ძნელია, მოიძებნოს აღმზრდელი, რომელიც არ დაადასტურებს, რომ თამაში სკოლამდელ პერიოდში ბავშვის უსაყვარლესი საქმიანობაა. სკოლამდელ ასაკს ხშირად თამაშის ასაკსაც უწოდებენ. პრაქტიკულად ყველაფერი, რითაც დაკავებულია ბავშვი, როცა რამდენიმე ხნით თავის თავს არის მინდობილი, მარტოა, შეიძლება თამაშად ჩაითვალოს. ამ პერიოდში თამაშის გარეშე მისი განვითარება შეიძლება წარმოუდგენლადაც კი მივიჩნიოთ. ეს ბუნებრივია, რადგან სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის თამაში ქცევის წამყვანი ფორმაა.

ამ ეტაპზე ბავშვებისთვის ყველაზე მიმზიდველი სიუჟეტურ-როლური თამაშებია – თამაშები, რომლებიც იქმნება თავად ბავშვების მიერ. მათ განუმეორებელი სპეციფიკა აქვთ, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ მოთამაშეთა თავისუფლება და დამოუკიდებლობა შერწყმულია თამაშის წესების მკაცრ, უპირობო მორჩილებასთან. წესებისადმი ასეთი ნებაყოფლობითი მორჩილება მაშინ ხდება, როცა ისინი გარედან კი არ არის თავს მოხვეული, არამედ გამომდინარეობს თამაშის შინაარსიდან, მისი ამოცანებიდან, როდესაც მათი შესრულება მთავარ ხიბლს წარმოადგენს.

თავისუფალი სიუჟეტური თამაში ყველაზე მიმზიდველი საქმიანობაა სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის. მისი მიმზიდველობა აიხსნება იმით, რომ თამაშის დროს ბავშვი განიცდის თავისუფლების სუბიექტურ შეგრძნებას, მის დაქვემდებარებაშია საგნები, მოქმედებები, დამოკიდებულებები – ყველაფერი ის, რაც რეალურ ცხოვრებაში წინააღმდეგობას უწევს და ძნელად ეძლევა. შინაგანი თავისუფლების ეს მდგომარეობა დაკავშირებულია სიუჟეტური თამაშის სპეციფიკასთან – წარმოსახულ, პირობით სიტუაციაში მოქმედებასთან. სიუჟეტური თამაში არ მოითხოვს ბავშვისგან რეალურ, ხელშესახებ პროდუქტს, მასში ხომ ყველაფერი პირობითია. სიუჟეტურ-როლური თამაშის მიმდინარეობისას ბავშვი საკუთარ თავზე ირგებს გარშემო მყოფი ზრდასრული ადამიანების ქცევას, დამოკიდებულებებს, მოქმედებებს. ასეთი თამაშები წარმოუდგენლად ბევრია იმიტომ, რომ მათთვის სიუჟეტებს ბავშვი გარემომცველი რეალობიდნ იღებს. აქედან გამომდინარე, ყველა მოქმედება მათში რეალობას ასახავს. როლური თამაშები ბავშვებისთვის ტრადიციული გატაცებაა.

რატომ არის სიუჟეტურ-როლური თამაში ასეთი მნიშვნელოვანი ბავშვისთვის, რა სარგებლობა მოაქვს მისთვის, მისი განვითარებისთვის?

• სიუჟეტურ-როლური თამაში არის საწყისი, შეგნებული ურთიერთქმედება პატარა ადამიანისა სამყაროსთან. ასეთი თამაშის დროს ბავშვი ასრულებს შემოქმედი სუბიექტის მთავარ როლს, ეს არის მისი თვითრეალიზაციისა და თვითგამოხატვის ხერხი, საშუალება. როლური თამაშის დროს ბავშვი არის ისეთი, როგორიც სურს იყოს, არის იქ, სადაც სურს იყოს. ის საინტერესო და მიმზიდველი მოვლენების მონაწილეა. სიუჟეტურ-როლური თამაში საშუალებას აძლევს ბავშვს, წარმოსახულ სიტუაციაში განახორციელოს მისთვის მიმზიდველი როლური მოქმედებები, ფუნქციები, ჩაერთოს მრავალფეროვან სიტუაციებში.

• უაღრესად დიდია როლური თამაშის ღირებულება, მისი მნიშვნელობა სოციალური ქცევის ფორმირებაში, თვითდამტკიცებაში, ურთიერთობის პროცესში, ადამიანის ქცევის პროგნოზირების უნარის განვითარებაში.
• უფროსების ურთერთობების თამაშში გადატანით ბავშვი ეუფლება ამ ურთიერთობათა წესებს.
• თანატოლებთან თამაშის გზით ის იძენს ურთიერთგაგების გამოცდილებას, სწავლობს საკუთარი მოქმედებებისა და განზრახვების ახსნას, სხვა ბავშვებთან მათ შეთანხმებას, კოორდინირებას, სწვდება მათ გრძნობებს და მიზნებს, თანაუგრძნობს მათ, უვითარდება ემპათიის უნარი. თამაში ბავშვს ასევე ასწავლის თანაგანცდას და საკუთარი ემოციების, მათ შორის უარყოფითის, გამოხატვას, აუმჯობესებს თანატოლებთან მის ურთიერთობას, განაწყობს თანამშრომლობისა და პიროვნებათაშორისი კონფლიქტების კონსტრუქციული გადაწყვეტისთვის. ბავშვს უვითარდება კონფლიქტების დამოუკიდებლად გადაჭრის უნარი.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშის დროს, წარმოსახვისა და ფანტაზიის დახმარებით, ბავშვს უვითარდება როგორც სოციალური, ისე ემოციური და კოგნიტიური უნარ-ჩვევებიც. ის იკვლევს სამყაროს, სიამოვნებას იღებს თამაშის პროცესით. თამაში ეხმარება მას თვითკონტროლისა და ყურადღების გავარჯიშებაში.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშები ეხმარება ბავშვს, გაუმკლავდეს სტრესს და შფოთვას, რომელიც შეიძლება გამოწვეული იყოს ექიმთან ვიზიტით ან საბავშვო ბაღში მისვლით. შიშის გამომწვევი სიტუაციების გათამაშებით, სათამაშოების დახმარებით ან როლების მორგებით, ბავშვი თავს უსაფრთხოდ, დაცულად გრძნობს. როდესაც საუბრობს და შიშს გამოხატავს, უფროსებისგან საჭირო მხარდაჭერას იღებს.
• როლური თამაშები ასაზრდოებს ბავშვის ცნობისმოყვარეობას, აფართოებს მის თვალსაწიერს, ასტიმულირებს სამყაროს შემდგომი კვლევის ინტერესს.
• სიუჟეტურ-როლური თამაშები ბავშვის კომპიუტერსა და ინტერნეტზე დამოკიდებულებისგან გათავისუფლების შესანიშნავ საშუალებას წარმოადგენს.
• როლური თამაშის დროს ვითარდება მეტყველება, უმჯობესდება საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები – ბავშვი სწავლობს ურთიერთობას, საკუთარი აზრების, სურვილების გამოხატვას, წესების ფორმულირებას. უვითარდება ყურადღება, მეხსიერება, ლოგიკური აზროვნება, აღქმა, წარმოსახვა. ბავშვი სწავლობს ფანტაზიორობას, ემოციების გამოხატვას; უკეთესად შეიცნობს სამყაროს, „იძირება“ ზრდასრულთა ცხოვრებაში მათი ქცევის მოდელების მორგებით, იშლება საზღვარი გამოგონილსა და რეალურს შორის.

როგორი უნდა იყოს უფროსის როლი ბავშვის თამაშის პროცესში?

