რა საგანია ფიზიკა? – აი, კითხვა, რომლითაც იწყება ფიზიკის შესწავლა და რომლის პასუხიც ყოველი თემის დაწყებისას ზუსტდება, შემდგომ კი ხდება მისი განზოგადება: რას შეისწავლის ფიზიკა?
ფიზიკის როგორც მეცნიერების ზოგადი განსაზღვრება ასეთია:
ფიზიკა არის მეცნიერება ბუნებაში არსებული მოძრაობებისა და სხეულთა ურთიერთქმედების უზოგადესი კანონების შესახებ. ფიზიკა სწავლობს ურთიერთქმედებათა სახეებს, ადგენს მათ შორის კავშირს, მიზეზშედეგობრიობის საფუძველზე განიხილავს სხეულთა ურთიერთქმედებასა და მოძრაობას შორის დამოკიდებულებას.
რა არის მოძრაობა? ამ კითხვაზე ამომწურავი პასუხის გაცემა შეუძლებელია. ყოველი ახალი თემის შესწავლისას ცნების არეალი ფართოვდება, ხდება დამახასიათებელი პროცესების აღწერა, მათი თვისებრივი და რაოდენობრივი შესწავლა, გაანალიზება და შედეგების შეფასება.
„ჩვენ აუცილებლად უნდა მოვახერხოთ საკუთარი პიროვნების გაგება და მიღება, რათა შვილებსაც გავუგოთ და მივიღოთ მათი ქცევები, განცდები, ემოციები“, – ასე ფიქრობს შეფალი ცაბარი, ინდური წარმოშობის ამერიკელი კლინიკური ფსიქოლოგი, რომელმაც დოქტორის ხარისხი კოლუმბიის უნივერსიტეტში მიიღო. ის არის აღზრდის სფეროს სპეციალისტი, ოჯახური ფსიქოლოგიისა და პიროვნული განვითარების ექსპერტი, ატარებს ლექციებს მთელ მსოფლიოში და ავტორია რამდენიმე წიგნისა, რომლებიც ბესტსელერებად არის აღიარებული. მისი პრინციპია აღმოსავლური და დასავლური სულიერი პრაქტიკების თანხვედრა, რასაც მაღალი შეფასება მისცეს გერმანელმა მწერალმა ეკჰარტ ტოლემ და დალაი ლამამ.
შეფალი ცაბარი წერს: „როდესაც მივხვდი, რომ ჩემი შვილი სულაც არ იყო „პატარა ფრთაშესხმული ანგელოზი“, წარმოდგენები შემეცვალა. ცვლილება განაპირობა იმის აღმოჩენამ, რომ ჩემი გოგონა სერიოზული მანიპულატორია და მისი ლოგიკური აზროვნება ჩემი აზროვნების სტილისგან სრულიად განსხვავდება. დავიწყე მისი ლოგიკური მიმართებების შესწავლა, რომ პატარას კვლავ არ გავეცურებინე. საბოლოოდ ისე გამოვიდა, რომ მე შვილთან ურთიერთობამ უკეთესი გამხადა, რაც ძალიან კარგია. მაგრამ აქვე ხაზგასმით უნდა აღვნიშნო, რომ ცვლილების განსახორციელებლად დამჭირდა, გამეცნობიერებინა და მეღიარებინა საკუთარ თავში იმ თვისებების არსებობა, რომლებიც ხელს მიშლიდა, ისეთი მშობელი ვყოფილიყავი, როგორიც ნამდვილად სჭირდებოდა ჩემს შვილს“.
ამრიგად, შვილების გაგების უნარი პირდაპირ უკავშირდება მშობლების მიერ საკუთარი თავის გაგების უნარს. უფროსებმა უნდა ისწავლონ საკუთარი თავის დანახვა ზუსტად ისეთებად, როგორებიც რეალურად არიან, თანაც ამ პროცესში აუცილებელია განვითარებისკენ სწრაფვა, რომ არ ჩამორჩნენ სწრაფი ტემპით განვითარებად შვილებს. მშობლები არავითარ შემთხვევაში არ უნდა შეშფოთდნენ, თუ საკუთარ თავში რაიმე ნეგატიურს აღმოაჩენენ, რადგან სწორედ ამ დროს ეძლევათ შანსი, აღმოფხვრან თავიანთი უარყოფითი თვისებები. მეტიც, უფროსები მუდმივი პოზიტიური ცვლილებების რეჟიმში უნდა იყვნენ ჩართული. „თუ მშობლებს არ აქვთ შინაგანი თავისუფლების განცდა, როგორ აღზრდიან ისინი დამოუკიდებელ და თვითმყოფად პიროვნებას? რაც უფროსებმა არ იციან, რა თქმა უნდა, იმას ბავშვებს ვერ ასწავლიან“.
უფროსები სულაც არ არიან იდეალურები – ეს ნორმალურია, მაგრამ რა უშლით ხელს, უკეთესები გახდნენ? თავდაპირველად, მათ უნდა ისწავლონ საკუთარი თავის პატივისცემა და მიღება, თუნდაც ისე, როგორც ამას ფსიქოლოგი საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით პუნქტებად აყალიბებს:
* ნორმალური და მისაღებია, რომ უფროსებსაც აქვთ ნაკლოვანებები.
* მშობელი აცნობიერებს, რომ მისი ცხოვრება შვილთან ურთიერთობით არ შემოიფარგლება.
* ხდება ხოლმე, რომ უფროსებმა არ იციან, როგორ მოიქცნენ ამა თუ იმ სიტუაციაში.
* არის სიტუაციები, როდესაც უფროსებს საკუთარი საქციელის რცხვენიათ.
* სამწუხაროდ, უფროსები ზოგჯერ ბავშვებზე უარესად იქცევიან.
* მშობლები უნდა აცნობიერებდნენ, რომ ისინი ზოგჯერ მეტისმეტად ეგოისტურად ექცევიან შვილებს.
* ხანდახან შვილების საქციელი მშობლებს გამოუვალ მდგომარეობაში აყენებს და მათ არ იციან, როგორ მოიქცნენ.
* გულწრფელი მშობლები აღიარებენ, რომ შვილებთან მიმართებით ზოგჯერ ცდებიან.
* არის შემთხვევები, როდესაც გადაღლილ მშობლებს თავიანთი ნეგატიური ემოციები, სრულიად დაუმსახურებლად, შვილებზე გადააქვთ.
* სამსახურებრივი ან სხვა საქმიანობის გამო მშობლები ზოგჯერ მეტისმეტად ცოტა დროს უთმობენ შვილებს.
* უფროსების ცხოვრება იდეალური არ არის და არც თავად არიან იდეალურები, მაგრამ მაინც ცდილობენ, გააკეთონ ყველაფერი, რაც მათ ძალებსა და შესაძლებლობებს არ აღემატება.
* მშობლებს ხშირად უჩნდებათ სურვილი, ყველაფერი აკონტროლონ.
* უფროსები აცნობიერებენ, რომ ყოველთვის ვერ აკონტროლებენ საკუთარ ქცევას, მაგრამ მაინც ცდილობენ, კარგი მშობლები და ადამიანები იყვნენ.
„მშობლებიც იყვნენ შვილები და მათ მშობლებსაც მოსდიოდათ შეცდომები, რაც უფროსებს შიგნიდან ღრღნის, ეს კი ხელს უშლის მათ, ჰარმონიულ პიროვნებებად იგრძნონ თავი. ჰოდა, ნაცვლად იმისა, რომ მშობელი ჯერ საკუთარ თავში გაერკვიოს და შინაგანი გაუცხოება, შფოთვა, არასრულფასოვნება აღმოფხვრას, ის ცდილობს, შვილებთან ურთიერთობით მოახდინოს ამ ყველაფრის კომპენსაცია. ხშირად ასეთი მშობლები ან ტოტალურ კონტროლს უწესებენ შვილებს, ან, პირიქით, პატარები იწყებენ მშობლებით მანიპულირებას.
შვილებთან ურთიერთობაში წარმოქმნილი ნებისმიერი ბარიერი გარკვეულწილად მშობლის პირად ისტორიასთან არის დაკავშირებული. ხშირად ისე ხდება, რომ დედის ან მამის პიროვნებაში არის რაღაც კონფლიქტი ან გადაუმუშავებელი პრობლემა, რომელიც ძნელი გასაცნობიერებელია, ამიტომ საკუთარი თავით და მთელი სამყაროთი უკმაყოფილება მშობლების ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი ხდება, თუმცა ხშირად უფროსები საკუთარ თავსაც საგულდაგულოდ უმალავენ რეალობას, ეს კი ხელს უშლის მათ, გაუგონ ბავშვებს და მათი პრობლემები გაითავისონ. თუ მშობელი შვილებთან ურთიერთობისას მხოლოდ საკუთარ სირთულეებზე ფიქრს დაუთმობს დროს, ის ვერ მოახერხებს, შვილების შინაგან სამყაროს ჩასწვდეს.
საგულისხმოა, რომ როდესაც მშობელი მიჩვეულია ბავშვობიდანვე დანაშაულის განცდით ცხოვრებას, მაშინ მისთვის ადვილი სათქმელია: „ჩემი შვილი გამუდმებით მეუზრდელება და, ვფიქრობ, ეს ჩემი ბრალია, მე ამ სიტუაციას ვერაფრით გამოვასწორებ“. სინამდვილეში ასეთი დამოკიდებულება უფროსის მხრიდან საკუთარი თავის დადანაშაულების მაგალითია. სამაგიეროდ, მშობელი, რომელიც, დავუშვათ, ასე გამოთქვამს საკუთარ დამოკიდებულებას შვილის მიმართ: „ჩემი შვილი პირდაპირ გენიოსია, მას ყველაფერი შესანიშნავად გამოსდის“, – თავად იყო მშობლების მხრიდან მუდმივი ქების „მსხვერპლი“, მას უმტკიცებდნენ, რომ ყველგან და ყოველთვის გაიმარჯვებდა. ჰოდა, ახლა, ზრდასრულ ასაკში, უკვე მისი შვილია მშობლის პატივმოყვარეობისა და ამპარტავნების ვნების დაკმაყოფილების ობიექტი.
უფროსები, რომლებიც ვერ ახერხებენ, შიშისა და განკითხვის გარეშე ჩასწვდნენ საკუთარი პიროვნების სიღრმეებს, შვილებს თავიანთი გაუცნობიერებელი მოლოდინების გამართლებისთვის წირავენ. მაგრამ როდესაც ბავშვს აიძულებენ, იყოს სრულიად განსხვავებული პიროვნება, ვიდრე სინამდვილეშია, ის იტანჯება და შესაძლოა, გაცილებით უარესი შედეგიც მივიღოთ. შვილებსა და მშობლებს შორის კონფლიქტების უმეტესობა სწორედ მსგავს სიტუაციებში წარმოიშობა. ამ ყველაფრის საპირწონედ, როცა მშობლები არ ცდილობენ, შვილები თავიანთი სურვილისამებრ გადააკეთონ, თავად ბავშვები ინტუიციურად ახერხებენ, ჩამოყალიბდნენ იმ პიროვნებად, რომელიც შინაგან განცდებსა და ინდივიდუალობას შეესაბამება. ადამიანი ხომ ბავშვობიდანვე ეჩვევა შინაგანი თავისუფლების განცდას, რაც აიძულებს მას, შექმნას იმგვარი ცხოვრებისეული გარემოებები, რომლებიც დაეხმარება, ის არ დაკარგოს და განივითაროს კიდეც“.
თავისი მოსაზრებების უკეთ ასახსნელად შეფალი ცაბარი დასძენს: „როდესაც მოვუწოდებ მშობლებს, მიიღონ შვილები ზუსტად ისეთები, როგორებიც არიან, სულაც არ ვგულისხმობ, რომ ეს საკმარისია. შვილის მიღება სულაც არ არის სტატიკური მდგომარეობა, ეს მუდმივი ცვალებადობის მდგომარეობაა. ნებისმიერი პიროვნება განვითარების სხვადასხვა ეტაპს გადის და უამრავ მეტამორფოზას განიცდის. ადამიანი განუწყვეტლივ აცნობიერებს საკუთარ პიროვნებას, აკეთებს არჩევანს და იღებს გადაწყვეტილებას, ანუ ცხოვრების ნებისმიერ მომენტში პიროვნება იცვლება, რადგან ახალ გამოცდილებასა და ცოდნას იღებს, მათ შორის – ცოდნას საკუთარ თავზე. ამდენად, ჩვენ თავი უნდა ვარიდოთ საბოლოო დასკვნების გამოტანას. პიროვნება არ არის ობიექტი, ის ცოცხალი პროცესია, რომელსაც მკაფიო საზღვრები არ გააჩნია. აუცილებელია, ყველამ ისწავლოს ამ პროცესზე დაკვირვება და შვილების მიღება ისეთებად, როგორებიც არიან სინამდვილეში, აქ და ახლა. თუ მშობლები ამას მოახერხებენ, მათ არ გამოეპარებათ ის სიახლეები და მნიშვნელოვანი უცნაურობები, რომლებიც მათი შვილების ქცევაში იჩენს თავს და არც ბავშვების პიროვნული განვითარების დინამიკის გაგება გაუჭირდებათ“.
