მაჰათმა განდი – ბჰარატის დიადი სული და  მასწავლებელი

„იცხოვრე ისე, თითქოს ხვალ უნდა მოკვდე და ისწავლე ისე – თითქოს უკვდავი ხარ“.

(მოჰანდას „მაჰათმა“ განდი)

„ტყუილი ვერ იქცევა სიმართლედ რამდენჯერაც არ უნდა გავიმეოროთ ის და სიმართლე ვერ გახდება ტყუილი, თუნდაც მას ვერავინ ხედავდეს. სიმართლე მყარია მხარდაჭერის გარეშეც. ის თვითკმარია“.  (მოჰანდას „მაჰათმა“ განდი)

დიდ ინდოელს, მოჰანდას კარამჩანდ განდის, ყველა თავისი მეტსახელით, „მაჰათმათი“ იცნობს. „მაჰათმა“ სანსკრიტზე, „დიად სულს“ ნიშნავს, თუმცა მას ეს სახელი არ უყვარდა და ყველანაირად ცდილობდა მისთვის ეს არ დაეძახათ.

საინტერესოა, რომ ტერმინი „მაჰათმა“ (სანსკრიტზე महाथ्मः) მოჰანდას განდის,  პირველად ლიტერატურაში ნობელის პრემიის ლაურეატმა, მეორე დიდმა ინდოელმა, რაბინდრანათ თაგორმა უწოდა. თავის მხრივ, დიდ თაგორს განდი ტერმინით „გურუდევ“ – („პატივცემული მასწავლებელი“) მიმართავდა.

ინდოელები თაგორსა და განდის, ინდოეთის უდიდეს შვილებს შორის მოიხსენებენ. მათ ორივემ დიდი წვლილი შეიტანეს თავიანთ სფეროში – თაგორმა ლიტერატურაში, განდიმ კი პოლიტიკურ აზროვნებასა და ფილოსოფიაში. ორივენი ერთ პერიოდში, ინდოეთის ისტორიის ერთ-ერთ ყველაზე ტურბულენტურ და რთულ ეპოქაში ცხოვრობდნენ. ორივენი ეწინააღმდეგებოდნენ ბრიტანეთის იმპერიის კოლონიალიზმსა და აულაგმავ, წესების გარეშე კაპიტალიზმს. ამავე დროს, მათ ბევრი განსხვავებული მიდგომა ჰქონდათ, ბრიტანელებთან თანამშრომლობის საწინააღმდეგო მოძრაობიდან, ინდურ „ჩარხაზე“ ქსოვილის ქსოვამდე („ჩარხა“ ინდურად ძაფის სართავ ჯარას ეწოდება) – „ჩარხა“ გადაიქცა ინდოეთის თვითკმარობის სიმბოლოდ და პოსტკოლონიურ ინდოეთში საფეიქრო და მსუბუქი მრეწველობის განვითარების დასაბამად.

„ბჰარატის“ (ეს ინდოეთის სახელია სანსკრიტზე და ჰინდის ენაზე) ორი დიდი შვილი ერთმანეთს პირველად 2015 წლის მარტში შეხვდნენ, ქ. შანტინიკეტანში (შტატი ბენგალი, ინდოეთი). შეხვედრა ამაღელვებელი იყო ყველა ინდოელისათვის, მიუხედავად მათი ეთნიკური თუ რელიგიური წარმომავლობისა (ინდოეთში დაახლოებით ორი ათასი ეთნიკური ჯგუფი ცხოვრობს, რომლებიც ლინგვისტურად ოთხ ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ ენობრივ ოჯახსა  და ათამდე სხვადასხვა რელიგიურ ჯგუფს შეადგენენ). განდის მოსწავლე და თანამოაზრე, ინდოეთის კონგრესის წევრი და გუჯარათის შტატის წარმომადგენელი პარლამენტში, კაკა კალელკარი (Kaka Kalelkar), ასე აღწერს განდისა და თაგორის შეხვედრას:

„ყველა მასწავლებელი, ჩემი ჩათვლით, მოუთმენლად ველოდით „ბაჰარატ-მატას“ (სანსკრ. „დედა ინდოეთის“) ამ ორი დიდი შვილის შეხვედრას. ყველას გვაინტერესებდა, როგორ მოიქცეოდნენ ისინი მათი პირველი შეხვედრისას. ბაპუსთან“ (განდის კიდევ ერთი მეტსახელი „ბაპუ“ – ნიშნავს „მამას“) ერთად, ხატვისათვის განკუთვნილ ოთახში შევედით. „რავიბაბუ“ (თაგორის მეტსახელი) წამოდგა სავარძლიდან. თაგორი, ტანმაღალი, მოხდენილი სხეულით, ვერცხლისფერი თმებითა და გრძელი თეთრი წვერით, შთამბეჭდავი ჩოღათი (ჩოღა, გრძელი ინდური სამოსი)… გარეგნობით, სრულიად დაუვიწყარ სურათს ქმნიდა. იქვე მდგარი განდი-ჯი („ჯი“, პატივისცემის გამოსახატავი ბოლოსართი ინდურად), ფაქტობრივად კომიკურ კონტრასტს ქმნიდა თავისი ღარიბული დჰოტით („დჰოტი“, ქსოვილი, რომელსაც წვივებსა და თეძოებზე იხვევენ), კურტათი („კურტა“ – ინდური პიჟამა) და ქაშმირული ქუდით (ცხვრის მატყლისგან მოქსოვილი ქუდი, ავღანურის მსგავსი, ლ.ა.). გეგონებოდათ რომ ლომის წინ, თაგუნა ატუზულიყო. ვიცოდით, რომ ორივე მამაკაცი ერთმანეთისადმი დიდი პატივისცემით იყვნენ განმსჭვალულნი. რავიბაბუმ (თაგორმა) ხელით მიიწვია განდი, სავარძელზე მის გვერდით დასაჯდომად. მაგრამ რადგან ოთახში იატაკზე ხალიჩა ეგო, განდიმ ხალიჩაზე დაჯდომა არჩია და რავიბაბუც მის გვედით ჩამოჯდა“.

