***

საუკუნის დასაწყისში, ქობულეთის ზღვისპირა კაფეში ერთი მხიარული გოგო მუშაობდა.  დაუვალებიათ, თუ ვერ იზეპირებ შეკვეთას, კეთილი ინებე და ჩაიწერეო. ეს გოგო პატარა ბავშვივით წერდა, ნელა და დიდი ასოებით, იმხელებით, რომ შეკვეთას ერთ გვერდზე ვერ ატევდა. საქმეს ართულებდა ისიც, რომ სამი პორციის შემთხვევაში, სამჯერ წერდა – „კატლეტი და პიურე“, ანუ „ტ“-ს დაწერა 6-ჯერ უწევდა. ტანს რომ მოხაზავდა, ღიმილით გამოგვხედავდა, თავი მარჯვნივ უნდა თუ მარცხნივო.

ჩვენც ვგულშემატკივრობდით, მაგრამ მარჯვენისა და მარცხენის გარჩევაც უჭირდა. არცერთი „ტ“ ერთმანეთს არ ჰგავდა. ამდენი შესაძლებლობა „ი“-ს და „ა“-ს ვერ ექნება, „ტ“ ქართული  ანბანის სამკაულია.

***

რუთო ყოფილა, წამლის ვაჭარი კულაშში. ბებიასთვის ხშირად გაუმართავს ხელი, როცა ბავშვებისთვის წამლის ფული არ ჰქონდა. ბოლოს სამტრედიის რკინიგზის სადგურში უნახავს ისრაელში გამგზავრებამდე და ორივეს უტირია. მამაჩემისგან ისიც მსმენია, შაბათობით ქრისტიანი ბავშვები კულაშში მიდიოდნენ და ებრაელებს საოჯახო საქმეებში ეხმარებოდნენ, იმათ შაბათი რომ შეენახათ. ღანირ-ქუტირამდე კულაშია, ჩემი ბავშვობის გზა აყვავებული ტყემლებით.

***

ქუჩაში დგას ქალი, მობილური მკვდარი ჩიტივით უჭირავს ხელში და ნერვიულად გაიძახის: დამეხმარეთ, დამეხმარეთ! სანამ მივუახლოვდებოდი, თვითონ წამოვიდა ჩემკენ: აი, თქვენ ახალგაზრდა ხართ, შედარებით, იქნებ დამეხმაროთ, ვეღარ ვრეკავ ვერსად, რაღაცაზე დამეჭირა ხელი. მოკლედ, ქალი მიწაზე იდგა და airplane mode-ზე მოუმართავს მობილური, ჯადო მარტივად ავხსენით და ავთოსთანაც დავრეკეთ. ვინც ჩემი და ტექნოლოგიების ამბავი იცის, არ გაუჭირდება იმის დაჯერება, რომ იმ წუთას მხოლოდ ერთი ქალის კი არა, სამყაროს მხსნელი მეგონა თავი.

***

ერთმა ოქრომჭედელმა სამაჯურის საკეტი გაკეთების ნაცვლად კიდევ უფრო გამიფუჭა. წამოსაღებად რომ მივედი და მკვდარი გველივით დამახვედრა, ნამეტანი უხეშად ვუპასუხე. წლების მერე იმ სახელოსნოსთან გავლისას გამახსენდა ეს ამბავი და შევუარე ბოდიშის მოსახდელად. შევედი თუ არა, დამესივნენ ხელოსნები, ვიცანი ჩემი დამაქცევარი და დავიწყე მობოდიშება. ამ კაცმა არც შენ მახსოვხარ, შვილო, და არც ამბავიო, მაინც რა იყო, რა მოხდაო. მოვუყევი, ასე იყო და ასე გითხარით-მეთქი. ამიხირდა, გაგიფუჭე – გაგიფუჭე, ეგ როგორღა მაკადრეო, დავცხეთ თავიდან და უფრო მაგრად ვიჩხუბეთ.

***

ერთხელ ამერიკელი ქალი გავიცანი, კომუნიკაციის სპეციალისტი. თბილისზე ვლაპარაკობდით, მაშინ აჭრელებული იყო აბაშიძის ქუჩა წარწერებით. მე ვერ ვკითხულობ, მაგრამ რაღაცას გეუბნებიან თინეიჯერებიო. მე ვუხსნიდი, რომ ზოგი წარწერა უხამსია, მაგრამ რადგან ახალი შეკეთებულია ფასადები, როგორც მატერიალურ ზიანს, ისე უფრო აღიქვამენ ამ უბნელები-მეთქი. რამდენჯერაც წაშლით, იმდენჯერ მოხატავენ, მაგრამ არსებობს მეორე გზაც – თუ ამას მავნებლობად აღიქვამთ და არ გსურთ, რომ დილაობით მოხატული კედლები დაგხვდეთ, დაიწყეთ იგივე უფროსებმაც, ისინი ამ სივრცეს გაეცლებიან და მერე შეათეთრეთო. ისე კი, ჯობია, კარგად წაიკითხოთ და პასუხებიც მზად გქონდეთო.

***

სულაც არ არის სასაცილო გასაბერი დელფინი პლაჟზე, მაგრამ ახლა წარმოიდგინეთ სასტუმროს ლიფტი, საკვამურივით ვიწრო. ვერაფრით თავსდება ერთი ოჯახი  –  წყვილი და ორი ბავშვი, საცურაო სამკლაურებით ხმელეთზე. ლიფტის კარი იღება და იკეტება, ამდენს საკუთარ თავზე ვერ ავიღებო. კაცი რჩება და მომდევნო რეისს ერთად მივყვებით. ცდილობს, სივრცე დამიტოვოს და გასაბერ დელფინს გულში იხუტებს. როგორც ლიფტში უცნობებს სჩვევიათ, ასვლისას ჭერს უყურებენ (ჩამოსვლისას  – იატაკს). ჩვენც ასე ვქენით.

***

გამოცდის დრო ამოიწურა. შენობდან თავჩაქინდრული ბიჭი გამოდის. ამდენი ხალხი რომ დაინახა, ცოტა მოერიდა და ქოჩორზე წაივლო ხელი. „მამაძაღლი ესა!“ – ჭიშკარზე მიყრდნობილმა კაცმა თავსაფრისხელა ცხვირსახოცით ოფლი მოიწმინდა. მერე ერთი თავით მაღალ შვილს ხელი გადახვია და ის დალაგებული ქოჩორი აუწეწა:

– ბიჯო, რა იყო, მეთვალყურედ დაგიტოვეს?!

ჩააბარებს, არ ჩააბარებს, მოესწრო მაინც.

***

წუხელ ჩაძინებამდე გონებაში ამომიტივტივდა პატარა, შავთმიანი გოგო – ტაიანა, რომელიც ჩემი ბავშვობის დროინდელი წიგნის პერსონაჟია. ცხადად აღვიდგინე ის გვერდიც, სადაც ტაიანა ჭიამაიას ეთამაშება. ალბათ ოცდაათ წელზე მეტია, ეს წიგნი აღარ მინახავს და არც ტაიანა გამხსენებია. ძილბურანი დიდი საბადოა. ტაიანას გახსენება კი არა, ჩაძინებისას მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებებიც მიმიღია და რთულ კითხვებზე პასუხიც მიპოვია. მთავარია ჩაავლო, სანამ ძილი წაგიღებს.

***

სტუდენტი გოგო ზის ავტობუსში, მუხლებზე უდევს დახურული წიგნი, თითი აქვს ჩაყოლებული და ბუტბუტებს: „მიზეზები გარე ფაქტორებში უნდა ვეძიოთ…“ ვიტანჯებით, არც ჩახედვა უნდა და ვერც იხსენებს ამ გარე ფაქტორებს. დაურეკავს ტელეფონი, შეწყვეტს მეცადინეობას და მერე იმავე ადგილიდან აგრძელებს:  „ვეძიოთ… ვეძიოთ…“, თ-ზე მკვეთრი მუხრუჭით. ისე ჩამოვედი, ამბავი ვერ ჩამოვიტანე.

