პარასკევი, მაისი 16, 2025
16 მაისი, პარასკევი, 2025

როგორ აუმჯობესებს CK-12-ის პლატფორმა სასწავლო პროცესს -საუკეთესო პრაქტიკის 5 სკოლა

0

საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12-ის ქართულად ადაპტირებულ სასწავლო მასალებს უფრო და უფრო მეტი სკოლა იყენებს. „საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12-ის სკოლების ქსელმა“, რომელიც 2022 წელს შეიქმნა საქართველოში განათლების კოალიციის, გაეროს ბავშვთა ფონდისა და საერთაშორისო პლატფორმა CK-12-ის ინიციატივით, 2023 წელს 75 სკოლა, 359 მასწავლებელი და 13 705 მოსწავლე გააერთიანა.

CK-12-ის რესურსების პოპულარიზაციასა და სწავლა-სწავლების პროცესში 2023 წელს ჩართული იყო 20 კონსულტანტ-მასწავლებელი, რომლებიც მთელი წლის განმავლობაში უზიარებდნენ კოლეგებს საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმის რესურსების სწორად გამოყენებისა და სასწავლო პროცესში CK-12-ის დანერგვისთვის საჭირო ინსტრუმენტებს. სასწავლო წლის მიწურულს საუკეთესო პრაქტიკის მქონე სკოლებიც გამოვლინდა.

CK-12 – ეს არის სასწავლო რესურსების „საცავი“, სადაც თავმოყრილია STEM საგნების ციფრული წიგნები ბევრი პრაქტიკული სავარჯიშოთი და სიმულაციით, რომლებიც საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს გამოადგებათ.

„ინიციატივა „ციფრული სწავლებისა და მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სისტემის გაუმჯობესება“, რომელსაც კოალიცია „განათლება ყველასათვის“ ახორციელებს და რომლის ფარგლებშიც შეიქმნა CK-12-ის ქართულენოვანი კომპონენტი, ნაწილია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, ნორვეგიის მთავრობისა და გაეროს ბავშვთა ფონდის პარტნიორული პროექტისა, რომელიც საქართველოში ინკლუზიური, თანასწორი და ხარისხიანი სკოლამდელი და ზოგადი განათლების სისტემების განვითარებას ისახავს მიზნად.

„პროექტის ფარგლებში შექმნილი CK-12-ის საგანმანათლებლო პლატფორმის ქართული გვერდი განსხვავებული უნარების მქონე ათასობით მომხმარებელს აძლევს შესაძლებლობას, გაეცნოს და გამოიყენოს ონლაინ სახელმძღვანელოები და მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო რესურსები. ონლაინ პლატფორმისა და ციფრული რესურსების დახმარებით მასწავლებლები შეძლებენ, უპასუხონ სწავლების თანამედროვე მოთხოვნებს და აღჭურვონ მოსწავლეები ციფრულ ეკონომიკასა და საზოგადოებაში აქტიური ჩართულობისთვის საჭირო ცოდნითა და უნარებით. CK-12-ის სკოლების ქსელში უკვე ჩართულია 75 სკოლა. ვიმედოვნებთ, საუკეთესო პრაქტიკის მქონე სკოლები თავიანთ გამოცდილებას მომავალში სხვა სკოლებსაც გაუზიარებენ და ქსელი კიდევ უფრო გაფართოვდება“, – ეუბნება ჟურნალ „მასწავლებელს“ ხათუნა იოსელიანი, გაეროს ბავშვთა ფონდის განათლების ოფიცერი.

 

როგორც განათლების კოალიციის გამგეობის თავმჯდომარე ირინა ხანთაძე ამბობს, პლატფორმაზე ძალიან ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი მასალაა განთავსებული, მაგრამ ყველაფრის გადმოქართულება, ცხადია, შეუძლებელია: „ამიტომ შევარჩიეთ ისეთი რესურსები, რომლებიც ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებს შეესაბამება. შედეგად საბაზო და საშუალო სკოლის თითქმის უკვე ყველა საფეხურისთვის არსებობს წიგნები STEM-ის მიმართულების საგნებში ქართულ ენაზე, ასევე ხელმისაწვდომია სიმულაციები ფიზიკაში, რაც, ვფიქრობთ, გაამდიდრებს ფიზიკის გაკვეთილებს და მასწავლებლებს რიგი საკითხების სწავლებას გაუმარტივებს“.

სასწავლო წლის ბოლოს გამოვლენილი საუკეთესო პრაქტიკის 5 სკოლის სია კი ასეთია:

 

  • ​​ცაგერის მუნიციპალიტეტის სოფელ ალპანის საჯარო სკოლა;
  • ქალაქ ნინოწმინდის №1 საჯარო სკოლა;
  • ქალაქ ქუთაისის №23 საჯარო სკოლა;
  • გორის მუნიციპალიტეტის სოფელ რეხის საჯარო სკოლა;
  • ქალაქ ქუთაისის №33 საჯარო სკოლა.

 

ჟურნალი „მასწავლებელი“ ხუთივე სკოლის გამოცდილებას გაეცნო. წინამდებარე სტატიის მიზანიც ამ გამოცდილების გაზიარებაა.

 

„მე კონსულტანტ-მასწავლებლად 2 წლის წინ ამიყვანეს კონკურსის წესით და ძალიან კარგად იმუშავა მაშინ ამ პროექტმა, ყველა სკოლა ჩაერთო, ვისაც მივმართეთ. 2022-2023 წელს უკვე კონკურსი გამოცხადდა სკოლების ქსელში ჩართვაზე და, საბედნიეროდ, შერჩეულ 60 სკოლას შორის აღმოვჩნდით. ჩვენი მოსწავლეები სიხარულით ჩაერთნენ. ერთხელ რომ გამოიყენებ ამ პლატფორმას, მერე ვეღარ სწყდები. ძალიან სასარგებლოა, ადვილად აღქმადი და მამოტივირებელი როგორც მასწავლებლებისთვის, ისე მოსწავლეებისთვისაც. მორგებულია ეროვნულ სასწავლო გეგმას და შეესაბამება სტანდარტებს. მისი მთავარი მომხიბვლელობა ის არის, რომ ინტერაქციულია, იძლევა სწორი პასუხის პოვნამდე შეცდომის დაშვების უფლებას და, რაც მთავარია, სიმულაციებიც და სავარჯიშოებიც ყოფით სიტუაციებთან არის დაკავშირებული“, – გვიყვება ალპანის საჯარო სკოლის დირექტორი მაია ჩაჩხიანი. ამ სკოლას სულ 30 მოსწავლე ჰყავს. ის მაღალმთიან რეგიონში მდებარეობს და ბავშვებისთვის თანამედროვე სასწავლო მასალების გაცნობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. სკოლა სრულყოფილად არის აღჭურვილი საჭირო ტექნოლოგიებით, თუმცა, როგორც მაია ამბობს, CK-12-ის გამოყენებისთვის ინტერნეტთან დაკავშირებული ტელეფონიც საკმარისია და სწორედ ასე იმეორებენ ხოლმე მოსწავლეები ამ პლატფორმის გამოყენებით განვლილ მასალას. ალპანის სკოლაში CK-12-ის გამოყენებით ჩატარდა „შებრუნებული საკლასო ოთახის“ ტიპის გაკვეთილები, ახალი მასალის შესწავლისას გამოსცადეს „ინტერვიუ სამი ნაბიჯის“ მეთოდი, კორნელის ჩანიშვნის მეთოდიც დანერგეს პრაქტიკაში. სწავლის პროცესი იმდენად ინტერაქციული და საინტერესო იყო, რომ ახლა უკვე მოსწავლეები გეგმავენ, ამავე პლატფორმის გამოყენებით სხვა სკოლებში ჩაუტარონ გაკვეთილები თანატოლებს და ამ გზით გააცნონ მათი საყვარელი საერთაშორისო საგანმანათლებლო პროექტი.

 

„თავდაპირველად კათედრაზე განვიხილეთ, მასწავლებლებმა, რომლებიც იცნობდნენ და ფრაგმენტულად იყენებდნენ ამ რესურსს სასწავლო პროცესში, ისაუბრეს პროექტის სარგებლიანობაზე. გადავწყვიტეთ, ჩვენც ჩავრთულიყავით. ჯერ ზომიერი სიფრთხილით ვუყურებდით, მაგრამ მასწავლებლებმა მალევე დაინახეს, რომ CK-12-ის გამოყენებით გაკვეთილები უფრო საინტერესო, უფრო ინტერაქციული გამოდიოდა. ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვიცოდით და ვეცნობოდით სხვა სკოლების გამოცდილებას, მაგრამ არ გვინდოდა, მათი მიდგომები პირდაპირ გადმოგვეღო; მიგვაჩნდა, რომ ეს მასალები ჩვენი საჭიროებების მიხედვით უნდა დაგვენერგა სასწავლო პროცესში. საბოლოოდ მოსწავლეებიც ძალიან გააქტიურდნენ, ჩვენც დაგვიგროვდა გამოცდილება და მუშაობა ისე საინტერესოდ წარიმართა, რომ ვითარებამ მოითხოვა სასკოლო საზოგადოებისთვის ჩვენი გამოცდილების გაზიარება. ასე ჩავატარეთ აპრილში კონფერენცია, რომელზეც პარტნიორ სკოლებს ვაჩვენეთ ის შედეგები, რაც ამ პლატფორმის გამოყენებით მივიღეთ“, – უთხრა ჟურნალ „მასწავლებელს“ ნესტან სიხარულიძემ, ქუთაისის №23 საჯარო სკოლის დირექტორმა. მან სასწავლო წლის ბოლოს მშობლებთანაც ჩაატარა კვლევა მომდევნო წლის დასაგეგმავად; აღმოჩნდა, რომ გამოკითხულთა უმეტესობამ იცოდა CK-12-ის შესახებ და სურდა, მათ შვილებს კვლავ აქტიურად გამოეყენებინათ ეს რესურსი სასწავლო პროცესში. მეტიც: მოსწავლეების ნაწილი დაფიქრდა იმაზე, როგორ შეიძლებოდა ყოფილიყო დაკავშირებული STEM საგნებთან მათი მომავალი პროფესიები.

„CK-12-ის გამოყენება ჩვენთვის ოდნავ უფრო რთული იყო, ვიდრე სხვა სკოლებისთვის, რადგან ჩვენი სკოლა სომხურენოვანია და ყველა მასწავლებელს არ შეუძლია ქართულ ან ინგლისურ ენებზე სასწავლო მასალების დამოუკიდებლად გაცნობა და გამოყენება, მაგრამ რაკი გადავწყვიტეთ, რომ [ეს რესურსი] ჩვენთვის სასარგებლო იქნებოდა, დავეხმარეთ, ვისაც სჭირდებოდა, ვუთარგმნეთ მასალები… ბიოლოგიისა და ინგლისურის მასწავლებლებმა ინტეგრირებული გაკვეთილები ჩაატარეს. [ახალი მიდგომა] ბავშვებისთვის იმითაც აღმოჩნდა საინტერესო, რომ მხოლოდ თეორიულ მასალას კი არ სწავლობდნენ, პრაქტიკულ სიმულაციებსაც ასრულებდნენ. საბოლოოდ გამოგვივიდა, პრაქტიკაშიც დავნერგეთ ახალი პლატფორმა და საუკეთესო პრაქტიკის სკოლების სიაშიც მოვხვდით. ნინოწმინდის სხვა სკოლებსაც გავუზიარეთ გამოცდილება, ჩავატარეთ პრეზენტაციები  და მზად ვართ, ყველას, ვისაც დასჭირდება, მივცეთ ჩვენი თარგმნილი მასალები“, – ამბობს ნინოწმინდის №1 საჯარო სკოლის დირექტორი დიანა ტუმასიანი. ნინოწმინდაში სულ ოთხი სკოლაა. ყველაზე მეტი მოსწავლე იმ სკოლაშია, რომელსაც დიანა ტუმასიანი მართავს.

 

„ქიმიის, მათემატიკისა და ფიზიკის მასწავლებლები ჩავერთეთ ამ პროექტში, გამოვიყენეთ მასალები და ჩვენც კმაყოფილები ვართ და ჩვენი მოსწავლეებიც. შეგვეძლო როგორც ელექტრონული ფორმების გამოყენება, ისე ამობეჭდვაც, რაც ძალიან მოხერხებული აღმოჩნდა. როგორც ერთ, ისე სხვადასხვა სკოლაში მომუშავე კოლეგები გამუდმებით ვუზიარებდით გამოცდილებას ერთმანეთს. არის რაღაცები, რაც ჯერ არ გვიცდია, მაგალითად, შებრუნებული გაკვეთილი. ამას ალბათ გაისად ვცდით“, – გვიყვება გორის მუნიციპალიტეტის სოფელ რეხის საჯარო სკოლის ფიზიკის მასწავლებელი ხათუნა ჩადუნელი. ამ სკოლაში ასამდე ბავშვი სწავლობს.

 

„წლებია, ჩვენ სკოლას აქვს ამბიცია, საქართველოში ციფრული მიმართულების ერთ-ერთი საუკეთესო სკოლა იყოს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია სასწავლო პროცესში სხვადასხვა სახის ელექტრონული რესურსების გამოყენება. CK-12-ის ციფრულ პლატფორმას საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებისთვის ვიყენებთ როგორც დისტანციური, ისე პირისპირ სწავლებისას. მე თვითონ 2013 წლიდან ვარ Microsoft-ის ინოვაციური სწავლების ექსპერტი და ტრენერი და მაქსიმალურად ვცდილობ ჩვენს სკოლაში ტექნოლოგიებისა და გაჯეტების გამოყენებით სწავლისა და სწავლების დანერგვას.

ჩვენს შემთხვევაში სიახლე ის იყო, რომ CK-12-ის რესურსები არა მხოლოდ ფორმალურ, არამედ არაფორმალურ სწავლებაშიც გამოვიყენეთ. ჩვენ გვაქვს ძალიან ბევრი სხვადასხვა მიმართულების კლუბი. ერთი მთგანია რობოტექნიკის კლუბი, სადაც ბავშვები თვითონვე ქმნიან სენსორებს. ამ კლუბში, Stem საგნების მასწავლებლებისა და რობოტექნიკის კლუბის თანამშრომლობით, ბავშვებმა ზღვის ხარისხი შეისწავლეს“, – გვეუბნება ქუთაისის #33 სკოლის დირექტორი მარინა ისკაკოვა. ამ სკოლაში დაახლოებით 800 ბავშვი სწავლობს. გარდა ინტერაქციული გაკვეთილებისა და ციფრული პლატფორმებისა, მათ განკარგულებაშია ათზე მეტი კლუბი. მარინა ამბობს, რომ როგორც საგაკვეთილო პროცესში, ისე კლუბებშიც აქტიურად გამოიყენება, მაგალითად, ბავშვების საყვარელი თამაში Minekraft, დავალებების უფრო მარტივ ფორმატში შესასრულებლად კი lifeworksheets პლატფორმა.

 

საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12 თხუთმეტი წლის წინ იმ რწმენით შეიქმნა, რომ მსოფლიოს ყველა ბავშვს აქვს კარგი განათლების მიღების უფლება, ყველა ბავშვი სხვადასხვანაირია, განსხვავებული საჭიროებებით, რეალობითა და შესაძლებლობებით და იმისთვის, რომ მათ კარგი განათლება მიიღონ, საჭიროა, სწავლის პროცესი პერსონალურ მოგზაურობას ჰგავდეს.

პლატფორმა, რომელსაც დღეს 221 მილიონზე მეტი მომხმარებელი ჰყავს და სწავლების ყველა საფეხურისა და ყველა საგნისთვის ასეულობით სასწავლო რესურსს აერთიანებს, ცდილობს, მასწავლებლებს, მშობლებსა და ბავშვებს გაუმარტივოს წვდომა საჭირო მასალებზე, რომლებიც, ერთი მხრივ, თანამედროვე ბავშვების ინტერესებს არის მორგებული და ინტერაქციულია, მეორე მხრივ კი მათ საშუალებას აძლევს, სასკოლო პროცესის მიღმაც შეძლონ ჩავარდნების გამოსწორება, ცუდად ნასწავლ მასალასთან მიბრუნება და იმის შესახებ ცოდნის გამდიდრება, რამაც განსაკუთრებით დააინტერესა გაკვეთილზე.

უკვე ორი წელია, CK-12 ქართულ ენაზეც გამოჩნდა და მეშვიდე-მეთორმეტე კლასების საბუნებისმეტყველო საგნების გაკვეთილებისთვის სასწავლო რესურსების ადაპტირებულ ვერსიებს სთავაზობს ქართულ სკოლებს.

 

2022 წლის მიწურულს გამოვლენილი საუკეთესო პრაქტიკის მქონე სკოლების შესახებ სტატია შეგიძლიათ ნახოთ აქ.