სტერეოტიპებისგან თავისუფალი დამოკიდებულებები ბავშვებთან გულწრფელ ურთიერთობებს განაპირობებს. ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „ნამდვილად კარგად ვიცნობ ჩემს შვილებს? შევძლებ, გავთავისუფლდე ნებისმიერი ცრურწმენისგან? მოვახერხებ ჩემი შვილების შესახებ ყოველდღე რაიმე სიახლის გაგებას?“ მშობლებმა ყურადღებიანი დამკვირვებლის როლი უნდა მოირგონ და არა მკაცრი მსაჯულისა. თავი არიდეთ ნაჩქარევ დასკვნებს, ერთმნიშვნელოვან შეფასებებს, უბრალოდ, დააკვირდით, როგორ ვითარდება თქვენი შვილების ხასიათი და როდესაც რაიმე თავისებურებას შეამჩნევთ, მშვიდად უთხარით საკუთარ თავს: „რა საინტერესო სიახლეა, უნდა დავფიქრდე ამაზე. იქნებ თავადაც რამე ვისწავლო…“
საუკუნეზე მეტი გავიდა, რაც 1911 წელს სამეცნიერო-პედაგოგიური და სალიტერატურო ჟურნალი „განათლება“ მშობლებს, სკოლებსა და მასწავლებლებს მონდომებით უხსნიდა, თუ გვინდა, რომ ჩვენი შვილები, ჩვენი ახალგაზრდები კარგად სწავლობდნენ, ჯანმრთელები და ხალისიანები იყვნენ, უპირველეს ყოვლისა, სკოლაში მათ ფიზიკურ განვითარებაზე უნდა ვიზრუნოთ, რისთვისაც მხოლოდ „გიმნასტიკის“ მშრალი გაკვეთილები საკმარისი არ არისო…
ამას უმეორებს დღეს სკოლებს, განათლების სისტემებსა და, ზოგადად, საზოგადოებას UNESCO, UNICEF, WHO და ყველა სხვა საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომლის მანდატიც მსოფლიოს კეთილდღეობაზე ზრუნვას მოიცავს – მხოლოდ სპორტის გაკვეთილი ვერ იტევს მოსწავლეთა ფიზიკური განვითარებისთვის საჭირო აქტივობებს სკოლაში და დაუყოვნებლად უნდა გადაიდგას უფრო კომპლექსური და ქმედითი ნაბიჯები.
ჩვენი ჟურნალის ეს ნომერი სწორედ აქტიურ სკოლასა და ფიზიკური / სპორტული განათლების მნიშვნელობას ეძღვნება. ტრადიციას არ ვღალატობთ და, საკითხის ისტორიული მნიშვნელობის დასადასტურებლად, არც ამ თემასთან დაკავშირებით ვივიწყებთ, რაზე ვფიქრობდით ქართული სკოლის სათავეებთან – ახალგაზრდა თაობის ფიზიკური აღზრდის შესახებ წაიკითხავთ ი.ფერაძის 1911 წელს გამოქვეყნებულ სტატიას.
ამ ნომერში გაეცნობით, რა არის ხარისხიანი ფიზიკური / სპორტული განათლება, რას მოიცავს, რა საერთაშორისო და ეროვნულ საფუძვლებს ემყარება, რატომ არის მასზე ზრუნვა მნიშვნელოვანი და მისი დანერგვით რის პრევენციას შევძლებთ სამომავლოდ.
გაეცნობით კვლევებს, როგორ მოქმედებს ფიზიკური განათლება მოსწავლეთა მოტივაციაზე, სწავლის შედეგებზე, სოციალურ უნარებსა თუ სხვა, სპორტულ განათლებასთან, ერთი შეხედვით, ექსპლიციტურად ნაკლებად დაკავშირებულ საკითხებზე.
მხოლოდ თეორიულ მსჯელობას არ ვჯერდებით და გთავაზობთ ხარისხიანი ფიზიკური განათლების დანერგვის რეკომენდაციებს – საერთო სასკოლო მიდგომას, როგორც საუკეთესო სტრატეგიულ გზას წარმატების მისაღწევად, ასევე, პრაქტიკულ რჩევებს, აქტივობებს, ინიციატივებს, რომელთა დახმარებითაც შეძლებთ, თქვენი სკოლის გარემო უფრო აქტიური, ხალისიანი და ჯანსაღი გახადოთ, მნიშვნელოვანი მატერიალური რესურსის გარეშე.
ვცადოთ, დავიწყოთ – გვჯერა, რომ ერთად ნამდვილად უკეთესობისკენ შევცვლით გარემოს!
რედაქტორი: ნათია ნაცვლიშვილი
დიზაინერი: ბესიკ დანელია
ტექსტების სტილის რედაქტორი: მაია წიკლაური
ნომრის ავტორები: ი. ფერაძე, ბერიკა შუკაკიძე, ქეთევან ქობალია, მაია არავიაშვილი, თეონა სილაგაძე, ნინო გაგელიძე, დენის წურწუმია, ნატა ვაჭარაძე
Close up view of young business people putting their hands together. Stack of hands. Unity and teamwork concept.
პიროვნული განვითარების გზაზე მოზარდობის პერიოდი სირთულეებით გამოირჩევა. ეს აღიარებული და საყოველთაოდ ცნობილი მოცემულობაა. ამ თემას არ განვავრცობ. საკითხავი და საფიქრალი აქ ისაა, როგორ უხვდება სკოლა ამ გამოწვევას. განსაკუთრებით – თანამედროვე სამყაროში. განსაკუთრებით – ჩვენი მოზარდების შემხედვარე.
რას ვაგებებთ მათ საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს? რამდენად თანადროულია სწავლებისადმი საუკუნეების წინ შემუშავებული მიდგომები და საგანმანათლებლო პრინციპები?
დღეს მოზარდთა ფსიქოემოციური და სოციალური საჭიროებების ამოცნობა, მათი გაძლიერება, იმ სამარჯვების სწორად შერჩევა, რომლებიც ახალგაზრდებს სირთულეების გადალახვაში დაეხმარება, გადამწყვეტი მნიშვნელობისა მგონია. ყოველ შემთხვევაში, დასასწავლი და დასამახსოვრებელი საპროგრამო შინაარსების კონსერვირებაზე მეტად მნიშვნელოვანი მაინც. სასწავლო შინაარსით დაწყებული, სკოლის დღის განრიგით დამთავრებული, პროცესი აქეთ უნდა იყოს მიმართული.
კონკრეტული მაგალითი – რომანტიზმი „მოზარდის სამსახურში“
რომანტიზმის შესწავლისას ეგზისტენციურ საკითხებში ჩაღრმავება საინტერესო და მარგებელია ახალგაზრდისთვის. თუ მასწავლებელმა შეძლო და თავი მკვლევრად წარმოადგენინა მოსწავლეს, ის ისიამოვნებს ცხოვრებისეული „რთული“ კითხვების პირისპირ მედგრად დგომით. „კვლევა-ჩხრეკის“ სურვილით ანთებული ადამიანისთვის ყველაფერი შეიძლება იქცეს დაკვირვების საგნად. ყველაფერი და უპირველეს ყოვლისა – საკუთარი თავი.
სოლომონ დოდაშვილის ეს ციტატა კარგ მოტივატორად შეიძლება ვაქციოთ: „ყურადღება მივაპყროთ ჩვენს თავს, ჩავწვდეთ ჩვენს თავს, რათა გამოვიცნოთ და გავიგოთ თვით ჩვენი თავი და ამით ჩვენში და ჩვენს ირგვლივ სიმშვიდე დავამყაროთ. ყურადღება მივაპყროთ ჩვენს თავს – ნიშნავს განვაყენოთ იგი ყოველივე იმისგან, რაც ჩვენ არ გვეკუთვნის: ეს ხდება, როცა აზრობრივად განვეყენებით ყოველივე გარეგნულს და თვით ჩვენს თავს წარვმართავთ მარტოოდენ შინაგანისაკენ. ჩავწვდეთ ჩვენს თავს – ნიშნავს გულდასმით ვიფიქროთ ჩვენში მიმდინარე შინაგან მოვლენებზე, ვაქციოთ ჩვენი თავი გამოკვლევის უშუალო საგნად. ჩვენი თავის შეცნობა სხვა არაფერია, თუ არა უნარი იმისა, რომ სწორად ვიმსჯელოთ მთელს ჩვენს ქმედით ძალაზე; ეს კი შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როცა ჩვენთვის ცნობილი გახდება ჩვენი ბუნების მოქმედების კანონები, ამ მოქმედების საზღვრები და მიზანი. გავიგებთ ჩვენს თავს, თუ შეგვიძლია მოვიყვანოთ ჩვენი აზრების, ცოდნისა და ქცევის საკმაო მიზეზები. ჩვენში და ჩვენს ირგვლივ სიმშვიდეს დავამყარებთ, როდესაც ჩვენში ჩამოვაყალიბებთ ჰარმონიულ მოქმედებას, მივმართავთ რა მას ჩვენი დანიშნულებისაკენ. ამრიგად განყენება და განაზრება, თვით ჩვენი თავის შეცნობა და გაგება, დაკმაყოფილება საკუთარი თავის ამგვარი თვითშემეცნებით – აი ფილოსოფიური გამოკვლევის სამი საგანი“.
ვინ ვარ და რისთვის ვცხოვრობ ამქვეყნად?
რას მასწავლის წარსული და რა მომელის მომავალში?
რა არის ჩვენი ყოფა – წუთისოფელი?
რა არის ცხოვრების საზრისი?
რაგვარია რეალობა, სინამდვილე?
შეუძლია თუ არა ადამიანს შეცნობა, შემეცნება, გასწვდება თუ არა მისი გონი სამყაროს საიდუმლოების ამოცნობას?
ავუხსნათ მოსწავლეებს, რომ ამგვარ საფიქრალს ეგზისტენციურს უწოდებენ. „ეგზისტენცია“ ლათინური სიტყვაა და არსებობას ნიშნავს. ეგზისტენციური კითხვები პიროვნების, ადამიანის, ინდივიდის ბედ-იღბალსა და ცხოვრების საზრისთან, ყოფნა-არყოფნასთან, რწმენასთან დაკავშირებული კითხვებია. ეს და მრავალი სხვა ფილოსოფიური კითხვა ადამიანს ოდითგანვე უჩნდებოდა. კაცობრიობის უდიდესი მოაზროვნეები სხვადასხვა დროს სხვადასხვაგვარად პასუხობდნენ ამ კითხვებს. პიროვნული განვითარების გზაზე კრიზისი, უაზრობის ან უიმედობის განცდა, ნიჰილიზმის, ინდიფერენტულობის და „ამგვარ ვნებათა“ შემოტევა ნორმალურია. მთავარი ისაა, როგორ გავუმკლავდებით ამ შემოტევას, რას მოვიშველიებთ, როგორ დავძლევთ.
რომანტიზმის სხვადასხვა გამოვლინების შესწავლისას (ნუ დაივიწყებთ მხატვრობასა და მუსიკასაც), ქართველი ან ევროპელი რომანტიკოსების ლექსების გაცნობისას ცხოვრების ამაოების, ცხოვრების საზრისის ძიება ერთ-ერთ წამყვან თემად და „საკვლევ-საჩხრეკად“ უნდა ვაქციოთ. ამ გზაზე ძალიან დაგვეხმარება ვიქტორ ფრანკლის მეგზურობა.
ვიქტორ ფრანკლი – „ადამიანი ცხოვრების საზრისის ძიებაში“
ვიქტორ ფრანკლი ავსტრიელი ფსიქიატრი, ფსიქოთერაპევტი და ნევროლოგი იყო. მან შეიმუშავა ფსიქოთერაპიის მიმართულება – ლოგოთერაპია. მუშაობდა ადამიანებთან, რომლებმაც თვითმკვლელობა სცადეს. 1942 წელს ის საკონცენტრაციო ბანაკში მოხვდა. უმძიმეს პირობებში ხანგრძლივმა ცხოვრებამ ის ყოფიერების საზრისსა და მნიშვნელობაზე დააფიქრა. გათავისუფლების შემდეგ ფრანკლი ხელმძღვანელობდა ვენის ნევროლოგიურ კლინიკას (1946-1970), ასწავლიდა ვენის უნივერსიტეტში, იყო ავსტრიის ფსიქოთერაპევტთა საზოგადოების პრეზიდენტი. მიენიჭა მრავალი სამეცნიერო წოდება და ჯილდო. მისი 31 წიგნი 25 ენაზეა თარგმნილი. 1991 წელს ვენაში ფრანკლის ინსტიტუტი დაარსდა.