***

“ეხლავე ჩავაქრობ ამ ოხერს, ძია. ბიჭობაში კი არ ვეწეოდი, ამ სიბერეში დავიწყე. ცოლს მარშუტკამ დაარტყა და მომიკლა, შვილები დამეფანტა. სულ მარტო ვარ და ამ მარტოობაში დავიწყე მოწევა. 4 შვილი მყავს და ყველანი საზღვარგარეთ, გოგოები დედის გასვენებაშიც ვერ ჩამოვიდნენ, საბუთები არა გვაქვსო. კი არ ვემდური, აქაც რა არი, აბა. უნდა წავიდნენ შვილები, მა რა უნდა ქნან. ეხლა მპირდებიან, აუცილებლივ ჩამოვალთო. 250 კილო ყურძენი ვიყიდე, ღვინო უნდა დავაყენო. 50-კაციანი სუფრა მაინც ხომ უნდა გავშალო, თვითონაც ბევრნი ვართ. ახალ წელს არ გადავაცილებთო. რა ვიცი, ჩამოვლენ ალბათ.”

***

მაშინ ჰორტენზიებს არ ვეძახდით. ვამბობდით, მარგალიტას ჭასთან ცისფრად რომ ყვავილობს, ის ბუჩქი. არც აბრეშუმა აკაციას ვამბობდით. ვიტყოდით, ხაბეიშვილების ჭიშკართან რომ დგას, ის ხე. არც ირმის რქა ვიცოდით. მივანიშნებდით, ფურნეს წინ ვარდისფერი ყვავილი რომ იცის, ის მცენარე. მერე მოვიდა ეგ სახელები, ბავშვობის რუკა როცა დავკარგეთ.

***

ჩამოიქუფრა და მშრალ ხიდზე ატყდა ამბავი. გაზეთებში ცალ-ცალკე ახვევდნენ ჭიქებს და თეფშებს, სამკაულებს ყუთებში ანაწილებდნენ – მძივები ერთში, საყურეები მეორეში. გამოჩნდა კაცი გია, რომელმაც ხელები ცისკენ აღაპყრო და თქვა: არ გაწვიმდება, ხალხო! ზოგმა ხელი აუქნია და საქმე განაგრძო, ზოგმა შენ გენაცვალეო. გადმოწვიმა. ცალ-ცალკე შეფუთვის დრო აღარ იყო და ერთიანად გადააფარეს მიწაზე გაფენილ ძველმანებს პარკი. თან თავისთვის ბურდღუნებდნენ: ეჰ, გია, გია, ეგ არი არ გაწვიმდებაო?!

***

ის ზაფხულები მომენატრა, ჩემი იმერელი ბებია რომ წაგვიყვანდა სოფლის კლუბში ინდური ფილმის სანახავად, წამოყრიდა პირველ რიგში მსხდომ ბიჭებს, პეტვრანი ბაღნები უნდა დავაჟინოო. თვითონ აივანზე დაჯდებოდა, მუხლზე დოქი ჰქონდა შემოდგმული, ზედ დამხობილი სტაქნით – წყალი თუ მოგინდენ, დამიძახეთო. სკამის საზურგეზე ჩვენი პატარა ჟაკეტები ეფინა, უკანა გზაზე არ გამიცივდეთო. ჭიშკართან მისულებს დაგვამშვიდებდა: „კინოა მაი, ბებია, კინო! ახლა ყველე კარგადაა და იცინიენ.“

***

ავლაბრის სახლში, სადაც ბებია ცხოვრობდა, კედელზე ძველი საათი ეკიდა. ამ საათს გავხედავდით ხოლმე, როცა რუბიკა დაგვპირდებოდა თქვენი ჯინსები ხუთი საათისთვის „დასტროჩკილიც“ მექნებაო და ჯიბეებზე მონტანას მარკებსაც მიაკერებდა; ან როცა არტიკა იტყოდა დედაჩემის ვერცხლის საყურეზე, ამოვარდნილი მარჯნის ჩასმას ათი წუთიც არ უნდაო; ან როცა ბებია მოითავებდა სახლის საქმეებს და გულს გაგვიხარებდა, წამოდით, „ვაენი გარადოკში“ ერთი საათით მაინც გავისეირნოთო. ახლა ბიძაჩემი ცდილობს, ძველი საათი საკუთარი ხელით შეაკეთოს. ის რომ ამუშავდება, ყველაფერი უკეთესად იქნება.

***

ბავშვობაში შოვში ვისვენებდით, სანატორიუმში მომღერალი ცოლ-ქმარი დადიოდა ბავშვების გასართობად. გარმონზე უკრავდნენ, მღეროდნენ და ჩვენც გვამღერებდნენ, თან რაღაც დიდ ჩამწერს დაატარებდნენ. ერთხელაც დაგვამღერებინეს – „მივალ, მივყვები თეთრი გზებით მე ჩემს ფარასა“ და სიმღერა რომ დავასრულეთ, მომღერალმა ქალმა მიკროფონით ჩამოიარა და ყველას ათქმევინა სახელი და გვარი, მე გამოვრჩი. პრინციპში დამსვენებელი ბავშვების გუნდში არც ვირიცხებოდი, ცოტა მოშორებით ვიდექი და ჩემთვის ვღიღინებდი. როდესაც მივხვდი, რომ ჩემკენ გამოვლას არ აპირებდა, მოვწყდი ადგილს, ამ ქალს მივვარდი და მიკროფონში ჩავძახე: „და მე, რუსიკო რუხაძე!“ წასვლის წინ ჩანაწერი მოგვასმენინეს, რომელიც ჩემი ყველაზე ხმამაღლა ნათქვამით სრულდებოდა. ახლაც მიკვირს, როგორ მოვიკრიბე გამბედაობა.

რომელია თქვენი ოცნების ქვეყანა, რომელშიც სიამოვნებით იმოგზაურებდით ან თუნდაც იცხოვრებდით? – ვეკითხები ხოლმე მოსწავლეებს მაშინ, როდესაც პირველად ვხვდებით ერთმანეთს. კლასის უმეტესობა ყოველთვის იაპონიას ასახელებს. რა გასაკვირია? ყველას სურს, ნახოს ქვეყანა, რომელიც ასეთი განვითარებული და ლამაზია. თუმცა ისიც სიმართლეა, რომ ასეთი ქვეყნები დღევანდელ მსოფლიოში არც ისე ცოტაა და, შესაძლოა, მართებულად გაგვიჩნდეს კითხვა, რატომ მიილტვიან ისინი მაინცდამაინც იაპონიისკენ. ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ძალიან მარტივია – იაპონია უკვე დიდი ხანია, რაც სერიოზულ გავლენას ახდენს დღევანდელ პოპკულტურაზე, რაც ძირითადად მანგითა და ანიმეთია განპირობებული. მანგა იაპონური კომიქსია, რომლის მიხედვითაც იქმნება ანიმე. მსოფლიოში ანიმეს პოპულარობა „ნარუტოზე“ (მოზარდების საყვარელი შოუ) გაცილებით ადრე დაიწყო. თუმცა აუცილებელია აღინიშნოს, რომ საქართველოში ყველაფერი „ნარუტოთი“ დაიწყო. შიგადაშიგ კი ბევრი რამ დაემატა – იქნება ეს სხვა ანიმე შოუები, ჰაიაო მიაძაკის, მაკოტო შინკაის თუ სხვა დიდებული რეჟისორების მიერ გადაღებული ფილმები.