ემოციები და ბავშვები

0

როცა ჩემი შვილი სკოლიდან გამომყავს ხოლმე, სკოლასთან დიდი აურზაური და ფაციფუცია. მშობლები და შვილები მთელი დღის მეცადინეობისა და მუშაობის მერე ერთმანეთს ხვდებიან და შინ ერთად ბრუნდებიან.

მეც ერთი სული მაქვს, სკოლის კართან როდის გამოჩნდება ორი შავი თვალი და ბიჭი, რომელიც უკვე ისეთი ბავშვიც აღარაა, ჩახუტება რომ არ ეუხერხულოს, მაგრამ არც ისეთი დიდი, ეს უხერხულობა გამოხატოს.

მერე სკოლის მწვანე ჭიშკრიდან პარკში გამოვდივართ და ხან ნელა, ხან უფრო სწრაფად (თუ სადმე გვეჩქარება) სამარშრუტო ტაქსისა თუ ავტობუსისკენ მივემართებით. ხანდახან ფეხითაც ვბრუნდებით.

პარკში ჩვენნაირი ბევრი მშობელი და შვილია. ამიტომ მესმის ხოლმე, რაზე საუბრობენ ისინი.

როგორ ჩაიარა დღემ?

ვინ გამოგიძახა?

რა ნიშანი მიიღე?

გამოასწორე მათემატიკის შვიდიანი?

შემაჯამებელი დაწერე?

ასეთი კითხვები უფრო მეტია, იშვიათად – თავს როგორი გრძნობდი? რა გეწყინა? რა გაგიხარდა? ვინმემ გაწყენინა? რამემ ხომ არ შეგაწუხა?

ხშირად გესაუბრებიან ბავშვები საკუთარ ემოციებზე? გახსნილად გამოხატავენ გრძნობებს? იქნებ ბევრ რამეს მალავენ, ან იქნებ ემოციურ პრობლემებს, რომლებიც ჩვენ მარტივად გვეჩვენება, იმიტომ არ გვიმხელენ, რომ საპასუხოდ ჩვენი „კარგი რა, მაგაზე როგორ ინერვიულე? არა უშავს, ეგ არაფერი, რა სისულელეზე დარდობ“ – არ მიიღონ.

შევთანხმდეთ, რომ ჩვენსა და ბავშვებს შორის ემოციური შუამავალი, დამხმარე გვჭირდება, რომელიც განსაკუთრებით სკოლაშია აუცილებელი. ყველაზე ხშირად, დაწყებითი კლასების დამრიგებლებს აქვთ ემოციებთან შეხება, არ გქონიათ ასეთი შემთხვევა? როცა ვერაფრით გაიგეთ, რატომ იტირა ბავშვმა, რატომ იმალება მერხის ქვეშ?

„ემოციების დიდი წიგნის“ ავტორი ფსიქოლოგი ქეთი დალინკევიჩია, ილუსტრატორი კი – სოფო კირთაძე, რომლის ილუსტრაციები ქართული საბავშვო ლიტერატურის გულშემატკივრებმა კარგად იციან. „ცნობისმოყვარე პანდა“, რომელმაც ეს წიგნი გამოსცა, პატარა გამომცემლობაა, რომელიც სწორედ ბავშვებისთვის სასარგებლო წიგნების გამოცემაზეა ორიენტირებული.

„სამწუხაროდ, არცერთ სკოლაში არ ისწავლება საგანი „ემოციები“. მშობლებსაც ხშირად უჭირთ ამ თემისთვის დროის დათმობა. მაგალითად, მშობლები ბაღის ასაკის ბავშვისთვის აქტიურად ყიდულობენ წერისა და კითხვის შემსწავლელ წიგნებს, ცდილობენ ბავშვის შემეცნებით განვითარებაზე ზრუნვას, მაგრამ ავიწყდებათ ემოციურ სფეროზე ყურადღების გამახვილება. ცხადია, ყველა მშობელი უნდა ზრუნავდეს შვილის ჯანმრთელობასა და უსაფრთხოებაზე. წარმატებული შვილის დანახვა დიდი ბედნიერებაა მშობლისთვის. თუმცა ბევრ ადამიანს ჰგონია, რომ წარმატება აკადემიური მოსწრებისა და ფაქტობრივი ცოდნის პირდაპირპროპორციულია. ამის საპირისპიროდ, თანამედროვე კვლევები ცხადყოფს, რომ წარმატებისათვის ზოგადი ინტელექტის მაჩვენებელთან ერთად ემოციური ინტელექტიც უმნიშვნელოვანესია” – ვკითხულობთ შესავალში.

ემოციური ინტელექტის განვითარებაზე პასუხისმგებელი კი მშობლებთან ერთად, საგანმანათლებლო დაწესებულებაცაა. მხოლოდ აკადემიურ წარმატებაზე ზრუნვა ბედნიერებას ვერც მოსწავლეებს მოუტანს, ვერც მასწავლებლებს.

„ემოციების დიდი წიგნი“ საუკეთესო სასწავლო რესურსად შეგვიძლია გამოვიყენოთ დაწყებით სკოლაში. აქ დაწვრილებით, დეტალური თვალსაჩინოებითაა აღწერილი თითოეული ემოციის მიზეზი, ფორმა, გადალახვის გზები. მშობლებისათვის განკუთვნილ ნაწილში, რომლითაც იწყება წიგნი, დეტალური ინსტრუქციებია უფროსებისათვის, როგორ მართონ, მიიღონ ბავშვების ემოციები.

„ამ წიგნის მთავარი მიზანი ადამიანებისათვის ემოციების მნიშვნელობის ჩვენებაა. წიგნის საშუალებით თქვენს შვილებთან ერთად გაეცნობით ბაზისურ ემოციებს. შეძლებთ ემოციებისა და გრძნობების ერთმანეთისგან განსხვავებას. წიგნი მოგცემთ ძირითად, უნივერსალურ რეკომენდაციებს კონკრეტულ ემოციასთან გასამკლავებლად. გახსოვდეთ, რომ წარმატების ერთ-ერთი პირობა საკუთარი თავის მოსმენაა“, – ვკითხულობთ ანოტაციაში.

უფროსებისათვის განკუთვნილი ინსტრუქციების მერე ბავშვების ნაწილი იწყება, სადაც სოფო კირთაძის ჯადოსნური ილუსტრაციებით თანდათან იხსნება ემოციების რთული სამყარო – რა არის სიხარული, სევდა, შიში, ბრაზი, გაკვირვება, ზიზღი? რა ხდება ჩვენს ორგანიზმში, როცა ამა თუ იმ ემოციას განვიცდით, როგორ უნდა მოვიქცეთ, როგორ უნდა მივიღოთ საკუთარი თავი და ემოციები. ილუსტრაციებისა და მარტივი ინსტრუქციების გარდა, წიგნში ბევრი საინტერესო სავარჯიშოცაა, რომლებიც ყველაზე კარგად გვასწავლის, როგორ ვმართოთ ემოციები.

ბავშვებს ხშირად უჭირთ ემოციების გარჩევა, განსაკუთრებით, ეს ეხება აუტიზმის სპექტრის ბავშვებს. ეს წიგნი შესანიშნავი დამხმარე რესურსი იქნება ინკლუზიური განათლებისას, თერაპიის ან უბრალოდ, ოჯახური თერაპიის დროს, რადგან დეტალური ნიშნებითაა აღწერილი ამა თუ იმ ემოციის ვიზუალური ხატი.

„ემოციების დიდი წიგნი“ ძალიან მნიშვნელოვანი რესურსია ბავშვების ემოციური ინტელექტის განვითარების რთულ და აუცილებელ გზაზე.

 

ლიტერატურული კონკურსი ქართველი მწერლებისთვის –  „ვწერ მასწავლებლისთვის“

0

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის საინფორმაციო-საგანმანათლებლო რესურსები, ჟურნალი „მასწავლებელი“ და ინტერნეტგაზეთი „mastsavlebeli.ge“, ლიბერთი ბანკის  მხარდაჭერით, უკვე მეშვიდედ აცხადებს  ლიტერატურულ კონკურსს ქართველი მწერლებისთვის –

 „ვწერ მასწავლებლისთვის“.

კონკურსის მიზანი მასწავლებლის პროფესიის მხარდაჭერაა. საუკეთესო მოთხრობა უნდა ემსახურებოდეს სწორი ღირებულებების დამკვიდრებას სასკოლო გარემოში, აღწერდეს თანამედროვე სასკოლო ცხოვრებას, მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობის სირთულეებს და   მათი დაძლევის გზებს.

კონკურსის სპეციალური ჟიური შეარჩევს ათ საუკეთესო მოთხრობას, რომელთაგან გამოვლინდება სამი გამარჯვებული.

საუკეთესო ათეული დასახელდება მიმდინარე წლის 26  სექტემბერს, ხოლო სამი გამარჯვებული მოთხრობა დაჯილდოვდება  4  ოქტომბერს საზეიმო მიღებაზე. ავტორებს გადაეცემათ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრისა და პარტნიორების  სპეციალური პრიზები და ფულადი ჯილდო კონკურსის მხარდამჭერ  ლიბერთი ბანკისგან:

I ადგილი – 1000 ლარი;

II ადგილი – 700 ლარი;

III ადგილი – 500 ლარი.

კონკურსის სიმბოლო გადაეცემა კონკურსის გამარჯვებულს.

ათი საუკეთესო მოთხრობა გამოქვეყნდება ინტერნეტგაზეთ „mastsavlebeli.ge“-ზე და მიეძღვნება ჟურნალ მასწავლებლის სპეციალური ნომერი.

კონკურსში მონაწილეობისთვის მოთხრობები უნდა გამოგზავნოთ ელექტრონულად, მისამართზე: mastsavlebeli.ge@gmail.com.

მოთხრობის მოცულობა: 5-დან – 15 გვერდამდე.

ჟიური განიხილავს მხოლოდ საკონკურსო პერიოდში დაწერილ ლიტერატურულ ნაწარმოებებს, რომელიც არსად  არის გამოქვეყნებული.

მოთხრობების გამოგზავნის ბოლო ვადაა მიმდინარე წლის 25   აგვისტო.

გზავნილში მითითებული უნდა იყოს ავტორის ვინაობა და საკონტაქტო ინფორმაცია.

გთხოვთ, წერილის თემაში მიუთითოთ: ლიტერატურული კონკურსისთვის.

კონკურსის პარტნიორებია: გამომცემლობა „ინტელექტი“, „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“,  „საქართველოს პროფესიონალ ქიმიკოსთა ასოციაცია“, თბილისის მუზეუმების გაერთიანება.

 

პრიორიტეტების გადალაგება

0

თანამედროვე აღმზრდელობითი სისტემის ერთ-ერთი უმთავრესი მახასიათებელი უნდა იყოს კრიტიკული მიდგომა ყველაფრისადმი, იქნება ეს მეცნიერული თეორიები, მხატვრული ტექსტები, წმინდა წერილები, ანუ სხვადასხვა რელიგიური ტექსტები თუ სხვა. დღეს, როდესაც კაცობრიობის მიერ დაგროვილი უკიდეგანო ცოდნის პარალელურად უკიდეგანო ფსევდოსწავლებები ცდილობენ ადგილის დაკავებას მზის ქვეშ, მხოლოდ სანდო მეცნიერებების დაუფლება და კრიტიკული მექანიზმი თუ დაიცავს მოზარდსა და ზრდასრულს რომელიმე ცრუმოძღვრების ხაფანგისგან. ამიტომაც ნებისმიერი სიახლის შესწავლისას, აუცილებელია, მოსწავლე არა მხოლოდ პასუხობდეს პედაგოგის მიერ დასმულ კითხვებს, არამედ თავადაც უჩნდებოდეს კითხვები. პედაგოგმა ისე უნდა წარმართოს მოსწავლის აზროვნება, რომ კითხვების დასმისკენ უბიძგოს, თავადვე მოახდინოს პროვოცირება კითხვის გაჩენისა. იქ, სადაც მასწავლებელი მოწაფეს უკრძალავს კითხვის დასმას, ანუ ეჭვის შეტანას, მთავრდება თანამედროვე ახალგაზრდის მომზადება ახალი ცხოვრებისათვის, იმ რთულ სამყაროში ადაპტაციისთვის, რომელშიც მას მოუწევს ცხოვრება და მსახურება. ისიც არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ასეთი (ანუ კრიტიკული) მიდგომა მხოლოდ ლიბერალურ-დემოკრატიული საგანმანათლებლო სისტემებისთვის არის დამახასიათებელი და ეს კაცობრიობის დიდი მიღწევაა, რომელიც მან მოიპოვა.

 

უნიტარულ სახელმწიფოში, განათლების პოლიტიკა იმართებოდა რა ცენტრიდან, რომელსაც თავისი იდეოლოგია ედო საფუძვლად, მიუღებელი იყო თავისუფალი აზროვნება, რაც კრიტიკასა და კითხვების დასმაში გამოიხატება. ასეთ სისტემებში მოსწავლეს აწვდიდნენ ცოდნას, როგორც საკრალურ ჭეშმარიტებას და, ბუნებრივია, ჭეშმარიტებისთვის კითხვების დასმა მკრეხელობად ითვლებოდა. საკრალიზაციაში შედიოდა როგორც საბუნებისმეტყველო საგნებში შერჩეული თეორიული შეხედულებები, ასევე – ჰუმანიტარული მეცნიერებების ცენტრალური მეთოდოლოგიური კლიშეები, იქნებოდა ეს ისტორიისა თუ ლიტერატურის საგნები. ჩვენს უახლოეს წარსულში ტოტალიტარულ იმპერიას შედგენილი ჰქონდა თავისი საკრალიზებული ისტორიის სახელმძღვანელო – სსრკ-ის ისტორია, რომელიც უახლესი სახელმწიფოს არცთუ მთლად საამაყო წარსულზე იდგა. სამაგიეროდ, მას გაცილებით მაღალი ლეგიტიმაცია ჰქონდა, ვიდრე, თუნდაც, ჩვენი ქვეყნის უგრძესი ისტორიის შესწავლას. ამიტომაც, საქართველოს ისტორია ერთ სახელმძღვანელოდ იყო შედგენილი, რომელსაც 4 წლის განმავლობაში გვინაწილებდნენ, მაშინ, როდესაც სსრკ-ის ისტორია თავისი კომპარტიის ყრილობებითა და გენმდივნების სიტყვებით რამდენიმე კლასის მანძილზე იყო გადაჭიმული. უმაღლეს სასწავლებელშიც მთავარი ყურადღება სსრკ-ის ისტორიას ექცეოდა, საქართველოს ისტორია კი ერთ მოკრძალებულ საკითხად შეჰქონდათ.

 

როგორ უდგებოდა ტოტალიტარული სახელმწიფოს განათლება მხატვრულ ლიტერატურას? ზუსტად ისე, როგორც მისთვის იყო მისაღები და საჭირო – ტექსტები შეირჩეოდა ან იდეოლოგიური ნიშნით, ანდა კრიტიკული მასალა, ე.წ. „გარჩევის წიგნები“ ავსებდნენ ხარვეზს და სათანადო იდეოლოგიაში აქცევდნენ მოცემულ ტექსტებს. არაფერი, რაც საბჭოთა კომუნისტურ აზროვნებას საფრთხეს შეუქმნიდა ან უმცირეს ჩრდილს მიაყენებდა, არ შედიოდა პროგრამებში. ამიტომაც არსებობდნენ კომპარტიასთან აფილირებული მწერლები და – მათთვის მიუღებელნი, რომელთა სახელები საგულდაგულოდ იყო ამოშლილი ტირაჟებიდან, ხოლო მათი შემოქმედება დახურულ საცავებში თუ იყო შემორჩენილი, რადგან ოჯახებში შენახვას სასიცოცხლო საფრთხე ახლდა – 30-იან წლებში რომელიმე შერისხული მწერლის აღმოჩენა ვინმეს ოჯახში, მანამ, სანამ მათი რეაბილიტაცია მოხდებოდა, ისეთივე ღალატად და მტრობად მიიჩნეოდა, როგორც თავად იმ მწერლის შემოქმედება. ამიტომ თითქმის აღარ იყო დარჩენილი ოჯახებში მიხეილ ჯავახიშვილის, გრიგოლ რობაქიძის, ცისფერყანწელთა და სხვა შერისხულთა ნაწერები, მანამ, სანამ იმპერიამ პოლიტიკა არ შეცვალა და პირველ ტალღაში თუ მიხეილ ჯავახიშვილი მოჰყვა, გრიგოლ რობაქიძის სახელის ხსენებას „პერესტროიკამდე“ ედო ტაბუ.