ფრანკლის აზრით, ცხოვრების საზრისის ძიება და განხორციელებისკენ მისწრაფება ჩვენი არსებობის უმთავრესი შემადგენელია. ქცევისა და პიროვნების განვითარების ძირითად მამოძრავებელ ძალად მას სწორედ საზრისის ძიება მიაჩნდა. მისი ცნობილი წიგნის სათაურია „ადამიანი ცხოვრების საზრისის ძიებაში“. ამ წიგნში ის ავითარებს მოსაზრებას, რომ ცხოვრების აზრი არ არის ერთი კონკრეტული პუნქტი ან დანიშნულების ადგილი, სადამდეც ადამიანი მიდის. „საკითხის ასე დასმა – ცხოვრების საზრისის ძიება საზოგადოდ ადამიანისთვის – არასწორია. ეს იგივეა, რომ ჭადრაკში მსოფლიო ჩემპიონს ვკითხოთ, რომელია საუკეთესო საჭადრაკო სვლა. ყოველი კონკრეტული სიტუაცია, ყოველი ადამიანის უნიკალური ცხოვრებისეული გამოცდილება შეიცავს იმ ერთადერთ და უნიკალურ საზრისს, რომელსაც მოცემული სიტუაცია ქმნის“. ვიქტორ ფრანკლის ცხოვრებისეული დევიზი იყო: „ვინც იცის, რისთვის უნდა იცხოვროს, ის გადალახავს ყოველგვარ როგორს.
პიროვნული განვითარებისკენ დაუღალავი სვლა, თვითრეალიზაცია, საკუთარი შესაძლებლობების სწორად, ობიექტურად, გულწრფელად შეფასება და იმის მიხედვით მოქმედება, რასაც გვთავაზობს გარემო, რა შესაძლებლობებიც გვაქვს თავად საუკეთესო ცვლილებებისთვის – ამის გაცნობიერების უნარი მიაჩნია ფრანკლს მნიშვნელოვან სამარჯვად. თუ ადამიანმა ვერ გააცნობიერა საკუთარი შესაძლებლობები და ვერ იმუშავა თვითგანვითარებასა და თვითრეალიზაციაზე, გარდაუვალია ეგზისტენციური კრიზისი – არსებობის უაზრობის მძაფრი განცდა. ამას ფრანკლი „ეგზისტენციურ ვაკუუმს უწოდებს“.
გთავაზობთ ამონარიდს მისი წიგნიდან „ვუთხრათ ცხოვრებას დიახ“:
კითხვა ცხოვრების საზრისის შესახებ მთლიანად შემოვატრიალოთ: ჩვენ უნდა ვისწავლოთ და სასოწარკვეთილ ადამიანებსაც ვასწავლოთ, რომ მნიშვნელოვანი ის კი არ არის, რას უნდა ველოდეთ ჩვენ ცხოვრებისგან, არამედ პირიქით, რას ელის ცხოვრება ჩვენგან.
ჩვენ უბრალოდ ცხოვრების საზრისის შესახებ კი არ ვსვამთ კითხვას, არამედ ჩვენ თვითონვე ვხდებით კითხვის ადრესატები. ცხოვრება ყოველდღიურად, ყოველწამიერად გვისვამს კითხვებს და ამ კითხვებს ჩვენ პასუხი არა თავის მტვრევითა და ლაპარაკით, არამედ მოქმედებით, სწორი ნაბიჯებით უნდა გავცეთ.
ცხოვრება კი სხვა არაფერია, თუ არა პასუხისმგებლობა, სწორად ვუპასუხოთ ცხოვრებისეულ შეკითხვებს, შევასრულოთ დავალებები, რომლებსაც ვიღებთ, გადავჭრათ ამოცანები, რომლებსაც ცხოვრება ყოველდღიურად გვიყენებს. ეს მოთხოვნა და მასთან ერთად ყოფიერების არსი ყველასთვის განსხვავებულია და მუდმივად იცვლება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ადამიანური ცხოვრების საზრისი ვერ იქნება ზოგადი მოცემულობა და ამაზე კონკრეტული პასუხის გაცემა არავის შეუძლია.
ცხოვრება არა რაიმე ბუნდოვანს, არამედ რაღაც კონკრეტულს გულისხმობს და ამიტომ ცხოვრების მიერ დაწესებული მოთხოვნებიც აბსოლუტურად კონკრეტულია. ეს კონკრეტულობა განსაზღვრავს ადამიანის ბედისწერას, რომელიც ყველასთვის განუმეორებელი და უნიკალურია.
ვერცერთ ბედისწერას, ისევე როგორც ადამიანს, სხვას ვერ შეადარებ; არცერთი სიტუაცია არ მეორდება და ყოველი სიტუაცია ადამიანისგან განსხვავებულ ქცევას მოითხოვს. ზოგჯერ მან კონკრეტულ სიტუაციაში უნდა იმოქმედოს და შეეცადოს, საკუთარი ბედისწერა თვითონვე შექმნას, ზოგჯერ გამოიყენოს შესაძლებლობა და (დატკბეს ამით) თავისი ღირებულებები განახორციელოს, ზოგჯერ კი უბრალოდ მიიღოს ბედისწერის დარტყმები. თუმცა ყოველი სიტუაცია უნიკალური და განუმეორებელია და ერთ სიტუაციას ერთადერთი სწორი „პასუხი“ მიესადაგება.
თუ ბედისწერამ კონკრეტულ დროს ადამიანს სატანჯველი დააკისრა, მაშინ მან ამ ტანჯვაშიც უნიკალური ამოცანა უნდა დაინახოს. ადამიანმა, უნდა გააცნობიეროს, რომ თავისი ტანჯვით სავსე ბედისწერით ის მთელ სამყაროში ერთადერთი და განუმეორებელია. მას ამ ტვირთს ვერავინ მოხსნის, მის მაგივრად ვერავინ ატარებს. მხოლოდ თვითონ შეუძლია, გამოიყენოს შესაძლებლობა, გაუმკლავდეს ბედისწერის მიერ მისთვის განკუთვნილ ტანჯვას.
საკონცენტრაციო ბანაკში ეს ყველაფერი ჩვენთვის რეალობას მოწყვეტილი უბრალო სპეკულაცია არ ყოფილა. მხოლოდ ამ ფიქრებს შეეძლო ჩვენი დახმარება, რადგან სწორედ ეს ფიქრები გვიხსნიდა სასოწარკვეთისგან მაშინ, როცა გადარჩენის შანსი ჩვენთვის უკვე აღარ რჩებოდა. საქმე აღარ ეხებოდა მხოლოდ ცხოვრების საზრისს, რომლის შესახებაც კითხვას ხშირად გულუბრყვილოდ სვამენ ხოლმე და სხვას არაფერს გულისხმობენ, თუ არა რაიმე მიზნის განხორციელებას. ჩვენთვის მთავარი იყო სიცოცხლის საზრისი თავის მთლიანობაში, რომელიც სიკვდილსაც მოიცავს და ამგვარად არა მხოლოდ ცხოვრების საზრისის პოვნას გულისხმობს, არამედ ტანჯვისა და სიკვდილის საზრისისასაც: ამ საზრისისთვის ვიბრძოდით ჩვენ!“ (გერმანულიდან თარგმნა მარიამ შუბლაძემ)
ჩემს დროს (სკოლა 1989 წელს დავამთავრე) ალექსანდე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩა“ მერვე კლასში ისწავლებოდა და მახსოვს, როგორ ღელავდა დედაჩემი, ეს ნაწარმოები რომ უნდა გაგვევლო. – იცი, – უჩვეულო დაბნეულობით მითხრა, – როცა ამ ნაწარმოებს ისწავლი, მიხვდები, რა არის სიყვარული და ვღელავ ძალიან, როგორ მიიღებ?
ბევრს არ სჯერა ყაზბეგის გმირების დამანგრეველი გრძნობებისა, მე კი მაშინათვე ვენდე „ხევის ბეთჰოვენს“.
2012 წელს პირველად ჩავედი ყაზბეგში ჰუმანიტარული მისიით. ჩვენი მეგზური იყო ორი რჩეული ახალგაზრდა მოხევე. ერთმა თქვა, წუწკი ქალი იყო ძიძია, მაგის ბრალი იყო ყველაფერიო. შალვა ელოშვილმა კი უპასუხა: – განა თერგს შეაკავებ? ხომ იცი, სამი ჰესი აშენდა თერგზე ბოლო წლებში და სამივე კლდეებს შეალეწაო. აი, ასეთი „კლდეებზე შელეწვაა“ ნამდვილი სიყვარული.
რომელ ქართველ მწერალს არ დაუწერია სიყვარულზე? მაგრამ არავის, არავის, არავის ისე ღრმად, დრამატულად და დამაჯერებლად არ გადმოუცია სიყვარულის ბუნება, როგორც ყაზბეგს. ამ ავტორის სახელს მეორე შთამბეჭდავი ნოვატორობაც მიეწერება ჩემთვის – რუსული ოკუპაციის სიმძიმის, რუსებისა და ქართველების ეთნომენტალური შეუთავსებლობის უდიდესი ექსპრესიით გამოხატვა. თუმცა ყაზბეგი მაინც სასიყვარულო ვნებების გამოსახვის დიდოსტატია. როცა გვყავს რუსთველი, ძნელია, ამგვარი რამ სხვა მწერალს მიეწეროს, მაგრამ ავხსნი, რატომ ვფიქრობ ასე: რუსთველმა შექმნა სიყვარულის გრანდიოზული ეპოპეა, რომელიც, როგორც რენესანსის წინარე ხანის ავტორმა, ჰეფი ენდით დაასრულა. სიყვარულის სიმძაფრე კი სულისშემძვრელად მაშინ შეიგრძნობა ხელოვნებაში, როცა ის ტრაგიკულად სრულდება, როცა მას ადამიანი ეწირება.
საიდან მოვიტანე წერილის სათაური? 1989 წელს რეჟისორმა ქეთი დოლიძემ ნიკიტა მიხალკოვის, ვლადიმირ მერეჟკოსა და ალექსანდრე ადაბაშიანის სცენარის მიხედვით გადაიღო ფილმი „მარტოხელა მონადირე“, რომელშიც მთავარი როლები ბრწყინვალედ შეასრულეს ზურა ყიფშიძემ და ნინელი ჭანკვეტაძემ. ახალგაზრდა წყვილის სიყვარულს დიდი გამოცდა ელოდა: ხათუნა სამმა მოძალადემ გააუპატიურა. შემდეგ ანდრო და ხათუნა დაქორწინდნენ, მაგრამ ექვსწლიანი თანაცხოვრების განმავლობაში ჰარმონიას ვერ მიაღწიეს, რადგან გადატანილი კოშმარი არცერთს არ ასვენებდა. ანდრომ გადაწყვიტა, მოძალადეები მოეძებნა, შური ეძია და ამით მოეპოვებინა სულის სიმშვიდე საყვარელ ქალთან ბედნიერი ცხოვრებისთვის. ცალკე თემაა ანდროს საოცარი კეთილშობილება, ძლიერება, სულგრძელობა, სიმამაცე. მას მშობლების ტრაგიკული ცოლქმრობის მწარე გამოცდილებაც აწამებს, მაგრამ ახალგაზრდა კაცი ყველაფრის ძალას იპოვის საკუთარ თავში, შურსაც ღირსეულად იძიებს და მართლაც მიაღწევს სასურველს: ფილმის ფინალურ კადრებში მას მხრებზე უზის თავისი დიდი სიყვარულის ნაყოფი – ვაჟი და მას დიდგორის ველზე მეფე დავითის გმირობაზე უყვება.
ძალადობამ ისეთი ღრმა კვალი დააჩნია ხათუნას სულს, რომ ქალს უზომოდ მოსიყვარულე მეუღლესთან თანაცხოვრებაც კი უჭირდა. დემორალიზებული და იმედგაცრუებული იყო, კომპლექსები ტანჯავდა. ეჩვენებოდა, რომ ანდროს არ უყვარდა. დაშორება გადაწყვიტა. მოატყუა კიდეც, აღარ მიყვარხარ, გავთხოვდიო, მაგრამ დრო რომ გავიდა, მიხვდა… მერე სახლიდან წასულ ანდროსთან თავისი ფეხით მივიდა და შინ დაბრუნება სთხოვა…
„მოვკვდები მე უშენოდ!“ – საყვარელი ადამიანის ამ სიტყვებმა ანდროს ახალი სიცოცხლე შთაბერა. სიყვარულმა სძლია გადაულახავ დაბრკოლებებს, როგორც აკაკის „გამზრდელში“. ძუძუმტის მიერ მისი ცოლის გაუპატიურების თავზარდამცემმა ამბავმაც კი ვერ შეარყია ნაზიბროლასადმი ბათუს სიყვარული. მან ცოლს ასე მიმართა: „გადაიგდე გულიდან ეგ ცრუ ზღაპარი და სიზმარი, მე და შენი სიყვარული წმინდა არის, ვით ლამპარი!“
აი, რის თქმა მინდა ამ წერილით: ნამდვილი სიყვარული საყვარელი ადამიანის საკუთარ თავზე წინ დაყენება და მსხვერპლშეწირვის უნარია, რაც იშვიათობაა. თუ ლიტერატურულმა ტექსტმა ამის დამაჯერებლად ჩვენება შეძლო, სასიყვარულო ისტორია უკვე შემდგარი და ამაღლებულია.