• უფროსის როლი ბავშვების სიუჟეტურ-როლურ თამაშებში საკმაოდ მნიშვნელოვანია. დამოუკიდებლად ასეთ თამაშებს ბავშვი ვერ ითამაშებს და თუ მაინც ითამაშა, დიდხანს ვერ გააგრძელებს. მიუხედავად ამისა, საჭიროა, გვახსოვდეს, რომ როლური თამაშის მთავარი გმირი უნდა იყოს ბავშვი, უფროსები კი უნდა ვიდგეთ მეორე პლანზე როგორც დამხმარეები. ვეცადოთ, თვალყური ვადევნოთ ბავშვის თამაშს – თუ ის დიდი ხნის განმავლობაში თამაშობს ერთსა და იმავე თამაშს და მასში არ ჩანს გაგრძელება, საჭიროა ჩავერიოთ და სიუჟეტის განვითარებაში დავეხმაროთ. ამგვარად ჩვენ ვუჩვენებთ ბავშვს, როგორ შეიძლება სიტუაციის შეცვლა. ნუ შევშფოთდებით, თუ ის იმეორებს თამაშს – შესაძლოა, ძალიან მოსწონს ან უბრალოდ განამტკიცებს მიღებულ ცოდნას. ამ შემთხვევაში უკეთესი იქნება, არ ჩავერიოთ. დაე, თავად განავითაროს თამაში ახალი სიუჟეტის დამატებით. ბავშვმა დამოუკიდებლად უნდა ისწავლოს ფანტაზიორობა და ლოგიკური აზროვნება. ჩვენ უბრალოდ დავაკვირდეთ და სიტუაციის გამოსწორებაში ან შეცვლაში დავეხმაროთ.

• არის მომენტები, როცა აუცილებელი ხდება ბავშვების თამაშში უფროსების აქტიური ჩარევა. თუ შევამჩნიეთ, რომ თამაში გახდა სასტიკი, ბოროტი, პერსონაჟები კი მონსტრებად იქცნენ, საჭიროა, ჩავერიოთ. თუმცა უკეთესი იქნება, თუ მოვერიდებით ასეთ დროს ბავშვის საყვედურებით ავსებას და თამაშს არ შევაწყვეტინებთ. უმჯობესია, დავფიქრდეთ იმაზე, როგორ ვუხსნიდით მას, რა არის სიკეთე და რა არის ბოროტება, რა არის კარგი და რა არის ცუდი. პატარა ბავშვს უჭირს ყველა ამ ცნებაში გარკვევა, მით უმეტეს, თუ არცთუ სასურველი მაგალითები აქვს თანამედროვე მულტფილმებიდან. ასეთ სიტუაციაში შეიძლება ყურადღება მივაქციოთ იმას, რომელი მულტფილმები უყვარს ბავშვს და ვნახოთ ისინი მასთან ერთად; ყურების დროს შეგვიძლია გამოვხატოთ ჩვენი აზრი პერსონაჟების ქცევასთან დაკავშირებით – ბავშვი ამას აუცილებლად დაიმახსოვრებს. თუ შევამჩნიეთ, რომ ის განზრახ აგრძელებს სასტიკი სიუჟეტებით თამაშს, დაველაპარაკოთ. შესაძლოა, მას დაუგროვდა აგრესია, რომლის გარეთ გამოტანაც აუცილებელია. ასეთ დროს შეიძლება გულითადი საუბარი დაეხმაროს – ბავშვი ყველაფერს სიტყვიერად გამოხატავს, გარეთ გამოიტანს და, დიდი ალბათობით, აგრესია გაქრება.

• გასათვალისწინებელია, რომ სიუჟეტურ-როლურ თამაშებში ბავშვებთან ერთად უფროსების მონაწილეობა სასარგებლოა როგორც ბავშვებისთვის, ისე თავად უფროსებისთვისაც. თამაშის დროს ჩვენ ვურთიერთობთ ბავშვებთან „მათ ტერიტორიაზე“. საბავშვო თამაშების სამყაროში შესვლისას შეგვიძლია, თავადაც ბევრი რამ ვისწავლოთ და ვასწავლოთ ბავშვსაც:
 თამაში გვეხმარება, ველაპარაკოთ ბავშვს თავის ენაზე;
 გადავლახოთ, დავძლიოთ უპირატესობის გრძნობა, ავტორიტარული პოზიცია (და, შესაბამისად, ეგოცენტრიზმიც) ბავშვთან ურთიერთობისას;
 გამოვაცოცხლოთ საკუთარ თავში ბავშვური თვისებები: უშუალობა, გულწრფელობა, ემოციურობა;
 აღმოვაჩინოთ სწავლების საკმაოდ ეფექტიანი ხერხი – მოდელების, ნიმუშების მიბაძვით სწავლება;
 გვიყვარდეს ბავშვი ისეთი, როგორიც არის;
 ვასწავლოთ ბავშვს, შეხედოს საკუთარ თავს გვერდიდან, სხვა ადამიანების თვალით.
დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ სიუჟეტურ-როლურ თამაშებს ბევრი რამის თქმა შეუძლია ჩვენთვის ბავშვის, მისი გრძნობებისა და განცდების შესახებ. საჭიროა მხოლოდ თვალყური ვადევნოთ და ყველაფერს მივხვდებით, ეს კი, თავის მხრივ, მრავალი პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმარება.

ჩვენი მოსწავლეების ირგვლივ, ყოფა-ცხოვრებაში, უამრავი ისეთი რამ ხდება, რის ახსნასაც მეცნიერებაში უდგას ფესვები. სამწუხაროდ, მოსწავლეთა დიდი ნაწილი ამ მოვლენებსა თუ ფაქტებს უყურადღებოდ ტოვებს – არ უჩნდებათ კითხვები, შესაბამისად, არც პასუხების ძიებას იწყებენ.

პანდემიის დროს შექმნილმა ვითარებამ მიბიძგა, დამეწერა სტატია „მეცნიერება სახლში“, რომელმაც ჟურნალ „მასწავლებლის“ მკითხველის დიდი ინტერესი გამოიწვია. დღეს კი გთავაზობთ სტატიას სახელწოდებით „მეცნიერება სცენაზე“. შთაგონების წყაროდ იქცა საერთაშორისო პროექტი „Science on Stage“ (https://salis.iliauni.edu.ge/science-on-stage-saqarthvelo/), რომლის ფარგლებშიც ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ იმართება ეროვნული და საერთაშორისო კონფერენციები.

მეცნიერება რომ ყველგან არის, ამას თითოეული მოსწავლე სწორედ მასწავლებლის დახმარებით აცნობიერებს. საბედნიეროდ, არსებობენ ბავშვები, რომლებსაც აქვთ ძიების, აღმოჩენის თვითნაბადი ნიჭი, მაგრამ მასწავლებლის როლი ამ შემთხვევაშიც კი მნიშვნელოვანია. საგაკვეთილო პროცესში კვლევითი საქმიანობა უჩვეულო არ უნდა იყოს, მაგრამ დამეთანხმებით, რომ უმნიშვნელო სიახლე და ფორმატის ცვლილებაც კი მოსწავლეთა მოტივაციაზე პოზიტიურად აისახება.

მინდა შემოგთავაზოთ მიდგომა, რომელიც ხელს შეუწყობს საბუნებისმეტყველო საგნების მიმართ მოსწავლეთა ინტერესისა და მოტივაციის აღძვრას და, ამასთანავე, შემოქმედებითი უნარის განვითარებას. აღნიშნული მიდგომისთვის, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია საკლასო ოთახის ფიზიკური ორგანიზება, სცენისა და მაყურებელთა სივრცის, ასევე – ჟიურისთვის განკუთვნილი სივრცის გამოყოფა. მოსწავლეებს ვყოფთ სამ ჯგუფად. მნიშვნელოვანია, რომ დაყოფა შემთხვევითობის პრინციპით მოხდეს.