ალბათ ბევრ თქვენგანს უფიქრია, რა არის ანიმეში ასეთი განსაკუთრებულიო. საქმე ის გახლავთ, რომ თუკი იტყვით, ანიმე არ მიყვარსო, ეს იგივეა, თქვათ, ფილმების ყურება არ მიყვარსო. ბევრ ზრდასრულს ანიმე მხოლოდ 500+-სერიანი ნინძების თავგადასავალი ჰგონია, არასერიოზულად მიაჩნია და მოზარდებს გულს სტკენენ. სინამდვილეში ანიმე ძალიან ფართო ცნებაა. თქვენ თავისუფლად შეგიძლიათ, მიაკვლიოთ თქვენთვის საინტერესო ჟანრს ანიმეში. ისევე როგორც ჰოლივუდის ფილმებში, ანიმეშიც არის საბავშვო და არასაბავშვო, კომედია, საშინელებათა, საი-ფაი, დრამა, საოჯახო და კიდევ უამრავი სხვა ჟანრის ფილმი. ხოლო ის, რაც ყველა მათგანს ერთად განსაკუთრებულს ხდის, ეს ესთეტიკაა, რომელიც, უცნაურია, თუმცა მხოლოდ ანიმესთვისაა დამახასიათებელი. თითქმის ყველა ანიმეში დევს იაპონური კულტურის, არქიტექტურის, სტილის, ისტორიის ელემენტები. სწორედ ასე, საყვარელი პერსონაჟების თავს გადამხდარი ამბებით აღწევს ყველა ეს დეტალი მოზარდების ცნობიერში და მათთვის ახლობელი ხდება. მოგვიანებით, როდესაც ხედავენ, რომ თითქმის ყველაფერი, რაც ანიმეშია, იაპონიის რეალობაცაა, რასაკვირველია, უნდებათ, რომ ის, რაც უყვართ, რეალურ ცხოვრებაშიც ნახონ და განიცადონ.

ჩემი პირველი ანიმე 2001 წელს ჰაიაო მიაძაკის მიერ გადაღებული ოსკაროსანი „მოჩვენებების მიერ გატაცებული“ იყო. მაშინ სულ არ ვიცოდი, რას ნიშნავდა ანიმე, ან სად იყო იაპონია. თუმცა ჩემს ბავშვურ მეხსიერებაში ღრმად დაილექა ყველაზე მცირე და ამავდროულად უმნიშვნელოვანესი დეტალები – ჰაში, სახლში ფეხსაცმლით არ შესვლა; ტყეები, სადაც პატარა ქვის ქანდაკებები დგას; უცნაურსახურავიანი სახლები, რომლებსაც გადასაწევი კარი აქვთ; ამოზნექილი ხიდები, მატარებლის სადგურები, ბრინჯის ნამცხვრები და ა.შ. მოგვიანებით, როდესაც „მოჩვენებების მიერ გატაცებულს“ უკვე დიდობაში ვუყურე, აღმოვაჩინე, რომ მისი შინაარსი დიდად არ მახსოვდა. ბავშვობაში ბევრი რამ ჩემთვის თურმე გაუგებარიც დარჩენილა, თუმცა უცვლელი იყო მცირე დეტალებით გამოწვეული სიხარულის განცდა, რამაც საბოლოოდ მიმახვედრა, თუ რა ვიპოვე ასეთი იაპონურ წიგნებში – ის, რამაც ბავშვობაში აღმაფრთოვანა და ინტერესი გამიღვივა.

ცხადია, ბავშვობაში უამრავ ანიმაციურ ფილმს ვუყურებთ. თუმცა რატომღაც სხვა ანიმაციური ფილმები ვერ ახერხებენ შეგაყვარონ თავიანთი ქვეყანა. ვფიქრობ, ამის მიზეზი ის არაა, რომ იაპონელები ჯადოქრები არიან. საქმე ის გახლავთ, რომ ისინი ინარჩუნებენ თავიანთ ავთენტურ სახეს და ყოველდღიურ ადგილებსა და საგნებს ისე ხატავენ ალბათ თვითონაც თავიდან უყვარდებათ.

როდესაც ეს თავად მაქვს გამოცდილი, რასაკვირველია, რთული აღარ არის, გავითავისო, რას და რატომ გრძნობენ მოზარდები. თუმცა სამწუხაროა, რომ ხშირად მსმენია დიდი ადამიანების სკეპტიკური დამოკიდებულება მათი შვილების, მოსწავლეებისა თუ ნაცნობების ამგვარ გატაცებაზე. ისინი ხშირად აგდებულად მოიხსენიებენ ანიმეს, ან მთლად უარესი – ამბობენ, რომ ახალგაზრდებს ბრძოლის სცენებით სავსე ანიმეს გამო ფსიქიკა უმახინჯდებათ და იაპონიით უაზროდ შეპყრობილნი ხდებიან. ზემოთ უკვე აღვნიშნე, რამდენ ჟანრს მოიცავს ანიმე და, ცხადია, ამ ჟანრების შერჩევაში მოზარდებს ყოველთვის შეგვიძლია დავეხმაროთ. რაც შეეხება იაპონიით შეპყრობას კი, ვფიქრობ, ეს არც ისე საგანგაშოა. ცოდნა არასდროსაა ზედმეტი, მით უფრო უცხო ქვეყანაზე. ის შესაძლებლობას გვაძლევს უკეთ გავეცნოთ კულტურას, ისტორიას და საერთოდაც, ინტერესები მომავალს მოვარგოთ.

სხვადასხვა ქვეყნის ისტორიისა და კულტურის შეცნობა, პირველ რიგში მათი ხელოვნებით ხდება. პირველად გვაინტერესებს კინემატოგრაფია, მუსიკა, ლიტერატურა. მომავალში სწორედ ეს დაინტერესება გვიბიძგებს, რომ ჩვენი ცოდნა გავაღრმაოთ და უფრო და უფრო მეტი შევიტყოთ ამ ქვეყნის შესახებ. თავის დროზე ინგლისური ენის სწავლა სწორედ იმიტომ დავიწყე, რომ მაინტერესებდა, რაზე მღეროდნენ ჩემი საყვარელი მომღერლები. ვიწერდი ტექსტებს, ვეძებდი სიტყვების მნიშვნელობებს, ვმღეროდი და ეს სიტყვები აღარ მავიწყდებოდა. ჩემმა ბავშვურმა გატაცებამ ზღვა ლექსიკური მარაგი დამიგროვა. იმხელა, რომ ზოგჯერ ახლაც არ ვიცი, სად ამოვიკითხე და საიდან ვიცი X სიტყვა, მერე კი ის მელოდიის სახით ჩნდება გონებაში. მაშინ რატომ არ შეიძლება მოზარდების იაპონიით გატაცებას საჭირო მიმართულება მივცეთ, რომ ის მხოლოდ გატაცებად არ დარჩეს?

ანიმე ბავშვების სულიერ განვითარებაზეც ზრუნავს – ანიმეთი ისწავლება სიყვარული, მამაცობა, თავდადება, მეგობრობა, დამოუკიდებლობა, პატიება, მადლიერება, სხვადასხვანაირი სილამაზის დანახვისა და აღქმის უნარი. ცხადია, ეს ის საბაზისო განვითარებაა, რომელიც ყველა ადამიანისთვის უმნიშვნელოვანესია. გრძელვადიან პერსპექტივაში კი ანიმეთი და შესაბამისად, იაპონიით დაინტერესება შეიძლება გადაიზარდოს იაპონური ლიტერატურის, მუსიკის, ცეკვის, თეატრის ან კინემატოგრაფიის გაცნობის სურვილში. მოზარდებს შესაძლებელია, გაუჩნდეთ ენის შესწავლის, მისი კულტურისა და ისტორიის კვლევის სურვილი, რაც აუცილებლად გამოიღებს შედეგს, თუკი მას მასწავლებლები და მშობლები სწორად მიუდგებიან და განავითარებენ.

ამიტომ კიდევ ერთხელ, აუცილებელია, გადავიმეოროთ, რომ მოზარდების ინტერესებს პატივი უნდა ვცეთ, ჩვენც დავინტერესდეთ მათით და თუ არ მოგვეწონა, ხელაღებით „ცუდი“ არ ვუწოდოთ მას. სწორედ ასე ინგრევა ყველანაირი ხიდი დიდებსა და მოზარდებს შორის.