 

გარდა ისტორიისა და ლიტერატურისა, კრიტიკის ქარ-ცეცხლში ტარდებოდა სამეცნიერო თეორიები, მსოფლმხედველობები, რომელნიც დასავლურ აზროვნებას წარმართავდნენ, რადგან მათი მთავარი ვექტორი ლიბერალიზმის ნიშნით იყო დაღდასმული. ტოტალიტარიზმისთვის კი ამგვარი მოძღვრებები ძირის გამოთხრას ნიშნავდა. ამიტომაც ჩვენს სკოლებსა და უმაღლეს სასწავლებლებში მხოლოდ მათი კრიტიკა ისმოდა. ერთი მხრივ, კომუნისტური იდეოლოგიის მამამთავრების დაყენება უმაღლესი იმპერატივის, ღმერთის ადგილას და, მეორე მხრივ – ყველაფრის კრიტიკა, რაც ამ იდეოლოგიას ეწინააღმდეგებოდა. უნიტარიზმის პრინციპი არ აძლევდა უფლებას განათლების სისტემას, რომ მოსწავლეში კრიტიკული აზროვნება განევითარებინა. დღევანდელი სკოლა, ბუნებრივია, ჯერ კიდევ იმ იდეოლოგიის ტყვეობაშია, რაკიღა ჯერ არ მოსულა ამ სისტემაში კადრი, რომელიც არატოტალიტარულ სისტემაში გაიზარდა. ერთეული შემთხვევები და მცირე პროცენტი კვალიფიციური, მიუკერძოებელი კადრებისა ამინდს ვერ ქმნის, თუმცა, ვითარება შეცვლილია და შეცვლილია რამდენიმე მიმართულებით:

  1. სკოლებსა და უმაღლეს სასწავლებლებში აღარ ისწავლება იდეოლოგიზებული ისტორია, აღარ ისმის დასავლური მეცნიერებების კრიტიკა ისეთი ხელაღებით, როგორც ადრე;
  2. არ არსებობენ სახელმწიფოს მიერ აკრძალული მწერლები და სახელმძღვანელოების ავტორებს აქვთ უფლება, თავიანთ წიგნებში შეიტანონ იმ მწერალთა ნაწერები, რომლებსაც თავად ჩათვლიან საჭიროდ;
  3. დასავლური მეცნიერებისა და მწერლობის კორიფეები, რომელთა სახელის ხსენება კრიტიკის გარეშე წარმოუდგენელი იყო, განთავისუფლებული არიან უხეში შეფასებებისგან და ზოგჯერ უმნიშვნელოვანეს ადგილსაც კი იკავებენ სასწავლო დისციპლინებში.

მაგრამ რჩება რამდენიმე პრობლემა, რომლებიც ახალმა დროებამ მოიტანა. კერძოდ, თანამედროვე სკოლებში წარმოუდგენლად დიდი დოზით შევიდა არა რელიგიის, როგორც მისი ისტორიის სწავლება, რასაც კულტურის ისტორიისთვის უმნიშვნელოვანესი როლი ენიჭება, არამედ ადგილობრივი, ამ შემთხვევაში, ჩვენი ქვეყნის ოფიციალური აღმსარებლობის აყვანა იდეოლოგიის დონეზე, რასაც მოსდევს პატრიოტიზმის, როგორც, ასევე, ახალი იდეოლოგიის ვულგარიზებული გაგება. უნდა ითქვას, რომ ორივე მათგანს თავისი ლოგიკური საფუძველი აქვს, რასაც ფსიქოლოგიური წინაპირობაც უძღვის, კერძოდ, რამდენადაც ტოტალიტარულ სახელმწიფოში აკრძალული და განდევნილი იყო რელიგია და ე.წ. პატრიოტიზმი (სსრკ-ში მხოლოდ „თავისუფალ ერთა მძლე კავშირი ძმური“ უნდა მიგეჩნია სამშობლოდ და მისი პატრიოტი ყოფილიყავი), ამდენად, ტოტალიტარიზმისგან თავდახსნის შემდეგ მათი მძლავრი ნაკადის შემოჭრა იყო ფსიქოლოგიური განწყობით ნაკარნახევი, ერთგვარი აგრესიული პასუხი წარსულზე. თუ ადრე ქრისტიანობისა და „ლოკალური სამშობლოსადმი“ მოწიწება დანაშაულად ითვლებოდა, ახლა, როდესაც სახელმწიფომ მოიპოვა დამოუკიდებლობა, პირველ რიგში იმ ვაკუუმების ამოვსება სცადა, რომლებიც ამ ორ ფრონტზე დახვდა – ჩვენი ქვეყნის ისტორიისა და მშობლიური ლიტერატურის სწავლებისას ხაზი უნდა გასმოდა სამშობლოსა და ქრისტიანობას, მათ როლს სახელმწიფოს მშენებლობის საქმეში. ბუნებრივიც იყო, რადგან ჩვენი ქვეყნის წერილობითი ისტორია უშუალოდ უკავშირდებოდა ქრისტიანობას, მასთან ერთად შეიქმნა ჩვენი პირველი წერილობითი ძეგლები, იქნებოდა მატიანეები თუ ე.წ. სასულიერო მწერლობა, ხოლო ძირითადი მოტივი ჩვენი ლიტერატურისა სწორედ პატრიოტიზმი იყო, რასაც თავისი ღრმა საფუძველი ჰქონდა – შორს რომ არ წავიდეთ, 20 საუკუნის განმავლობაში ქვეყანას უხდებოდა ურთულესი ბრძოლების გადატანა სახელმწიფოს შესანარჩუნებლად. უკანასკნელი ორი საუკუნე კი იმ ქვეყნის პროტექტორატში მოუხდა ცხოვრება, რომელმაც გააუქმა მისი სამეფო ანუ სახელმწიფო, ხოლო ქართულ ენას შეუქმნა სერიოზული საფრთხე – გადაქცეულიყო ვიწრო ეთნიკურ საკომუნიკაციო საშუალებად, რასაც სიცოცხლის ფასად ებრძოდნენ ჩვენი ქვეყნის თავდადებული მოღვაწეები. ის, რომ მწერლობა კვლავაც განაგრძობდა არსებობას და არ შეუწყვეტია ამ ენაზე ზრუნვა, მხოლოდ მისი დიდი ტრადიციიდან მომდინარეობდა და არა – იმპერიის ნებიდან. ამის დასტურია რესპუბლიკები, რომელთაც, ფატობრივად, დაკარგეს ენა და სრულად ასიმილირდნენ იმპერიასთან. მიუხედავად იმისა, რომ სსრკ დაიშალა და სრული უფლება აქვთ ამ რესპუბლიკებს, წერონ თავიანთ მშობლიურ ენებზე, ამას ვერ ახერხებენ მარტივი მიზეზის გამო – ისინი არ ქმნიდნენ ლიტერატურას ამ ენაზე არა მხოლოდ იმპერიის დროს, არამედ, მანამდეც არ გააჩნდათ დიდი ლიტერატურული ტრადიციები. მხედველობაში მაქვს შუა აზიის ყოფილი რესპუბლიკები, რომელთა მწერლებმაც სსრკ-ში ცხოვრების დროს რუსულ ენაზე დაიწყეს წერა და, ამდენად, რუსული იქცა მათ მშობლიურ ენად. სამზარეულოში დარჩენილი სამეტყველო ორგანიზმი ენად რომ აღარ ითვლება, თუნდაც, ეს რესპუბლიკებია ამის ცოცხალი ნიმუში.

 

დავუბრუნდეთ სათქმელს – ეს ორი მძლავრი ნაკადი: ქრისტიანობა, რომელმაც კულტურული ნიშა კი არ დაიკავა, არამედ, მსოფლმხედველობრივი; და პატრიოტიზმი – ცდილობენ, იქცნენ იდეოლოგიად და დაუპირისპირდნენ ყველაფერ გარეშეს. ამ კონტექსტში ისმის თანამედროვე სამყაროსთვის სრულიად მიუღებელი, ჩამორჩენილი ნარატივი – ჩვენი კულტურა განსაკუთრებულია, არავისგან არაფერი გვაქვს სასწავლი, ჩვენ რომ კულტურა გვქონდა, მაშინ ისინი (თანამედროვე განვითარებული ქვეყნები) ჯერ სად იყვნენ და მისთანანი. ეს განწყობა არანაკლებ მავნე და სახიფათოა, ვიდრე ტოტალიტარული სახელმწიფოს იდეოლოგია. უბრალოდ, ორი ობიექტი – კომუნიზმის იდეალი და იმპერიის თაყვანისცემა ჩაანაცვლა ახალმა იდეალებმა – რელიგიამ და სამშობლოს ცნების იმგვარმა გაგებამ, რომ იგი უნდა დაუპირისპირდეს მთელ გარემოცველ სამყაროს, თითქოს იგი ისეთივე მტრულია, როგორიც დამპყრობელი იმპერია იყო. არადა, თანამედროვე ლიბერალური სამყარო ხსნის ხელოვნურ საზღვრებს ერებსა და სახელმწიფოებს შორის და აძლევს შანსს საზოგადოებებს, რომ გადაკვეთის ისეთი წერტილები იპოვონ, რომლებიც მათ შორის არსებულ პოტენციურ მტრობასა და ხელოვნურ წინააღმდეგობებს მოშლის და გზას გაუხსნის მსოფლიოს მოქალაქეს, ელაპარაკოს ყველას, ელაპარაკოს თავის ენაზე, მაგრამ თარგმანს ექვემდებარებოდეს, იყოს მიმღები და გამცემი და არა – ჩაკეტილი. გამჭვირვალობა და ღიაობა, რაც თანამედროვე სამყაროს ერთ-ერთ გამოწვევას წარმოადგენს, მიღებულ იქნას დასაახლოებლად, უკეთ გასაცნობად, ხოლო ჩაკეტილობა დაძლეულ იქნას, როგორც ხელოვნური საზღვარი, რომელიც აჩენს მტრობას და არა – მეგობრობას.

 

საქართველოს ისტორიასა და ლიტერატურას ამის საუკეთესო წინაპირობები აქვს. ორი უმნიშვნელოვანესი ფაქტი, რომელზე სწორებასაც უნდა ვახდენდეთ: ცალკერძ, ჩვენი წარსულის ისეთი მაგალითი, როგორიც დავით აღმაშენებლის მიერ შექმნილი უზარმაზარი მონარქიაა, მცირე აზიის წამყვანი სახელმწიფო, რომელსაც სერიოზული კავშირები აქვს მის თანამედროვე ევროპასთან და აზიასთან (ამერიკა ჯერ აღმოჩენილი არ არის) და, მეორე მხრივ, ჩვენი ლიტერატურის ისეთი ნიმუში, როგორიც „ვეფხისტყაოსანია“, პოემა, რომელმაც დაძლია ყველა საზღვარი და სამანი და მსოფლიო მოქალაქეობის შესანიშნავი პრეცედენტი შექმნა. ეს ორი ფაქტორი, რომელიც ჩვენი ეროვნული თვითმყოფადობის ნიშნულებად შეიძლება მივიჩნიოთ, არ გვაძლევს უფლებას, დავრჩეთ სივიწროვესა და კარჩაკეტილობაში, რადგან ღიაობისთვის მზაობა ჩვენმა კულტურამ ჯერ კიდევ იმ დროს აჩვენა, როდესაც სამყარო არც იმდენად გლობალური იყო, როგორიც ახლაა და არც იმდენად გამომწვევი, როგორსაც თანამედროვეობა მოითხოვს ყველა იმ სახელმწიფოსა და საზოგადოებისგან, რომელთაც გლობალიზაციისთვის ფეხის აყოლა სურს. ამ კულტურისა და გამოცდილების სახელმწიფოს, თუნდაც, ისეთ პატარას, როგორიც საქართველოა, აქვს ყველა პირობა იმისათვის, რომ არ ეშინოდეს გარე სამყაროსი, ვინაიდან მან, თავისი გამძლეობისა და ინტელექტუალური პოტენციალის წყალობით შეძლო, მიუხედავად სახელმწიფოს გაუქმებისა და მშობლიური ენის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებისა, თავის თავში შემოენახა ძალა სახელმწიფოს აღდგენისა და ენის განვითარებისა. ის მძლავრი ნაკადი, რომელიც უკანასკნელი ორი საუკუნის განმავლობაში ქართული მწერლობის ზურგზე გადადიოდა, არ გვაძლევს შიშის საფუძველს, რომ ვინმე ან რამე ჩვენს გაქრობას და ვინმესთან ასიმილაციას შეძლებს. ყველა გამოცდა ჩაბარებული გვაქვს – სახელმწიფო აღდგენილია, ენა – განთავისუფლებული.

 

რა დაგვრჩენია ჩვენისთანა კულტურის ერს განათლების გათანამედროვეობისთვის, თუ არა – ყველა იწროებისა და დამთრგუნველი მიზეზებისგან თავის დაღწევა და ჯანსაღი დამოკიდებულება საკუთარი საზოგადოების განვითარებისთვის. ამისთვის კი საჭიროა, ყველა დისციპლინას, იქნება ეს საბუნებისმეტყველო თუ ჰუმანიტარული, შევხედოთ ობიექტურობის პრიზმიდან და ე.წ. ურაპატრიოტიზმი შევცვალოთ სამშობლოს ჯანსაღი სიყვარულით. რელიგიას შევხედოთ, როგორც ჩვენს ისტორიულ მოცემულობას, რომელმაც თავისი მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ჩვენს პოლიტიკურ თუ კულტურულ არჩევანში, ხოლო ლიტერატურა გავათავისუფლოთ ყოველგვარი კლიშესგან და ავხსნათ ენას ბორკილები, რომლებსაც სრულიად უგონოდ და გაუაზრებლად ვადებთ. ამ კონტექსტიდან უნდა შევხედოთ თანამედროვე ქართულ ლიტერატურას, რომელმაც დასავლური გამოცდილების გაკვეთილები შესანიშნავად ჩააბარა და უარი თქვა ფსევდოელიტარიზმზე, სამი შტილის თეორიიდან რომ მომდინარეობს, რადგან ენა, რომელსაც იარაღად იყენებს ესა თუ ის თანამედროვე მწერალი, ხელოვნური და ვინმესგან ძალდატანებით შექმნილი კი არ არის, არამედ, ეპოქის პროდუქტია, ისევე, როგორც ეს იყო წინა საუკუნეებში – რასაც აწესებდა ესა თუ ის ეპოქა, იმ გამოწვევას პასუხობდა ენა. იყო ეპოქა მეტაფორებისა, მითოლოგიზებისა, იგავური მეტყველებისა და არის ენა სრული სოციალიზაციისა, სადაც არავინ და არაფერი დავიწყებული არ შეიძლება იყოს და ამ გზაზე დიალექტსაც თავისი როლი აქვს, ჟარგონსაც, ე.წ, არანორმატიულ ლექსიკასაც, რომელიც კი არ კლავს და რყვნის ენას, არამედ, მარწუხებს აშორებს, ათავისუფლებს რომელიმე თავსმოხვეული „შტილისგან” და, სულაც, ახალ სტილსა და ამინდს ქმნის. ხოლო პედაგოგებმა უნდა დაივიწყონ წარსულ დროებაზე დარდი, არავის მოსთხოვონ „ზრდილობიან” ენაზე წერა, რადგან ეს უკანასკნელი შორს დგას ეთიკისა და ზნეობის ნორმებისგან, მას თავისი საკუთარი „საკანონმდებლო ბაზა” აქვს, რომელიც დროში მოწყვლადია და არა – მოძალადე. ენისა და ლიტერატურის განვითარებას არაფერი აზიანებს ისე, როგორც იდეოლოგიური თუ კულტურული კლიშეები, რომლებიც ვერასოდეს დაეწევა და გადაუსწრებს მათ.

 

დაბოლოს, მწერლობის შეფასება ლექსიკით ანდა რელიგიური მოძღვრებისადმი დამოკიდებულებით სრული ნონსენსია, რადგან ენა იარაღია ლიტერატურისთვის, იდეოლოგია კი – ზემოქმედების საშუალება, რომლის დაძლევაზეც იყო დამოკიდებული დიდი ტექსტების შექმნა. არცერთი დიდი ლიტერატურა არ შექმნილა კანონიკური რელიგიის ჩარჩოებში და თითოეული დიდი ტექსტი ისეთ გარღვევას ახერხებდა უკვე დაშტამპული და გაქვავებული ენობრივი ქსოვილისას, რაც ახალი სამყაროს აღმოჩენას, ანდა ახალი სამეცნიერო მიღწევის სიხარულს უტოლდებოდა.

 

მხოლოდ ასეთ თავისუფალ, იდეოლოგიისა და სტერეოტიპებისგან თავდაღწეულ ისტორიასა და ლიტერატურაზე შეიძლება დაშენდეს თანამედროვე ადამიანის სწავლა-განათლება, რომელმაც უნდა შეძლოს გზის გაგნება, ახალი ორიენტირების ძიება, მომავალი სამყაროს სურათების სწორად წარმოსახვა.