ბჰარატის ეს ორი დიადი ლიდერი, მას შემდეგ მრავალჯერ შეხვდნენ ერთმანეთს. მათი შეხვედრები ყოველთვის საზოგადოებრივი მოვლენად იქცეოდა, რადგან დიდი მწერალი და ქვეყნის სულიერი მასწავლებელი შეხვედრებისას განიხილავდნენ და კამათობდნენ ინდოეთისთვის ყველაზე საჭირბოროტო საკითხებზე, რომლებიც ეხებოდა სიმართლეს, სამართალს, თავისუფლებას, დემოკრატიას, სიმამაცეს, განათლებასა და კაცობრიობის მომავალს.

მოჰანდას განდი წარმოადგენდა არა მხოლოდ ინდოეთის კოლონიალიზმისგან განმათავისუფლებელი მოძრაობის თავკაცს, არამედ ამ გიგანტური ქვეყნის ბოლო ასწლეულის უდიდეს სულიერ მასწავლებელსაც. მისი ფილოსოფიის ორი სვეტი, სატია (სიმართლე) და  აჰიმსა (არაძალადობა), განასახიერებდნენ იმ ძალას, რომელიც განდიმ ჩაგვრისა და უსამართლობის წინააღმდეგ გამოიყენა, ბრიტანელთა კოლონიური რეჟიმის დასამარცხებლად.

„მაჰათმა“- დიადი სული – სწორედ იმ ტერმინად და ცნებად იქცა, რომელიც ინდოეთის ხალხებმა უბოძეს მოჰანდას განდის იმ ოპტიმიზმისა და პრინციპებისადმი ერთგულებისათვის, რამაც ინდოეთი თავისუფლებამდე მიიყვანა და მსოფლიოს მრავალ ერს კოლონიალიზმის წინააღმდეგ შეუდრეკელი ბრძოლის მაგალითი უჩვენა.

მოჰანდას განდის აზრები და წარმოდგენები დღესაც აქტუალურია და მისი სიტყვები კვლავ შთააგონებს უსამართლობისა და ჩაგვრის წინააღმდეგ მებრძოლთ. განდის უმთავრესი დამსახურება გახლავთ მისი ღრმა რწმენა ადამიანის კაცთმოყვარეობაში, ადამიანთა შორის სიყვარულსა და ადამიანის სულის სიდიადეში:

„ბედნიერება მაშინ მოდის, როდესაც რასაც ფიქრობ, რასაც ამბობ და რასაც აკეთებ, ერთმანეთთან ჰარმონიაში მოდიან“;

„ვერასდროს გავძლიერდებით, თუ ჩვენს ფიქრებში, სიტყვებსა და საქმეებში სრულიად არაძალადობრივნი ვიქნებით. მაგრამ ჩვენ უნდა შევინარჩუნოთ არაძალადობა, როგორც ჩვენი მიზანი და წინ წავიწიოთ მის მისაღწევად“;

„შეცვალე შენი თავი – ეს მხოლოდ შენ ხელგეწიფება“;

„თუ ძალას თავშეკავებასა და ზრდილობას დავუმატებთ, თქვენი ძალა უძლეველი გახდება“;

„სუსტნი არასდროს ჰპატიობენ. პატიება ძლიერთა თვისებაა“;

„იუმორის გრძნობის გარეშე, თავს ალბათ დიდი ხნის წინ მოვიკლავდი“;

„არაგონივრულია, ძალიან დარწმუნებული იყო საკუთარ გონიერებაში. უფრო ჯანმრთელი მიდგომა იქნება, გვახსოვდეს, რომ უძლიერესი შეიძლება დასუსტდეს, ხოლო უჭკვიანესს – შეეშალოს“;

„შენი წარმოდგენები შენს ფიქრებად იქცევა,

შენი ფიქრები შენს სიტყვებად გარდაიქმნება,

შენი სიტყვები, შენი საქმეები ხდება,

შენი საქმეები, შენს ჩვევებად იქცევა,

შენი ჩვევები, შენი ფასეულობები ხდება, და

შენი ღირებულებები, შენს ბედად გადაიქცევა“.

სტატია მოამზადა ლევან ალფაიძემ