რა ვუყოთ მეორად ნივთებს?

ყველგან გხვდება ნივთები, რომელთაც წარსულში გარკვეული დანიშნულება ჰქონდათ, მაგრამ ახლა უფუნქციოდაა დარჩენილი. ასეთი ნივთებით სავსეა სკოლა. ამ სტატიაში გაგიზიარებთ 2022-2023 სასწავლო წლის განმავლობაში მოსწავლეებისა და სასკოლო თემის წარმომადგენლების მიერ მეორადი ნივთების გამოყენების საუკეთესო მაგალითებს.

ძველისა და ახლის კომბინაცია

ქალაქ მარნეულის N2 საჯარო სკოლის სამოქალაქო და ეკოკლუბის, „ჩვენი მომავლისთვის“, წევრები მონაწილეობას იღებდნენ საკვირაო სკოლაში, რომელიც ქვემო ქართლში სამოქალაქო ჩართულობის გაძლიერების პროგრამის ფარგლებში ხორციელდებოდა. პროექტის პირველი ფაზის დასრულების შემდეგ, გამოცხადდა მცირე გრანტების კონკურსი. კლუბის წევრებმა წარადგინეს იდეა სკოლის ეზოში სკვერის მოწყობის შესახებ და მოიპოვეს 400 ლარის დაფინანსება. დაფინანსების სიმწირიდან გამომდინარე შევიძინეთ მხოლოდ მაგიდის ზედაპირები და ფიცრები სკამებისთვის. ჩვენი იმედი სკოლაში არსებული დაზიანებული მაგიდების დეტალები იყო.

შეძენილი რესურსისგან კლუბის წევრებმა სპორტის მასწავლებლის დახმარებით დაამზადეს მაგიდები და სკამები. ამ პროცესში გამოყენებულ იქნა ჩამოწერილი მერხებისა და სკამების დეტალები, კერძოდ, რკინის ფეხები. დამზადებული მაგიდები და სკამები სექტემბრის დასაწყისში სკოლის წინა ეზოში დამონტაჟდება.

ვერტიკალური ბაღი ჟოლობის მილებისგან

სკოლაში გამოიცვალა ე.წ. წვიმის ჟოლობები. ძველი მილები მატერიალურ-ტექნიკურ განყოფილებაში შეინახეს. განათლების ბაღში არსებული სივრცე/ტერიტორია მცენარეების დარგვის საშუალებას აღარ იძლევა. ჩვენც იძულებულნი ვართ, ვეძიოთ გამწვანების ახალი გზები. ფიქრისა და მსჯელობის დროს ვერტიკალურ გამწვანებამდე მივედით.

წვიმის ძველი ჟოლობების გამოყენების იდეა მოსწავლეებმა მომაწოდეს. ისინი დავხვრიტეთ, გავავსეთ მიწითა და ჩვენივე წარმოებული კომპოსტით. შემდეგ დავიწყეთ მცენარეების დარგვა. მცენარეების დარგვისას გავითვალისწინეთ ნიადაგის მცირე მოცულობა და ჩავრგეთ მცენარეები, რომლებსაც არ სჭირდებათ ბევრი მიწა, მაგალითად, სეკულიანტები.

ყვავილების თარო

ჩვენი სამოქალაქო კლუბი მთლიანად ორიენტირებულია სკოლის მდგრად განვითარებაზე. კლუბის წევრები მუდმივად ეძებენ ნივთებს, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ახალი დანიშნულებით. განათლების ბაღის გვერდით მდებარეობს ჩამოწერილი და დაზიანებული ნივთების საცავი. მას კლუბის წევრები ხშირად ვსტუმრობთ რაიმე ახლისა და საინტერესოს აღმოჩენის იმედით.

ერთ-ერთი ასეთი სტუმრობის დროს ჩამოწერილ ნივთებს შორის, ერთ საინტერესო დეტალს მივაგენით. რკინის საკიდი წლების განმავლობაში მოსწავლეების ჩანთების შესანახადა და ზამთარში თბილი სამოსის საკიდად გამოიყენებოდა. შემდეგ, უსაფრთხოების მიზნით გაიტანეს კლასიდან და ასე აღმოჩნდა ჩამოწერილი და დაზიანებული ნივთების სექციაში. ჩვენ მათ მალევე მოუძებნეთ ახალი დანიშნულება. რკინის კონსტრუქცია ყვავილების თაროდ გადავაკეთეთ. თაროებისათვის ძველი და დაზიანებული სკამების საზურგეები გამოიყენეთ. ყვავილების ახალმა თარომ, თავის მხრივ მეორადი ნივთებისგან შექმნილი ქოთნის მცენარეები შეიფარა.

დამტვრეული მერხებით დამზადებული ყუთები ბოსტნისა და კომპოსტირებისთვის

განათლების ბაღის მეზობელი ტერიტორია მოასფალტებულია და მის გამოყენებას ვერ ვახერხებთ. ერთ-ერთ შეხვედრაზე დაგვებადა ყუთის დამზადების იდეა, რომელსაც მიწით გავავსებდით და შემდეგ სამეურნეო დანიშნულებით გამოვიყენებდით. გაზაფხულზე ამ ყუთში ჩავრგეთ/დავრგეთ ნიორი და კარტოფილი.

ფოტო

როგორც წინა წერილებიდან იცით, მარნეულის მე-2 საჯარო სკოლაში 2021 წლიდან გვაქვს კომპოსტის ყუთი. 2022 წლის სექტემბერში დადგა ახალი და უფრო დიდი კომპოსტის ყუთის საჭიროება.

კომპოსტის ყუთი სკოლაში ჩამოწერილი ნივთებისგან, გატეხილი მერხებისგან დავამზადეთ. ამით ჩვენ ხელი შევუწყვეთ მდგრად მოხმარებასა და წარმოებას.

წიგნების კარადა ღია სამკითხველოსთვის

2022-2023 სასწავლო წელს განათლების ბაღში კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კუთხე გაიხსნა. ღია სამკითხველო მოსწავლეთა წიგნიერების დონის ამაღლებასა და მათი კითხვით დაინტერესების ზრდას ემსახურება.

ღია სამკითხველოსთვის კარადას დიდხანს ვეძებდით. გაკვეთილის დროს მოსწავლემ მითხრა, რომ სახლში ჰქონდა ძველი კარადა, რომელსაც მისი მშობლები გადაგდებას უპირებდნენ. რამდენიმე დღეში გადასაგდებად გამზადებულმა ნივთმა განათლების ბაღში დაიდო ბინა და მალევე შეიძინა ფუნქციური დატვირთვა.

შეჯამება

დამეთანხმებით თქვენ ირგვლივაც იქნება უამრავი ფუნქციადაკარგული ნივთი. მინდა, რომ აღნიშნულ სტატიას ჰქონდეს შთაგონების ხასიათი და იყოს „ვირუსულად“ გადამდები სხვა სკოლებისა თუ საგანმანათლებლო ცენტრებისთვის. ძალიან გამიხარდება, თუ სტატიის კომენტარის ველში გააზიარებთ ბმულებს, სადაც მეორადი ნივთების გამოყენების პრაქტიკა იქნება ასახული.

ბესიკ ხარანაული „ორივ ფურცელი ცის და მიწისა“

ფოტო: არტარეა

ბედნიერი ადამიანი ვარ თუნდაც იმით, რომ ამ პოემის კითხვით ცოცხალ კლასიკოსს შევიგრძნობ, როგორც მფეთქავ დვრიტას, ენერგიასა და პერსპექტივას ჩვენი ერის სიცოცხლისა და განვითარებისა. ახლაც ნათლად მახსოვს ის დღე-პური, როცა პოეზიის დიდმა „ქურუმმა თუ მაგმა“, ბესიკ ხარანაულმა, ეს წიგნი მაჩუქა წარწერით. ახლაღა შევძელი ჩემი ცხოვრების ორომტრიალში მასთან ზიარება, თითქოს, ვასიკო კეჟერაძისეულ „კარცერ-ლუქსშიც“ ამოვყავი თავი და განვიცადე ზოგისთვის აკრძალული, ჩემთვის კი ადრეული ბავშვობიდან ასეთი მომნუსხველი პროცესი ღირებულ ლიტერატურასთან დაძმობილება-ინიციაციისა.