 

 

დაცული ტერიტორიები ტანზანიაში

0

ტანზანია ბიომრავალფეროვნებით გამორჩეული ქვეყანაა და ცხოველთა მრავალფეროვან ჰაბიტატებს შეიცავს, ამიტომ მისი ფართობის 44%-ზე მეტი დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებს უკავია. ტანზანიაში მდებარეობს აფრიკის უდიდესი და ულამაზესი ეროვნული პარკები და ნაკრძალები.

ტანზანიისა და კენიის სახელმწიფო საზღვართან მდებარე სერენგეტის ეროვნული პარკი ერთ-ერთი უდიდესია მსოფლიოში და აფრიკაში ერთ-ერთ საუკეთესო ველური ბუნების ნაკრძალად მიიჩნევა. კენიის მხარეს ის მასაი-მარას ეროვნული ნაკრძალით გრძელდება. პარკის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარეობს ნგორონგოროს დაცული ტერიტორია, დასავლეთით კი – იკორონგოსა და გრუმეტის სპორტული ნადირობის ნაკრძალები.

აფრიკის ყველა ნაკრძალიდან სე რენგეტი პირველია სახეობათა რაოდენობით. მის თვალუწვდენელ ტერიტორიაზე (მასაის ენაზე  „სერენგეტი“ „უსასრულო ვაკეებს” ნიშნავს) მილიონზე მეტი დიდი ძუძუმწოვარი ბინადრობს. აქ ნახავთ დაბლობის ცხოველების დაახლოებით 35 სახეობას და 500-ზე მეტი სახეობის ფრინველს. მათ შორის არის „დიდი ხუთეულიც“: სპილოები, მარტორქები, ლომები და ლეოპარდები, ჰიპოპოტამები და კამეჩები. სხვა გავრცელებული ცხოველებიდან აქ სახლობენ ჟირაფები, სერვალები, გაზელები, გნუები, ზებრები, იმპალები, გეპარდები, ნიანგები, აფთრები, ბაბუინები…

სერენგეტის ეროვნულ პარკში ყველაზე დიდი ტურისტული სანახაობა მაშინ იწყება, როდესაც ველური ანტილოპების უზარმაზარი ჯოგი კენიის მწვანე საძოვრებისკენ მიემართება. ყოველწლიურად, აპრილში, ფრინველებთან, ლომებსა და სხვა მტაცებლებთან ერთად, სერენგეტის სამხრეთი დაბლობების გავლით მილიონობით ცხოველი მიგრირებს. როგორც წესი, ამ დროს იგეგმება ყველა საფარი და სანადირო ტური.

 

სელუსის ნაკრძალში მთელი ეკვატორული აფრიკის ფლორისა და ფაუნის უნიკალური სახეობებია თავმოყრილი და საგულდაგულოდ დაცული. აქ იმართება საფარი, ტურები საჰაერო ბურთით, იღებენ ასობით ფილმს. საჰაერო ბურთით ფრენა საშუალებას მოგცემთ, დააკვირდეთ ცხოველებს მათ ბუნებრივ საარსებო გარემოში, ისე, რომ მათი ყურადღება არ მიიპყროთ.

ნგორონგოროს კრატერი სერენგეტის კიდეზე მდებარეობს. ის ჩამოყალიბდა დაახლოებით 2,5 მილიონი წლის წინ, როდესაც ვულკანური კონუსი ჩამოინგრა. ეს არის ყველაზე დიდი ხელუხლებელი კალდერა მსოფლიოში. მისი ბრტყელი ფსკერი და ციცაბო ფერდობები, რომელთა სიმაღლეა 610 მეტრამდეა, ქმნის 265 კმ²  ფართობის ბუნებრივ ამფითეატრს. ნგორონგოროს მსოფლიოს მერვე საოცრებას უწოდებენ და ის იუნესკოს მიერ შეტანილია “მსოფლიოს ბუნებრივი მემკვიდრეობის” სიაში.

მიმდებარე ტერიტორიის ლანდშაფტი ძალიან მრავალფეროვანია: ვულკანები, მთები, ვაკეები, ტბები, ტყეები. ტროპიკული ტყე კრატერის გარე ფერდობებზე იწყება. იქ 25 000 დიდი ძუძუმწოვარი ბინადრობს, უმთავრესად – ზებრები, ანტილოპები, გაზელები, კამეჩები, ელანდები, მეჭეჭები, სპილოები, ლომები, ლეოპარდები, ჰიენები, ჰიპოპოტამები, მაიმუნები და სირაქლემები. აღრიცხულია 100-ზე მეტი სახეობის ფრინველი, რომლებიც, მაგალითად, სერენგეტშიც კი არ გვხვდება. უთვალავი ფლამინგო ვარდისფერი ნისლივით ახვევია კრატერში მდებარე თვალწარმტაც მაგადის ტბას.

ნგორონგორო მნიშვნელოვანია ფრინველების სიმრავლითაც, რომლებიც ან ბუდობენ იქ, ან იზამთრებენ, ან მისი ტერიტორიას დასასვენებელ პუნქტად იყენებენ უფრო შორეული მიგრაციის დროს. მუდმივ ბინადრებს შორის არიან სირაქლემა, შავი აფრიკული არწივი და ულვა. წვიმების სეზონზე აქ აფარებენ თავს ჩრდილოეთური ზამთრის სიცივეს ევროპის გადამფრენი ფრინველები.

კრატერიდან არცთუ ისე შორს არის ოლდუვაის ხეობა, რომელსაც პრეისტორიული პერიოდის უმდიდრესი გათხრების ადგილს უწოდებენ. აქ ნაპოვნი იქნა გაქვავებული ნაშთები, რომლებიც დათარიღებულია მილიონობით წლით.

ტბა მანიარას ეროვნული პარკი მდებარეობს ამავე სახელწოდების ტუტე ტბასა და დიდი აფრიკული რიფტის კლდეს შორის. აქ შეგიძლიათ ნახოთ ყველა აფრიკული ცხოველი, გარდა ლეოპარდებისა და გეპარდებისა. პარკის ყველაზე ცნობილი სანახაობაა აკაციებზე მცოცავი ლომები. გაუვალი ტყეების გამო ისინი დღის უმეტეს ნაწილს მიწიდან 6-7 მეტრ სიმაღლეზე, აკაციის ტოტებზე ატარებენ, ამიტომ მათი ერთდროულად დანახვა საკმაოდ ძნელია.

პარკი საოცარი სილამაზისაა. ტყე გზას უთმობს ნათელ ტყეებს, მდელოებს, ჭაობებსა და ტბებს, სადაც იშვიათი ფრინველები ბინადრობენ.

ტბები ტანგანიკა და ნიასა წაგრძელებულია და ციცაბო მაღალი ნაპირები აქვს. ტანგანიკა სიღრმით (1470 მ) მხოლოდ ბაიკალს ჩამოუვარდება. მისი ფსკერი ზღვის დონიდან 660 მეტრით დაბლაა. ნიასას ტბის ფართობი 31 ათასი კვადრატული მეტრია, ხოლო სიღრმე 706 მეტრს აღწევს.

ტარანგირის ეროვნული პარკის დაარსების წლად 1970 მიიჩნევა. პარკს 2600 მ² უკავია. მან სახელი მიიღო მდინარე ტარანგირისგან, რომელიც პარკში მიედინება. პირველი, რასაც პარკში ტურისტები ხედავენ, უზარმაზარი მრავალსაუკუნოვანი ბაობაბებია. ამ პარკში ბინადრობს ტანზანიაში სპილოების ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პოპულაცია – დაახლოებით 6000 სული, ასევე – ფრინველების 300–მდე სახეობა და ბუზ ცეცეს მოზრდილი კოლონია. ეს არის ერთ-ერთი იმ რამდენიმე ადგილთაგანი აფრიკაში, სადაც ის შემორჩა მის წინააღმდეგ მრავალწლიანი ბრძოლის შემდეგ.

ტანზანიის აღმოსავლეთ სანაპიროდან 40 კილომეტრზე, ინდოეთის ოკეანეში, მდებარეობს ზანზიბარის ნახევრად ავტონომიური რეგიონი, რომლის შემადგენლობაშიც შედის ზანზიბარი, პემბა და მრავალი მცირე კუნძული.

ყველაზე დიდი კუნძულია ზანზიბარი (ყოფილი უნგუჯა). მისი ნახევარზე მეტი უკავია მიხაკისა და დარიჩინის პლანტაციებს, ამიტომ ზანზიბარს სანელებლების კუნძულსაც უწოდებენ.

ზანზიბარის დედაქალაქია ზანზიბარი, რომლის ისტორიული ცენტრი, სტოუნ-თაუნი (ინგლ. Stone Town), მსოფლიოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაშია შეტანილი. ნამდვილი პატარა სასახლეები და ვიწრო, მიხვეულ-მოხვეული ქუჩები ქალაქის კოლორიტს ქმნის. სხვა ღირსშესანიშნაობებს შორისაა: მალინდის მეჩეთი, მარაჰუბის სასახლის ნანგრევები, რომლის გარშემო ინდოეთიდან ჩამოტანილი მანგროს ხეები ხარობს, მთონის სასახლე. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს ძველი არაბული ციხესიმაგრე, რომელიც 1710-1715 წლებში აშენდა. დღეს ის ხშირად მასპინძლობს აფრიკული და არაბული ცეკვების, სიმღერებისა და მუსიკის წარმოდგენებს.

შუა საუკუნეებში ზანზიბარის არქიპელაგი და ტანზანიის სანაპირო ერთ მთლიანობად ითვლებოდა. არაბი ვაჭრები ამ მიწებს უწოდებდნენ „ზინჯ ელ-ბარს“, რაც „შავკანიანთა ქვეყანას“ ნიშნავს. არქიპელაგის მთავარი კუნძულის – უნგუჯას აღმოსავლეთ სანაპიროზე დღემდე შემორჩენილია საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული ცხოვრების წესი. მოქცევის დროს სანაპირო სოფლების ყველა მცხოვრები ოჯახებს ზღვაზე ასხამს. კაცები მარჯნის რიფზე მიდიან თევზის საჭერად, ქალები და ბავშვები კი მარჩხ წყალში დადიან და ზღვის სხვა პროდუქტებს აგროვებენ.

ითვლება, რომ ზანზიბარის პირველი მკვიდრები იყვნენ ბანტუს ხალხები, რომლებმაც სრუტე კონტინენტიდან გადმოლახეს 2 ათასი წლის წინ. ზანზიბარი უხსოვარი დროიდან ვაჭრობით ცხოვრობდა. აქედან მონები, ოქრო, სპილოს ძვალი და ხე მიეწოდებოდა ინდოეთსა და აზიას. სანაცვლოდ აღმოსავლეთიდან ვაჭრებმა კუნძულებზე სანელებლები, მინა და ქსოვილები ჩამოიტანეს.

Menai Bay Conservation Area ზანზიბარის უდიდესი საზღვაო დაცული ტერიტორიაა.

ტანზანიაში მოიპოვება უნიკალური მწვანე ტურმალინები, საფირონები, ძოწი, ლალი, ზურმუხტი და ალმასი. მინერალი ტანზანიტი, ნაპოვნია მხოლოდ ტანზანიაში, კილიმანჯაროს მთის ვულკანურ საბადოებში.

გასაკვირია, რომ სულ რაღაც ასი წლის წინ, აფრიკის ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი იდუმალი და უცნობი ჩანდა და მხოლოდ დროდადრო აღწევდა ჩვენს ყურამდე აღმოსავლეთ აფრიკაში მომხდარი საოცარი აღმოჩენების ამბები…

 

ამ საოცარი ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ვებგვერდებზე:

https://damskisecret.ru/ka/proekt-na-temu-sozdanie-nacionalnogo-parka-geografiya-tanzanii/ ; https://en.wikipedia.org/wiki/Tanzania ; https://youtu.be/EZ2_JE0thXE  https://peakvisor.com/park/serengeti-national-park.html https://serengetinationalpark.com/

ცუდად ნასწავლი გაკვეთილები

0

 

რა აზრი მოეთხოვება ამგვარს ინტელიგენციას, როდესაც მან არ იცის წარსული თავის ერისა, არ იცის თვისება, ლტოლვილება იმის სულისა და გულისა, – არ იცნობს მის გონებრივს აგებულობას, არ იცის საზოგადოდ რომ ვსთქვათ, მისი სოციალური ყოფა-მდგომარეობა?!

ვაჟა-ფშაველა

სულო ცოდვილო, რამდენჯერ მიფიქრია სასოწარკვეთილსა თუ იმედგაცრუებულს, რომ ყველა უბედურება, რაც გვჭირს, იქნებ ჩვენი ლიტერატურისა და ისტორიის მასწავლებლების ბრალია. მათი, ვინც ლიტერატურაში შენახული ათასწლეულების მარტივი სიბრძნეები თავში სწორი აქცენტებით ვერ ჩაგვიჭედა და მათიც, ვინც ისტორია ჰეროიკულ ამბებად გვასწავლა და არა გამოცდილებად, სადაც შეცდომებს აანალიზებ, რომ იმავე ქვას აღარ წამოჰკრა ფეხი, სადაც შენამდე არაერთმა წაიფორხილა, ზოგმაც კისერი მოიტეხა ან თავი დაკარგა. ათასჯერ მაინც გავბრაზებულვარ ადამიანებზე, რომლებმაც ტექსტებისა და თარიღების სწავლება უფრო მნიშვნელოვან საქმედ მიიჩნიეს, ვიდრე დისკუსიის უნარების ჩამოყალიბება, ანალიზის უნარი, კერპების ნგრევა და ახალი ხედვის შესაძლებლობების გახსნა. რა შეიძლება იყოს უფრო კარგი სავარჯიშო გონებისთვის და საკვები სულისთვის, ვიდრე მომხდარი თუ გამოგონილი ამბები თავისი გმირებით და ანტიგმირებით? რამ შეიძლება გასწავლოს უკეთ სხვის ტყავში შეძრომა, სხვისი თვალით სამყაროს დანახვა და სხვადასხვა პერსპექტივიდან გარემოს აღქმა, გადარჩენის პრაქტიკების გამომუშავება?

ყოველთვის, როცა მიმდინარე ამბებიდან დისტანცირებისთვის, ფართო სურათის დასანახად ან სულაც ახალი პერსპექტივებისთვის ლიტერატურას და ისტორიას მივაკითხავ ხოლმე, იმაზე ვბრაზობ, სტერეოტიპებით რა მძლავრად არის დატვირთული სასკოლო სივრცეში „საპროგრამო ტექსტების“ სწავლება და რა უკონტექსტოდ ისწავლება ისტორია. ინტერპრეტაცია, მსჯელობა, კრიტიკა, ამბების სხვადასხვა პერსპექტივიდან დანახვა და მათ შორის კავშირების შემჩნევა, რის საშუალებასაც ეს ორი დისციპლინა იძლევა, თითქმის სრულიად უგულებელყოფილია პროგრამების დონეზეც და პრაქტიკაშიც. რჩება საზეპიროები, ლეგენდები და სადღეგრძელოები სამშობლოსა და სიყვარულზე.

მეტსაც გეტყვით, საზეპიროებშიც ვერ ვივარგეთ.

მორალურ კოდექსებად და ფასეულობრივ ორიენტირებად გამოსადეგი ნაწყვეტები კლასიკოსების ტექსტებიდან მხოლოდ ლამაზ სიტყვებად მივიჩნიეთ და არა სიბრძნეებად, რომლებიც ნავიგაციას გაგვიადვილებდა.

 

აბა, თქვენც დაფიქრდით, როგორ შეიძლება ადამიანს სკოლაში კარგად ჰქონდეს გააზრებული ეს ფრაზები და ისე ცხოვრობდეს, როგორც ჩვენ? სწავლის დაუცხრომელი სურვილის გარეშე, კრიტიკის მიუღებლობით, უკეთესი ხვალინდელი დღის რწმენის გარეშე, საკუთარი ბედის სხვაზე მინდობით?

 

„აწ რომ ავი არ ვაძაგო, კარგი როგორ უნდა ვაქო?

ავს თუ ავი არ ვუწოდო, კარგს სახელად რა დავარქო?“

დავით გურამიშვილი

 

„ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირული სულისკვეთება

და გზა უვალი, ჩვენგან თელილი, მერანო ჩემო, მაინც დარჩება!“

ნიკოლოზ ბარათაშვილი

 

„მცოდნე კაცების ჭირნახულობა, გამოცდილება, ცოდნა რომ შენსას დაემატოს, კარგი იქნება? უფრო ადვილად არ გაიძღობ კუჭს? უფრო ცოტა ოფლით მეტს არ მოიმკი?“

ილია ჭავჭავაძე

 

„თავისუფლება მოქმედებაა, განხორციელებაა ნებისა, აზრისა, გრძნობისა და არა განსვენება, უქმად ყოფნა. თავისუფლება პიროვნებისა და ერისა ერთიერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. სადაც არ არის პიროვნება თავისუფალი, იქ ერი დამონებულია და დამონებულ ერში, რა თქმა უნდა, პიროვნებაც მონაა, უთავისუფლო, სხვის ხელში სათამაშო ნივთი“.