პირველი ჯგუფის მოსწავლეები, „მკვლევრები“, მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ საკვლევ კითხვაზე პასუხს ექსპერიმენტის შედეგად გასცემენ. ისინი სცენაზე მსჯელობენ, გეგმავენ, ატარებენ ექსპერიმენტს, აღრიცხავენ მონაცემებს და ავსებენ კვლევის ანგარიშის ფორმას.

მეორე ჯგუფის მოსწავლეები, „მაყურებლები“, სხედან შესაბამის ადგილებზე, აკვირდებიან „მკვლევრებს“ და ფურცლებზე ჩანაწერებს აკეთებენ.

მესამე ჯგუფია „ექსპერტები“. თითოეულ მათგანს აქვს მკაფიოდ გაწერილი შეფასების რუბრიკა, რომლის მიხედვითაც აფასებს სცენაზე მყოფ მოსწავლეთა სამუშაო პროცესს.

მიდგომა მოითხოვს ქცევის წესებისა და რეგულაციების წინასწარ შემუშავებას, მით უმეტეს, თუ მსგავს მიდგომას მასწავლებელი პირველად იყენებს. წესები სპეციფიკური იქნება, ჩვეულებრივისგან განსხვავებული, უსაფრთხოებაზე მკაფიო აქცენტი კი ნებისმიერი კვლევითი სამუშაოსთვის აუცილებელია.

მიდგომის გამოყენება შეიძლება სწავლების ყველა საფეხურზე, სცენაზე შესასრულებელი კვლევითი დავალებები კი მოსწავლეთა ასაკის მიხედვით შეირჩევა. ნიმუშად გთავაზობთ VII კლასში განსახორციელებელ კვლევით დავალებას, რომელიც სახელმძღვანელოებშიც შეგიძლიათ მოიძიოთ.

კვლევის ანგარიშის ფორმა „მკვლევრებისთვის“

ძვირფასო მკვლევრებო,

გთავაზობთ საკვლევ კითხვასა და კვლევის მიზანს. თქვენი დავალებაა, დაგეგმოთ და ჩაატაროთ კვლევა საკვლევ კითხვაზე პასუხის გასაცემად.

თქვენ ექსპერტები გაკვირდებიან. მათთვის საინტერესოა:

• ჰიპოთეზის ფორმულირება;
• ექსპერიმენტის დაგეგმვა;
• ექსპერიმენტის ჩატარების ტექნიკა, მონაცემთა აღრიცხვა და ანალიზი;
• თანამშრომლობა და ერთმანეთის აზრის გაზიარება;
• უსაფრთხოების წესების დაცვა.

გისურვებთ წარმატებულ და უსაფრთხო კვლევას!

კვლევის მიზანი: საფუარა სოკოს ცხოველქმედების შესწავლა

კვლევითი კითხვა: რა გავლენას ახდენს ტემპერატურა სოკოს ცხოველქმედების პროცესზე?

ჩამოაყალიბეთ ჰიპოთეზა:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

კვლევით კითხვაზე პასუხის გაცემის მიზნით

• მოიფიქრეთ და დაგეგმეთ ექსპერიმენტი;
• სათანადო სიზუსტით გაწერეთ თითოეული ეტაპი მეორე პირში (მაგ., „აიღე ორი ბუშტი“ და ა.შ.);
• ჩამოწერეთ საჭირო რესურსები.

ჩაატარეთ ექსპერიმენტი (იმოქმედეთ სიფრთხილით!!!):

• დააკვირდით (დაკვირვების დრო თავად განსაზღვრეთ);
• აღრიცხეთ მონაცემები და შეიტანეთ თქვენ მიერ მომზადებულ ცხრილში;
• გამოყავით დამოუკიდებელი და დამოკიდებული ცვლადები;
• გამოკვეთეთ, რომელ დამოუკიდებელ ცვლადს ცვლით;
• დაწერეთ კითხვები, რომლებიც დაგებადებათ კვლევითი სამუშაოს შესრულების დროს.

სივრცე დაკვირვების შედეგებისა და მონაცემთა აღრიცხვისთვის / ჩანაწერებისთვის

გააანალიზეთ მიღებული შედეგი:

გამოიტანეთ დასკვნა:

მიეცით დიასახლისებს რჩევა, რომელიც პურ-ფუნთუშეულის მომზადებისას გამოადგებათ:

დაწერეთ კითხვები, რომლებიც დაგებადებათ კვლევითი სამუშაოს შესრულების დროს:

გააკეთეთ ექსპერიმენტის ჩანახატი:

ზემოთ მოყვანილი ნიმუშის მიხედვით, „მკვლევრებს“ მოეთხოვებათ, დამოუკიდებლად შეარჩიონ რესურსი, დაგეგმონ და ჩაატარონ ექსპერიმენტი. თუმცა, იმის მიხედვით, რამდენად არიან გაწაფულნი მოსწავლეები კვლევით საქმიანობაში, შეიძლება შევთავაზოთ ალტერნატიული ვარიანტიც, რომელშიც ხარაჩოებად არის წარმოდგენილი კვლევის ინსტრუქცია, მონაცემთა ცხრილი და დამხმარე კითხვები. მაგალითად:

კვლევით კითხვაზე პასუხის გაცემის მიზნით ჩაატარეთ ექსპერიმენტი ქვემოთ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით.

ჩამოწერეთ საჭირო რესურსები:

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

ექსპერიმენტის ინსტრუქცია:

• აიღეთ პოლიეთილენის სამი ბოთლი (0.5 მლ);
• დანომრეთ ბოთლები;
• თითოეულში ჩაყარეთ 10 გრამი (2 ჩაის კოვზი) საფუარი;
• შემდეგ დაამატეთ 0.5 ჩაის კოვზი შაქრის ფხვნილი;
• N1 ბოთლს დაამატეთ ოთახის ტემპერატურის წყალი;

N2 ბოთლს დაამატეთ 40⁰C ტემპერატურის წყალი;

N3 ბოთლს დაამატეთ მდუღარე წყალი.

დააკვირდით ნახევარი საათის განმავლობაში.

დაკვირვების შედეგები შეიტანეთ ცხრილში.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, მიდგომა სწავლების ყველა საფეხურზე ეფექტურია. მასწავლებელს შეუძლია საგაკვეთილო კვლევითი აქტივობის მოდიფიცირება და ახალი, ორიგინალური სახით შეთავაზება, რაც კიდევ უფრო გაამრავალფეროვნებს და მოსწავლეებისთვის მიმზიდველს გახდის სასწავლო პროცესს.

თითოეულ ადამიანში არსებობს აღმზრდელების მარადიულობის განსაკუთრებული სამყოფელი: ადამიანის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება.

რა არის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება?

ადამიანის შინაგანი ხმა ან შინაგანი მეტყველება თითქმის უწყვეტად მიმდინარე ურთიერთობაა, რომელიც მას როგორც საკუთარ თავთან, ასევე ირგვლივ მყოფებთან აკავშირებს, მის შინაგან სამყაროს ამრავალფეროვნებს, აღძრავს ვნებათაღელვას. ის შინაგანი მდგომარეობების მონაცვლეობის ერთ-ერთი წინაპირობაა.

ჩვენი შინაგანი ხმა, ზოგჯერ – ჩუმი და მოუხელთებელი, ზოგჯერ – ხმამაღალი და მკაფიოდ მჟღერი, ზოგჯერ – სიტყვებში მოქცეული და ზოგჯერ – გამოსახულებებით გამოვლენილი, თითქმის უწყვეტად აფასებს ჩვენს ქცევებს, აზრებს, შინაგან სამყაროში მიმდინარე ცვლილებებს, ირგვლივ მყოფებსა და გარემოს.