დავიწყე ამ მშვენიერი პოემის კითხვა და ზოგან ვერლიბრულ, ზოგან კი საკრალურ, კოსმიურ ცოდნასთან მიერთებული პოეტის ცნობიერების „ციებ-ცხელებიან“, ტრაგიკულ-ტკივილიან სტრიქონებს „შევეჭიდე“, ასე რომ ცდილობენ გამოსავლის მოძებნას ჩვენი წუთისოფლის „ჭრელი კალეიოდკოპის“ ქართულ ხვეულებსა თუ ნამცვრევებში. ეს ცოდნა ჩვენ გვქონდა, ქართველებს, მაგრამ დავკარგეთ, როგორც მოუფრთხილებელი მადლი და ახლა ბესიკ ხარანაულისნაირმა დიდმა შემოქმედებმა (ისინი ხომ განსაკუთრებული ეროვნულობითა და მსხვერპლით გამოირჩევიან ქართულ სინამდვილეში?!) უნდა დაგვაბრუნონ მის იშვიათ წიაღში. მთიელმა პოეტებმა ხომ განსაკუთრებული ფორმაც იციან სათქმელის გამოხატვისა, დიდი ვაჟასი არ იყოს და მათი ნააზრევიც საოცარი ექსპრესიითა და სიღრმით გამოირჩევა?

პირველივე შთაბეჭდილებაა ილიას „მარად და ყველგან, საქართველოვ, მე ვარ შენთანა, მე ვარო შენი თანამდევი უკვდავი სული“, მოხუცის ეს აჩრდილი ბესიკ ხარანაულთან გაცოცხლებულა, როგორც სული საქართველოსი და ავტორს რაღაცა პრეისტორიული სიღრმიდან ესაუბრება, ცაზე გამოისახება, თითქოს თვითონ საკუთარი თავის უკან დგას და იქიდან გუგუნებს „ცის მედგარივით“, ანუ დრო და სივრცე სრულიად პირობითია პოემაში. მწერალიც, „ცოდვილი მჩხაპნელი“, როგორც იგი საკუთარ თავს უწოდებს, გაიღუნება მის უღელქვეშ ბებერ ხარივით მის სიტყვებზე:

„იცით, სადა ვდგავარ?

იმ ადგილას,

სადაც ბავშვები ნაწვიმარზე წისქვილებს აგებენ და წიფლის ქერქეჭელის ურმებით მიაქვთ დაფქული.

იმ ადგილას,

სადაც სარკინოზთაგან ცხვარივით დაკლული არჩილ მეფის სხეული დაკრძალეს, რადგან მთელ საქართველოში სისხლისაგან აღარ იყო მშრალი ადგილი, არც ჭალა, არც იქ ნადენი წყალი.

თავ-თმაამოკორტნილ ქალებს ძუძუელა ბავშვებზე თავი დაეხარათ, იტირებდნენ, მაგრამ ცრემლის ლოპო ჰქონდათ დამშრალი.

იცოდნენ, რომ სიკვდილს უზრდიდნენ შვილებს და მაინც უზრდიდნენ “.

ყველანი ამ ისტორიულ მისტერიაში „ვდგავართ და სხვაგვარად არ ძალგვიძს“. ხანდახან გვგონია, რომ საქართველოს ისტორიაში „მარადი შემოდგომაა“, რომელიც, ბუნებაში სასწაულად მოგვევლინება ხოლმე („დილის ნიავი ჩიტის ბუმბულს თრთვილს მოაბამს…“), ადამიანურ-ეროვნული რეალობის მეტაფორად კი მძიმედ აღსაქმელია.

პატრიოტიზმი, რომელიც ქართველთა თანამდევია, როგორც სააზროვნო თუ საარსებო თვითგამოხატვის ფორმა, ჩვენთან სხვადასხვაგვარად გაგებულია. ის, მწერლის აზრით, მიწაზე სიარული უფროა, ვიდრე ლამაზი სანახების შორიდან, ძერის სიმაღლიდან, ჭვრეტა. და მეტიც: დღეს ის ტალახში სიარულს, მორყეულ ღობეებთან შეჯახებას ჰგავს, ამ უკანასკნელთა ყმუილით გამაგრების ხან შედეგიანი, ხანაც უშედეგო მცდელობებით. სამშობლოს სიყვარული უღელია, ყველაზე მძიმედ საზიდი, მით უმეტეს, თუ უშრომელ, ჭირად ნაქცევ „ლხინს“ მისცემია ადამიანთა უმრავლესობა („ყველგან ნაგავი და სუფრა გაქვთ, წმინდა ფრთები ვერაფერზე დამიწყვია“).

ყველაფერი ხომ ადამიანად ყოფნის საიდუმლოსთანაა წილნაყარი, არა?

,,სულ არაფრად ვაგდებ ადამიანს, ამდენი შრომა რომ სჭირდება გასაძღომად და მარილიანი კლდის სალოკად მისულ ჯიხვს უსაფრდება… სულ აღარაფრად ვაგდებ ადამიანს, ამდენი სისასტიკე რომ სჭირდება გასაძღომად და მეორე მთაზე ძერა გადაასწრებს”, – ეს თავად ეზოთერული, ინტუიციური, საკრალური ცოდნის ღაღადისია თითქოს. ეს ინტუიციური ცოდნა, რომელიც ინტელექტუალურზე არ დაიყვანება, ქართველთა ჭკუას არასდროს გააცინებსო, ბრძენმა პოეტმა, სიცილი მუცლის ხელობააო, გვესაუბრება ავტორი პოეზიის იმ „შემაღლებულიდან“, ღვთის კურთხევით რომ მოგვემადლა ქართველებს, მაგრამ „მოვიდნენ და გადაასწორეს“. საკუთარი თავისგან, საკუთარი ეროვნულობისგან დაცლა ყველაზე საშინელია, რაც შეიძლება ერის ცნობიერებას დაემართოს. საქართველოს სულმაც იცის, რომ თვითონაც გაეცლება ბედკრულ საქართველოს ელინთა სულივით, საკუთარი მიწა რომ მიატოვა, თუ არ გავიზრდებით სულიერად, თუ არ გავიხსენეთ ჩვენ ზემოთ სულიწმიდის დაკიდებული ეს „ოქროს შიბი“, ისეთივე მისტიკურ-ტრაგიკული, როგორც „წმინდა გიორგის ნისლისფერი მათრახი“, ხელსაქსოვიანი მარიამ ღვთისმშობელი, ცხვარს რომ მიჰყვება პოეტის ფაქიზ, მისტიკურ წარმოსახვაში; როგორც თავად სულიწმინდა, რომელიც პირველებმა ვიხილეთ ამ დედამიწაზე, როგორც წმინდა ნინოს „მოდე-მოძმეებმა, იმისგან ჯვარდასახულებმა“. სწორედ წმინდა ნინოს ვაზის ჯვარივითაა, მისი ზუსტი კონფიგურაციით, აღმართული ჩვენი მიწაც ზეცისკენ. საქართველო ხომ ყდებშემოძარცვული, ნაპირებშემომწვარი ხელნაწერივითაა, „არ იკითხება, რა წერია, ვინ ამოიტაცა იგი ცეცხლიდან, ვინ დაჯდა სატირლად?…“ (14) ეს ფენიქსი-წიგნი-ქვეყანა, სისხლით ნაწერი, შემდგომ „მელნით გადაუწერიათ, კალამი უხმარიათ შუბის წვერის მაგიერ“…

ნაცარქექიობა ფილოსოფიაა, რომელიც მომხმარებლურ ცხოვრების წესადაა ჩვენთან ნაქცევი – „ისე სახელს ვერ იშოვი“, ამიტომ ზღაპრის ჯადოსნურობა დაუკარგავს. ღმერთს ვივიწყებთ, რადგან მას გარეთ ვეძებთ და არა ჩვენ შიგნით, საკუთარ თავში არ მოვუხმობთ. ამიტომ დავემსგავსეთ ყველა მხეცთაგან შეზავებულ მხეცს:

,,გიყვართ ძმის სისხლი, მტრისა გეჯავრებათ,

სხვის დროშის ქვეშ ეუბრობთ, თავისის დამცინავნი.