ვაჟა-ფშაველა

 

„არაფერს არ უნდა შევუშინდეთ, არაფერი არ უნდა დავმალოთ, რადგან დამალვით სენი კი არა რჩება, ძლიერდება, ხრწნის საზოგადოებრივს ორგანიზმს და სიკვდილს უმზადებს ერს“.

იაკობ გოგებაშვილი

 

„ამბობენ, რომ გვაქვს მოთმინების დიდი უნარი.

რაა სულ თმენა? სხვა უნარიც გვიჩვენეთ კიდევ.

შრომის უნარი, განათლების, გრძნობის უნარი“.

გალაკტიონ ტაბიძე

 

ეს – მხოლოდ კლასიკოსები. რამდენი ასეთი ზაფხულის ხვატში მონაბერ გრილ სიოსავით საჭირო და საამური რამეა ჩვენამდე დაგროვებულ გამოცდილებაში. მარტო ის რად ღირს, დავით აღმაშენებელი რომ ეუბნება დიდგორის ომის წინ ხალხს, თქვენი თავის რწმენა თუ გექნებათ, ეშმაკის ურიცხვ მიმდევრებს კი არა, თვით ეშმაკებსაც დაამარცხებთო და მართლაც რომ ამარცხებენ. როგორ შეიძლება, წლების განმავლობაში დიდგორის ამბავს ასწავლიდე და არ გჯეროდეს, რომ ყველაფერი შესაძლებელია, ოღონდ სიმტკიცით და დაუღალავი მონდომებით? როგორ შეიძლება, გრიგოლ ხანძთელის უდაბნოში გაჩენილი ახალი სახელმწიფოს მშენებლობის ამბებს უხსნიდე ბავშვებს, მთაწმინდელი ბერების დაუღალავი თარგმანების ისტორიებს ჰყვებოდე და ეჭვი გეპარებოდეს, რომ ჩვენი ადგილი ყოველთვის იქ იყო, სადაც ცოდნა და განათლება, შრომა და სიმართლე იყო მთავარი ღირებულებები?

ალბათ იმ ზიანის დათვლაც შეუძლებელია, რაც ცუდად ნასწავლ გაკვეთილებს მოაქვს და იმ სიკეთისაც, რაც კარგ მასწავლებლებს შეუძლია მოუტანონ საზოგადოებას – ორივეს მასშტაბი წარმოუდგენლად დიდია. რაც შესაძლებელი მგონია, იმ მარტივი პრინციპის დანერგვაა, რომელიც ერთობ ბანალურად ჟღერს და ყოველდღე შენი თავისთვის მარტივი კითხვების დასმას გულისხმობს:

აბა, მე დღეს ვის რა ვარგე?

რას ვეუბნებით ბავშვებს ისეთს, რაც წლების შემდეგაც ემახსოვრებათ?

რას ვასწავლით ისეთს, რაც რთულ დროს გამოადგებათ?

რა მაგალითს ვაძლევთ, რითაც ჩვენს სიტყვებს ვამყარებთ?

რა არის ის, რისთვისაც ღირს ჩვენი შრომა და გარჯა?

რა გვინდა გაიხსენონ ჩვენ შესახებ ჩვენ თვალწინ გაზრდილმა ბავშვებმა, როცა იმაზე დიდები იქნებიან, ვიდრე ჩვენ ვართ ახლა?

 წიგნის სანიშნის შექმნა -სარეკომენდაციო სცენარი დავალებისთვის

0

გრძელვადიან სამიზნე ცნება „ტექსტზე“ მუშაობის პროცესი განსაკუთრებით საინტერესო და სახალისო ხდება, როცა კომპლექსური დავალება თემაში მოცემულ რამდენიმე ტექსტზე დაყრდნობით სრულდება.

გთავაზობთ დაწყებითი განათლების ექსპერტის, ქ-ნი ნინო ვაშალომიძის მიერ შექმნილი კომპლექსური დავალების სარეკომენდაციო სცენარს მეორე კლასისთვის.

თემა: ბუნება და ადამიანი (ქართული ენა ნინო გორდელაძე, თინათინ კუხიანიძე).

ტექსტები: ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“,

ანა ხახუტაშვილის მოთხრობა „უჩინარი მთესველები“.

 

გრძელვადიანი მიზანი სამიზნე ცნება ტექსტი (ჟანრები) (შედეგები: (I).1, 2, 3, 4, 5)

სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები

  1. ტექსტის მეშვეობით ავტორი გვიზიარებს თავის სათქმელს, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას უკავშირდება.
  2. ტექსტში მოცემული მინიშნებების საფუძველზე შესაძლებელია მისი სიღრმისეულად გააზრება, ახალი კუთხით წარმოჩენა.
  3. ტექსტი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ჟანრის; ყოველი ჟანრის ტექსტს აქვს თავისებური შინაარსი, ენა და სტრუქტურა/აგებულება.

ვეცნება – მხატვრული ჟანრი (მოთხრობა)

შუალედური სასწავლო მიზანი

საკითხი – ნიკო კეცხოველის მოთხრობიდან „ია და ჭიანჭველა“ საინტერესო დეტალის შერჩევა წიგნის სანიშნისთვის.

ქვესაკითხები – მოთხრობების „ია და ჭიანჭველა“ და „უჩინარი მთესველები“ თემა, დედააზრი, პერსონაჟები, დეტალები; სანიშნი, მისი მახასიათებლები;

საკვანძო შეკითხვა – როგორ, რა ხერხების გამოყენებით გავიგო ტექსტი?

როგორ შევარჩიო მოთხრობიდან საინტერესო დეტალი წიგნის სანიშნისთვის?

კომპლექსური დავალების პირობა – წიგნის სანიშნი

შექმენი წიგნის სანიშნი, რომელზეც წარმოაჩენ შენთვის საინტერესო, მოსაწონ დეტალს ან დეტალებს შესწავლილი ნაწარმოებებიდან. სანიშნის შესაქმნელად შეგიძლია გამოიყენო ფერადი ქაღალდები და ქსოვილები, წარწერები, ნახატები ან სურათები.

შეფასების კრიტერიუმები –

ნაშრომში წარმოაჩინეთ:

  • რით უკავშირდება შენი სანიშნი შესწავლილ ნაწარმოებებს (ტ. 1, 2, 3);
  • რა საშუალებები გამოიყენე საინტერესო დეტალის/დეტალების გამოსაკვეთად (ტ.2, 3);
  • რით არის შენ მიერ შერჩეული დეტალი/დეტალები საინტერესო და მოსაწონი (ტ.1)

 

კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები, შეკითხვები)

ეტაპი I – კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა

წინარე ცოდნის გააქტიურება

  • გინახავთ თუ არა უცნაურ ადგილზე ამოსული მცენარე? (კლდეზე, სახლის სახურავზე, კედელზე, ნანგრევებზე, ასფალტზე)?
  • თუ გიფიქრიათ, საიდან მოხვდა ის ამ ადგილას?

აქტივობა 1. დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება

  • გინახავს თუ არა წიგნის სანიშნი?
  • გარდა წიგნის გვერდის ჩანიშვნისა, კიდევ რა მიზნით შეიძლება მისი გამოყენება?
  • ადრეც ხომ არ შეგიქმნია წიგნის სანიშნი? რისთვის იყენებდი? რა ეწერა ან ეხატა ზედ?
  • თქვენი სიტყვებით ახსენით, რას მოითხოვს დავალება?
  • რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგებათ?
  • რის შესწავლა დაგჭირდებათ?
  • თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდებათ, რა გაგიძნელდებათ?
  • რაში დაგჭირდებათ დახმარება?

 

ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

ნაბიჯი 1. როგორ, რა ხერხების გამოყენებით გავიგო ტექსტი? რით არის შენ მიერ შერჩეული დეტალი/დეტალები საინტერესო და მოსაწონი (ტ.1)

ქვესაკითხები: მოთხრობების თემა, პერსონაჟები, დეტალები;

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“

რესურსი 2. გამოცანები იასა და ჭიანჭველაზე:

გაზაფხულზე გვესტუმრება,

ნაზი, მორცხვი, ლურჯთვალება,

გზას და შარას ერიდება,

ბუჩქის ძირას იმალება.

(ია)

პაწაწინა მწერია, დიდ ტვირთს ისე დაათრევს,

ღამით სულ არ იძინებს, გგონიათ ემძიმება?

მხოლოდ მაშინ ისვენებს, ისეთი შავტუხაა,

თუ ეზოში იწვიმებს. ყველას გაგეცინებათ.

(ჭიანჭველა)

 აქტივობა 1. გამოცანების გამოცნობა

 აქტივობა 2. გონებრივი იერიში

აქტივობა 3. ვარაუდების გამოთქმა ტექსტის სათაურსა და ილუსტრაციებზე დაყრდნობით

აქტივობა 4. საჩვენებელი/სამოდელო კითხვა

აქტივობა 5. ტექსტის ირგვლივ კითხვებზე პასუხი

 

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • როგორ გამოვიცნოთ გამოცანა, რას უნდა დავაკვირდეთ? ( აქტ.1)
  • რა იცი იის შესახებ? (აქტ. 2)
  • რა იცი ჭიანჭველას შესახებ?
  • რომელ ნაწარმოებში გვხვდება ჭიანჭველა, ია?
  • შენი აზრით, რაზე შეიძლება იყოს ეს მოთხრობა? (აქტ. 3)
  • რას გეუბნება სათაური, ილუსტრაცია შინაარსის შესახებ?
  • რით უკავშირდება ისინი შენს ცოდნას?
  • გაზაფხულის მახარობელი რომელი ყვავილები აყვავდა? (აქტ. 5)
  • კიდევ რომელი ყვავილები ამოდის ადრეულ გაზაფხულზე?
  • რა შენიშნა გიამ ერთი ბუჩქის ძირას?
  • რამ დააინტერესა გია?
  • რის გაკეთება ურჩია მამამ გიას?
  • რა დატოვა ხელისგულზე ჭიანჭველამ?
  • როგორ აუხსნა მამამ გიას, რატომ/რისთვის დარბიან ჭიანჭველები ბილიკზე?
  • რას მიხვდა გია მამასთან საუბრის შემდეგ?
  • რას გადმოგვცემს მწერალი – შესაძლებელ თუ დაუჯერებელ ამბავს?

რესურსი 3. „სიტყვის ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების სქემა“

 

 აქტივობა 6. ახალი ლექსიკური ერთეულების მნიშვნელობის დადგენა.

აქტივობა 7. სქემის შევსება ახლად ნასწავლი სიტყვის (მახარობელი/ბუდე/ბილიკი) გამოყენებით.

აქტივობა 8. შერჩეული ეპიზოდის გამომსახველობითად წაკითხვა.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

 

  • რა ხერხები შეიძლება გამოვიყენოთ უცნობი სიტყვების მნიშვნელობის ამოსაცნობად? (კონტექსტზე დაყრდნობით დასკვნების გამოტანა? ლექსიკონში მოძებნა?) (აქტ. 6)
  • რას ნიშნავს სიტყვა მახარობელი?
  • საიდან მიხვდით უცნობი სიტყვის – „მახარობელი” მნიშვნელობას?
  • რა არის ბუდე?
  • რომელი ფრინველი იკეთებს ბუდეს დაბლა, მინდვრებში?
  • რომელი ფრინველი იბუდებს ხის ფუღუროში?
  • რომელი ფრინველი იბუდებს კლდის თავზე?
  • ბუდეს მხოლოდ ფრინველთა სახლს ვუწოდებთ?
  • სხვანაირად როგორ იტყოდით: „საზრდოდ ინახავენ“? მოიფიქრე ერთ-ორწინადადებიანი ამბავი ამ სიტყვების გამოყენებით.
  • როგორ გესმით „ხან აქეთ ეცა, ხან-იქით“? რა შემთხვევაში შეიძლება ითქვას ეს? საიდან მიხვდი ამას?
  • როგორ შეძლებ სიტყვის ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების სქემის“ შევსებაზე მუშაობას? (აქტ. 7 )
  • რა უნდა გაითვალისწინო სქემაზე მუშაობისას?
  • როგორ განმარტავ სიტყვას?
  • რა მაგალითს მოიყვან, რა გახსენდება ან წარმოგიდგება თვალწინ, როცა ეს სიტყვა გესმის?
  • როგორ გამოვხატო მთხრობლის, პერსონაჟის გრძნობები, ემოციები? (აქტ. 8 )
  • რა მეხმარება პაუზების დაცვაში, ინტონაციის შერჩევაში? როგორ მეხმარება?

რესურსი 4 . ანა ხახუტაშვილის მოთხრობა „უჩინარი მთესველები“

რესურსი 5. სიტყვის/ცნების რუკა

  რესურსი 6. გრაფიკული მაორგანიზებელი „დაამყარე კავშირი“

აქტივობა 9. წინასწარი ვარაუდების გამოთქმა

 აქტივობა 10. მოთხრობის კითხვა პაუზებით

 აქტივობა 11. ტექსტის ირგვლივ კითხვებზე პასუხი

აქტივობა 12. ლექსიკაზე მუშაობა, სქემის შევსება ახლადნასწავლ სიტყვაზე „ქონგური“

 აქტივობა 13. პარალელების გავლება გარე სამყაროსთან (სქემის „დაამყარე კავშირი“ შევსება)

აქტივობა 14. მოთხრობების „ია და ჭიანჭველა“ და „უჩინარი მთესველები“ შედარება

 

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • რას მეუბნება ტექსტის სათაური? (აქტ. 9)
  • რას მეუბნება ილუსტრაცია?
  • რით უკავშირდება სათაური და ილუსტრაცია შენს ცოდნა-გამოცდილებას?
  • რა დასკვნების გამოტანა შეგიძლია მათზე დაყრდნობით ტექსტის შესახებ?
  • ვინ ვის ესაუბრება ამ მოთხრობაში? (აქტ. 11)
  • რა შეკითხვა დასვა გაკვირვებულმა ბავშვმა?
  • წელიწადის რომელი დროა მოთხრობაში აღწერილი?
  • რა შეადარა მწერალმა გვირგვინს?
  • „ვის“ უწოდა დიდედამ „ორი“ მებაღე“?
  • შენი აზრით, რატომ შეურჩია მწერალმა მოთხრობას სათაურად „უჩინარი მთესველები“?
  • რას ნიშნავს სიტყვა „უჩინარი“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას? (აქტ. 12)
  • რას ნიშნავს სიტყვა „შემკობა“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას?
  • რას ნიშნავს სიტყვა „ქონგური“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას?
  • რას ნიშნავს გამოთქმა „თესლი ხარობს“?
  • როგორ შეავსებ „სიტყვის ცნების რუკას“ ?
  • როგორ განმარტავ შენ მიერ შერჩეულ სიტყვას?
  • რას გახსენებს ეს ტექსტი ბუნებასთან დაკავშირებით? შეგიმჩნევია, გინახავს ტექსტში აღწერილის მსგავსი რამ? (აქტ. 13 )
  • რით ჰგავს და რით განსხვავდება მოთხრობები ,,ია და ჭიანჭველა“ და ,,უჩინარი მთესველები“ ერთმანეთისგან? (აქტ. 14 )
  • რით/რა დეტალებით ჰგავს ეს ორი ტექსტი ერთმანეთს?
  • გარდა დეტალებისა, კიდევ ერთი მთავარი რამით ჰგავს ეს ორი ტექსტი ერთმანეთს. შენი აზრით, რა არის ეს მთავარი რამ?

 

აბიჯი 2. ქვესაკითხები – სანიშნი, ტექსტის საგულისხმო დეტალი; რით უკავშირდება შენი სანიშნი შესწავლილ ნაწარმოებს? (ტ. 1, 2, 3); რა საშუალებები გამოიყენე საინტერესო დეტალის გამოსაკვეთად? (ტ. 3);

ქვესაკითხები: მოთხრობების თემა, დედააზრი, სანიშნი, მისი მახასიათებლები;

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“

რესურსი 2. სქემა „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“

რესურსი 3. წიგნის სანიშნის ფოტოები

 

რესურსი 4. ვიდეო-რგოლი წიგნის სანიშნეების შექმნის შესახებ.