ზოგიერთი ადამიანის შინაგანი მეტყველება, ძირითადად, დამნდობი და შემწყნარებელია, რაც წონასწორობის მდგომარეობას უზრუნველყოფს და როგორც საკუთარ თავთან, ისე ირგვლივ მყოფებთან გაწონასწორებული ურთიერთობის ერთ-ერთი წინაპირობაა, ზოგიერთი კი მკაცრი, მომთხოვნი, ხშირად სასტიკი და დაუნდობელი შინაგანი მეტყველების წინაშე დაუცველ, უსუსურ, წინააღმდეგობის უნარის არმქონე, განიარაღებულ ბავშვად გარდაისახება. გამკიცხავი შინაგანი ხმის წინაშე ხშირად განიარაღებული ადამიანის სხეულიც იცვლება: ის იხრება, ზურგი აუტანელ სიმძიმეს შეიგრძნობს, ადამიანი ტირილს იწყებს, ცდილობს, ხმის წინაშე თავი იმართლოს, გადარჩეს, როგორმე შეინარჩუნოს წონასწორობა, თუმცა დიდი ძალისხმევის ფასად თუ შეუძლია, გაუმკლავდეს ამგვარი შინაგანი ხმის ზეწოლას.

გამკიცხავი შინაგანი ხმა მოქმედებს როგორც წამოწყებებისა და სურვილებისადმი მტრულად განწყობილი, დამამუხრუჭებელი, უკიდურესი დაძაბულობის ჩამსახველი და მკვებავი შინაგანი მეტყველება, რომელიც ადამიანს ან სრული თავშეკავებისკენ უბიძგებს, ან, სასოწარკვეთილებისგან გათავისუფლების მიზნით, ადამიანი გამკიცხავი შინაგანი მეტყველების სრული დავიწყების და მისი არსებობის უგულებელყოფის მცდელობისას ამ ხმის ბრძნულ და გონივრულ ნაწილსაც ივიწყებს და გარე დამკვირვებლისთვის წინდაუხედავად, მეტიც, უგუნურადაც კი იქცევა. თუმცა, როგორც წესი, მსგავსი მოჩვენებითი თავისუფლების საზღაური უკიდურესად უსიამოვნოა: დროებით, დიდი ძალისხმევის ფასად ჩახშობილი, დაუნდობლად გამკიცხავი შინაგანი ხმა უფრო ხმამაღლა იწყებს საუბარს, ვიდრე მანამდე, სანამ ადამიანი დათრგუნვილი ან უმოქმედო იყო. მისი „გაჩუმება“ ან ხმისგან დროებით გადამალვა მაინც თითქმის შეუძლებელი ხდება.

ვისი ხმა აქვს შენს შინაგან მეტყველებას?

შინაგანი ხმის „შიგთავსი“, როგორც წესი, პიროვნებისთვის ავტორიტეტული ადამიანების, სახელდობრ, მის აღზრდაში მონაწილეების: მშობლების, მასწავლებლებისა და ლექტორების, – დამოკიდებულების ერთობლიობაა, რომელიც პიროვნებამ გაიშინაგნა.

ზოგიერთი ადამიანი, ბუნებრივი წინასწარგანწყობიდან – ტემპერამენტის თავისებურებებიდან გამომდინარე, გაცილებით სწრაფად გაიშინაგნებს გამკიცხავ დამოკიდებულებას, ვიდრე მსგავსი დამოკიდებულებისადმი ნაკლებად მგრძნობიარე ტემპერამენტის მქონე. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, შინაგანი მეტყველების შინაარსი, მისი „შიგთავსი“ ადამიანისკენ მიმართული თანმიმდევრული, ხშირად გამოვლენილი დამოკიდებულებების გაშინაგნების შედეგია.

ზოგიერთი ადამიანი სწრაფად ასახელებს, ვისი ხმით მეტყველებს მისი შინაგანი ხმა. ზოგჯერ შინაგანი მეტყველება მისი რომელიმე ან ორივე მშობლის, მასწავლებლების და სხვა აღმზრდელების ხმების ერთობლიობაა, ზოგჯერ კი შინაგან ხმას დაკარგული აქვს პირველწყაროსთან კავშირი და მთლიანადაა განზავებული და გაიგივებული გამკიცხავ შინაგან მეტყველებასთან. ადამიანს სხვანაირად ვერც კი წარმოუდგენია: მისთვის ძნელი დასაჯერებელია, რომ საკუთარი თავისა და სხვებისადმი სხვაგვარი, მეტად შემწყნარებლური დამოკიდებულებით შეფერილი შინაგანი მეტყველებაც არსებობს.

გამკიცხავი შინაგანი მეტყველება ადამიანისგან უპირობო ნდობასა და მორჩილებას ითხოვს. მისთვის ცდომილება როგორც ბუნებრივი ადამიანური მოვლენა არ არსებობს, ის ყოვლისმცოდნეა, ხოლო მასთან კამათი ან წინააღმდეგობა – დაუშვებელი. მისი საზომი შედეგია, შედეგამდე სავალ გზაზე ადამიანის მოთხოვნილებებისა და შეზღუდვების გათვალისწინება მისი პასუხისმგებლობა არ არის. ის მოითხოვს, თუმცა მოთხოვნების საპასუხოდ არაფერს სთავაზობს ადამიანს. მუდამ უკმაყოფილოა, მუდამ დამწუნებელი, თუმცა თავადაც არ იცის, სახელდობრ, რა სჭირდება კმაყოფილებისათვის. მკაცრია, მაგრამ არა დამაკვალიანებელი.

ამგვარი შინაგანი მეტყველების მქონე ადამიანები ხშირად აღნიშნავენ, რომ დაუკვალიანებლობა და გზააბნეულობა მათი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, რომ მათ არ ესმით, სახელდობრ, რას ითხოვს მათგან მათივე მომთხოვნი შინაგანი მეტყველება და მასში კმაყოფილების აღძვრის ზოგჯერ უწყვეტი მცდელობების მიუხედავად, მისგან გამოძალული კმაყოფილება და სიამაყე მსწრაფლწარმავალი, ხანდახან მოუხელთებელი და ხშირად მყიფე და მსხვრევადია.

ადამიანის შინაგანი მეტყველების უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელი მისი ავტორიტეტულობის განცდაა. აქედან გამომდინარე, ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, როგორები იყვნენ ადამიანის ცხოვრებაში ავტორიტეტული სხვები, რომელთაც მისი ასაკის თანმხლები უსუსურობა-უძლურებიდან თუ შეზღუდვებიდან გამომდინარე, ნდობის პასუხისმგებლობა გადაეცათ.

ვისი ხმისაა შენი შინაგანი მეტყველება და როგორია მისი ხმა?

მასწავლებლებს გადამწყვეტი როლი ენიჭებათ სწავლა-სწავლების ეფექტურად წარმართვის პროცესში. ხშირ შემთხვევაში სწორედ სკოლა, სასწავლო გარემო და მასწავლებელი განსაზღვრავს მოსწავლის მოტივაციას სწავლისადმი დამოკიდებულების, საკუთარი თავის აღქმისა და მომავლის დაგეგმვის საკითხში. მაგრამ ამასთანავე საინტერესოა, რა განსაზღვრავს თავად მასწავლებელთა დამოკიდებულებას ამა თუ იმ მოვლენის მიმართ? როგორ აღიქვამენ მასწავლებლები საკუთარ როლს მოსწავლის წარმატებაში? ხედავენ თუ არა ისინი სკოლის საერთო წარმატების აუცილებლობას და იზარებენ თუ არა ამ პროცესში საკუთარ წვლილს?