ბევრი შემეკამათება: ადამიანმა საკუთარ თავზე წინ არავინ უნდა დააყენოს, თუ შენი თავი არ გიყვარს… – და ა.შ. და ა.შ.
ვეცდები ჩემი მოსაზრების დასაბუთებას.
გავიხსენოთ „ვეფხისტყაოსნის“ ორი საოცარი წყვილი. ტარიელს ნესტანის გარეშე სიცოცხლე სურდა? ინდოეთის ტახტი სურდა? არა! მან წლების განმავლობაში ეძება ნესტანი და რომ ვერ იპოვა, გამოქვაბულში განმარტოვდა, რათა თვითჩაღრმავების გზით საკუთარ თავში ახალი ძალები ეპოვა. როგორ ყოფაში იყო უტარიელოდ ნესტანი? მას ხან ზღვათა სამეფოს უფლისწულის ცოლობას და უმდიდრესი ქვეყნის დედოფლობას სთავაზობდნენ, ხან – ქაჯეთისას, მაგრამ ის ამბობდა: „ჩემი გზა კიდეგანია“, – ხოლო ქაჯეთის ციხიდან გამოგზავნილ წერილში ტარიელისთვის მისვლა და დახსნა კი არ უთხოვია, უთხრა: „შენი სოცოცხლე მეყოფის ჩემად იმედად გულისად“… „შენ მკვდარსა გნახავ, დავიწვი, ვითა აბედი კვესითა“… და სთხოვა, ინდოეთს მიმართე, „გულსა ალხინე, ჩემისა მოშორვებისა მთმობელსაო“. საკუთარ თავზე წინ სატრფო და სამშობლო დააყენა.
ასევე იქცევიან ავთანდილი და თინათინიც. ავთანდილისთვის უცხო მოყმის საძებნელად წასვლა და არაბეთში უზრუნველი ცხოვრებიდან მოწყვეტა დიდი მსხვერპლი იყო, მაგრამ სატრფოს ასე უთხრა: „მე სიკვდილსა მოველოდი, შენ სიცოცხლე გამიწამე (ცხოვრება წამად მიქციე და არა „გამაწამე“), ვითა მონა, სამსახურად განაღამცა წავე, წა, მე!..“ ასევე ავთანდილის ინტერესები დააყენა წინ თინათინმა, როცა სამწლიანი ოდისეის შემდეგ დაბრუნებულს არაბეთში დარჩენა კი არ მოსთხოვა – დაეთანხმა, რომ მისი ხელმეორედ გამგზავრება აუცილებელი იყო, ამჯერად უკვე ტარიელის დაკარგული სატრფოს საძებნელად. ბევრი ქალი გეგულებათ, რომელიც წლობით მოსწყდება სატრფოს და მას საკუთარი ნებით გაუშვებს სარისკო გზაზე სხვისი შეყვარებულის საძებნელად?
აი, ამგვარი კოლიზიის შექმნა მგონია მწერლის დიდი ოსტატობა სიყვარულის ბუნების გამოსახვისას.
ქართულ ლიტმცოდნეობაში სახისმეტყველების მამამთავარი, ჩემი საოცარი ლექტორი რევაზ სირაძე იტყოდა ხოლმე, ტრაგიზმის გამოსახვა ამაღლებულის ესთეტიკურ იდეალს ქმნისო და მართლაც ასეა. ამის საილუსტრაციოდ გავიხსენოთ თუნდაც რევაზ ინანიშვილის საოცარი ნოველა „ნეკერჩხლის წითელი ფოთოლი“, სადაც ირემზე ცალმხრივად შეყვარებული ნეკერჩხლის წითელი ფოთლის სულისშემძვრელი სახე შექმნა მწერალმა. ტყე შეძრა ფოთლის თავგანწირვამ, მაგრამ გაგებაც გაუჭირდათ. მხოლოდ მუხამ გაუგო ნეკერჩხლის წითელ ფოთოლს. მაჩვი კი „ტუტუცს“ ეძახდა მას და ნერვებს უშლიდა ფოთლის მსხვერპლი (ამ თემაზე იხ. ჩემი წერილი ჩვენს ინტერნეტგაზეთში: https://mastsavlebeli.ge/?p=23806).
დიახ, ოცდამეერთე საუკუნის ადამიანი ბედნიერებაზეა ორიენტირებული და ეს ძალიან კარგია! მადლობა უფალს, რომ ადამიანი სულ უფრო და უფრო თავისუფალი, ლაღი, თავდაჯერებული, ბედნიერების მაძიებელი ხდება. უახლოეს წარსულში მსგავსი რამეები გაცილებით მიუღწეველი იყო. მითოსშიც სიყვარული გულის სისხლის გაღებად მოიაზრებოდა, ამიტომაც მის სიმბოლოდ იქცა წითელი გული. ეს გრძნობა ალბათ მხოლოდ მაშინაა გულწრფელი, როცა მისთვის ბოლომდე თვითშეწირვა შეგიძლია. გავიხსენოთ შორენა კოლონკელიძე კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდოსტატის მარჯვენიდან“. შორენამ იცოდა, რომ არსაკიძეს არ შეეძლო მისთვის თავის მიძღვნა, რადგან ჭაბუკ ხუროთმოძღვარს ღვთისა და ერის წინაშე სვეტიცხოვლის მშენებლობის უმძიმესი ტვირთი დააკისრეს და ამ იდეისთვის უნდა მიეძღვნა სულიც და გულიც, სამაგიეროდ, შორენამ გაუგო მიჯნურს, გაწირა თავი და ბედს შეეგუა ღვთაებრივი სიმშვიდით, მონასტერს მიაშურა, ხოლო როცა არსაკიძის სიკვდილით დასჯა გაიგო, ქარაფზე გადაფრინდა.
ასეთსავე არჩევანს აკეთებს იგი ჯემალ ქარჩხაძის ამავე სახელწოდების მოთხრობიდან. მან ღალატისა და გაცემის მიუხედავადაც კი ვერ შეძლო ნის სიყვარულის უარყოფა, სულგრძელად მიუტევა ყველაფერი, ისევ სიყვარული შესთავაზა. საკუთარ თავზე წინ სატრფო დააყენა.
უამრავი მხატვრული ტექსტისა თუ კინოფილმის მოხმობა შეიძლება, სადაც მკითხველისა თუ მაყურებლისთვის ყველაზე ამაღელვებელი სწორედ ეს თავგანწირვის უნარია, რაც ყველას, რასაკვირველია, არ ძალუძს, უმრავლესობა იოლ გზებს ირჩევს, ეგოიზმი მასში მეტია, ვიდრე თავგანწირვა, რისთვისაც ვერავის დავძრახავთ, მაგრამ ამაღლებული გმირის დაბადება გარანტირებული მხოლოდ მაშინ არის, როცა მას ძალუძს თქვას თავისი სიყვარულის ობიექტის მიმართ: „მოვკვდები მე უშენოდ!“ ხოლო თუ მაინც უწევს მის გარეშე ცხოვრება, უნდა ეძებოს გზები, რომ ისწავლოს, როგორ არ მოკვდეს, რადგან სიკვდილს ყველაფერი ჯობია.
ახლა სოფელში, ჩემი სახლის ეზოში ვზივარ. ბავშვობაში ზაფხულობით სწორედ აქ, ქეთო ბებოსთან ერთად ვიყავი ხოლმე და სხვა დანარჩენი ბავშვებივით „დიდ გოგოდ“ გაზრდაზე ვოცნებობდი. ბებო მეუბნებოდა, ჩემს შემდეგ აქ ისევ „ქეთო“, რომ იტრიალებს მიხარია, მაგრამ იცოდე, სახლს კარგად მიმიხედეო. სანამ დავსახლდებოდი და ავაშენებდი, მიწა გეოლოგებს ვაჩვენე, მააშო!… მაშინ ვერ ვხვდებოდი… ან გეოლოგები ვინ იყვნენ, ან სახლის აშენებამდე, ადგილი მათ რატომ დაათვალიერებინა. არადა, მანამდე მეზობელ სოფლებში მიწას ორი აშენებული სახლი „ჩაუყლაპავს“. ჰო, თვითმხილველები ამბობდნენ, რომ სახლები საღამოს იდგნენ, დილით კი აღარ და მათ ადგილას უზარმაზარი პირდაფჩენილი ორმო გაჩენილიყო. კიდევ კარგი, რომ ჯერ არავინ ცხოვრობდა შიგო, აყოლებდნენ ქალები.
ამ წერილის წერისას 4 აგვისტოა, შოვის ტრაგედიის მეორე დღე, რატომღაც ბებოსთან ის შორეული საუბარი გამახსენდა. ისიც გამახსენდა, რომ ამ ცხოვრებაში ყველა ჩვენი საქციელისთვის, უყურადღებობისა და დაუდევრობისთვის საფასურის გადახდა გვიწევს, მათ შორის ბუნებასთანაც… და ვინც არ იხდის, შემდეგ ნანობს. თანამედროვე ინგლისურ ენაში ასეთი გამოთქმაც არის -„დროა გადაუხადოთ მესალამურეს“. ჰამელენის მესალამურეზე ვამბობ… თქვენც იცნობთ, ძმები გრიმების ზღაპრიდან და დისნეის ნახატი ფილმიდან.
ერთხელ გერმანული ქალაქი ჰამელენი ვირთხების შემოსევის მსხვერპლი გახდა. ვირთხები ყველგან იყვნენ, ყველაფერს ანადგურებდნენ. კატები სად იყვნენ? კუთხე-კუნჭულებში მიმალულნი შიშით კანკალებდნენ. მაცხოვრებლები სასოწარკვეთას მისცემოდნენ და სწორედ ამ დროს ქალაქში ჭრელა-ჭრულა ტანსაცმელში გამოწყობილმა მესალამურემ შემოაბიჯა. ქალაქის მერს ვირთხების განადგურება აღუქვა. ოღონდ, სანაცვლოდ კარგი გასამრჯელო მოითხოვა-ათასი გულდენი. მერიც დაჰპირდა. ამოიღო მესალამურემ ჯიბიდან სალამური, რაღაც მელოდია დაუკრა და მთელი ქალაქის ვირთხა-თაგვები მწკრივში ჩადგნენ. მესალამურე მდინარისკენ წავიდა, ვირთხებიც მას გაჰყვნენ და ყველა წყალში ჩაიხრჩო. მესალამურემ დაპირებული ჰონორარი მოითხოვა, თუმცა მერმა მხოლოდ 50 გულდენი გადაუხადა.
ჰმ…გაბრაზდა! რა, თქვენ არ გაბრაზდებოდით? ჰოდა, შურისძიება გადაწყვიტა. წმინდა იოანესა და პავლეს დღეს, როდესაც ყველა ზრდასრული ადამიანი ეკლესიაში იყო, მესალამურე ქალაქში დაბრუნდა. ამჯერად მონადირის კოსტიუმში გამოწყობილი. ახალი მხიარული მელოდია დაუკრა
და ქალაქის ყველა ბავშვი კვალდაკვალ გაჰყვა. იმ დღეს 130 ბავშვი გავიდა ქალაქიდან და უკან არ დაბრუნებულა. მხოლოდ სამი ბავშვი გადარჩა, ერთი კოჭლი იყო და ამალას ვერ გაჰყვა, მეორე ყრუ იყო და მელოდია ვერ მოისმინა, მესამე კი ბრმა გახლდათ. ასეთი იყო მესალამურის შურისძიება. მას შემდეგ გამოთქმაც არის-დროა მესალამურეს გადაუხადოთ, რაც ნიშნავს, რომ ვალების გასტუმრების დროა. ანუ, თითოეულ ქმედებაზე პასუხი უნდა ვაგოთ.