დიდს და უცხოს ნუ ეტანებით, ისედაც უცხომ დაგთხარათ თვალები გაჩენის დღიდან…

სული წინ ნუ გისწრებთ, ჯერ შეიცანით საგანი და მერე განიცადეთ.

ვინც მკვდარი არის სიცოცხლეში, ის მკვდარი იქნება სიცოცხლის მერეც. ცოცხალი კი ცოცხალი დარჩება”.

სადღაა ქართველთა ის ღირსება, სამშობლოს სამსახურით რომ იზომება? ვინ შეირგო არმად ცხენზე დაბერებული ვაჟკაცების ამაგი? „ყველა ხელხმლიანი ჭაბუკის ბედი, ყველა სანთელი, საქართველოს თავზე დამწვარი…“? სადაა ის ცრემლი, რატომ დამშრალა, კალთაში დაგროვილ შვილის ნაკუწებს რომ მირონივით დაედინებოდა? „თმაბევრებისა და თვალგაკერილების“ ნაცვლად ქვები ილაპარაკებენ!…

ქართული სულის, ზემოთ ასასვლელი „სართულის“, „სულიწმინდის კალოზე ქრისტეს ხელით განიავებული ხორბლის ალმურის“ გარეშე არაფრები ვართ, „ცარიელი ჭურჭელი… ქარში მოზუზუნე…“ და ასე პირისქარით ცხოვრობს ქვეყანა, რომელშიც „ენაგრძელი ითვლება ჭკვიანად…“ – ესაა ისევ ილიასეული „ბედნიერი ერის“ ფილოსოფია-საგოდებელი. დროისა თუ თვალსაწიერის, შეგნების „გაგანიერების“ მცდელობები.

რაც საუკუნეების განმავლობაში შევძელით, რწმენამ შეგვაძლებინა. ხოლო რწმენა მიწიერს უნდა, ზეცას ის არ სჭირდებაო, ბესიკ ხარანაულმა, – „არც ქრისტეს მოუტანია ღმერთობა მიწაზე, ადამიანობა მოიტანა“ (26). მიწასაც აქვს მეხსიერება, გამჭვირვალებულს ძველის სისხლით. ქართველს სიცოცხლეც უყვარს, მაგრამ არც სიკვდილთან თამაშია მისთვის უცხო („სწყინდება ყოფნის ცოხნა და არყოფნის ხილვა სწყურდება“ – 28).

საქართველოს რუკის დღეს თუ დავაწესებთ (ჩვენს ცნობიერებას ხომ ყველას, უკლებლივ, საქართველოს ფორმა აქვს?), ისიც უნდა ვისწავლოთ, რომ დროთა კავშირი მარადისობასთან წილნაყარია და წარსულმა უნდა შობოს მომავალი ჩვენს შემთხვევაში, ისტორიაც თავიდან დაიწყოს, დროის ელიფსური წრებრუნვასავით… ისტორია კი მეტი არაფერია, თუ არა წინაპრებიდან დაწყება ათვლისა:

„დიდება ჰქონდეს მეფე ერეკლესა, დაუთველად მებრძოლს,

ცრემლებით ჩასულს სამარეში“ (32).

საოცარი სიბრძნეა და განცდა ჩვენი ღირსეული ისტორიისა პოეტისგან…

პოემის მეორე ნაწილს ჰქვია „ძეხორციელი“ და აქ თავადაა პერსონაჟის როლში ბესიკ ხარანაული – „განდგომია მას ყოველი, თავის ლექსებიც კი, / მარტო დარდებს არ ეთმობათ თავის ბესიკი…“ (39). სამყაროს შეცნობის წინაპირობა ცნობისმოყვარეობაა, პოეტიც მის „ნავში“ ჩამჯდარა, რომელიც მძიმდება („და ვოცნებობ, ნეტა, ჩამძირაო…“). ამ ცნობისმოყვარეობას მიჰყავხარ საუკუნიდან საუკუნემდე არჩეული გზებით, ჯვრის საზიდად, მაგრამ ის ძალა და რწმენა, რომლებიც ამას სჭირდება, ხშირად იკარგება…

„სამყარო მუდმივი გამოსხივებაა,

გული მიუშვირე და პოეტად მოიზილები “.

…და პოეტობა ერთი ან ასი ლექსის წერა არააო, ის სულის მოფენაა. წყარო ამ სულიერებისა კი შეიძლება იყოს ბუნებაც, ყოფიერებაც, ოღონდ რიგიანად, სწორ პრიზმაში აღქმული. უბრალოება ყველაზე გენიალურიაო ამ აღქმისა თუ შესწავლის პროცესში:

„როგორ მინდა, დავწერო წიგნი – ფოთოლ-ბალახთებრი –

ამ უბრალოთებრი, ამ ბუნებრივთებრი…“ (42)

ღმერთთან მიმსგავსებულობაზეა საუბარი და პატარა სურვილი არ გეგონოთ ეს (ვაჟასი არ იყოს, რომლის მსგავს სიღრმეებს ეჭიდება ბესიკ ხარანაულიც, – „ვლაპარაკობდი ღმერთთანა“). უბრალოს ორმხრივი გაგება აქვს: ბრალის არმქონე და ჭეშმარიტებასავით მარტივად აღსაქმელი, თუმცა ამ სიმარტივის აღმოჩენას შეიძლება მთელი ცხოვრებაც დასჭირდეს; უბრალო საბრალონი – ეს სწორედაც ვაჟასეულია!

„– ეეე! საჭმელს ვინ არ დაუმარცხებია!“

კვნესის ადამიანი და თითქოს საკუთარი ცხედარი უსვენია წინ. ამ „ცხედარი-სხეულისგან“ გათავისუფლება ყველაზე დიდი დილემაა ამ წუთისოფელში. ეს სიცოცხლეშივე მხოლოდ წმნიდანებს შეუძლიათ (გავიხსენოთ შუშანიკი, აბო: „ხოლო იგი მივიდოდა, ვითარცა ვინ მოგზაურ ექმნის მკუდარსა, ეგრე ჰხედვიდა თჳისსა მას გუამსა“). სხეულში დარჩენილებს კი სინანულზე საჭირო გრძნობა ალბათ არც გაგვაჩნია და ეს გრძნობა იმქვეყნადაც მიგვიძღვის, უჩინარი და უტყუარი მეგზურივით („ერთი დიდი მეფე გვყავდა და იმანაც სინანული დაგვიტოვა ანდერძად“ – 45).

ჩვენი „ლურჯი ქვეყანა“, როგორც ჩემი გარდაცვლილი მეგობარი ინგა მილორავა უწოდებს თავის ლექსში, ასე მუდამ სასურველი, ასე კარგი და ძველი, „დედა არის ჩვენი,/მანდილია წმინდა!“ (48). ჩვენ, ჩვენ რას ვუბრუნებთ მას, ჩვენს მშობელს?