ბევრმა კვლევამ დაადასტურა (Locke & Latham, 2015), რომ დასაქმებულები მაშინ აღწევენ წარმატებას ორგანიზაციაში, თუ მენეჯმენტის მხრიდან მათ კონკრეტული, მიღწევადი და გაზომვადი საქმიანობის მიზნები აქვთ დასახული. თუმცა პრაქტიკაში ხშირად ხდება დასაქმებულების წარსული გამოცდილებების იგნორირება (როგორც ზემოაღნიშნულ კვლევაში), რომელიც უმეტესწილად ჩვენი ქცევის განმაპირობებელი ფაქტორია. საქმე ის გახლავთ, რომ ადამიანს უნდა გააჩნდეს მიზნის მიღწევის მოტივაცია. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მიზნები სწორადაა განსაზღვრული, მაგრამ მასწავლებელს მათ მისაღწევად არ გააჩნია მოტივაცია, მაშინ მიზანი მისთვის ტვირთად და ფორმალურ დასაკმაყოფილებელ მოთხოვნად გარდაიქმნება, რაც თავისთავად ხელს უშლის ორგანიზაციის წარმატებას.

ადამიანის ქცევას კონკრეტულ გარემოში მრავალი ფაქტორი განსაზღვრავს, მათ შორის კი უმთავრესი გამოცდილება და აზროვნების სქემებია, რომლებიც ჩვენი შეხედულებების ფორმირებას ახდენენ და საბოლოოდ კონკრეტული ქცევისკენ გვიბიძგებენ.

ადამიანის კონკრეტულ ქცევასა და გადაწყვეტილებაზე ორი სისტემა ახდენს გავლენას – ცნობიერი (ენა და ლოგიკა) და არაცნობიერი. თუმცა საიდუმლო არაა, რომ ყველა ჩვენგანი ლოგიკაზე დაფუძნებით არ იღებს კონკრეტულ სიტუაციაში რაიმე გადაწყვეტილებას – არამედ სხეულის ენის, შეგრძნებების, წარსული გამოცდილებისა და ისეთი ფაქტორების გათვალისწინებით მოქმედებს, რომლებსაც შეიძლება ლოგიკასთან კავშირი არ ჰქონდეს და ინტუიციით იყოს გამართლებული. დღეს მკვლევრები იმ თეორიიდან ამოდიან, რომ ორივე სისტემა პარალელურ რეჟიმში მუშაობს, რაც გულისხმობს იმას, რომ ერთი მათგანი მშვიდობიანად „იცდის და ელოდება“, როდის დაასრულებს მეორე საქმეს, რომ კვლავ ასპარეზზე გამოსვლის შესაძლებლობა მიეცეს.

არაცნობიერ სისტემას ცნობიერისგან განსხვავებით გამოხატვის საკუთარი მექანიზმები აქვს, რომლებიც ანტონიო დამასიომ (Damasio, 1994) „სომატური მარკერის“ ცნების ქვეშ გააერთიანა. ის გულისხმობს დამახსოვრების სპეციფიკურ სისტემას, რომელიც არაცნობიერ დონეზე მუშაობს და ემოციურ გამოცდილებებს ემყარება. დამასიო აღნიშნავდა, რომ ემოციური გამოცდილებები გადამწყვეტ როლს თამაშობს ადამიანის ქცევასა თუ ამა თუ საკითხზე დამოკიდებულის ჩამოყალიბების კუთხით. ტვინის ის სფეროები, რომლებიც ემოციურ გამოცდილებებზეა პასუხისმგებელი დაბადებიდანვე იწყებენ მუშაობას (როგორც ადამიანებში, ასევე ცხოველებში). იქ ინახება ინფორმაცია ყველა იმ ემოციური გამოცდილების შესახებ, რომლებიც ცხოვრებაში გადაგვხდენია. თუმცა ამ გამოცდილებებს ადამიანი ვერ გადმოსცემს მეტყველებით, რადგან ტვინის ის სფეროები, რომლებიც მეტყველებასა და კომუნიკაციაზეა პასუხისმგებელი, დაბადებიდან ორი წლის განმავლობაში თანდათანობით ვითარდება. შესაბამისად, ემოციური გამოცდილების ნაწილში დალექილი ინფორმაცია შეგრძნებებისა და სხეულის მგრძნობელობის საშუალებით არის აღქმული. კონკრეტული სიგნალების მეშვეობით სხეულს შეუძლია ისწავლოს და უკვე ნასწავლი „გამოიძახოს“ საჭიროების შემთხვევაში, რათა თავი აარიდოს მისთვის არასასურველ სიტუაციას ან პირიქით. ამ მხრივ ემოციური გამოცდილების ეს „სკივრი“, დამასიოსა და მისი კოლეგების აზრით, მოიცავს ისეთ ინფორმაციას, რომელიც მთელი ჩვენი ცხოვრების განმავლობაში მიღებულ გამოცდილებებსა და ფასდაუდებელ „განძს“ ინახავს.

როგორ მუშაობს ეს მექანიზმი? როდესაც დგება კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების დრო, ტვინი ქმნის მოვლენების განვითარების სავარაუდო სცენარებს, როგორც მოკლემეტრაჟიან ფილმებს. მთელი ეს სცენარები პარალელურად აღიქმება არაცნობიერი სისტემის მიერ ცნობიერი სისტემისგან დაფარულად. შემდგომ ამისა, მოვლენების განვითარების თითოეულ სცენარს ტვინი ადარებს უკვე მიღებულ გამოცდილებას, მსგავს სიტუაციებს და იმ ინფორმაციას, რომელიც ემოციური გამოცდილების „სკივრში“ ინახება. თუ მსგავს მოვლენაზე სხეულს უკვე დამახსოვრებული აქვს ემოციური გამოცდილება, ადამიანის ქცევაც უკვე მას ეფუძნება – პირველ ეტაპზე არაცნობიერად სხეულის ენით გამოიხატება, რომელიც წარმოადგენს „სომატურ მარკერს“. მთელი ეს პროცესი იმდენად სწრაფად ხდება, რომ შეუმჩნეველია ცნობიერი ნაწილისათვის, რომელიც ამ დროს პარალელურ რეჟიმში მუშაობს – როგორც მუდმივად ჩართული კომპიუტერი, „აკომენტარებს“ ჩვენს ქცევას მეტყველების მეშვეობით. მაგალითად, კვლევის ერთ-ერთი მონაწილე, რომელიც აკვირდებოდა საკუთარი სხეულის ენას და ცდილობდა, ამოეცნო კონკრეტული სომატური სიგნალები, ამბობს: „როდესაც შეხვედრაზე ბატონი N-ის შემოთავაზებას განვიხილავდით, საშინლად უარყოფითი ემოცია მქონდა, თითქოს რაღაც საშინელებას მიხსნიდნენ. ხოლო საკითხში კარგად გარკვევის შემდეგ ეს ემოცია გაქარწყლდა და ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს ახალი გამოწვევის წინაშე ვიდექი. რომელია ამ შემთხვევაში ჩემი სომატური მარკერი?“ – ამ შემთხვევაში არაცნობიერი სიგნალი ყოველთვის ის ემოციაა, რომელიც პირველად მოდის, ხოლო ყველა დანარჩენი, რაც მერე ჩნდება უბრალოდ ცნობიერი სისტემის მიერაა „დავარცხნილი“. (Aldmayer-Herbs, at all, 2018).

ისმის კითხვა – რა კავშირი აქვს ამ ყველაფერს სამუშაო გარემოში გადაწყვეტილების მიღების პროცესთან? როგორც აღვწერეთ ემოციურ გამოცდილებაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებები ჩვენი ყოველდღიურობის განუყოფელი ნაწილია, შესაბამისად ჩვენი ქცევაც შეფასებას ეფუძნება. იმ შემთხვევაში, თუ უკვე მიღებული გამოცდილებიდან მოვლენების განვითარების კონკრეტული სცენარი დადებით შეფასებას დაიმსახურებს, ჩვენი დამოკიდებულებაც დადებითი იქნება, ხოლო უარყოფითი ემოციური გამოცდილების შემთხვევაში – უარყოფითი. ამ დროს წინა პლანზე მოდის ისეთი ემოციები, როგორიცაა შიში, გაურკვევლობა, უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საკითხები და ა.შ.