ზღაპარ-ლეგენდაში თარიღიც მითითებულია-26 ივნისი, 1284 წელი. მკვლევრები ფიქრობენ, რომ სწორედ ამ დროს საქსონიის ქალაქ ჰამელენში შესაძლოა მართლაც მოხდა საშინელი ტრაგედია, რის შედეგადაც ქალაქის ყველა ბავშვი დაიღუპა. ჰამელენის 1384 წლით დათარიღებული ქრონიკები იწყება სიტყვებით-ასი წელი გავიდა, რაც ბავშვები წავიდნენ. ჰამელენში მეცამეტე საუკუნეში მართლაც დიდი რაოდენობით მარცვლეული მოჰყავდათ, ამიტომ ვირთხები შეიძლებოდა ქალაქის პრობლემა ყოფილიყო. სხვათა შორის, 1995 წელს ჩატარებული ერთი კვლევის თანახმად, 40 ვირთხას 185 კგ მარცვლეულის შესანსვლა შეუძლიათ. ასევე, ვირთხები ძალიან სწრაფად მრავლდებიან და ქალაქს დიდი პრობლემა შეიძლება ჰქონოდა. ვირთხები ამ ლეგენდა-ზღაპრის ვერსიაში მხოლოდ 1559 წელს გამოჩნდნენ. ვინმე გრაფ ფობენ კრისტოფ ფონ ციმერმანმა ჩაწერა მათ შესახებ ქრონიკების ვერსიაში, რომელიც Zimmerische chronic-შია შემორჩენილი. ტრაგედიის აღმწერ სხვა ადრეულ წყაროებში ვირთხები ნახსენები საერთოდ არ არის. ადრეულ ჩანაწერებში უბრალოდ ფაქტის კონსტატაციაა, რომ ბავშვები წავიდნენ და ისინი ახალგაზრდა, ლამაზად ჩაცმულმა მესალამურემ წაიყვანა. დროის ათვლაც ამ ამბიდან იწყება და ბევრ წყაროში იკითხება, რომ რაღაც ამბავი მოხდა ბავშვების დაკარგვიდან ათი, ოცი და ა.შ. წლის შემდეგ.
ბავშვები შევიდნენ მთაში და იქ გაუჩინარდნენ. მეცამეტე საუკუნეში ცენტრალურ ევროპაში, განსაკუთრებით გერმანიასა და საფრანგეთში აქტიურდება მოძრაობა, რომელსაც ისტორიაში ბავშვების ჯვაროსნულ ლაშქრობას უწოდებენ. ასეთი სახალხო ჯვაროსნული ლაშქრობები მე-11დან მე-16-ე საუკუნეებამდე დრო და დრო იფეთქებდა ხოლმე და არასანქცირებული იყო. ხალხის მასები, რომლებიც უცბად გადაწყვეტდნენ ასეთ ლაშქრობაში წასვლას, ყველა დიდ ქალაქს იერუსალიმად აღიქვამდნენ და ათასგვარ ჩხუბში ერთვებოდნენ. 1212 წელს სწორედ ასეთი ლაშქრობა მოეწყო და მას „საბავშვო ლაშქრობა“ ეწოდა, რადგან ძირითადად მოზარდი თინეიჯერებით იყო დაკომპლექტებული. ეს ბავშვები ნიკოლას კელნსკის და დაბა კლუადან გამოსული ვინმე ეტიენის საუბრებს მოუხიბლავთ და იერუსალიმს, წმინდა მიწაზე წასვლა განუზრახავთ. ისინი მოზარდებს არწმუნებდნენ, რომ ბრძოლა საჭირო არ იქნებოდა, ბავშვების წმინდა ლოცვით ზღვაც კი შუაზე გაიპობოდა და ურჯოლოები ქრისტიანობას მიიღებდნენ. ეტიენს 7000 ათასი მოზარდის შეგროვება მოუხერხებია. მათი უმეტრესი ნაწილი ალპებში დაიღუპა, დანარჩენებმა გენუას მიაღწიეს და ზღვის ფეხით გადასვლა გადაწყვიტეს, მაგრამ ზღვა ორად არ გაიპო. აი, 12 წლის ეტიენმა კი ათასამდე ბავშვის აყოლიება შეძლო. მარსელამდე ჩასულან, შემდეგ კი სავარაუდოდ, ბავშვები დაიჭირეს და მონათა ბაზარში გაყიდეს. მშობლები, ბუნებრივია, ბავშვების წასვლის წინააღმდეგი იყვნენ. იმდენადაც კი, რომ ნიკოლასის მამა სხვა ბავშვების მშობლებს ჩამოუხრჩვიათ.
ხომ არ უკავშირდება ეს ამბები ქალაქ ჰამელენში გამქრალ ბავშვებსო, კითხულობენ მკვლევრები. თარიღები არ ემთხვევა, რადგან მესალამურემ ბავშვები 1284 წელს წაიყვანა, ანუ 72 წლით გვიან. თავად მესალამურეს ცისარტყელასავით ჭრელი ტანსაცმელი სცმია. ეს კი რელიგიური აგიტატორების ჩაცმულობას ეწინააღმდეგება. ინგლისურად ასეც უწოდებენ pied piper, ანუ ჭრელი მესალამურე. შესაბამისად, უფრო ვინმე შარლატანი, ქუჩის მასხარა, არა რელიგიური ვინმე უნდა ყოფილიყო, რომელიც ბავშვებს ჭეშმარიტი გზიდან გადახვევაზე მოუწოდებდა. ზღაპარშიც მითითებულია, რომ მესალამურემ ის ბავშვები წაიყვანა, ვინც იმ დღეს ეკლესიაში არ იყო. ამბავი 26 ივნისს მომხდარა, ანუ ახლოვდებოდა ზაფხულის ბუნიაობა, რომლის დროსაც წარმართულ დღესასწაულებს მართავდნენ. მოგვიანებით, 1686 წელს ნიურბერგის მთავრობა კანონსაც გამოსცემს, რომლის თანახმადაც ჭიაკოკონობას და ლოთობას აკრძალავს. სავარაუდოდ, ერთი ასეთი გართობის დროს, რომელიმე სექტამ დაღუპა ბავშვები.
სხვა მრავალ ვერსიაში, მათ შორის ძმებ გრიმებთანაც წერია, რომ მესალამურემ ბავშვები გვირაბში შეიყვანა და შეიძლება სხვა ქვეყანაში (მაგ. ტრანსილვანიაში) გადაიყვანა. ამიტომ, გაჩნდა ეჭვი, ხომ არ იყო მესალამურე კაცი, რომელიც ახალგაზრდებს სხვა ქვეყნებში გადასახლების აგიტაციას უწევდა. საუბარი თათარ-მონღოლების მიერ დაცარიელებულ აღმოსავლეთ ევროპის მიწებზეა. სწორედ ამ პერიოდში ფიქსირდება იქ ახალგაზრდა გერმანელების ჩასახლება და ფიქრობენ, რომ ეს შეიძლება ჰამელენის ახალგაზრდები ყოფილიყვნენ.
და ბოლოს, ასეთი ვერსიაც არის, რომ მეწყერი ჩამოწვა და ბავშვები ჩაიტანა. 2000 წელს ერთ გერმანელ მეცნიერს პროექტიც კი წარუდგენია გერმანიის მთავრობისთვის, რომლის დაფინანსების შემთხვევაში გათხრებს დაიწყებდნენ. არც დაუფინანსეს და გათხრების თავად წამოწყებაზე ფიქრიც კი აუკრძალეს.
მეწყერს გარემოს ქიმიის წიგნებში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა და „ნიადაგის ქიმიის“ ნაწილში განიხილავენ. პროცესი მიწის მასების, ქანების ფენის მოწყვეტა და სიმძიმის ძალის გავლენით მათი გადაადგილება გახლავთ. უფრო ხშირად წარმოიქმნება ისეთ ადგილას, სადაც თიხოვანი და ქვიშა-ხრეშიანი ქანები ერთმანეთს ენაცვლება. სწორედ ქანების წონასწორობის დარღვევა ხდება ხშირად მიზეზი. თავად წონასწორობის დარღვევა კი სილიკატების შემცველი ქანების ეროზიის შედეგია. პროცესს თან დიდი რაოდენობით ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლებაც ახლავს თან. Geophysical Research Abstracts ( Bufe, Emberson, Hovius) დაბეჭდილ 2018 წლის კვლევაში ნაჩვენებია, რომ ნიადაგში სულფიდების დაჟანგვა და კარბონატების გამორეცხვა CO2-ის გამოთავისუფლებას და ეროზიის ინიციირებას იწვევს. ნახშირორჟანგის ჭარბი რაოდენობა კი სათბურის ეფექტს და გლობალურ დათბობას უწყობს ხელს.
ეროზიის მიზეზი შეიძლება წყალი, ქარი, ან ნიადაგის ქიმიური შემადგენლობის შეცვლა გახდეს. ეს უკანასკნელი ბუნებრივადაც შეიძლება მოხდეს, უფრო ხშირად კი, ადამიანის საქმიანობის და დაუდევრობის შედეგად ხდება.
შოვიდან 13 კილომეტრში მყინვარი „ბუბაა“, რაჭის კავკასიონის სამხრეთ კალთაზე უფრო მცირე ზომის მყინვარი „თბილისა“. სხვადასხვა სამეცნიერო პუბლიკაციებში დასტურდება, რომ გლობალური დათბობა იწვევს ამ მყინვარების სწრაფ დნობას. ჰოდა, თურმე „თბილისა“ უკან იხევს, ანუ დნება. ამ პროცესს თან დაერთო უხვი ნალექი, რომელმაც მოძრაობაში მოიყვანა ეროზირებული, ქიმიურად მოდიფიცირებული ნიადაგი. გააქტიურდა მეწყრული პროცესი. ხუთ მილიონზე მეტი კუბური მყარი მასა მოსულა მოძრაობაში, ასე წერენ.
ასეთი საშიში პროცესების ერთ-ერთი მაინფიცირებელი ფაქტორი კი ადამიანის დაუდევრობაა ბუნების მიმართ. ტყის ჩეხა, გაუმართლებელი მშენებლობა, მდინარეების და მიწისქვეშა წყლების ქიმიკატებით დაბინძურება. შედეგად კი -ტრაგედიას ვიღებთ.
ჰოდა, მზად ვართ ჩვენივე საქციელისთვის „მესალამურეს“ გადავუხადოთ?
კითხვა რომ თავისთავად კარგი და აუცილებელია, ეს აქსიომადაა მიჩნეული მკითხველ თუ არამკითხველ საზოგადოებაში, თუმცა ეს აქსიომა მაინც ბავშვობასა და მოზარდობის ხანას ეხება, რადგან მხატვრული ლიტერატურის კითხვა უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს მოზარდის განვითარება-ჩამოყალიბებაში. მაგრამ ერთიცაა – ყველა მკითხველი ბავშვი ვერ გახდება მკითხველი ზრდასრული, კარგი მკითხველი კი საერთოდ ყველა დროში, ყველა საზოგადოებაში სანთლით საძებარია.
როცა ბავშვსა და მოზარდზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ კითხვის გამართვას პირდაპირ ებმის წერის უნარის განვითარებაც: რაც უფრო ლაღი და თავისუფალია კითხვისას ბავშვი, მით უფრო უადვილდება მას თავისი განცდილ-ნაფიქრ-ნააზრევის წერილობით გადმოცემა.
კითხვის შეყვარების უამრავი წესი მოვსინჯე ჩემს შვილთან: სულ პატარაობიდან ვაჩვევდი წიგნთან ურთიერთობას (ეტლზეც კი სათამაშო წიგნი ჰქონდა ჩამოკიდებული), ერთად დავდიოდით წიგნის მაღაზიებში და ვარჩევდით წიგნებს, აქვს საკუთარი საკმაოდ დიდი ბიბლიოთეკა, ვუკითხავდი ლამის ყოველ საღამოს, ერთად ვკითხულობთ დღემდე (14 წლისაა) და მერე წაკითხულზე ვსაუბრობთ. თავიდანვე მივაჩვიე, მცირე ჩანაწერები ეკეთებინა წაკითხულის შესახებ. ვცდილობდი, ეს ჩანაწერები არ ყოფილიყო ერთმანეთის მსგავსი. მაგალითად:
ესაუბრა სამ ყველაზე შთაბეჭდავ ეპიზოდზე;
დაეხასიათებინა მისთვის ყველაზე საინტერესო პერსონაჟი;
შეედარებინა ნაწარმოებში ასახული ოჯახი საკუთარი ოჯახისთვის;
წარმოედგინა, რომ თვითონაც ამ წიგნის პერსონაჟია და დაეწერა, რა როლი და ფუნქცია ექნებოდა;
დაეწერა, რომელ პერსონაჟთან იმეგობრებდა და აეხსნა, რატომ;
დაეხაზა სქემა, რომლითაც გამოსახავდა სიუჟეტის განვითარებას ან პერსონაჟთა ურთიერთდამოკიდებულებას და შემდეგ წერილობით აეხსნა ამ სქემის არსი;
ვუწერდი რამდენიმე ფრაზას, რომლებიც წაკითხული წიგნის მიხედვით უნდა დაესრულებინა და ა.შ.
მიუხედავად ყველაფრისა, დაჩი ჯერჯერობით მაინც არ არის მოწყურებული, დამგემოვნებელი მკითხველი. შესაბამისად, არც წერა ეხატება გულზე. მისი მასწავლებლებიც მეუბნებიან, რომ ძალდაუტანებლად და საინტერესოდ საუბრობს წაკითხულზე, მაგრამ იმავეს დაწერა მაინცდამაინც კარგად არ გამოსდის (როგორც ადამიანების უმეტესობას).
