი“?

ზღაპრის გმირის გამარჯვება ეფუძნება არა ჯადოქრობას, არამედ ყურადღებას: მან დაკვირვებულობის წყალობით შეამჩნია ის, რაც სხვებისთვის შეუმჩნეველი დარჩებოდა: მხოლოდ ერთი არსება არ იმეორებდა ქმედებას მექანიკურად, არამედ ქმნიდა აზრს – „ეს მე ვარ“.

ასევეა რეალურ ცხოვრებაშიც. საწუხაროდ, ამ პრობლემას ხშირად ვხვდებით ჩვენს მოსწავლეებთანაც, რომლებსაც, გამოუცდელობის გამო, უფრო მეტად უჭირთ სიყალბესთან გამკლავება.

დღეს, ციფრულ ეპოქაში, ჩვენც ვდგავართ ოთახში, რომელიც სავსეა ასობით „ინფორმაციული ტყუპისცალით“. ყველაფერი ერთმანეთს ჰგავს: ათეულობით სტატია ერთ თემაზე; ფოტოები, რომლებიც განსხვავებულ კონტექსტში მეორდება; ვიდეოები, რომლებიც ემოციებს აღძრავს, მაგრამ არასწორად წარმოგვიდგენს სინამდვილეს…

ამ ყველაფერში რთულია ნამდვილის ამორჩევა. ყველა იმეორებს, ეს მე ვარო, მაგრამ მხოლოდ ერთი ქმნის აზრს, ატარებს შინაარსს. ისევე, როგორც ზღაპარში, ყალბისა და ნამდვილის გარჩევის უნარი გადამწყვეტია გადარჩენისთვის.

როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ამ „ოთახში“ სწორად ორიენტირებაში?

ვასწავლოთ დაკვირვება სიღრმისეულზე და არა მხოლოდ ფორმაზე: ვასწავლოთ, რომ ინფორმაციის შეფასებისას მნიშვნელოვანია არა ის, როგორ გამოიყურება, არამედ რას ამბობს და რატომ ამბობს.

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა იმეორებს მოძრაობას, მაგრამ მხოლოდ ერთი ქმნის შინაარსს – წერს: „ეს მე ვარ“.

ვასწავლოთ მუშაობა წყაროზე – ვინ ჰყვება ამბავს? ვასწავლოთ მოსწავლეებს, დაასრულონ კითხვა: „საიდან მოდის ეს ინფორმაცია და რატომ მითხრეს ეს?“

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა ერთნაირი ჩანს, მაგრამ ნამდვილობის მოწმობა მხოლოდ ერთს აქვს – მისი მოქმედება არა მექანიკური, არამედ შეგნებული, გააზრებულია.

ვასწავლოთ ფაქტების გადამოწმება – სოციალურ მედიაში გავრცელებული ამბების გადამოწმება მასწავლებლის ხელმძღვანელობით უნდა იქცეს ჩვეულ პრაქტიკად.

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყმაწვილი არ შეაცდინა მასობრივმა ქცევამ, დაკვირვებით გაარჩია ნამდვილი იმიტაციისგან.

ვასწავლოთ ემოციური გავლენის შეფასება – სტატიის ან პოსტის შეფასებისას ყოველთვის უნდა დავსვათ კითხვა: რატომ მემართება ასე? ცდილობს თუ არა ინფორმაცია, ჩემზე ემოციურად იმოქმედოს და არა მცოდნე ადამიანად მაქციოს?

გავიხსენოთ: ზღაპარში მხოლოდ ერთი გოგონა გადმოსცემს მესიჯს, დანარჩენები ცდილობენ, ცრუ რეაქციებით მიიზიდონ ბიჭი.

ვასწავლოთ მოსწავლეებს კრიტიკული კითხვების დასმა ინფორმაციის შესამოწმებლად: ვინ ავრცელებს ინფორმაციას? (წყაროს შეფასება) არსებობს თუ არა მტკიცებულება? (შინაარსის ღირებულება). ემოციურ გავლენას ახდენს წაკითხული? (მანიპულაციის გამოვლენა) შეგვიძლია თუ არა გადამოწმება? (ფაქტების დადასტურება) როგორ ემსგავსება ეს ინფორმაცია სხვა წყაროებს? (შედარებითი ანალიზი)

ზღაპრის გმირი მხოლოდ ფიზიკური დაბრკოლებების გადალახვით არ აღწევს მიზანს – ის სიღრმისეული დაკვირვებით, კრიტიკული ანალიზით, აზრის წაკითხვით იპოვის ძვირფასს და გაიმარჯვებს.

იგივე გვმართებს დღესაც – ბავშვსაც, ზრდასრულსაც, მასწავლებელსაც.

ჩვენ უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს, როგორ დააკვირდნენ და ამოიცნონ, როცა ყველა ამბობს: „ეს მე ვარ“.

შეგნებული კითხვა, დამოუკიდებელი ფიქრი და ფაქტების გამორჩევა არის ის გზა, რომელიც არა მარტო ინტერნეტში, არამედ ცხოვრებაში გვეხმარება „ნამდვილისა“ და „ყალბის“ გარჩევაში.

დღევანდელ სამყაროში, სადაც ასეულობით „ინფორმაციული ხმა“ ერთდროულად გვეძახის, ჭეშმარიტების ამოცნობა ხშირად ზღაპრულ გმირად გვაქცევს. ჩვენ, ამ პატარა ბიჭივით, ვდგავართ ოთახში, სადაც ყველას ერთი სახე აქვს, ყველა ერთნაირად იქცევა, ყველა ამბობს: „მე ვარ“. მაგრამ სინამდვილეში მხოლოდ ერთი ქმნის აზრს, ამჟღავნებს თავს და იმსახურებს ნდობას.

ჩვენი – მასწავლებლების, მშობლებისა და საზოგადოების – მისიაა, ვასწავლოთ მომავალ თაობას იმის დანახვა, რაც ზედაპირზე არ ტივტივებს. ვასწავლოთ მათ, რომ კრიტიკული აზროვნება თავისუფლების გზაა.

იმისთვის, რომ ბავშვმა ამოიცნოს, ვინ ამბობს: „ეს მე ვარ“, – უნდა შეეძლოს კითხვა, დაკვირვება, გაჩერება და ფიქრი.

მთავარი გმირივით, ჩვენც უნდა ვისწავლოთ ყალბისა და ნამდვილის გარჩევა. როცა ყველა ამბობს: „მე ვარ“, მხოლოდ დაკვირვებულ გონებას შეუძლია, ამოიცნოს ის ერთი, ვინც აზრს წერს ჰაერში. და თუ ამას ბავშვებსაც ვასწავლით, ისინი არ დაიკარგებიან ინფორმაციის ზღაპრულ, მაგრამ ხშირად დამაბნეველ ლაბირინთში – მათ ეცოდინებათ, როგორ იპოვონ ჭეშმარიტება მაშინაც კი, როცა ის ყველაზე ჩუმად ხმიანობს.