ზრდასრულ დონეზე დიდი გავლენა აქვს ასევე სოციუმს და მასში დამკვიდრებულ არაფორმალურ წესებს, შეხედულებებს, აღქმებსა და დამოკიდებულებებს, რომლებიც ასევე უკავშირდებიან ჩვენს ემოციურ გამოცდილებას და ახალ ინფორმაციებს ინახავენ გამოცდილების „სკივრში“, მაგალითად, საზოგადოებაში ჩამოყალიბებულ სტერეოტიპებს. სტერეოტიპები შემოკლებული კოგნიტიური გზაა, რომელიც გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ ამუშავებენ ადამიანები ინფორმაციას სხვადასხვა ჯგუფთან და ჯგუფის წევრებთან მიმართებაში. ჯგუფს ან მის წევრს, ადამიანები თავად ჯგუფში არსებული რეალური განსხვავებების მიუხედავად მიაწერენ ხოლმე რაღაც მახასიათებლებს (Hamilton, Stroessner, & Driscoll, 1994). ბევრი სტერეოტიპი ადაპტირებადი სტრუქტურაა, იმ კუთხით, რომ ისინი სტერეოტიპული ჯგუფების შესახებ რაღაც უკვე არსებულ გამოცდილებებს ეფუძნება და სიმართლის მარცვალსაც შეიცავს. სტერეოტიპები ცუდად შეიძლება განვითარდეს და არასწორი წარმოდგენა შეგვიქმნას, ან ხელი შეუშალოს ადამიანთა ჯგუფში ინდივიდუალური განსხვავებების დანახვას (Aronson, 1995). (Leadership, Northouse,2010)

მეორე და მთავარი შეკითხვა საგანმანათლებლო ორგანიზაციაში უკავშირდება სრულიად ლეგიტიმურ, ცვლილებების დაგეგმვის საკითხს – როგორ შეიძლება ამ ინფორმაციის გამოყენება სკოლის დირექტორის მიერ? როგორ შეიძლება მენეჯერმა გაითვალისწინოს ათობით ადამიანის გაუცნობიერებელი ემოცია და შექმნას წარმატებული ორგანიზაცია? ამ კითხვაზე პასუხი მარტივი არ არის, თუმცა არსებობს კონკრეტული მიდგომები, რომლებიც დაეხმარება სკოლის დირექტორს, კარგად ამოიცნოს თანამშრომელთა დამოკიდებულებები და გამოიყენოს ისინი საერთო მიზნის მიღწევის პროცესში.

არაცნობიერ დონეზე გამოცდილების „სკივრში“ ყველაზე უფრო დიდი რაოდენობით გადამალული უარყოფითი ემოცია – შიშია. მომავლის, უსაფრთხოების, მარტოობის, გარიყვის და სხვა მრავალი ფაქტორისაგან გამოწვეული. ცვლილებების დაგეგმვის დროსაც დასაქმებულების მიერ ყველაზე მეტად ნეგატიური დამოკიდებულებების მიზეზი შიშია. შიში იმის მიმართ, რომ უკვე საკმაოდ ასაკიანია ცვლილებებისათვის, კომფორტის ზონიდან გამოსვლის შიში, სამსახურის დაკარგვის შიში, რაც პარალელურად შემოსავლის გაქრობას, სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესებას, ჯანდაცვის სისტემაზე ნაკლებ ხელმისაწვდომობასა და ოჯახის წევრების მომავალზე შფოთვას უკავშირდება. სკოლის მენეჯერის როლი ამ შემთხვევაში სწორედ ამ ემოციებზე გათვლა იქნება – მცდელობა იმისა, რომ ადამიანებმა ორგანიზაციაში დაგეგმილი ცვლილებები არ აღიქვან როგორც საკუთარი უსაფრთხოების შერყევის მექანიზმი. ამ შემთხვევაში ერთი გზა ახალი გამოცდილების გაზიარება, მაგალითის მიცემა და პროცესში ჩართვაა. ალტერნატივას წარმოადგენს ასევე იმგვარი გარემოს შექმნა, სადაც დასაქმებული თავად აღიარებს პრობლემის არსებობას; იცის, რომ ექნება მხარდაჭერის მექანიზმი და ის ინიციატივები, რომელსაც პრობლემის გადაჭრის მიზნით დაისახავს, წახალისებული იქნება.

რა თქმა უნდა, ამ სტატიების მოკლე ციკლში შეუძლებელია, დეტალურად გავიხილოთ ადამიანის მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესები, თუმცა მთავარის ცოდნაც მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ ორგანიზაციაში წარმატებით დაიგეგმოს და განხორციელდეს ცვლილება. დეტალურად იხილეთ უკვე გამოქვეყნებულ სტატიებში ცვლილებების მენეჯმენტის შესახებ.

მედიაწიგნიერების უნარების განვითარება თანამედროვე სამყაროში ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა და სწორედ ამიტომ 2011 წლიდან ის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მოიაზრება, როგორც გამჭოლი კომპეტენცია, ანუ მისი სწავლა/განვითარება ყველა საგანში უნდა მოხდეს.

მედიაწიგნიერი მოქალაქე არის კრიტიკულად მოაზროვნე და უპირობოდ არ იღებს ყველა ინფორმაციას, იცის მისი გაფილტვრა და გადამუშავება, რაც შემოქმედებითსაც ხდის მას.

ციფრულ სამყაროში, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ინფორმაციამ კი არ გაგვაკონტროლოს, არამედ ჩვენ ავიყვანოთ კონტროლზე.

ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახლა, როცა დიდძალი ინფორმაციის ნაკადია არათუ ყოველდღიურად, არამედ ყოველ წუთს. თუმცა, არც ძველ დროში იყო ამ მხრივ საქმე კარგად, რის საფუძველსაც ისტორიული წყაროების ანალიზი გვაძლევს.

საინტერესოა, როგორ უნდა დავნერგოთ ის ჩვენს გაკვეთილებთან ერთად ისე, რომ საკითხი საინტერესოდ მივაწოდოთ მოსწავლეებს. ამისთვის, კარგი იქნება თუ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები თავის გამოცდილების გაზიარებას დაიწყებენ და ექსპერიმენტებს არ მოერიდებიან.

მე, ახლა, ისტორიის ერთი გაკვეთილის მაგალითზე ჩატარებული გაკვეთილის გეგმას გაგიზიარებთ, რომელიც მედიაწიგნიერების კვირეულის ფარგლებში ერთ-ერთ აქტივობად განვახორციელე.

საბაზო საფეხურზე, IX კლასში, გაკვეთილის თემად შევარჩიე –  მედიაწიგნიერება და ისტორიული წყაროების კრიტიკული ანალიზი.

ჩავატარე არასტანდარტული გაკვეთილი, რომლის გეგმასაც გთავაზობთ და მოხარული ვიქნები, თუ სწავლა/სწავლების პროცესში დამხმარე მასალად გამოგადგებათ.

საგანი: ისტორია

სწავლების საფეხური / კლასი: საბაზო საფეხური – IX კლ.