სამწუხაროდ, მე იმ მასწავლებლების კატეგორიას მივეკუთვნები, იშვიათად რომ სცალიათ საკუთარი შვილებისთვის. სამაგიეროდ, ძალიან კარგად მესმის, რომ წერილობით აზრის თავისუფლად გადმოცემა საბაზისო უნარია და ამიტომაც ვიფიქრე, ზაფხულში მაინც დავხმარებოდი იმ პრობლემის აღმოფხვრაში, რომელსაც თვითონ სულაც არ მიიჩნევს პრობლემად და, მით უმეტეს, ზაფხული არ არის ის დრო, ტიპურმა თინეიჯერმა მეცადინეობასა და წერას მოახმაროს.
გადავწყვიტე, წინასწარ მოველაპარაკო, როგორმე მოვიპოვო თანხმობა, რომ წერის ორკვირეული გამოვაცხადოთ (უმჯობესია, ზაფხულის მიწურულს). ეს იქნება მაქსიმუმ ერთი საათი დღეში, მისთვის ხელსაყრელ დროს (მაგალითად, დილით, სანამ მეგობრებს ჯერ კიდევ სძინავთ), მაგრამ რეგულარულად ყოველ მეორე დღეს. ამისთვის უკვე მზად უნდა მქონდეს რამდენიმე აქტივობა, რომ მასაც დავუტოვო არჩევანი. ამჯერად სტრატეგია შევცვალე – წაკითხულზე კი არა, სულ სხვა რამეებზე დავაწერინებ.
თავდაპირველად დავფიქრდი, რა მოსწონს, რა უყვარს, რა აინტერესებს დაჩის და ასეთი ჩამონათვალი მივიღე:
ანიმეები
მანგები
კომპიუტერული თამაშები
ფილმები (ძირითადად, საშიში, ასაკისთვის შეუსაბამო)
კალათბურთი
კრივი
ჭადრაკი
ემინემის რეპი (სხვებისაც, მაგრამ მე მხოლოდ ემინემს ვცნობ)
მოზარდებს, რომლებსაც წერა არ უყვართ, ერთი რამ ახასიათებთ: წერენ მოკლედ და მშრალად, ისინი ფიქრობენ, რომ დავალება შეასრულეს და საერთოდ არ აინტერესებთ, რა შთაბეჭდილებას მოახდენს ტექსტი მკითხველზე. დაჩიც ასეა. ამიტომ თავიდანვე გადავწყვიტე, ყველა დავალება ისე შემედგინა, რომ მას ზუსტად სცოდნოდა, როგორი მკითხველისთვის წერდა ამა თუ იმ ტექსტს.
დავალება N1: ერთად ვუყურებთ ანიმეს ერთ-ერთ სერიას, ჩამოვწერთ 10-10 სააზროვნო კითხვას, გავცვლით კითხვებს და წერილობითვე ვუპასუხებთ. ყველა მასწავლებელმა იცის, რამდენად მნიშვნელოვანია, მოსწავლეს შეეძლოს კითხვის სწორად ჩამოყალიბება, განსაკუთრებით ისეთის, რომელიც მაღალ სააზროვნო უნარებს ააქტიურებს, ამიტომ რამდენიმე დათქმა აუცილებელია:
კითხვები არ უნდა გულისხმობდეს მხოლოდ კი-სა და არა-ს. ან, ასეთის შემთხვევაში, მოსდევდეს კითხვა „რატომ?“
პასუხები უნდა ჩამოვაყალიბოთ ისე, რომ ჩანდეს, რა კითხვას ვუპასუხეთ.
პასუხები უნდა იყოს მაქსიმალურად ამომწურავი და გასაგები.
ერთმანეთის კითხვებისა და პასუხების შედარება-ანალიზით დაჩი დაინახავს, როგორ შეიძლება კითხვის ფორმულირება და რამდენად მნიშვნელოვანია სრული, ამომწურავი პასუხები.
წერის დაწყებამდე, რასაკვირველია, ცოტა უნდა გავისაუბროთ, გავცვალოთ მიღებული შთაბეჭდილებები. ეს საუბარი ერთგვარად გეზს მისცემს დავალების შესრულებისას.
დავალება N2: საშველს რომ ვაძლევდე, ყველაზე მეტ დროს კომპიუტერულ თამაშებს დაუთმობდა, ამიტომ ასეთი დავალება მოვიფიქრე:
მკითხველი – დედა, რომელსაც კომპიუტერული თამაშების გაგონებისას გული უწუხს
აირჩიე თამაში, რომელსაც ყველაზე ხშირად თამაშობ და დაწერე (ესეი რომ დავაწერო, გული გაუსკდება, ამიტომ ყოველგვარი დაკონკრეტების გარეშე):
რა არის ამ თამაშის იდეა და რით გიზიდავს შენ?
აღწერე, რა ემოციები გეუფლება თამაშის დროს და რატომ.
არგუმენტირებულად ამიხსენი, რატომ არ არის თამაშისთვის დახარჯული დრო დაკარგული (მინიმუმ სამი არგუმენტი).
გაითვალისწინე: შენ მიერ დაწერილი ტექსტი უნდა იყოს მსჯელობითი სახის, მსჯელობა კი – თანმიმდევრული და ლოგიკური.
არ დაგავიწყდეს აბზაცების გამოყოფა და სასვენი ნიშნების დასმა.
ამ ზაფხულს ერთად ვუყურეთ ფილმს „ჩვენ ანგელოზები არ ვართ“. ეს არის ამერიკული კრიმინალური კომედია გადასარევი მსახიობების: რობერტ დე ნიროს, შონ პენის, დემი მურის, – მონაწილეობით. ტელევიზორში გადიოდა. იშვიათად ვუყურებ ფილმებს, უიშვიათესად – ტელევიზორში და ისიც სხვასთან ერთად, თითქმის არასდროს – კომედიას, მაგრამ ადრე მქონდა ნანახი და ვიფიქრე, თუ მეც ვუყურებდი, დაჩის დააინტერესებდა. თან ერთად ყურების პროცესი უკეთესი დავალების მოფიქრებაშიც დამეხმარებოდა.
დავალება N3:
მკითხველი – მამა, რომელსაც ძალიან უყვარს ამ ჟანრის ფილმები
გაიხსენე და აღწერე განსაცდელი, რამდენიმე კრიტიკული მომენტი, რომლებშიც ფილმის გმირები აღმოჩნდებიან.
იმსჯელე, როგორ იპოვეს გამოსავალი, რა როლს ასრულებს ამ გამოსავლის პოვნაში იუმორი, როგორ, რა ხერხებით იქმნება ის (სიტუაციურად, სიტყვებით, ჟესტებითა და მიმიკებით…).
შეაფასე, როგორია ეს გამოსავალი. სხვა გზა თუ არსებობდა, შენი აზრით?
ახსენი, როგორ უკავშირდება ეს პრობლემა ფილმის მთავარ იდეას.
ჯერი ჭადრაკზე როცა მიდგა, ნონა გაფრინდაშვილისა და ამერიკული კომპანია Netflix-ის დაპირისპირების ამბავი რამდენიმე მიზეზითა და მიზნით ავარჩიე:
დაჩის ჭადრაკის თამაში კი უყვარს, მაგრამ არასოდეს დაინტერესებულა ამბებით ჭადრაკის შესახებ. საზოგადოდ, არ უყვარს საინფორმაციო ტექსტები თუ სიუჟეტები. არადა, მნიშვნელოვანია, შეეძლოს საინფორმაციო ტექსტების დამოუკიდებლად კითხვა- გაანალიზება;
ორიდან ერთ-ერთი, Netflix-ი, საზოგადოდ, ფილმები, მისთვის ნაცნობი თემაა.
ამბავი უჩვეულოა და დასასრულის გაგების სურვილსაც აუცილებლად გაუჩენს.
მინდა, გაიგოს, ვინ არის ნონა გაფრინდაშვილი.
იქნებ სერიალ „ლაზიერის გამბიტითაც“ დაინტერესდეს და ჩემთან (ჯერ მეც არ მინახავს) ან მეგობართან ერთად უყუროს.
მეგობარს გაუზიაროს, რასაც ამ ამბიდან საინტერესოდ ჩათვლის.
მინდა დაინახოს, რა მნიშვნელოვანია, ხმა ამოიღოს ნებისმიერი უსამართლობის წინააღმდეგ და გაუჩნდეს განცდა, რომ ბრძოლას ნამდვილად აქვს აზრი, თუ მას გონივრული გადაწყვეტილებები განაპირობებს.
მკითხველი – მეგობარი, რომელსაც ასევე უყვარს ჭადრაკი
წარმოიდგინე, რომ ძალიან გინდა, მოუყვე ამ ამბავს ლუკას, რომელიც რამდენიმე დღით სხვაგან არის წასული. გამართე წარმოსახვითი დიალოგი მასთან. დაიცავი პუნქტუაციის წესები.
მოუყევი, რაც გაიგე სიუჟეტიდან და სტატიიდან ისე, რომ თავიდანვე აღუძრა ინტერესი.
წარმოიდგინე, რა კითხვები გაუჩნდებოდა ლუკას, გამოიყენე წარმოსახვით დიალოგში და შემდეგ თავად უპასუხე.
ამ დავალების დაწერის შემდეგ შესაძლოა, მართლა სცადოს მეგობართან ჩატში იმავე თემაზე საუბარი. საინტერესოა, თუ გამართლდება მისი ვარაუდები და მოლოდინები მეგობრის დაინტერესებასა და კითხვებთან დაკავშირებით.
დაჩის ინტერესების ჩამონათვალში კალათბურთიცაა. მიუხედავად იმისა, რომ ფეხბურთისა და კალათბურთის კომენტატორების ხმა ჩვენი ოჯახის ლამის უწყვეტი „საუნდტრეკია“, რომელსაც მე ჩემდა უნებურად ვისმენ, მაინც მხოლოდ ორი კალათბურთელის სახელი და გვარი ვიცი: ზაზა ფაჩულიასი, რადგან ქართველია და NBA-ში თამაშობდა და კობი ბრაიანტის – მისი ტრაგიკული აღსასრულის გამო. ინფორმაციას რომ გადავხედე, მაინც კობიზე შევაჩერე არჩევანი. გაზეთ „ლელოში“ ვიპოვე სტატია „კობი ბრაიანტის 8 მომენტი“, რომელშიც საუბარია ამ სპორტსმენის კარიერის 8 გარდამტეხ, მნიშვნელოვან მომენტზე, თან არც მაინცდამაინც მშრალი საინფორმაციო ენით. ამ სტატიაში ჩანს, როგორ მიჰყავს მონდომებას, ნებისყოფას, თავდაჯერებას და საქმისთვის თავგანწირვას ადამიანი წარმატებამდე. ჟურნალისტ გია თვალაბეიშვილის სპორტული ტერმინებით გაჯერებული, ლაკონიური, მაგრამ საკმაოდ ექსპრესიული სტილი, ვფიქრობ, კარგი შთამაგონებელი ნაპერწკალი იქნება მოთხრობის დასაწერად.
და აი, დავალება N5 – აქციე ინფორმაცია მოთხრობად.
მკითხველი – მეგობარი, რომელსაც კალათბურთი დიდად არ იზიდავს
ყურადღებით წაიკითხე სტატია და მასში გადმოცემული ინფორმაციის მიხედვით დაწერე მოთხრობა, რომლის მთავარი პერსონაჟიც ლეგენდარული კალათბურთელი იქნება.
თავდაპირველად აირჩიე შენთვის განსაკუთრებით შთამბეჭდავი მომენტი ან მომენტები და მისი/მათი გამოყენებით მოიფიქრე სიუჟეტი. წინასწარ განსაზღვრე, რა გინდა იყოს შენი მოთხრობის მთავარი სათქმელი.
ეცადე, მოთხრობაში სრულყოფილად წარმოაჩინო კობი ბრაიანტის ხასიათი, შეხედულებები, დამოკიდებულებები საკუთარი საქმისა და სხვა ადამიანების მიმართ.
შემოიყვანე მოთხრობაში მეორეხარისხოვანი პერსონაჟებიც მათი ფიქრებითა და შეხედულებებით.
ტექსტი ემოციური და შთამბეჭდავი რომ გამოგივიდეს, გამოიყენე მხატვრული ხერხები (შედარება, ეპითეტი, მეტაფორა…).
ყველაზე რთული მაინც მუსიკაზე წერაა, მაგრამ ძალიან მინდა, მიეჩვიოს საკუთარ ემოციებზე დაკვირვებას და მერე ფურცელზე გადმოტანას, ამიტომ ერთ-ერთი დავალება სწორედ ამ შინაარსის იქნება. დაჩი ხშირად უსმენს მსოფლიოში ცნობილი რეპერის, ემინემის, სიმღერებს, მაგრამ არ გამიგია, მოესმინოს სიმღერისთვის „I’m Sorry Mama“. ჩემზე ეს სიმღერა ყველაზე მეტად მოქმედებს. შევთავაზებ, რომ მოუსმინოს (მხოლოდ სიმღერას, რადგან კლიპი საკმაოდ დამთრგუნველია). კარგი იქნება, თუ ტექსტითაც დაინტერესდება.