„მომდევს ჩემი ბედოვლათობა, უძლურება, უღმერთობა, უკუღმართობა, ფეხის ხმითა, შრილითა, სისინითა, თვალების ბრიალით… რომ სოროშიც ვერ ვემალები… თუმცა ერთგულად მდარაჯობენ დედის სახლი, მრავალსაკერებლიანი და ეზოს ხეები პერანგიანები…“ (49). ეს „დედის სახლი“ ხომ საკუთარი ქვეყანაა, „პერანგიანი ხეები“ – წინაპართა ბუნებაში მატარიალიზებული იდეები. და როცა მგოსანი იტყვის არაჩვეულებრივი მეტაფორულობით: „ყვავილმა გულზე მომადო თავის“, შენ, მის მკითხველს, უკვე აღარაფრის გეშინია, ჯაბანთა, ათასნაკლულთა ნაცვლად ისევ ერს ხედავ, ხალხს!…

არ არსებობს წიგნი, რომელიც მაღლა დგასო ადამიანურ თავმოყვარეობასა და ღირსებაზე, გვეუბნება პოეტი. ღირსებისთვის (პიროვნული თუ ეროვნული) ბრძოლა კი სწორედ ის მოძრაობის ფილოსოფიაა, სულიერი დინამიკა, რომელიც ნებისმიერ სიცოცხლეს სჭირდება, რომ არ გაქვავდეს, როგორც ზღაპარშია, არ გაიყინოს, კიჩად არ იქცეს… „ბუნებაში, საერთოდ, რასაც არ ეშინია, ის არ მოძრაობს“, – სწორედ ამ ზემოთქმულ შიშზე არაფრად ქცევისა წერს ბესიკ ხარანაული, წერს უფრო დასაწერად, ვიდრე წასაკითხად, შესაგრძნობად და განსახორციელებლად და არა სადღეგრძელოებისთვის…

„ღმერთო რას ვიზამ, როცა მოვკვდები,

დიდ წყვდიადში რომ სანთელ-შიშველი შევალ,

იქ რა იქნება…

რისთვის უნდა ვემზადო, ღმერთო?“ (59).

მეთექვსმეტე საუკუნეში ორმოცდათხუთმეტჯერ შემოესივნენო საქართველოს. დღეს კი ისევ ვდგავართ, ვქმნით, ვთხზავთ და არავისზე ნაკლებად… მაგრამ მარტივი ყოფითობა გვეშლება, რომლის განზოგადებაც შეიძლება, გაფილოსოფიურება: „სანამ ნაგავს არ გადაყრი, ახალი დღე არ დაიწყება“. სულშიც და გარემოშიც ბევრი ნაგავი დაგროვილა. ბესიკ ხარანაული ასეთ სიბრძნეს გვთავაზობს (სიბრძნე კი იმისია, რომ შეიძლება მინდიობით უფრო შეიცნო, ვიდრე აინშტაინობით): ხანდახან ცოცხალმაც უნდა თქვას მკვდრის სათქმელი; ყველამ სათავისოდ უნდა იცხოვროს და არა იარსებოს; და ყველამ თავის წილი გმირობა უნდა ჩაიდინოს!…

„ბევრი იარე, შესაძლოა, რომელიმე გზა აღიმართოს და ცაში შეგაგდოს!

არ შეიძლება შენი მიწაში ჩადება,

სამარე არ არის საიდუმლოს ადგილი“(62).

საქართველო, მართლაც, დიდი საიდუმლოა და ი ს ჩვენ გვაბარია. არ გვაქვს უფლება, დავჩიავდეთ, არ ვაჯობოთ საკუთარ ბნელ ბუნებას, დავკარგოთ „სამოთხის კარის“ გასაღები…

მაია იანტბელიძე

ციტატები წიგნიდან: ბესიკ ხარანაული „ორივ ფურცელი ცის და მიწისა“, გამომცემლობა „არეტე“, 2005 წელი

რომელ მშობელს არ სურს, რომ მისი შვილი წარმატებულ, განათლებულ, სასახელო პიროვნებად აღიზარდოს, რომლითაც ის ყოველთვის იამაყებს და თავს მოიწონებს. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად ბევრ მშობელს ჯერ კიდევ შვილის დაბადებამდე აქვს შედგენილი მისი განათლების „პროგრამა“ და განვითარების „გეგმა“ ცხოვრების ყველა ეტაპზე. ასეთი მშობელი ბავშვის სკოლაში შეყვანის პირველივე დღიდან აქტიურად იწყებს შვილთან დაკავშირებული პროგრამისა და გეგმის ამუშავებას – რა თქმა უნდა, ბავშვი სკოლაში წარმატებულ, საუკეთესო მოსწავლედ უნდა ითვლებოდეს და ბევრი მშობელი ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ სწორედ მისმა შვილმა მოიპოვოს ეს „ტიტული“. თუმცა, სკოლაში კარგად სწავლა და სანიმუშო ქცევა აღნიშნული კატეგორიის მშობლებისთვის სრულიადაც არ არის საკმარისი. როგორ შეიძლება ბავშვი არ ცეკვავდეს, არ მღეროდეს, ერთ რომელიმე მუსიკალურ ინსტრუმენტზე მაინც არ უკრავდეს, არ ხატავდეს, უცხო ენას იმაზე უკეთ არ ფლობდეს, ვიდრე მისი ნებისმიერი თანატოლი, არ იყოს სპორტის რომელიმე სახეობით დაკავებული. და იწყება ბავშვის სხვადასხვა სახის წრეობრივ მუშაობაში ჩართვა. სამწუხაროა, რომ ეს ყველაფერი სასკოლო სწავლების დაწყებიდან პირველივე დღეებში ხდება, იმ დროს, როდესაც ბავშვის წინაშე სხვა, გაცილებით უფრო სერიოზული პრობლემა დგას – მოსწავლის როლის მიღება და სკოლასთან ადაპტაცია, რომელიც რიგ შემთხვევებში არცთუ უმტკივნეულოდ მიმდინარეობს. გარკვეული პერიოდის შემდეგ, როცა მშობელი აღმოაჩენს, რომ მის შვილს რომელიმე საგანში რაღაც „პრობლემა“ აქვს, იწყება რეპეტიტორის მოძიება, რომ ბავშვს აღნიშნულ საგანში დამატებითი მეცადინეობები ჩაუტარდეს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის შედეგად ბავშვი შეიძლება ისე გადაიღალოს და გამოიფიტოს, რომ პროტესტი გამოუცხადოს მშობლებს, ბევრ წრეობრივ მუშაობას თავი მიანებოს და სკოლაშიც მოუკლოს სწავლას. უფროსები ამ ყველაფერს მოზარდის სიზარმაცით ხსნიან და ნაკლებად ფიქრობენ იმაზე, რომ ამის მიზეზი შეიძლება წლების განმავლობაში ბავშვის უზომო გადატვირთვა გამხდარიყო.

ბავშვში გადაღლისა და გამოფიტვის ამოცნობა შეიძლება მარტივი არც იყოს, განსაკუთრებით როცა საქმე დაწყებითი სკოლის მოსწავლეს ეხება. კარგი იქნება თუ გვეცოდინება ის ნიშნები, რომლებიც ბავშვის გადატვირთვაზე მიუთითებს.