მოსწავლეთა რაოდენობა: 20 მოსწავლე (მათ შორის ერთი სსსმ მოსწავლე. შენიშვნა: ყველა აქტივობაში გათვალისწინებულია სსსმ მოსწავლის ჩართულობა)

გაკვეთილის თემა: მედიაწიგნიერება და ისტორიული წყაროების კრიტიკული ანალიზი

გაკვეთილის ხანგრძლივობა: 70 წთ ( 2 გაკვეთილი, შენიშვნა: სსიპ გორის N11 საჯარო სკოლაში ობიქტური მიზეზების გამო გაკვეთილები 35 წუთიანია)

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეები შეადარებენ ორი განსხვავებული წყაროდან მიღებულ ინფორმაციას, იმსჯელებენ მედიაწიგნიერების როლზე ინფორმაციის გაცნობისას.

გაკვეთილის თემისა და მიზნის შესაბამისობა ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებთან: 

მედიაწიგნიერება (ამონარიდი ესგ-დან) – მოსწავლე შეძლებს, ერთი მხრივ, მულტიმედია ტექსტების აღქმა-გააზრებას, ინტერპრეტირებას, გამოყენებას, მეორე მხრივ, მედიასამყაროში ორიენტირებას, სწორი არჩევნის გაკეთებას (ინფორმაციის „გაფილტვრა“) და მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად შეფასებას.

შედეგი:   წყარო / ინტერპრეტაცია

• ახალ დროსთან დაკავშირებული ფაქტების/მოვლენების/პროცესების სხვადასხვა ტიპის წყაროების მონაცემების საფუძველზე შესწავლა-ინტერპრეტირება; შესაბამისი პერიოდის წყაროების და მათი ინტერპრეტაციის საფუძველზე გამოთქმული მოსაზრებების სანდოობის გაანალიზება (ისტ.საბ.1,2,5,6);

გამოყენებული მეთოდები: გონებრივი იერიში, მინი-ლექციები პტეზენტაციებით, თამაში – „გაფუჭებული ტელეფონი“, წყაროს ანალიზი, დისკუსია.

შეფასება:  ზეპირი განმავითარებელი

წინარე ცოდნა: მოსწავლეებს შეუძლიათ წყაროების ანალიზი, შედარება.

შენიშვნა: სსსმ მოსწავლეს შეუძლია გამარტივებულ ტექსტებზე მარტივი (ცოდნა,გაგება-ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით) პასუხების გაცემა.

რესურსები: პრეზენტაციები მედიაწიგნიერებისა და ფოტოფაბრიკაციის შესახებ, შესახებ, პროექტორი, კომპიუტერები, ფურცლები, კალმები

უცხო სიტყვათა ლექსიკონი:

მედიაწიგნიერება –  უნარი, რომელიც თანამედროვე ცხოვრებაში სწორად ორიენტირებაში გვეხმარება. მედიაწიგნიერმა ადამიანმა იცის თუ როგორ, სად მოიპოვოს, გაფილტროს, შექმნას და გასცეს შესაბამისი ინფორმაცია. ასევე აქვს უნარი გადაამოწმოს სანდო წყარო. მედიაწიგნიერება ადამიანში ანვითარებს კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას;

ინფორმაცია –  ნებისმიერი მოვლენის შესახებ ფაქტებისა და მათი თანმიმდევრობის ერთობლიობა;

მედია –  წარმოიშვა ლათინური სიტყვიდან medium (მრავლობითი რიცხვი – media) და ნიშნავს საშუალებას; იგი ინტერპრეტირდა, როგორც ინფორმაციის მიღების წყარო;

დეზინფორმაცია – ინფორმაცია, რომელიც ყალბია და განგებ არის შექმნილი, რომ კონკრეტულ პიროვნებას, სოციალურ ჯგუფს, ორგანიზაციას ან ქვეყანას ზიანი მიაყენოს;

ტროლი – ყალბი პროფილების ამოფარებული პირები, რომელთა მიზანია სოციალურ ქსელებში მომხმარებელთა განწყობებზე გავლენის მოხდენაა;

ბოტი – ბოტი სოციალურ ქსელში არსებული ავტომატიზებული პროფილია, რომელსაც რეალური პიროვნების პროფილისთვის მსგავსი მახასიათებლები აქვს;

ფოტო/ვიდეოფაბრიკაცია – გულისხმობს რეალურთან მაქსიმალურად მიმსგავსებული ვიდეოების წარმოებას

შენიშვნა: ტერმინოლოგიის განმარტება და ყველა წყარო, რომელიც გამოვიყენე, მითითებულია პრეზენტაციებში.

გაკვეთილი:

აქტივობა 1: (1-2-წთ): გამოწვევა: გონებრივი იერიში – რა ვიცით მედიაწიგნიერების შესახებ?

აქტივობა 2: (10 წთ):  პრეზენტაცია – რა არის მედიაწიგიერება? (დანართი 1)

მასწავლებელი

შენიშვნა: მოსწავლეების მხრიდან შეკითხვების შემთხვევაში ემატება 1-2 წთ.

აქტივობა 3: (15-20  წთ):  წინასწარ დაყოფილი 5 კაციანი ოთხი ჯგუფი ეცნობა ინფორმაციას და თამაშობენ „გაფუჭებულ ტელეფონს“.

ერთი ჯგუფი ადგილზე რჩება, დანარჩენი – ტოვებს აუდიტორიას, მასწავლებელი დარჩენილებს უკითხავს ინფორმაციას და 60 წამის განმავლობაში (ინიშნავს დროს) მოსმენილი ამბის გადმოცემას სთხოვს.

კლასში მეორე ჯგუფს უხმობენ და პირველებისგან ისმენენ ინფორმაციას, ასე გადასცემენ ისინი მესამე ჯგუფს და მესამე-მოთხეს.

ბოლო ჯგუფი მოყვება „დეტალურად“ ამბავს, ბოლოს მასწავლებელი კითხულობს ხმამაღლა ისევ იმავე ინფორმაციას (გამოქვს პროექტორზეც). შემდეგ ურიგებს ჯგუფებს პატარა კითხვარს, სთხოვს შეავსონ 3-4 წუთის განმავლობაში და იმართება დისკუსია (5 წუთი (დანართი 2)).

შენიშვნა: მოსწავლეების თითოეული აქტივობის მერე მასწავლებელი მათ აძლევს განმავითარებელ შეფასებას (1-2 წთ)

აქტივობა 4: (10  წთ): პრეზენტაცია -რა არის ფოტოფაბრიკაცია? (დანართი 3)

მასწავლებელი

შენიშვნა: მოსწავლეების მხრიდან შეკითხვების შემთხვევაში ემატება 1-2 წთ.

აქტივობა 5: (10 წთ):  მოსწავლეებს დაურიგდებათ ორი ისტორიული წყარო გაკვეთილიდან, რომელსაც პროგრამულად გადიან (ვახტანგ VI, რატომ იმოგზაურა სულხან-საბამ ევროპაში? მე-9 კლ,დიოგენე, 2021) თანდართული კითხვებით და შეავსებენ მას(დანართი 4).

შენიშვნა: სსსმ მოსწავლისთვის გამარტივებული ტექსტია შედგენილი შესაბამისი წყაროებით (დანართი 5).

განმავითარებელი შეფასება (1-2 წთ)

აქტივობა 6: (8-10 წთ): შეჯამება: დისკუსია – რა როლი აქვს მედიაწიგნიერებას, როცა ინფორმაციას ვეცნობით?

აქტივობა 7: შეფასება (განმავითარებელი, 2-3 წთ, დანართი 6)

აქტივობა 8: საშინაო დავალება ( 2-3 წთ): შეავსონ გადაბრუნებული პირამიდა (მასწავლებელი უხსნის დავალების შინაარს, დანართი 7)

დანართები:

დანართი -1: პრეზენტაცია -რა არის მედიაწიგნიერება?