დავალება N6 – ემოციების აღწერა.
რამდენჯერმე მოუსმინე სიმღერას და დაუკვირდი, რა ემოციები გეუფლება მისი მოსმენისას. შემდეგ სცადე, ეს ემოციები 10 წინადადებით გადმოსცე. გაითვალისწინე: ემოცია შეიძლება იყოს დადებითიც და უარყოფითიც.
შენი გადასაწყვეტია: შეგიძლია, დაწერო ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი, ათი წინადადება ან ერთი გაბმული ათწინადადებიანი ტექსტი.
ემოციების აღსაწერად გამოიყენე მხატვრული ხერხები.
ვფიქრობ, საკმარისი რაოდენობის დავალება დაგროვდა. განხორციელების პროცესში, შესაძლოა, ბევრი რამ შეიცვალოს, დაემატოს ან გამოაკლდეს. იქნებ ჩემმა შვილმა მიკარნახოს კიდეც უკეთესი, მისთვის უფრო სასურველი, სახალისო დავალება.
ვიცი, ბევრად საინტერესო იქნებოდა ეს სტატია, ამ აქტივობების შედეგებიც რომ წარმომედგინა, მაგრამ ამასობაში ზაფხულიც გავა და სანამ გავა, იქნებ სხვა თინეიჯერსაც გამოადგეს. ამიტომ ახლა ისღა დამრჩენია, წერილი რედაქციაში გავგზავნო, მე კი ბანაკში წასულ დაჩის დაველოდო და მოვიფიქრო, როგორ შევაპარო ჩამოსულს ჩემი „სიურპრიზი“.
CLIL მიდგომა ენისა და საგნობრივი შინაარსის ერთობლივად სწავლებას მოიაზრებს. ტერმინი 1994 წელს შემოიღეს და გამოიყენება ისეთ საკლასო გარემოში, სადაც სასწავლო პროცესი მოსწავლისთვის არამშობლიურ ანუ მეორე ენაზე მიმდინარეობს. ძნელი წარმოსადგენი არ იქნება ის სირთულეები, რომლებიც წარმოიქმნება ენობრივი ბარიერის გამო საკლასო გარემოში. CLIL ენათესავება მრავალ საგანმანათლებლო პრაქტიკას, მაგალითად, ბილინგვურ განათლებას, და იზიარებს ამ უკანასკნელის ელემენტებს. საბაზისო თეორიებისა და პრაქტიკების მსგავსების მიუხედავად, ისინი ერთმანეთისგან ფუნდამენტურად განსხვავდება. CLIL საგნობრივი შინაარსისა და ენის სწავლების ინოვაციურ შერწყმას წარმოადგენს. ის „ორმაგი აქცენტების მქონე საგანმანათლებლო მიდგომაა, რომელშიც მეორე ენა გამოიყენება როგორც საგნობრივი შინაარსის, ისე ენის სასწავლად და სასწავლებლად“. (კოილი, 2015). CLIL მიდგომა ამა თუ იმ საგნობრივი შინაარსის სწავლებით მიმდინარეობს, რითაც ფართოვდება ენის შესწავლის გამოცდილება. მიდგომა ინკლუზიურია, რადგან აერთიანებს სხვადასხვა მოდელს, რომელთა დანერგვაც შესაძლებელია სხვადასხვა სიტუაციაში, განსხვავებული ტიპის შემსწავლელებთან.
სტატიაში განვიხილავთ CLIL მიდგომასა და მის ღირებულებებს ბუნებისმეტყველების სწავლების ჭრილში.
ბუნებისმეტყველების გაკვეთილებზე სწავლა-სწავლება კვლევაზე დაფუძნებული პრინციპით მიმდინარეობს და ამ პროცესში მოსწავლის ენობრივი კომპეტენცია ძალიან მნიშვნელოვანია. მოსწავლეები კვლევების ჩატარების დროს ძირითადად ჯგუფებში მუშაობენ. დაწყებით საფეხურზე ისინი უმეტესად ხელმძღვანელობენ მასწავლებლის მიერ წინასწარ მომზადებული ინსტრუქციებით. ბუნებრივია, ამ დროს განსაკუთრებით ვითარდება კითხვის, მოსმენისა და საუბრის კომპეტენციები, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ წერითი კომპეტენციის განვითარება უკუვაგდოთ. სილვია მარკიჩი აღნიშნავს, რომ საკლასო ოთახში ბუნებისმეტყველების სწავლების დროს მნიშვნელოვანია ენის ოთხივე უნარის: წერის, კითხვის, მოსმენის, საუბრის, – განვითარება (Markic, 2014). ეს კარგად ჩანს 5E სასწავლო ციკლისა და კვლევითი ციკლის მოდელებში, რომლებსაც აქტიურად იყენებენ როგორც აშშ-სა და ევროპაში დაწყებით საფეხურზე, ისე ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში (ბაღათრიშვილი, 2018). მოსწავლეები კითხულობენ, გამოთქვამენ და წერენ მოსაზრებებს, აღწერენ პროცესებს, მსჯელობენ ჯგუფში, გამოაქვთ დასკვნები, ავსებენ კვლევის ანგარიშს, წარადგენენ ნაშრომებს და სხვა.
იორის აზრით, ენა განუყოფელია მეცნიერებისა და საბუნებისმეტყველო განათლებისგან. ენა მეცნიერების შექმნისა და გაგების საშუალებაა. „ენა არის საბუნებისმეტყველო განათლების მიღების ფუნდამენტური საშუალება, რადგან ენის მეშვეობით მყარდება კომუნიკაცია გაკვეთილზე, მაგალითად, კვლევითი პროცედურების წარმართვის დროს ხდება ინსტრუქციების მიცემა და მათი ახსნა გააზრებული ქმედებების განხორციელების მიზნით. მეცნიერება არის კვლევის პროცესი, რომელიც ენის საშუალებით წარიმართება, იმართება დებატები, დისკუსია, მსჯელობა და სხვა“ (Yore et all, 23).
ოსბორნი მიიჩნევს, რომ მეცნიერება წიგნიერების გარეშე ჰგავს უიალქნო გემს. მისივე აზრით, როგორც შეუძლებელია, ააშენო სახლი სახურავის გარეშე, ასევე შეუძლებელია, ჩასწვდე მეცნიერებას იმის გააზრების გარეშე, რამდენად მნიშვნელოვანია ენის გამოყენება აზრის ჩამოსაყალიბებლად. იმისთვის, რომ გავიაზროთ, რა მნიშვნელობა აქვს ენას საბუნებისმეტყველო განათლებაში, უნდა გვესმოდეს ენის მნიშვნელობა/როლი ამა თუ იმ კულტურაში (Osborne, 2010).
პოსტმანი და ვენგარტნერი კი აღნიშნავენ: „თითქმის ყველაფერი, რასაც ჩვენ, ჩვეულებრივ, ცოდნას ვუწოდებთ, არის ენა, რაც იმას ნიშნავს, რომ საგნის კარგად გასაგებად ჯერ ენა უნდა გესმოდეს“ (Postman and Weingarten, 2001). ეს მოსაზრება განსაკუთრებით ეხება საბუნებისმეტყველო საგნებთან დაკავშირებულ ტერმინოლოგიას.
ველინგტონი და ოსბორნი ამტკიცებენ, რომ ბევრი მოსწავლისთვის ენა მთავარი ბარიერია ბუნებისმეტყველების შესწავლის დროს. საბუნებისმეტყველო განათლების მთავარი მიზანია, დაეხმაროს მოსწავლეებს, გამოიყენონ სამეცნიერო ენა ცოდნისა და გამოცდილების კონსტრუირებისა და გააზრებისთვის. ლინგვისტური და სემიოტიკური თვალსაზრისით, საბუნებისმეტყველო განათლებისთვის მნიშვნელოვანია, მოსწავლე არა მარტო ჩასწვდეს ამა თუ იმ მოვლენის არსს, არამედ ახსნას და გააანალიზოს ცხრილები, დიაგრამები და გრაფიკებიც (Wellington and Osborn, 2001).
ეროვნული სასწავლო გეგმის (2018-2024) უმთავრესი მიზანია, დაწყებით საფეხურზე აღუძრას მოსწავლეს ინტერესი და აზიაროს საბუნებისმეტყველო მეცნიერების საფუძვლებს, განუვითაროს კვლევის უნარ-ჩვევები, რაც მას საშუალებას მისცემს, შეიცნოს და გაითავისოს სამყარო, იგრძნოს პასუხისმგებლობა საკუთარი თავის, საზოგადოებისა და გარემოს მიმართ (ესგ, 2018-2024). საგანმანათლებლო მიზნებიდან გამომდინარე, სასწავლო გეგმა ითვალისწინებს კონკრეტული ამოცანების გადაჭრას. ერთ-ერთი ასეთი ამოცანა გახლავთ კომუნიკაციის უნარის ჩამოყალიბება, რისთვისაც მნიშვნელოვანია ვერბალური ინსტრუმენტების – სიტყვების, სიტყვათშეთანხმებებისა და წინადადებების გამოყენება. მაგალითისთვის განვიხილოთ სხვადასხვა თემის ფარგლებში მიზნების მიღწევის ინდიკატორები და მათ მიხედვით ჩამოყალიბებული აღწერები, რომლებიც ენობრივი კომპეტენციების განვითარებასთან არის დაკავშირებული:
სვამს მარტივ კითხვებს;
აღწერს სხეულებს და/ან მოვლენებს;
ასახელებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე მოქმედ უარყოფით ფაქტორებს;
საუბრობს საკვები პროდუქტების შენახვის წესებზე;
კითხულობს საკვები პროდუქტების ეტიკეტს;
აღრიცხავს კვლევის შედეგებს (მარტივი მეცნიერული ენით ჩაწერა, ცხრილის აგება…);
ადარებს მიღებულ მონაცემებს საკუთარი და თანაკლასელთა დაკვირვების შედეგებს;
ადარებს ცოცხალ ორგანიზმებს აგებულების, საარსებო გარემოს, გამრავლების თავისებურებების მიხედვით;
ადარებს ორ კლიმატურ სარტყელს ძირითადი მახასიათებლების მიხედვით;
აანალიზებს შედეგებს;
მსჯელობს ფიზიკურ ან ქიმიურ პროცესებსა და მოვლენებზე;
აყალიბებს კითხვებზე პასუხებს მარტივი საბუნებისმეტყველო ტერმინების გამოყენებით;
წარადგენს მიღებულ შედეგებსა და დასკვნებს კომუნიკაციის სხვადასხვა ფორმით (ზეპირი მეტყველების, წერითი მეტყველების, ისტ-ის საშუალებით);
მოჰყავს სათანადო მაგალითები სხვადასხვა ბიოლოგიური პროცესისა და მოვლენის საილუსტრაციოდ;
ახასიათებს მისთვის ნაცნობ ნივთიერებას;
აგროვებს ინფორმაციას სხვადასხვა ორგანიზმზე, მოვლენებსა და პროცესებზე და სხვა.
როგორც ვხედავთ, მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვები დაკავშირებულია კომუნიკაციის ოთხივე უნართან, რაც ადასტურებს, რომ ბუნებისმეტყველების სწავლა-სწავლებისთვის მნიშვნელოვანია ენობრივი კომპეტენცია, ბუნებისმეტყველების სწავლება კი, თავის მხრივ, ხელს უნდა უწყობდეს ენობრივი კომპეტენციის განვითარებას. ეს მიზანი ადვილად, შედარებით მარტივი მხარდამჭერი მეთოდებითა და საშუალებებით მიიღწევა ისეთ მოსწავლეებთან, რომელთათვისაც ქართული ენა მშობლიურია და რომლებიც კარგად ფლობენ ყოველდღიურ სამეტყველო ენას. ბუნებისმეტყველების გაკვეთილებზე ამაღლდება ამ მოსწავლეების სამეცნიერო თუ ეკოლოგიური წიგნიერების დონე, ისინი შეისწავლიან სხვადასხვა საბუნებისმეტყველო ტერმინს.
ბუნებისმეტყველების სწავლება რთულდება იმ ქართულენოვან სკოლებში, სადაც სწავლობენ ეთნიკურად არაქართველი მოსწავლეები, მაგალითად, ქისტები, აზერბაიჯანელები, ვისთვისაც ქართული მეორე ენაა. იქმნება ინსტრუქციების მოსმენის, წაკითხვისა და გაგების პრობლემა. პრობლემა განსაკუთრებით მწვავედ დგას დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებთან, რადგან ქართული ამ დროისთვის მათ თითქმის არ იციან, მით უმეტეს, თუ ბუნებისმეტყველების მასწავლებელი ქართველია და არ შეუძლია, მოსწავლეს მშობლიურ ენაზე აუხსნას გაუგებარი ინსტრუქციები, სიტყვები და ფრაზები. სწორედ CLIL მიდგომის დანერგვა შეუწყობს ხელს სასწავლო პროცესში იმ მოსწავლეთა აქტიურად ჩართვას, ვისთვისაც ქართული მეორე ენას წარმოადგენს.