რესურსი 5. მოსწავლეთა ნამუშევრები

 

რესურსი 6. კრიტერიუმების ბადის ნიმუში

გ= გასაუმჯობესებელია

კ=კარგია

 

 

მე მასწავლებელი ან თანაკლასელი
ნამდვილად უკავშირდება თუ არა შენი სანიშნი მოთხრობას?    
კარგად არის გამოკვეთილი შენ მიერ შერჩეული დეტალი?    
რა არის გასაუმჯობესებელი? ————————————————-

 

აქტივობა 1. მოთხრობის დედააზრის გასააზრებლად, ტექსტთან მიბრუნება და მინიშნებაზე დაკვირვება.

აქტივობა 2. სქემის „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“ შევსებაზე ინდივიდუალური მუშაობა.

აქტივობა 3. წიგნის სანიშნის ფოტოების შედარება და მახასიათებლების გამოკვეთა.

აქტივობა 4. ვიდეორგოლის ნახვა წიგნის სანიშნების შექმნის შესახებ.

აქტივობა 5. დეტალების შერჩევა სანიშნისთვის.

აქტივობა 6. წიგნის სანიშნეზე დამოუკიდებლად მუშაობა (შესაძლოა, საშინაო დავალება იყოს).

აქტივობა 7. თვითშეფასება კრიტერიუმების ბადის საფუძველზე.

აქტივობა 8. ნამუშევრის გაუმჯობესება, ბოლო ვარიანტის მომზადება და წარდგენა.

აქტივობა 9. ნამუშევრების წარდგენა.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • როგორ გესმით მოთხრობის ბოლოს გიას მიერ ნათქვამი ფრაზა – „ჭიანჭველები იის გავრცელებას ხელს უწყობენ!“ ეთანხმებით თუ არა მის მოსაზრებას? (აქტ. 1)
  • უკავშირდება თუ არა გიას სიტყვები მოთხრობის დედააზრს? რით? რატომ ფიქრობთ ასე?
  • ჭიანჭველები მხოლოდ იის გავრცელებას უწყობს ხელს თუ სხვა მცენარეებისაც? ახსენი, რატომ ფიქრობ ასე?
  • კიდევ რომელ მწერს მოაქვს სარგებლობა?
  • რა სარგებლობა მოაქვს? საიდან იცი?
  • რის თქმა უნდოდა ამ მოთხრობით ავტორს – რა არის ამ მოთხრობის დედააზრი? რატომ ფიქრობ ასე?
  • ვის აქვს განსხვავებული თვალსაზრისი?
  • ამ ამბის დედააზრის გამომხატველი რაიმე ანდაზა ხომ არ გახსენდებათ?
  • როგორ შეავსებ სქემას „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“? (აქტ.2)
  • შენი აზრით, რომელია მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი?
  • როგორ დაასათაურებ ამ ეპიზოდს?
  • რა გრძნობაა გადმოცემული ამ მონაკვეთში? (მიხვედრის, რაღაცის შეცნობის სიხარული);
  • რა ფიქრი აღგიძრა?
  • რა აქვთ საერთო და განმასხვავებელი ფოტოზე მოცემულ წიგნის სანიშნებს? (აქტ. 3)
  • ვიდეო-რგოლში ნანახი სანიშნის მსგავსი სანიშნი თავადაც ხომ არ შეგიქმნია? გაიხსენე, როგორი იყო ( აქტ. 4);
  • რა დაგჭირდება წიგნის სანიშნის დასამზადებლად? (აქტ. 5)
  • რას უნდა მიაქციოთ ყურადღება წიგნის სანიშნეზე მუშაობისას?
  • რით და როგორ გავაუმჯობესო ნამუშევარი?

 

კომპლექსური დავალების შესრულების და პრეზენტაციის პროცესში დასასმელი შეკითხვების ბანკი მოსწავლეთა რეფლექსიის უნარის განვითარებისა და წინსვლის ხელშესაწყობად:

ახსენი, რა ცოდნა შეიძინე და წარმოაჩინე კომპლექსური დავალების საშუალებით

  • რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნაშრომი წიგნის სანიშნია?
  • უკავშირდება თუ არა შენი წიგნის სანიშნი ტექსტების შინაარსს/ მთავარ სათქმელს? რით?
  • რით გაიმდიდრე ცოდნა-გამოცდილება? სად და როგორ გამოიყენებ შეძენილ ცოდნას?
  • რისი თქმა გინდოდა ამ ნამუშევრით? რით არის ის მნიშვნელოვანი?

აღწერე, როგორ იმუშავე დავალებაზე

  • რა გააკეთე, რა თანმიმდევრობით?
  • როგორ შეარჩიე საინტერესო დეტალი? რა მინიშნებებს მიაქციე ყურადღება?;
  • რატომ არის საჭირო დავალების პირველადი ვერსიის შექმნა?
  • რით განსხვავდება შესრულებული დავალების პირველადი ვერსია საბოლოოსგან?
  • გასაგები იქნება თუ არა შენი წიგნის სანიშნი მკითხველისთვის?

აღწერე, რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში, რა დაგეხმარა კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში;

  • რა გამოგივიდა კარგად კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
  • მსგავსი დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია?
  • ვისთან ერთად იმუშავე კომპლექსურ დავალებაზე? რით და როგორ დაეხმარეთ ერთმანეთს?
  • იყო თუ არა განსხვავებული მოსაზრებები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • გამოიყენეთ თუ არა ტექნოლოგიები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • რაში დაგეხმარათ ტექნოლოგიების გამოყენება?
  • შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
  • რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?

 

STEM-დან STREAM მიდგომამდე

0

შეიძლება ითქვას, რომ STEM განათლება აქტიურად და სწრაფად ინერგება თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში.

როგორც ცნობილია, STEM საგანმანათლებლო პროგრამაა, რომელიც აერთიანებს მეცნიერებას, ტექნოლოგიას, ინჟინერიას და მათემატიკას, ეს არის კომპლექსური მიდგომა, რომელიც საშუალებას იძლევა, რომ სხვადასხვა საგანი არა ცალკეულად, არამედ ერთიან ჭრილში იქნას გააზრებული და დაეხმაროს ახალგაზრდას საკუთარი ცოდნის ორგანიზებასა და ტრანსფერის უნარის განვითარებაში.

STEM საგანმანათლებლო პროგრამა ბოლო წლებში კიდევ უფრო განვითარდა. კერძოდ, მას შეემატა კიდევ 7 ხელოვნება და გახდა STEAM. სწავლულთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ STEM/STEAM აკრონიმზე R- read კომპონენტის დამატება კიდევ უფრო ყოვლისმომცველს ხდის სწავლებას და ხელს უწყობს შემეცნებასა და ცოდნის ტრანსფერს. შესაბამისად, ვიღებთ ერთიან კომპლექსურ და ჰოლისტურ მიდგომას STEM/STEAM/STREAM განათლების სახით.

2016 წელს, კანადურ სამეცნიერო ჟურნალში „მეცნიერება, მათემატიკა და ტექნოლოგიური განათლება“, დონ კრუგმა და ეშლი შოუმ გამოაქვეყნეს ნაშრომი „ST(R)E(A)M(S) განათლების ხელახალი კონცეფცია მასწავლებელთა განათლებისთვის“, სადაც განხილულია STEM განათლების იმგვარი განვითარება, რომელშიც მოაზრებულია ხელოვნება და ჰუმანიტარული მეცნიერებები. პუბლიკაციაში ნათქვამია, რომ STEAM მიდგომაში კითხვის კომპონენტის დამატება ხელს უწყობს შემეცნებით პროცესს, პრობლემის გაანალიზებასა და გადაჭრის გზების ძიებას. ასევე STEM-განათლებას ამატებენ მესამე კომპონენტს S-Sustainability Education-ს, რაც მდგრად განათლებას გულისხმობს. სამეცნიერო ნაშრომში, რომელიც განკუთვნილია მასწავლებლებისთვის, საუბარია, რომ STEM განათლების ხელახალი კონცეპტუალიზება უნდა მოხდეს, რათა მასში READ კომპონენტის დამატებით შესაძლებელი გახდეს სხვადასხვა საგნობრივი დისციპლინის ახლებური ინტეგრირება.

როდესაც ამ პუბლიკაციას გავეცანი, ვმუშაობდი ახალგაზრდებისთვის STEM/STEAM განათლების მიწოდებაზე. მე, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ძალიან დავინტერესდი ამ სიახლით, რადგან ვთვლი, რომ მეცნიერებისა და ლიტერატურის დაკავშირება, ხელს უწყობს მოზარდებში ცოდნის გამთლიანებას და ერთი საკითხის მრავალმხრივი პრიზმიდან გაშუქებას.

ძალიან დიდი სურვილი გამიჩნდა ჩემს პრაქტიკაში დამენერგა STREAM მიდგომა. შევარჩიე წიგნები, შევიმუშავე სამუშაო გეგმა და კოლეგებთან მეთოდის გაზიარების შემდეგ საპილოტე პროექტის „STREAM სამყაროს“ განხორციელება ვცადე.

საბავშვო საკითხავი ლიტერატურიდან შევარჩიე:

  • ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“;
  • მ.კ ლეონარდი „ხოჭო ბიჭის“ ტრილოგია;
  • პიტერ ბანზლი „მექანიკური გული“, „მთვარის მედალიონი“;
  • ტორესა მოსი „ორდროშობანა“.

 

აღნიშნული ლიტერატურა საუკეთესო შესაძლებლობას გვაძლევს მეცნიერების, მათემატიკის, ინჟინერიის, ხელოვნებისა და ლიტერატურის ინტეგრირებისთვის.

ამ წერილში გაგიზიარებთ ჩემს პრაქტიკას და ერთი წიგნის მაგალითზე განვიხილავ STREAM მეთოდის დანერგვის შესაძლებლობებს.

ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“ წაკითხვისთანავე ლიტერატურული კლუბის წევრების საყვარელი წიგნი გახდა.

წიგნი მრავალმხრივ საინტერესო რესურსია, რაც მკითხველს აღძრავს ეძებოს, იკვლიოს, აღმოაჩინოს და კრიტიკულად გააანალიზოს ფაქტები.

წიგნის მთავარი გმირი, უგო, მეცნიერებითაა გატაცებული. ის მოულოდნელად აღმოაჩენს ბაბუის საიდუმლო ლაბორატორიას და ზედმიწევნით შეისწავლის მის მეცნიერულ ნაშრომებს.

უგო თავის მეგობარს, ინგეს უყვება ლიმონის საოცარ ძალაზე, რომლითაც შესაძლებელია ენერგიის მიღება და ნათურის ანთება. სწორედ ლიმონის მჟავა აძლევს მას შესაძლებლობას, რომ მწყობრიდან გამოიყვანოს მოწყობილობა, რომლითაც ბოროტი ექიმი მართავს გარეულ ცხოველებს. სწორედ ამ ადგილზე გავამახვილე მოსწავლეთა ყურადღება, ჯერ საგულდაგულოდ დავამუშავეთ ეს მონაკვეთი. შემდეგ მოვიწვიეთ ქიმიის პედაგოგი, თინათინ ზარდიაშვილი, რომელიც გვესაუბრა ტუტეებსა და მჟავებზე. მოსწავლეებმა გაიაზრეს მათი თავისებურება. გაიგეს, რომ ლიმონის წვენში მრავლად არის ტუტეები, რომლებიც რეაქციაში შედის სხვა ნივთიერებებთან და წარმოქმნის ენერგიას.

ამ პროცესის გასააზრებლად გამოვიყენე STEM მიდგომა და Tincercad.com პლატფორმის დახმარებით ავაწყვეთ ლიმონის ბატარეის ვირტუალური მოდელი. თეორიული მასალის გაანალიზებისა და ვირტუალური პროექტის შექმნის შემდეგ, პროცესი რეალურ გარემოში გადავიტანეთ და დავამზადეთ ლიმონის ბატარეა. მოსწავლეებმა ყურადღებით დაამუშავეს დეტალი, რომელმაც რეალურად უბიძგა მათ საბუნებისმეტყველო საგნებში მიღებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებისკენ, ქიმიური თუ ფიზიკური მოვლენის გააზრებისკენ, რომელიც წარმოშობს ენერგიას.

ნაწარმოებში საუბარია, რომ უგოს ბაბუამ, თორმა, შექმნა მოწყობილობა, რომელსაც საიდუმლო სიგნალის გადაცემა შეეძლო, ხოლო უგომ წაიკითხა და აამუშავა დანადგარი. ამ მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ, მოსწავლეებს დასამუშავებლად მივეცი თემა პირველ ტელეგრაფიაზე. მონაწილეებმა წარმოადგინეს საინტერესო მოხსენებები რადიოტალღებსა და ტელეგრაფიაზე, რა გზა განვლო კაცობრიობამ ტელეგრაფიდან სმარტფონებამდე. გაეცნენ მორზეს ანბანს. მორზეს ანბანის გამოყენებით შექმნეს სახალისო ფრაზები და ბარათები, რომლებიც წარუდგინეს აუდიტორიას და შესთავაზეს დაშიფრული ტექსტის შინაარსის ამოცნობა. საინტერესო იყო ამ პროცესში მიკროკონტროლერის საშუალებით მინი-პროექტის შექმნა, რაც გულისხმობდა, ე.წ არდუინოს დახმარებით მორზეს ანბანით SOS სიგნალის შექმნა-გადაცემას.

ნაწარმოების სათაურია „14 კრისტალის თეორია“ და ნაწარმოებში მოთხრობილი მთელი თავგადასავალი უკავშირდება მე-14 ვარდისფერ კრისტალს და მის ენერგიას, რომელიც ბოროტ მეცნიერებს სურთ, გამოიყენონ ავი განზრახვით. მათი სურვილია, დაიმორჩილონ სამყარო და მიიღონ ისეთი ენერგია, რომელიც გამოიწვევს გამყინვარებას, რაც, ცხადია, ადამიანებისთვის ზიანის მომტანი იქნებოდა. ჩვენ დავინტერესდით, რამდენად შეესაბამება ეს ფაქტი რეალობას და არის თუ არა შესაძლებელი კრისტალებისგან ფრეონის მიღება. პირველ რიგში, მოვიწვიეთ კრისტალოლოგი, პროფესორი ქალბატონი მარიამ ახალკაციშვილი, რომელიც მოსწავლეებს ესაუბრა კრისტალების წარმოშობის, თვისებებისა და ფორმების შესახებ. გააცნო კრისტალის 14 მესერის ტიპი, ყოფა-ცხოვრებაში კრისტალების გამოყენების არეალი. მოწვეულმა სტუმარმა პასუხები გასცა მოსწავლეთა კითხვებს და დადგინდა, რომ აღნიშნული ფაქტი ფანტასტიკური ჟანრისთვის დამახასიათებელი მწერლის მიერ გამოგონილი ამბავია.

ნაწარმოებში ძალიან საინტერესო პერსონაჟია, სეიკო, რომელიც ფრაგმენტულად ჩნდება და კითხვისას დიდად ყურადღებას არ იქცევს. სინამდვილეში, ის ნაწარმოებში მთავარი ღერძის, სიკეთის საყრდენია და უჩუმრად მფარველად ევლინება ბოროტებისაგან დევნილ ბავშვებს. ის ფლობს ბუნების საიდუმლოს. მას ჰყავს მტაცებელი ცხოველები, რომლებიც ემორჩილებიან მას. ფლობს ფიტოთერაპიას და ვხვდებით, რომ ის ნამდვილად ბუნების სიკეთესთან თანაზიარია და მისი ფუნქცია ბუნების კანონზომიერების დაცვაა.

მისი პერსონაჟის შესწავლისა და დახასიათების შემდეგ, მოსწავლეებს დავალებად მიეცათ, მოეძიებინათ სამკურნალო მცენარეების რეცეპტები, რომლებსაც მათი ბებიები და ბაბუები ფლობდნენ. მონაწილეებმა წარმოადგინეს სამკურნალო მცენარეების მთელი სერია. მათ არა მარტო მოიძიეს, არამედ ჩაიწერეს რეცეპტები, შეისწავლეს თითოეული მცენარის ბიოლოგიური თუ სამკურნალო თვისებები.