დანართი – 2 : გაფუჭებული ტელეფონი, კითხვარი

ორშაბათს, პირველ სამუშაო დღეს, გეოგრაფიის მასწავლებელმა მეტეოროლოგიურ სადგურში წაგვიყვანა, საიდანაც ამინდს ვაკვირდებოდით. ძალიან საინტერესო დღე გამოვიდა. ასეთი გაკვეთილების ჩატარება ვთხოვეთ ქიმიის, ფიზიკის, ბიოლოგიის და ისტორიის მასწავლებლებსაც. მთელი კვირაა ერთმანეთს ვუზიარებთ ემოციებს, რაც იქ მივიღეთ და გვინდა, შემოდგომის დასრულებამდე მოვასწროთ გასვლები, რადგან მერე აცივდება.

კითხვები მონაწილეებისათვის:

1. რატომ არის მართებული „ასჯერ მოსმენილს ერთხელ ნანახი სჯობს?“
2. გადმოცემისას იკარგება თუ არა ინფორმაცია და როგორ?
3. როგორ ცვლის/ტოვებს მედია ინფორმაციას ტექსტის ერთმანეთისგან გადაწერისას?
4. რატომ სჯობს წყარო იყოს იდენტიფიცირებული, ვიდრე ანონიმური? როგორ შევამოწმოთ წყაროს სანდოობა?

დანართი – 3: პრეზენტაცია –რა არის ფოტოფაბრიკაცია?

დანართი – 4: ისტორიული წყაროები

წყარო 1:

(საქართველოსა და მსოფლიოს ისტორია, მე-9 კლ. გამომც. „დიოგენე“, 2021. გაკვეთილის ტექსტი- N1, N3)

XVI-XVII  საუკუნეებში დას. საქართველოზე ოსმალეთის ბატონობა გრძელდებოდა. მათი სამხედრო გარნიზონები ძირითად ციხე-სიმაგრეებში იდგნენ. იმერეთის მეფე-მთავრები სულთანს ხარკს აძლევდნენ. ამასთან, ფართოდ გავრცელებული იყო ტყვეთა სყიდვა…

ოსმალეთის შემადგენლობაში შევიდა სამცხის სამთავროს უდიდწესი ნაწილი. აქ შეიქმნა ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო.

ქართლის მეფეებს, როგორც ირანის ვასალებს, ხშირად უწევდათ ირანის წარმოებულ ბრძოლებში მონაწილეობის მიღება.

1711 წელს ირანში „გურჯისტანის ვალის“ თანამდებობა თავისუფალი აღმოჩნდა. შაჰის არჩევანი ვახტანგზე შეჩერდა. 1712 წელს ქართლის „ჯანიშინი“ ტახტზე დასამტკიცებლად ირანში გაემზავრა…შაჰმა ვახტანგს გამუსლიმება მოსთხოვა, მაგრამ მას სარწმუნოების შეცვლა არ სურდა. ვახტანგი დაატყვევს, ქართლი კი ვახტანგის გამუსლიმებულ ძმას – იესე ალი-ყული-ხანს  გადასცეს.

კითხვები:

1. რა ტიპის ინფორმაციას შეიცავს წყარო?
2. არის თუ არა მასში ავტორის ინეტრპტერაცია?
3. შეიძლება თუ არა ამ წყაროს გადამოწმება?

წყარო: 2

სულხან-საბა ორბელიანის სამახსოვრო ბარათიდან საფრანგეთის სახელმწიფო მინისტრ გრაფ დე პონშატრენისადმი, 1714 წ.

„ თუ ვახტანგი, საქართველოს მეფე, ისპაჰანში დარჩება, საქართველო მთლიანად გამუსლიმების აშკარა საფრთხეში იქნება. თუ ის დაბრუნდება თავის სამფლობელოებში, ქართველები არა მარტო შეინარჩუნებენ ქრისტიანულ სარწმუნოებას, არამედ შეუერთდებიან კათოლიკურს თავიანთი მეფის მაგალითისამებრ, რომელიც კათოლიკურ სარწმუნოებასთან შეერთებას თავად აპირებს. ამ მეფის განზრახვა უფრო ვრცელიცაა; მას სურს, დაეხმაროს მისიონერებს, რომ მათ საქართველოს მოსაზღვრე ჩერქეზეთში, რომლის მთავრის ასულიც ცოლადაც ჰყავს, კათოლიკობა იქადაგონ…

ეს დიდი მოგზაურობა მე წამოვიწყე მხოლოდ ამ ხალხების ხსნისთვის და მოვედი, რათა დავემხო ეკლესიის უფროსი შვილის ფერხთით, ვიმედოვნებ რა, რომ იმ წინადადების განხორციელებისთვის, რომელიც… სპარსელ დიდებულებს მიეცემათ, ვახტანგის საქართველოში დაბრუნება აუცილებელი იქნება“.

კითხვები:

1. რა ფაქტებია გადმოცემული წყაროში ქართლის შესახებ და ემთხვევა თუ არა ის პირველ წყაროს?
2. არის თუ არა წყაროს ავტორი დაინტერესებული მხარე და რა ხერხებით ცდილობს ის მიზნის მიღწევას?
3. არის თუ არა წყაროში რეალურ ფაქტებზე გვერდის ავლის მცდელობა?
4. შენ რომ წყაროს ადრესატი იყო, ენდობოდი თუ არა ამ ინფორმაციას? რატომ?

დანართი – 5:  ადაპტირებული წყარო

 (საქართველოსა და მსოფლიოს ისტორია, მე-9 კლ. გამომც. „დიოგენე“, 2021. გაკვეთილის ტექსტი- N1, N3)

მეთექვსმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეებში მთელ საქართველოს მტრებისგან საფრთხე ემუქრებოდა.

დასავლეთ და სამხრეთ (სამცხის სამთავროს) საქართველოს ოსმალეთის იმპერია ემტერებოდა და თავისი გავლენის ქვეშ აქცევდა. აქ ადამიანებს იტაცებდნენ და ოსმალეთის ტყვეთა ბაზარზე ყიდდნენ. ამის გამო ქვეყანა მძიმე მდგომარეობაში იყო.

 აღმოსავლეთ საქართველო კი ირანის გავლენის ქვეშ იყო. აქ მეფეებს ირანის შაჰის ნებართვით ნიშნავდნენ და მათ სარწმუნოებას უცვლიდნენ. ქართველი მეფეები იძულებული იყვნენ, ირანის მითითებები შეესრულებინათ და მათ მტრებთან ბრძოლაშიც კი ეხმარებოდნენ. ამის გამო ქართლიც, ისევე როგორც დანარჩენი საქართველო, მძიმე მდგომარეობაში იყო.

სწორედ ამიტომ, ქართლის სამეფოს წამომადგენელმა, სულხან-საბა ორბელიანმა ევროპაში მოგზაურობა გადაწყვიტა , რათა მათგან დახმარება მიეღო. მას იმედი ჰქონდა, რომ საფრანგეთის მეფე და რომის პაპი (ეკლესიის მეთაური) დაეხმარებოდნენ.

კითხვები:

1. რომელი საუკუნეების მდგომარეობაა გადმოცემული წყაროში?
2. რომელი იმპერია ემტერებოდა დასავლეთ საქართველოს?
3. რომელი იმპერია ემტერებოდა აღმოსავლეთ საქართველოს?
4. ვისი დახმარების იმედი ჰქონდა სულხან-საბა ორბელიანს?

დანართი – 6: განმავითარებელი შეფასების გზამკვლევი

დანართი 7: საშინაო დავალება

(რესურსი წიგნიდან – მედია და ინფორმაციული წიგნიერების სწავლება- MDF, Kingdom of the Netherlands, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი)

• რა არის და როგორ დავწეროთ ლიდი

როგორ დავწეროთ ლიდი: 10 რამ რაც უნდა გავაკეთოთ და არ გავაკეთოთ