გადატვირთვის ძირითადი ნიშნები:

• თუ ბავშვი მოშვებული, მოდუნებულია, ზედმეტად ძილისკენ არის მიდრეკილი, უჭირს ყურადღების კონცენტრირება და არ არის დაინტერესებული გააკეთოს ის, რაც ჩვეულებრივ მოსწონს, წყვეტს თამაშს, ეს მიუთითებს პრობლემის არსებობაზე და რაღაცის შეცვლის აუცილებლობაზე. ზოგადად ბავშვის ქცევაში, მის ჩვევებში ნებისმიერი მკვეთრი ცვლილება, საყვარელ საქმიანობაზე უარის თქმა საგანგაშო სიმპტომია, რომელიც საჭიროებს ყურადღებას. გადატვირთვა ართმევს ბავშვს ემოციურ და ფიზიკურ ძალას სასიამოვნო საქმეებისთვისაც კი;
• ხშირი ავადმყოფობა, გაციება, თავის ტკივილი შეიძლება კიდევ ერთი მაჩვენებელი იყოს იმისა, რომ ბავშვი გადატვირთულია. ორგანიზმის მომატებული დატვირთვის გამო იმუნური სისტემა სუსტდება, რის შედეგადაც მისი მუშაობის ეფექტიანობა ქვეითდება და მის მიღმა რჩება გარე საფრთხეები, რომლებიც ადრე საიმედოდ იყო შეკავებული. თუმცა, ხშირი ავადმყოფობა შეიძლება ქვეცნობიერი რეაქციაც იყოს მშობლების მხრიდან უზომო ზეწოლაზე. მცირეოდენი ამოსუნთქვისა და დასვენების სურვილით ბავშვის ორგანიზმი პოულობს სიტუაციიდან ერთადერთ გამოსავალს – ავადმყოფობას. პატარას არ შეუძლია ღიად თქვას „არა“ და აკეთებს ამას ავადმყოფობის დახმარებით: ის იწყებს ავადმყოფობას და მას ბოლოს და ბოლოს თავს ანებებენ, მისგან მეცადინეობას აღარ ითხოვენ;
• ძილის დარღვევა გადატვირთვის საკმაოდ სერიოზული მაჩვენებელია როგორც ზრდასრულებში, ასევე ბავშვებში. უძილობა, ძილის რეჟიმის დარღვევა, კოშმარები, გაღვიძებისთანავე დაღლილობის შეგრძნება – ეს ყველაფერი შეიძლება მიუთითებდეს იმაზე, რომ ბავშვი ძალიან გადატვირთულია და ვერ უმკლავდება მის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნებს. ამასთან, ძილის ასეთი დარღვევა მნიqeშვნელოვნად ამძიმებს ბავშვის ისედაც რთულ მდგომარეობას: ღამით დასვენების შესაძლებლობის ნაკლებობა უარყოფითად მოქმედებს შრომისუნარიანობაზე და იწვევს კიდევ უფრო მეტ დაღლილობას, რაც პრობლემას მეტად ართულებს;
• გუნება-განწყობის ხშირი ცვალებადობა ასევე შეიძლება მიუთითებდეს ბავშვის გადაღლაზე. თუ პატარა, რომელიც ჩვეულებრივ არ არის მიდრეკილი ჭირვეულობისკენ, აგრესიისკენ, გუნება-განწყობის ცვლილებისკენ, მოულოდნელად ასეთი ხდება. ეს სერიოზული მიზეზია იმისათვის, რომ დავფიქრდეთ და ყურადღება მივაქციოთ მას. შესაძლოა, ზემოაღნიშნული ქცევა დაკავშირებული იყოს სასწავლო პრობლემებთან, თანატოლებთან, მეგობრებთან კონფლიქტებთან, ან გადაღლასთან, რაც ყველაფერთან ერთად უკიდურესად უარყოფითად მოქმედებს ბავშვის ფსიქოემოციურ მდგომარეობაზე;
• მოტივაციის დაქვეითება ასევე შეიძლება ბავშვის გადაღლაზე მიუთითებდეს. ინტერესის მკვეთრი შესუსტება ნებისმიერი სახის საქმიანობის მიმართ, იქნება ეს სწავლა, ჰობი, სპორტი, თუ ურთიერთობა მეგობრებთან, ახლობლებთან, გადატვირთულობის ერთ-ერთ სერიოზულ სიმპტომად უნდა მივიჩნიოთ. ამ შემთხვევაში აუცილებელია იმის გარკვევა, თუ რა ხდება – შესაძლოა ჩვენ გადავტვირთეთ ბავშვი მისთვის უინტერესო საქმიანობით ან ზედმეტად ბევრი დავალების შესრულება უწევს.

 რეკომენდაციები – როგორ ვიპოვოთ ოქროს შუალედი და არ გადავტვირთოთ ბავშვი:

• თუ ბავშვს შევამჩნევთ გადატვირთვის ერთ ან მეტ სიმპტომს, შევეცადოთ, შევამციროთ იმ აქტივობების რაოდენობა, რომლის განხორციელებაც მას უწევს. გადავხედოთ ბავშვის დღის განრიგს და შევამციროთ დატვირთვა, დავტოვოთ მხოლოდ ის მეცადინეობები, რომლებიც პრიორიტეტულია. პრიორიტეტული სფეროების არჩევისას სასურველია ბავშვთან კონსულტაცია – მნიშვნელოვანია, მოვისმინოთ მისი აზრი და ორიენტირებული ვიყოთ არა მხოლოდ საკუთარ, არამედ ბავშვის სურვილებზეც. ყველაფერი, რაც საინტერესო და მომხიბვლელია ბავშვისთვის ნაკლებად ღლის მას და უადვილებს დიდ დატვირთვასთან გამკლავებას;
• გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვის დატვირთვა მისი ასაკის შესაბამისი უნდა იყოს. მოვერიდოთ დამატებით წრეობრივ სამუშაოებში მის ჩართვას სკოლაში შეყვანის პირველივე დღეებიდან;
• დღის განრიგის შედგენისას გავითვალისწინოთ ბავშვის ინდივიდუალური თავისებურებები და არ შევადაროთ ის სხვა ბავშვებს. ის, რაც ერთისთვის ძალიან ადვილია, მეორისთვის შეიძლება გადატვირთვის მიზეზი გახდეს. ზოგისთვის მხოლოდ სასკოლო გაკვეთილების მომზადებაც კი დამღლელია, ზოგი კი ხალისით ახერხებს რამდენიმე დამატებით წრეზე სიარულს.;
• ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს ბავშვის ემოციური მდგომარეობა და ქცევითი თავისებურებები – თუ ის კმაყოფილია, ხალისიანია და სიხარულით, სიამოვნებით მეცადინეობს, წრეებზეც ხალისით დადის და ამის გამო არ ჩამორჩება სკოლაში, ე.ი. ყველაფერი რიგზეა. უბრალოდ თვალ-ყური ვადევნოთ ბავშვს, ვესაუბროთ და თავადაც ბევრს მივხვდებით;
• ყურადღება მივაქციოთ იმას, რომ ბავშვს ყველა დამატებითი მეცადინეობა და წრეობრივი სამუშაო ერთ დღეს არ ჰქონდეს. შევეცადოთ, ზოგიერთი დღე გამოვუთავისუფლოთ დამატებითი მეცადინეობებისაგან, რათა მას დარჩეს დრო დასვენებისთვის, მეგობრებთან შეხვედრებისათვის და აუცილებლად მინიმუმ ერთი დღე გამოსასვლელი და სრულიად თავისუფალი უნდა ჰქონდეს, როგორც სკოლისგან, ასევე წრეებისგან, იმისათვის, რომ ბავშვმა შეძლოს ძალების სრულფასოვნად აღდგენა;
• მოვერიდოთ დამატებითი მეცადინეობების საღამოს საათებში ჩასმას. ამ დროისათვის ბავშვი უკვე დაღლილია, სწავლა ან თუნდაც სპორტული ვარჯიში კი ყველა დარჩენილი ძალების დახარჯვას მოითხოვს. ამასთან, თუ საღამოს იმეცადინებს, ის ვერ მოასწრებს დასვენებას ძილის წინ. დასაძინებლად წასულსაც კი აედევნება ფიქრები სწავლაზე, მეცადინეობაზე, რამაც შეიძლება ის სტრესულ მდგომარეობამდე მიიყვანოს. საჭიროა დაძინებამდე ბავშვს მინიმუმ ოთხი საათი ჰქონდეს თავისუფალი დასვენებისა და იმ ინტერესების დასაკმაყოფილებლად, რომლებიც სწავლასთან არ იქნება დაკავშირებული.

დაბოლოს, მოვერიდოთ ბავშვის ისეთ დატვირთვას, რაც მის ფიზიკურ და ფსიქიკურ შესაძლებლობებს აღემატება. გავითვალისწინოთ, რომ მოზარდის წარმატებას არა მეცადინეობების სიჭარბე, არამედ პირველ რიგში მისი ფსიქო-ფიზიკური ჯანმრთელობა განსაზღვრავს.