ნაწარმოების გულდასმით წაკითხვისა და გაანალიზების შემდეგ ავტორთან შეხვედრის დროც დადგა. მოწვეული გვყავდა გიორგი მასხარაშვილი, იგივე ნილს სიმეონი. ავტორთან შეხვედრა საინტერესო და ღრმა დისკუსიით გამოირჩეოდა, მოსწავლეებმა მას გაუზიარეს საკუთარი მიგნებები, დაუსვეს კითხვები პერსონაჟებზე, მეცნიერებაზე, კრისტალებზე და უშუალოდ 14 კრისტალზე.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობისა, კითხვის პროცესში ყურადღება გავამახვილეთ – მუსიკაზე, მოვისმინეთ რიმსკი კორსაკოვის „შეჰერაზადი“; გეოგრაფიული არეალზე, სადაც ხდება მოქმედება. ბავშვებმა ვირტუალურად იმოგზაურეს ფინეთში, მოამზადეს პრეზენტაციები ფინეთის შესახებ. მოწვეული სტუმრის დახმარებით ისწავლეს გრძედისა და განედის გამოთვლით კოორდინატების დადგენა და გაიუმჯობესეს რუკის კითხვის უნარ-ჩვევები, რითაც გამოირჩევა ნაწარმოების გმირი, უგო. კითხვასთან ერთად მოსწავლეებმა გაიუმჯობესეს წერის უნარები, მოამზადეს რეცენზიები, პერსონაჟთა დახასიათებები, წერილები, სიტყვის საგანძური და ა.შ.

შესაბამისად, STREAM აერთიანებს კიდევ ერთ სფეროს STEM-სა და STEAM-ში, მოცემულ მიდგომაში Reading-ის დამატებით სასწავლო კურიკულუმი მრავალფეროვანი და ხელმისაწვდომი ხდება ნებისმიერი მზაობის მოსწავლისათვის. კითხვა/წიგნიერება ხელს უწყობს კრიტიკულ აზროვნებას და კრეატიულობას. კითხვის, როგორც ახალი ცოდნის აღმოჩენის ძირითადი ელემენტის დანერგვით, STREAM უზრუნველყოფს კარგ სასწავლო გამოცდილებას. თანამედროვე მსოფლიოში სულ უფრო ბევრს საუბრობენ STREAM განათლების მნიშვნელობაზე და მკვლევრები ხაზს უსვამენ იმ ფაქტს, რომ სწორედ Reading კომპონენტი იძლევა შესაძლებლობას, რომ მოზარდმა განივითაროს ისეთი უნარები, როგორიცაა, კრიტიკული და ინოვაციური აზროვნება, გუნდურობა, თვითპრეზენტაცია, რასაც საბოლოო ჯამში პიროვნულ ჰარმონიზაციამდე მიჰყავს მოზარდი.

 

 

 

 

 

განათლება მნიშვნელოვანია ჯანსაღი ცხოვრების წახალისებისათვის – ინტერვიუ გიორგი ლაზარაშვილთან

0
Soccer tactics

ჟურნალში ჩემი ბოლო სტატიის გამოქვეყნებიდან, რომელიც ჯუმბერ ლეჟავას წიგნს შეეხებოდა, 5 თვის შემდეგ მოვახერხე და გთავაზობთ ახალ და, ვფიქრობ, საინტერესო ინტერვიუს. მანამდე კი უნდა ვთქვა, რომ, საბედნიეროდ, ჯუმბერ ლეჟავას ბიოგრაფიული წიგნი „მოგზაურის ჩანაწერები“ ერთი თვეა, რაც გამოიცა და წიგნის ბოლო ფესტივალზე ბესტსელერადაც კი იქცა. იმედი მაქვს, მოკლე დროში ეს წიგნი სხვა ენებზეც ითარგმნება და საერთაშორისო მკითხველიც გაიცნობს მას.

რაც შეეხება დღევანდელ სტატიას, მსურს, გავაგრძელო ინტერვიუების სერია, რომლებიც ასევე დაკავშირებულია სპორტისა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის განვითარებასთან, მით უმეტეს მაშინ, როდესაც ქვეყანაში 21 წლამდე ფეხბურთელთა ევროპის ჩემპიონატი ჩატარდა. ვფიქრობ, ეს მკითხველისთვის საინტერესო საკითხავი იქნება.

 

მოკლედ, წარმოგიდგენთ გიორგი ლაზარაშვილს, 24 წლის ფეხბურთის ქართველ მწვრთნელს, რომელიც ლონდონში საქმიანობს და იუვენტუსის აკადემიის 14 წლამდელთა გუნდს წვრთნის.

გიორგი ჭანტურია: გიორგი, პირველ რიგში, მოკლედ რომ წარუდგინო თავი მკითხველს – შენი ბიოგრაფია, როგორ გახდი მწვრთნელი და სხვა საინტერესო ამბები.

 

გიორგი ლაზარაშვილი: როგორც მწვრთნელების უმრავლესობა, ჩემი საფეხბურთო კარიერა მეც ფეხბურთის თამაშით დავიწყე. ვთამაშობდი საქართველოში. შემდეგ ბრიტანეთში მომიწია წამოსვლა, სადაც არსენალის მოსამზადებელ ცენტრში მოვხვდი. თან ვთამაშობდი სკოლის გუნდში. სკოლის გუნდიდან მოვეწონე ტოტენჰემის სკაუტებს, რის შემდეგაც მათ აკადემიაში დავიწყე თამაში. იქ დაახლოებით 3 წელი ვიყავი. სხვათა შორის, მათ დამიფინანსეს სპორტის მეცნიერებების სასწავლო კურსის პროგრამა.

 

სამწუხაროდ, ზუსტად ამ პერიოდში საკმაოდ მძიმე ტრავმა მივიღე და ფეხბურთის თამაში ვეღარ გავაგრძელე. ყოველთვის მინდოდა მწვრთნელობა, რის საშუალებაც ამ ტრავმამ ადრეული ასაკიდანვე მომცა. მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ 19 წლის ვიყავი, ვისწავლე და ავიღე სამწვრთნელო ლიცენზია, ასევე, ჩავაბარე უნივერსიტეტში და ვისწავლე სპორტის ქოუჩინგი. ეს ყველაფერი კოვიდის დროს ხდებოდა. კოვიდის შემდეგ, პრაქტიკული გამოცდილების მისაღებად დავბრუნდი ისევ არსენალში და ვმუშაობდი, როგორც მოხალისე მწვრთნელი.

 

არსენალის შემდეგ უკვე დამიკავშირდნენ იუვენტუსის აკადემიიდან და მთხოვეს მათი სასკოლო პროგრამისათვის მეხელმძღვანელა. მთხოვეს 8-9 წლამდელთა ასაკში მეცადა ჩემი თავი, რადგან ძალიან მოეწონათ ჩემი სპორტული განათლება და ენთუზიაზმი. საბოლოოდ, ამან ძალიან გაამართლა და 9 წლამდელებში ჩემპიონატი მოვიგეთ, რის შემდეგაც ბევრი ბავშვი წაიყვანეს სხვადასხვა პროფესიონალურ აკადემიაში.

 

ამის შემდეგ იყო 12 წლამდელთა გუნდი. ამჟამად ვმუშაობ 14 წლამდელთა გუნდში. სულ რამდენიმე ხნის წინ მოვიგეთ თასი, ჩემპიონატი და იტალიაში ტურნირზე ნახევარფინალში გავედით.

 

გიორგი ჭანტურია: საკმაოდ საინტერესო ბიოგრაფია გაქვს და დარწმუნებული ვარ, კიდევ ბევრი მიღწევა გელოდება წინ. რადგან ჟურნალის მკითხველები უფრო მასწავლებლები და სასკოლო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან, იქნებ უფრო მეტი ვთქვათ სასკოლო პროგრამის შესახებ, რომელიც საუბრისას ახსენე. რას გულისხმობდა ეს პროგრამა?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ჩვენ ვმუშაობდით 3 სკოლასთან. ამ 3 სკოლაში ვასწავლიდით როგორც თეორიას, ასევე პრაქტიკას. ყველა სკოლას არჩეული ჰქონდა სხვადასხვა სახეობა, მაგ. კალათბურთი, მძლეოსნობა და ფეხბურთი. შესაბამისად, ამ სამ სპორტში ჩვენ დროს ვუთმობდით როგორც თეორიულ მხარეს, ასევე – პრაქტიკულს.

 

გიორგი ჭანტურია: ძალიან საინტერესოა. გამოდის, რომ ვინც სკოლაში ფიზკულტურას ასწავლის, საკმაოდ დიდი ცოდნა და გამოცდილება სჭირდება ფიზიკური განვითარების კუთხით და ევალება სპორტის სხვადასხვა სახეობის ცოდნაც.

 

ამ კითხვას კიდევ დავუბრუნდები. მანამდე ისევ შენს თავზე რომ გვითხრა. როგორც დასაწყისში ჰყვებოდი, ყოველ შენს ახალ გამოცდილებას თან სდევდა გარკვეული წარმატებები, გამარჯვებები. ბანალურად ჟღერს, მაგრამ რა ფორმულა გაქვს ასეთი?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ერთხელ, როდესაც იტალიიდან ჩამოვიდნენ შემოწმებაზე, ჩემმა მენეჯერმა უთხრა ჩემზე – ეს ლეგენდარული მწვრთნელიაო. როცა ვკითხე მიზეზი, რატომ ვიყავი ლეგენდარული მწვრთნელი, მითხრა – სწორი მიდგომა გაქვსო. მე ვფიქრობ, ამაში გარკვეულწილად ქართული ხასიათიც მეხმარება.

 

ინგლისში, მაგალითად, ყველა ცდილობს, რომ მაქსიმალურად წაახალისონ ბავშვი თამაშის დროს. ჩემს შემთხვევაში ეს 50-50-ზეა. არის მომენტები, როცა ბავშვს უნდა მიუთითო, რომ მან შეცდომა დაუშვა და უნდა ისწავლოს შეცდომაზე. არის სიტუაციები, როცა ხედავ, რომ ბავშვი მაქსიმალურად ცდილობს, მაგრამ ძალიან უჭირს. ამ შემთხვევაში მას ნამდვილად წახალისება სჭირდება. ანუ მთავარი ფორმულაა – ბავშვთან ინდივიდუალური მიდგომა. არ არსებობს უნივერსალური მიდგომა.

 

მეორე მხრივ, მნიშვნელოვანია შედეგი, რადგან, როცა ბავშვები ხედავენ, რომ ამა თუ იმ მიდგომით გარკვეულ შედეგს, გარკვეულ წარმატებას აღწევენ, დროთა განმავლობაში უკვე გენდობიან და მაქსიმალურად მოგყვებიან. ჩემს შემთხვევაში, მათ იციან, რომ თუნდაც საყვედურისა და უხეშობის დროს, ამის უკან დიდი უკუკავშირი დგას და ტყუილუბრალოდ არ ვეუბნები.

 

გიორგი ჭანტურია: აბსოლუტურად გეთანხმები. ამ ყველაფრის ფონზე, როგორ ფიქრობ, რა როლი აქვს თავად ფიზკულტურას და ამ მასწავლებლების მომზადებას, როგორც სპორტის ასევე ქვეყნის განვითარებისთვის? გარკვეულ ასაკამდე საქართველოში სწავლობდი და გეცოდინება, რომ არსებობს, ეგრეთ წოდებული, მეორეხარისხოვანი საგნები, რომელთა შორისაა ფიზკულტურა და სამოქალაქო განათლება, რომელსაც მეც ვასწავლიდი.

 

გიორგი ლაზარაშვილი: პირველ რიგში, უნდა ვთქვათ, რომ ფიზკულტურის გაკვეთილები უნდა იყოს სახალისო. როცა ბავშვები რაღაც აკადემიურს სწავლობენ, როგორი თანამედროვეც არ უნდა იყოს ის, მაინც დამღლელია. შესაბამისად, სპორტის გაკვეთილები გარკვეულწილად განტვირთვის ფუნქციასაც უნდა ასრულებდეს. ცხადია, ამ ყველაფრის ორგანიზება და მომზადება მასწავლებლის მხრიდან ძალიან მნიშვნელოვანია, ისევე როგორც შესაბამისი გარემო. სადაც მე ვმუშაობდი, გვქონდა 6-კვირიანი კურსები, რომლის ფარგლებშიც ვასწავლიდით ორ სპორტს, მაგალითად, ბადმინტონი და კალათბურთი ან ფეხბურთი. სხვათა შორის, ბადმინტონი ძალიან საინტერესო სპორტია და ბევრი მიმართულებით უწყობს ხელს ბავშვების განვითარებას. მისი სწავლებისას ჩვენ, მაგალითად, ხანდახან 1 კვირის განმავლობაში მხოლოდ ჩოგნის დაჭერასა და სწორად დარტყმაში ვავარჯიშებდით ბავშვებს. თითქოს მარტივი ან უმნიშვნელოა, მაგრამ დამიჯერეთ, ეს უნარები შემდეგ როგორც სხვა სპორტში, ისე ზოგადად ცხოვრებაშიც ადგებათ ადამიანებს.

სამწუხაროდ, საქართველოში მხოლოდ რამდენიმე სპორტია პოპულარული. არადა, მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვებს სპორტის სხვადასხვა სახეობა გავაცნოთ და დავაინტერესოთ. შესაძლოა, ამ სხვა მიმართულებებით ჩვენ ბევრი სპორტსმენი დავკარგეთ.

 

რაც შეეხება მასწავლებლების მომზადებას, ჩემი პირადი აზრია, რომ ფიზკულტურის მასწავლებლებმა უნდა მიიღონ უმაღლესი განათლება სპორტულ მეცნიერებაში. ამასთან, მათ უნდა იცოდნენ ბავშვის განვითარების თავისებურებები, კარგად უნდა ესმოდეთ ფსიქოლოგია, კლასის მართვის ნიუანსები და სხვა მნიშვნელოვანი ასპექტები, რის გარეშეც უბრალოდ გაუჭირდებათ სპორტის ხარისხიანი გაკვეთილების ჩატარება.

 

გიორგი ჭანტურია: როგორ ფიქრობ, რა მნიშვნელობა აქვს ზოგად განათლებას სპორტსმენისათვის?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ძალიან კარგი შეკითხვაა და მოკლედ რომ ვუპასუხო – მე ვფიქრობ, განათლებას უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე ფიზიკურ მომზადებას. არ აქვს მნიშვნელობა, მაღალი ხარ, დაბალი ხარ, ძლიერი, სუსტი. მთავარია, გესმოდეს თამაშის პრინციპი. ამისათვის უნდა იცოდე მათემატიკა, უნდა იცოდე ფიზიკა. არავინ გთხოვს უმაღლეს დონეს, მაგრამ საბაზისო დონეზე მაინც. ფეხბურთში, მაგალითად, არის სულ ნახაზები – სად, როგორ და რატომ უნდა იდგე. იქ უბრალოდ დგომით რამდენ ადამიანს უხსნი გზას და ა.შ. ამ ყველაფერში მათემატიკა გეხმარება და გივარჯიშებს ტვინს. შესაბამისად, როცა მწვრთნელი გიხსნის და გელაპარაკება, შენი ტვინი უკვე გავარჯიშებულია და უფრო მარტივად აღიქვამს ყველაფერს. შემდეგ უკვე მარტივად გადაგაქვს ეს ყველაფერი მოედანზე. ძალიან კარგი მაგალითია სერხიო ბუსკეტსი, რომელსაც არც სისწრაფე აქვს, მით უმეტეს როცა ბურთითაა, ფიზიკურად არ არის თითქოს ძლიერი, მაგრამ ისტორიაში ერთ-ერთი საუკეთესო ნახევარმცველია, იმიტომ, რომ იცის და ესმის, რასაც აკეთებს.

 

მეორე მხრივ, სკოლებში ფიზიკური განათლება მნიშვნელოვანია ჯანსაღი ცხოვრების წახალისებისათვის. ცნობილია, რომ ფიზიკური განათლების განვითარება ახალგაზრდებში ამცირებს მიდრეკილებას ალკოჰოლზე, სიგარეტზე, კომპიუტერულ თამაშებსა თუ სხვა საშუალებებზე. რაც უფრო ჯანსაღი ცხოვრებით ცხოვრობ, სწორად იკვებები და იცი, როგორ მიხედო საკუთარ თავს, მით მეტი შანსია, გქონდეს უკეთესი კარიერა. თუ ძირითადად სწრაფი კვების ობიექტებში, ე.წ. „ჯანდფუდით“ იკვებები, შენი ორგანიზმი უფრო მეტად იღლება. მაკდონალდსიდან გამოსული თუ გამოცდაზე მიდიხარ, მეტი შანსია, ორგანიზმი გადაიღალოს და დაკარგო ენთუზიაზმი.

 

ცხადია, ყველა სპორტსმენი ვერ იქნება, მაგრამ თუ ამ გზას ირჩევ, ე.ი. ირჩევ ჯანსაღი ცხოვრების წესს. ამ შემთხვევაში კი, ტვინი უფრო სწორად მუშაობს.