გამოყენებული ლიტერატურა:
ბაღათრიშვილი ნ., „კვლევაზე დაფუძნებული სწავლება, სასწავლო მიდგომები და მეთოდები“, 2018
კოილი დ., ჰუდი ფ., მარში დ. „ენისა და საგნობრივი შინაარსის ინტეგრირებული სწავლება“, სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ცენტრი, თბილისი, 2015
ხშირად მეკითხებიან, ახალგაზრდა მწერლებს რას ურჩევთო. არ მიყვარს ეს კითხვა. ჯერ თავად შესიტყვება „ახალგაზრდა მწერალი“ რაა (ამაზე ერთ წერილში უკვე ვილაპარაკე), მაგრამ კითხვა კითხვაა და უნდა უპასუხო. ჰოდა, ამ სტატიაში წერასთან დაკავშირებული ერთი რჩევა უნდა გაგიზიაროთ.
ჩვენ შემოქმედებითი წერის (Creative Writing) პროგრამები, როგორც მოგეხსენებათ, არა გვაქვს. მათ მიმართ დიდი ეჭვით ვიყავი განწყობილი, თუმცა ახლა დამოკიდებულება შემეცვალა. შემოქმედებითი წერის პროგრამები კარგია – დისციპლინას გაჩვევს, სისტემურ ცოდნას გაძლევს და, რაც მთავარია, მუდამ გყავს ადამიანები, რომლებიც შენს ტექსტს კრიტიკულად შეაფასებენ. ეს კი, სხვისი პერსპექტივიდან შენი ნაწერის დანახვა, დიდად გეხმარება შენი გზის დასაწყისშიც და მერეც. არის კიდევ ერთი დადებითი მხარეც – პატარ-პატარა სავარჯიშოები წერის ამა თუ იმ ასპექტის დასახვეწად, ამა თუ იმ შემოქმედებითი ამოცანის გადასაჭრელად. ერთი ასეთი სავარჯიშოა – რომელიმე თემის ან ფრაზის ირგვლივ ტექსტის აგება.
ამ სავარჯიშოს ჩემს ამერიკელ კოლეგას ოუენ თომასს ვუმადლი. მე და ოუენი ამ ზაფხულს ჰარვარდის ქართველოლოგიის პროგრამის პროექტზე ვმუშაობთ – რაღაც უნდა დავწეროთ ერთად. ერთმანეთის სტილს უკეთ რომ გავცნობოდით, ოუენმა ეს სავარჯიშო შემომთავაზა. ინგლისურად ამას ჰქვია „working on prompts“. ქართულად „წამაქეზებელი სავარჯიშო“ ვუწოდოთ.
წამაქეზებლად შეიძლება, ნებისმიერი რამ გამოდგეს: სამუზეუმო ექსპონატი, ფრაზა რომელიმე წიგნიდან, ქუჩაში ყურმოკრული დიალოგი, ზოგადი თემა, ა.შ. ჩვენ ორი გზა ვცადეთ:
ციტატა „ვეფხისტყაოსნიდან“: ოუენმა შემომთავაზა, ეგებ შენი საყვარელი ტაეპი ავიღოთ და იმაზე დავწეროთო. თავად ლინ კოფინის თარგმანი ჰქონდა თან (მწერალთა სახლში ვმუშაობდით), მეც ჩემი მინიატიურული „ვეფხისტყაოსანი“ წავიღე („ვეფხისტყაოსნის“ გამოცემებს ერთხანს ვაგროვებდი და ბევრნაირი მაქვს, მაგრამ ეს სხვა სტატიის თემაა).
გადავათვალიერე, გადმოვათვალიერე, მაგრამ ჩემი გონება ჩემს საყვარელ ტაეპს ვერ გასცდა. საყვარელი ტაეპი კი ისაა, როსტევანის სიტყვები: „მე გარდავსრულვარ, სიბერე მჭირს, ჭირთა უფრო ძნელია“. მეხუთე კლასში ვიყავი, „ვეფხისტყაოსნის“ ნაწყვეტები პირველად რომ ვისწავლეთ. ძალიან მიყვარდა და ყველა სტროფი ზეპირად ვიცოდი „როსტევან მეფის ამბიდან“. და ეს ტაეპი კი თავისი ჟღერადობით მხიბლავდა, უფრო – მისი პირველი სტრიქონი, რადგანაც ცეზურის უგულებელყოფით ვკითხულობდი, ანუ არა ასე: „მე გარდავსრულვარ, სიბერე // მჭირს, ჭირთა უფრო ძნელია“, არამედ ასე, მძიმეების დაცვით: „მე გარდავსრულვარ, // სიბერე მჭირს,// ჭირთა უფრო ძნელია“. მხიბლავდა ის ნაზი სევდაც, თითქოს ხელების გაშლითა და მხრების აჩეჩით წარმოთქმული, მომდევნო სტრიქონში რომაა: „დღეს არა, ხვალე მოვკვდები, სოფელი ასრე მქმნელია“. მესამე ტაეპში ჩაქსოვილი ბრძენი კაცის შემწყნარებლური ღიმილი (ვეზირთა სავარაუდო შეშფოთებაზე – ჩვენ ხომ არ გვიყვარს, როცა სიკვდილს გვიხსენებენ): „რაღაა იგი სინათლე, რასაც ახლავს ბნელია?!“. და ბოლო ტაეპში გაცხადებული მტკიცე გადაწყვეტილება: „ჩემი ძე დავსვათ ხელმწიფედ, ვისგან მზე საწუნელია!“.
ეს ყველაფერი ოუენისთვის არ მომიყოლია, მაგრამ ჩემს არჩევანს დაეთანხმა. დავინიშნეთ თხუთმეტი წუთი და წერა დავიწყეთ.
ჟანრი შეუზღუდავია. ასევე შეუზღუდავია ფორმაც. ამ სავარჯიშოს მიზანი ისაა, სამომავლოდ იდეები, მასალა გაგიჩინოთ, რასაც შემდეგ დაამუშავებთ. ეს შეიძლება იყოს: მოტივი, ფრაზა, პერსონაჟი… ერთი სიტყვით, ნებისმიერი რამ.
სავარჯიშო სრულდება ფიქრის გარეშე. უბრალოდ, მიჰყვებით ტექსტს. წერასაც ფიქრის გარეშე იწყებთ. შინაგან იმპულსს ჩაუკვირდით – ადამიანს მუდამ რაღაც აქვს მოსათხრობი. გამოათავისუფლეთ თხრობის იმპულსი.
კითხვა-პასუხი: წამაქეზებელი სავარჯიშოს ამ ვარიანტში მეწყვილე დაგჭირდებათ. ორივე ჩამოწერთ რამდენიმე ისეთ შეკითხვას, მუდმივად რომ უსვამთ თქვენს თავს. შემდეგ კითხვებს გაცვლით, იქიდან აირჩევთ ერთს და იწყებთ წერას. მე და ოუენმა ოუენის შეკითხვებიდან ავირჩიეთ ეს: „რას ვგრძნობ ახლა?“ („What do I feel now?“), ჩემი შეკითხვებიდან კი: „საკმარისად კარგი ვარ?“ („Am I good enough?“) (ისიც უნდა ითქვას, რომ კითხვებიდან რამდენიმე დაგვემთხვა. ამიტომ ფიქრი იმაზე, რას ვეკითხებით ჩვენს თავს და რას ნიშნავს, თუ ერთსა და იმავეს ვეკითხებით, ასევე შეიძლება, იყოს წერისთვის ბიძგის მიმცემი).
კვლავ ინიშნავთ თხუთმეტ წუთს. კვლავ არაფერზე ფიქრობთ და ტექსტს მიჰყვებით.
წამაქეზებელი სავარჯიშოს ეს ორი ვარიანტი საკუთარ თავზე დასაკვირვებლადაც კარგია. ამ დროს სრულიად იხსნები სამყაროს მიმართ და ისეთი დეტალების შემჩნევას იწყებ, მანამდე რომ შეიძლებოდა, ვერ შეგენიშნა. დაკვირვების უნარი კი მწერლისთვის აუცილებელია. მეორე მხრივ, იმასაც შეიტყობთ, რა გემარჯვებათ წერისას და რა – არა. მე, მაგალითად, აღმოვაჩინე, რომ შინაგანი მონოლოგის დაწერა თურმე გამომდის (არადა, მიმაჩნდა, რომ შინაგანი მონოლოგი კი არა, პირველ პირში თხრობა არ ვიცი საერთოდ). ოუენს, პირიქით, უფრო მოქმედებაზე ორიენტირებული თხრობა ურჩევნია, რომელიც დეტალიზებულია და აღწერით ელემენტებსაც შეიცავს. მეტიც, აღმოაჩინა, რომ შინაგანი მონოლოგი – ეს ხერხი აქამდე არასდროს გამოუყენებია. ასე დაგვებადა ერთობლივი ნამუშევრის იდეაც – ამ ნიმუშების გავრცობა ერთმანეთის სტილური ელემენტების გამოყენებით, ე.ი. ოუენი თავის ტექსტს შინაგან მონოლოგს დაამატებს, მე კი – მოქმედებასა და აღწერას.
შემოქმედებითი წერის სავარჯიშოების მთელი სიხალისე ექსპერიმენტულობაშია. არ შეგეშინდეთ სიახლის, ან პირიქით, გეშინოდეთ – შიშიდანაც შეიძლება, დაიბადოს რაღაც მშვენიერი…
ვწერ და ვშლი. სათქმელი ბევრია, მაგრამ სიტყვებში მისი მოქცევა – ძნელი, ამიტომ რედაქტორის წერილი მოკლე იქნება.
აღარ მიყვარს ზაფხული.
წინათ ის არდადეგებთან, სოფელში გატარებულ მშვიდ და ბედნიერ დღეებთან ასოცირდებოდა, ამიტომ ყოველთვის ვჩქარობდი და ვაჩქარებდი დროს.
ახლა აღარ მიყვარს. ზაფხულს მოჰყვება მოზარდების მდინარესა თუ ზღვაში დახრჩობის შემზარავი ამბები.
წლევანდელი ზაფხული განსაკუთრებით სასტიკი აღმოჩნდა და შოვის ტრაგედიამ პირგამეხებული დაგვტოვა.
სინამდვილის გააზრება წარმოუდგენელია. ვერაფერი გადაფარავს იმ კადრებს, რომლებსაც ტრაგედიის დღეებში თვალს ვერ ვუსწორებდით. ვერც გარდაცვლილთა ფოტოებს და ვერც გადარჩენილთა სახეებს.
ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ ღირებულებებზე განათლებაში.
ეს ღირებულებები განყენებული ცნებები არ არის. ისინი უკავშირდება ადამიანს და საზოგადოებას, რომელშიც ვცხოვრობთ.
ტრაგედიის შემდეგ გადარჩენილები გაცილებით რთულ გარემოებებს უმკლავდებიან და მათ, გარდა სამძიმრისა და გლოვის დღეების გამოცხადებისა, სხვაგვარი მხარდაჭერაც სჭირდებათ.
არ ვიცი, ასეთ დროს რა უნდა ვუთხრათ ადამიანებს, როგორ გავამხნეოთ ისინი, მაგრამ დანამდვილებით ვიცი, რომ გულგრილობა და უპასუხისმგებლობა კლავს. სტიქია დაუნდობელი და გაუთვალისწინებელია, მაგრამ ღირსება და თანაგრძნობა მან არ უნდა ჩაიტანოს.
გადარჩენის გზებიც სკოლაში უნდა ისწავლებოდეს, ოღონდ არა სტიქიურად – თანმიმდევრულად და სიყვარულით.
მთავარი რედაქტორი – ნატო ინგოროყვა
რედაქტორები: მანანა ბოჭორიშვილი, ნან მაჭავარიანი, ირმა ტაველიძე, ქეთევან ნიკოლეშვილი
დიზაინერი– ბესიკ დანელია
მხატვარ-ილუსტრატორი –მამუკა ტყეშელაშვილი
ნომრის ავტორები:
მაია ჯალიაშვილი, მაია ფირჩხაძე, ქეთევან კობალაძე, ლელა კოტორაშვილი, თემურ სუყაშვილი, ქეთევან ოსიაშვილი, ნინო ლომიძე, ირმა ტაველიძე, ირმა კახურაშვილი, მაია მენაბდე, გიტა თვალაბეიშვილი, შორენა ტყეშელაშვილი, ინა იმედაშვილი, ნათია უჩავა, მარიამ გოდუაძე, ნათელა ბაღათრიშვილი.
ნომრის წაკითხვა და ჩამოწერა შესაძლებელია ბმულიდან:
ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას.
ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...