 

გიორგი ჭანტურია: ბოლოსკენ რომ წავიყვანოთ ჩვენი საუბარი, რატომ ხდება ისე, რომ მიუხედავად ამხელა სიყვარულისა, საქართველოში ფეხბურთი ნაკლებ განვითარებულია? მაგალითად, საქართველოს ჩემპიონატს რომ ვუყურებ, ხანდახან მგონია სხვა სპორტია. ცხადია, სოციო-ეკონომიკური ფაქტორები და ბევრი რამ განაპირობებს, მაგრამ თქვენ რას იტყოდით, რა არის ამის მიზეზი და რა შეიძლება გავაკეთოთ ამის გასაუმჯობესებლად?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: საკმაოდ რთულ თემას შევეხეთ. ბუნებრივია, არის სისტემური პრობლემები, მაგრამ ინდივიდუალურ დონეზე მე ფეხბურთელების მიდგომაზეც ვიტყოდი ორ სიტყვას. როგორც ახსენე, ჩვენი ჩემპიონატი რომ შევადაროთ პრემიერლიგას (ინგლისი), ტემპი ძალიან დაბალია, 20 წუთის შემდეგ თითქმის „მკვდარი“ თამაშებია. ეგ კი არა, იმ თამაშებშიც კი, რომლებიც ინტენსიურია, დროის დიდი ნაწილის განმავლობაში თითქმის არაფერი ხდება. სამწუხაროდ, ამის ერთ-ერთი მიზეზი ისაა, რომ ქართველ ფეხბურთელებს არ აქვთ ნამუშევარი საკუთარ თავზე. ასევე, ზოგადი განათლების მნიშვნელოვანი დეფიციტია. ცხადია, შეურაცხყოფას არავის ვაყენებ, უბრალოდ, პრობლემას ვასახელებ. ჩვენც გვყავს ძალიან განათლებული ფეხბურთელები, როგორიცაა, მაგალითად, გურამ კაშია. ხშირად ვამბობ ხოლმე, რომ მისნაირი ბევრი რომ გვყოლოდა, ძალიან ბევრს მივაღწევდით.

 

უნდა ვიცოდეთ, რომ განათლებას დიდი მნიშვნელობა აქვს სკოლის ასაკიდანვე. სპორტსმენმა უნდა იცოდეს, რომ მათემატიკა იქნება, ფიზიკა, ბიოლოგია თუ სხვა, მინიმალურ დონეზე მაინც უნდა იცოდნენ. ფიზიკურ განვითარებას რაც შეეხება, თუ სკოლა ვერ გაძლევს ამ ყველაფერს, ალტერნატიული ვარიანტები უნდა სცადო და ბევრგანაც შეგიძლია ამის მიღება.

 

ცხადია, ყველა პროფესიონალი სპორტსმენი ვერ იქნება, აქ უბრალოდ ლაპარაკია განვითარებაზე, მათ შორის – ნიჭის განვითარებაზე, რასაც ძალიან დიდი შრომა სჭირდება. სამწუხაროდ, ნიჭი და ფიზიკური მონაცემები ამოწურვადია. შესაბამისად, სულ უნდა ამუშაო ტვინი. ამის კარგი მაგალითია ბრაზილიელი ფეხბურთელები, რომელთა უმრავლესობაც ძალიან ნიჭიერი არიან, მაგრამ 28 წლის შემდგომ უჭირთ თამაში. მეორე მხრივ, მახსენდება ლუკა მოდრიჩი, რომელიც 38 წლისაა და მისი ტვინი ისე მუშაობს და ისეთ რაღაცებს აკეთებს მოედანზე, რომ ერთი გადაცემით შეუძლია მთელი გუნდი „გაჭრას“.

 

მოკლედ, ესეც უდიდესი პრობლემაა, რომ სამწუხაროდ, ახალგაზრდებს ამას კარგად ვერ ვუხსნით და ვერ ვაგებინებთ, რომ ნიჭს თავისი ლიმიტირებული დრო აქვს და მნიშვნელოვანია მუდმივი მუშაობა.

ჟანგვა აღდგენითი რეაქციები და კულინარია

0

სამზარეულო ქიმიის კაბინეტია. თანამედროვე კაფეებსა და ბარებშიც ხშირად შეგხვდებათ ჭიქების ნაცვლად მრავალი სახის ქიმიური ჭურჭელი. მზარეული „ქიმიკოსია“, რომელმაც შეიძლება არც კი იცის ქიმია, თუმცა არაჩვეულებრივ ექსპერიმენტებს ატარებს.

კულინარების შეუცვლელი იარაღი ელექტროსასწორია, გრამების მეათედის სიზუსტით ზომავენ ინგრედიენტების მასას. სამზარეულოში ქიმიური ნაერთებიც მრავლადაა, ძმარი (ძმარმჟავა), სოდა, ლიმონის წვენი, ლიმონმჟავა, პროპანი (ელექტროსანთებელაში) და უამრავი სხვა. მეთანის წვით დაწყებული, ღვინის დაძმარებით დამთავრებული უამრავი ჟანგვა-აღდგენის რეაქცია მიმდინარეობს ჩვენს სახლში. ამ ეტაპზე მხოლოდ რამდენიმე ჟანგვა-აღდგენის რეაქცია განვიხილოთ.

მჟავა პროტონის დონორია, ტუტე კი აქცეპტორი. წყალბადის კატიონი დადებითად დამუხტული უმცირესი სუბატომური ნაწილაკია. ელექტრონი უარყოფითად დამუხტული სუბატომური ნაწილაკია. ელექტრონის გადასვლას ერთი მოლეკულიდან მეორეზე ჟანგვა ეწოდება. როცა რამეზე ვამბობთ, რომ იჟანგება, თვალწინ დაჟანგული რკინა წარმოგვიდგება. შესაძლოა, ნივთიერების ფერი არც შეიცვალოს, მაგრამ მოხდეს ელექტრონების გაცემა, ე.ი. ჟანგვა. აღდგენის დროს კი ელექტრონების შეძენა მიმდინარეობს. შესაძლოა პირიქითაც გვეთქვა, მაგრამ ასეთია ისტორიული შეთანხმება. ბენჟამენ ფრანკლინმა აირჩია სახელები დადებითი და უარყოფითი მუხტებისთვისაც, ჯერ კიდევ ვიდრე ელექტრონს აღმოაჩენდნენ. რადგან ელექტრონი უარყოფითად არის დამუხტული, მისი მიერთება ამცირებს ჟანგვის ხარისხს. პროტონის დონორი მჟავაა. ელექტრონის დონორს აღმდგენი ეწოდება, ელექტრონის მიმღებს კი აქცეპტორი.

როცა სანთელი ანათებს, მჟანგავი აგენტი ჰაერის ჟანგბადია, რომელიც ,,იპარავს“ სანთლის ნახშირბადიდან ელექტრონებს. ნახშირბადის დაჟანგვით ნახშირორჟანგი მიიღება. საკვების გაზზე მომზადებისას ამაზე მეტი ქიმია საჭირო არ არის, მაგრამ გაცილებით უფრო რთული ჟანგვის პროცესები მიმდინარეობს სამზარეულოში და თან ძალიან ნელა. რკინის დაჟანგვა, ვაშლისა და სხვა ხილის ჟანგვა, ზეთისა და მყარი ცხიმის ჟანგვა, ღვინის დაძმარება, საჭმლის მონელება, ფოტოსინთეზი, წვა და კიდევ უამრავი პროცესი ჟანგვა – აღდგენითი რეაქციების საფუძველზე მიმდინარეობს.

ვაშლი, ავოკადო და ლიმონის წვენი

მცენარეები გამოიმუშავებენ ფერმენტს, პოლიფენოლ ოქსიდაზას. ,,ოქსოდაზა“ ნიშნავს მჟანგავს. ამ შემთხვევაში იჟანგება პოლიფენოლი. პოლიფენოლების კლასში უამრავი ნივთიერებაა გაერთიანებული – ვანილინი, ტანინები, ანტოციანინები, პოლიფენოლები ღვინიდან და სხვა. ჩამოთვლილი ნაერთები ანტიოქსიდანტებს მიეკუთვნება, ანტიოქსიდანტები ადვილად უერთდებიან არასასურველ მჟანგავებს.

ვაშლი შეიცავს უფერო პოლიფენოლებს. ასევე მისი უჯრედები გამოიმუშავებენ პოლიფენოლოქსიდაზას. ეს ორი მოლეკულა მეზობელ უჯრედებში ერთდროულად არსებობენ, როგორც კი უჯრედების მთლიანობა დაირღვევა ურთიერთქმედებენ. ხდება პოლიფენოლის ჟანგვა. მიიღება ქინონები, რომელთა პოლიმერიზაციის შედეგად წარმოიქმნება მუქი ფერის პიგმენტი მელანინი.

 

ვიდეო ვაშლის ჟანგვას ასახავს.

ვაშლის ერთ-ერთი პოლიფენოლია ქლოროგენის მჟავა. მელანინები სხვადასხვა ფერის ჩამოყალიბებაზეა პასუხისმგებელი. გარუჯვის დროს ყავისფერი მელანინი წარმოიქმნება ადამიანის კანის უჯრედებში, სხვადასხვა ფერის მელანინია აღმოჩენილი კალმარებისა და რვაფეხების უჯრედებში, ამის გამო უამრავი შეფერილობის მიღება შეუძლიათ ამ ცხოველებს.

ენზიმები ცილებია და შესაძლოა დენატურირდნენ. შედეგად ვეღარ ასრულებენ ფუნქციას. უფერო ხილის მდუღარე წყალში ჩაყრისას, ფერის ცვლილება იწყება. მიზეზი ფერმენტების დენატურაციაა. ფერმენტები მოქმედებენ გარკვეულ არეში. ვაშლის მჟავე და ტკბილი გემო განაპირობებს ფერმენტის აქტივობას. მცირე რაოდენობით ლიმონის წვენის დასხურებით ვაშლის ნაჭერზე, ფერმენტის აქტივობა ითრგუნება და ვაშლი აღარ იჟანგება. ფერმენტი შესაძლოა შეფერხებით მუშაობდეს. ფერმენტის აქტივობა დამოკიდებულია ტემპერატურაზე. ამიტომ მაცივარში ან საყინულეში ხილის შენახვაც აფერხებს მის მუშაობას და შესაბამისად, ხილის ჟანგვას. სხვა ფერმენტების მსგავსად პოლიფენოლოქსიდაზას ფუნქციონირებისთვის სჭირდება წყალი. დეჰიდრატაციის, ანუ გამოშრობის შემთხვევაში ფერმენტი ინაქტივირდება, შედეგად ხილი ყავისფერდება. ჟანგვის თავიდან ასაცილებლად რამდენიმე გზა არსებობს:

  1. უჰაეროდ, ვაკუუმში შენახვა;
  2. გაყინული ნაჭრების შენახვა.

ფერმენტის დენატურაცია X სხივებით ან ელექტრონული სხივებითაც არის შესაძლებელი. დენატურაცია მაღალ წნევაზე ხდება.

ჟანგბადის მოცილება სარეაქციო არიდან შესაძლებელია უფრო ძლიერი აღმდგენით, ვიდრე პოლიფენოლია. ასეთი ნივთიერებაა ასკორბინის მჟავა (C ვიტამინი). ასკორბინის მჟავას დასხურებით დაჭრილ ხილზე ხელს შევუშლით ჟანგვის პროცესს, რადგან ვიტამინი შეუერთდება არეში არსებულ ჟანგბადს, და პოლიფენოლის დაჟანგვა შეუძლებელი გახდება. ვიტამინის გამოყენებისას ერთი მხრივ ფერხდება ჟანგვა და ამავე დროს პროდუქტი მდიდრდება ვიტამინით. მსგავსი მიზნით გამოიყენება სულფატები, რომლებსაც ხშირად ამატებენ დაჭრილ ხილს მზეზე გაშრობამდე.

ღვინიდან ძმრამდე

ძმარი ღვინის ჰაერზე დატოვებისას მიიღება. ღვინოში არსებული ეთანოლი იჟანგება ძმარმჟავამდე. თუმცა პროცესი ასეთი მარტივიც არ არის, მასში ფერმენტები მონაწილეობენ, რომლებსაც ძმარმჟავა დუღილის ბაქტერიები წარმოქმნის. ბაქტერია მრავალი სხვა ორგანიზმის მსგავსად შეგუებულია გარემო პირობებს. ის კარგად ვითარდება 270C-290C ტემპერატურაზე, როცა ალკოჰოლის რაოდენობა არ აღემატება 15%-ს. მისთვის ყველაზე ოპტიმალურია 9-12% ეთანოლი გარემოში. საფუარისგან განსხვავებით მასაც სჭირდება ჟანგბადი. საფუარი ღვინის წარმოების დროს ეთანოლს წარმოქმნის გლუკოზის სპირტული დუღილისას. როცა ბაქტერიები მრავლდებიან წარმოქმნიან ცელულოზის ბადეს და სხვა პოლისაქარიდებთან ერთად ილექება ჭურჭლის ფსკერზე. ამ ნალექს ,,ძმრის დედას“ უწოდებენ, რადგან ღვინოზე მისი დამატებით ძმარი მიიღება. ძმარი შესაძლოა დამზადდეს ნებისმიერი ფერმენტული ალკოჰოლური სასმლისგან. ალაოს ძმარი მიიღება ალაოსგან ან ლუდისგან.

თავისუფალი რადიკალები და ანტიოქსიდანტები

როცა ჟანგბადის ატომებს შორის მხოლოდ ერთი ბმაა, თითოეულ ატომს აქვს ერთი გაუწყვილებელი ელექტრონი. ასეთ ნაწილაკებს რადიკალები, ანუ თავისუფალი რადიკალები ეწოდება. ისინი ძალიან აქტიურები არიან, ვიდრე ამ ელექტრონებს არ გაიწყვილებენ. თუ ჟანგბადს მოლეკულაში ორი გაუწყვილებელი ელექტრონია, მას დირადიკალი ეწოდება. ცხიმების ჟანგვა რადიკალურ-ჯაჭვური პროცესია. რეაქციას სინათლის ფოტონი იწყებს, წყდება ბმა ნახშირბადსა და წყალბადს შორის, მიიღება რადიკალი, რომელიც ახალ პროცესს იწყებს, რადგან გაუწყვილებელი ელექტრონი აქვს. გაუწყვილებელი ელექტრონი უკავშირდება ჟანგბადის მოლეკულას, ამ უკანასკნელში ორმაგი ბმა წყდება და მიიღება პეროქსიდის რადიკალი. პეროქსიდის რადიკალი ლინოლენში წყვეტს ახალ ბმას, ისევ რადიკალი მიიღება. პროცესი ასე გრძელდება. ბევრი არასასურველი რადიკალი წარმოიქმნება. ბოლოს ერთი რადიკალი ხვდება მეორეს და მიიღება „მშვიდი“ მოლეკულა. პროცესიც ჩერდება. ცხიმების ჟანგვის თავიდან ასაცილებლად ის სინათლის ფოტონებისგან დაცულ ბნელ ადგილზე უნდა ინახებოდეს. ასევე შესაძლებელია მაცივარში, რადგან დაბალი ტემპერატურა ამცირებს რეაქციის სიჩქარეს. მესამე გზა ანტიოქსიდანტების დამატებაა.

გასული საუკუნის ოცდაათიან წლებში მეცნიერებმა ივარაუდეს, რომ ზოგიერთი დაავადების ჩამოყალიბების მიზეზი დაცვის უნარის მქონე ნივთიერებების დეფიციტით არის გამოწვეული. ამ დამცავ ნივთიერებებს ანტიოქსიდანტები ეწოდება (ანტი – საწინააღმდეგო, ოქსიდაცია – დაჟანგვა).

მხოლოდ ანტიოქსიდანტებს შეუძლიათ ჟანგბადის აქტიური ფორმებით მიმდინარე რადიკალურ-ჯაჭვური რეაქციების გაწყვეტა. უჯრედებში არის ორგანოიდი პეროქსისომა, რომელშიც ფერმენტი კატალაზა თავისუფალი რადიკალების განეიტრალებას ახდენს.

ანტიოქსიდანტების სისტემა მოიცავს დაბალმოლეკულურ ანტიოქსიდანტებსა და ანტიოქსიდანტურ ფერმენტებს. დაბალმოლეკულური ანტიოქსიდანტებია C და E ვიტამინები, კაროტინები, შარდის მჟავა, ბილირუბინი და გლუტათიონი. ანტიოქსიდანტური ფერენტია კატალაზა, რომელიც თითქმის ყველა ორგანოიდში მოქმედებს. ანტიოქსიდანტურ ნივთიერებებს შეიცავს მრავალი ხილი და ბოსტნეული. წყალბადის ზეჟანგის დიდი რაოდენობით დაგროვების შემთხვევაში მისი განეიტრალება ფერმენტ კატალაზას მოქმედებით, პეროქსისომებში მიმდინარეობს პეროქსისომა, ყველა ეუკარიოტულ უჯრედში გვხვდება.

 

Გამოყენებული ლიტერატურა:

  1. Რა არის ჟანგვა? Რა არის აღდგენა
  2. ალკოტესტი

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...