დაიწყო ახალი სასწავლო წელი. მოსამზადებელი ფაციფუცისა და ბიუროკრატიული აურზაურის მიუხედავად, ყველას გვიხარია სკოლაში დაბრუნება, რადგან დიდი ხნის უნახავ ადამიანებთან (კოლეგები, მოსწავლეები, მეგობრები…) შეხვედრის საშუალება გვეძლევა. თუმცა, სასკოლო რუტინისგან თავისუფალი თვეების შემდეგ, სამუშაო პროცესთან შეგუება პატარებს კი არა, უფროსებსაც ძალიან გვიჭირს.

ამ თემაზე არსებული წიგნებიდან, რომელთა წაკითხვასაც საზაფხულო არდადეგებიდან დაბრუნებულ დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ვურჩევ, ერთ-ერთი არის მეგან მაკდონალდსის „ჯუდი მუდი ცუდ გუნებაზეა“ (პირველი წიგნი). ჯუდიც ისევე ვერ ელევა ზაფხულს, როგორც ჩემი მოსწავლეების დიდი ნაწილი. მას თმის დავარცხნაც კი ეზარება, რომ არაფერი ვთქვათ სკოლაში ახალი სიტყვების დაზეპირებასა თუ წებოჭამია თანაკლასელის გვერდით ჯდომაზე. მას არც ახალი ნივთები ახარებს და არც – მამის მომზადებული საუზმე, განსაკუთრებით კი ის ადარდებს, რომ არაფერი აქვს თანაკლასელებისთვის მოსაყოლი, რადგან მისი აზრით, ზაფხულში გამორჩეული არაფერი უკეთებია…

და მაინც, რას ნიშნავს არაფრის კეთება? ნუთუ შეუძლია ადამიანს, მართლა არ გააკეთოს არაფერი თუნდაც ერთი წუთის განმავლობაში? მოდი, ერთად ვიფიქროთ ამაზე.

ადამიანთა დიდი ნაწილი ფიქრობს, რომ დასვენება და არაფრის კეთება ერთი და იგივე რამაა. იმისათვის, რომ გავიაზროთ, რას ნიშნავს „სწორად“ დასვენება, სჯობს, ქვემოთ მოცემულ ლინკს მივყვეთ:

https://www.youtube.com/watch?v=8ZW9EYByNDE

ამ ვიდეოზე დაყრდნობით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ადამიანის გადაღლას (ფიზიკურ თუ გონებრივ გადაწვას) „სწორად დაღლის/დასვენების“ ტექნიკების არცოდნა განაპირობებს. ამას გარდა, დასვენება სულაც არ ნიშნავს არაფრის კეთებას და ამ უნარსაც ისევე სჭირდება გამომუშავება, როგორც სხვა ნებისმიერ უნარს.

როცა არაფერს ვაკეთებთ, სინამდვილეში ბევრი საინტერესო რამ ხდება: ენერგიის აღდგენა/შევსება (როგორც ფიზიკური, ასევე – გონებრივი და ემოციური), ფიქრი/საკუთარ თავში ჩაღრმავება (სწორედ ამ დროს ხდება შეუმჩნეველი პრობლემების დანახვა, იდეების გენერირება და სხვ.), მეხსიერებისა და ემოციების „გავარჯიშება“ (მოგონებებში გადაშვება, ემოციების გამოწვევა, სტრესის მართვა და სხვ.), დღე-ღამის ბიორიტმისა და მოქნილობის სტიმულირება (ზომიერი შეჩერება/რუტინული რიტმიდან ამოვარდნა ხელს უწყობს გონებრივ მრავალფეროვნებას, წარმოსახვისა და შემოქმედებითი უნარების გაუმჯობესებას) და სხვ.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ისმის კითხვა: შეიძლება თუ არა, არაფრის კეთება სასარგებლო საქმიანობად იქცეს?! ფოკუსირებული სუნთქვაც კი საკმარისია იმის მაგალითად, რომ ამ შეკითხვას დადებითი პასუხი გაეცეს. ამას გარდა, არსებობს არაერთი საინტერესო სავარჯიშო, რომელიც რუტინით დაღლილი მოსწავლეების თუ საკუთარი თავის  „გადასატვირთად“ გამოგადგებათ. აი, მაგალითად:

დახუჭეთ თვალები და შეეცადეთ გაიგონოთ 5 ხმა, 4 შეგრძნება, 3 სურნელი და ა.შ. (სენსორული სავარჯიშო)

როცა ეს ვარჯიში პირველად გავაკეთე კლასში, შედეგმა გამაოცა. მოსწავლეებმა არამარტო კლასში არსებული ხმები „დაიჭირეს“, არც სკოლის ეზოს ხმების გარჩევა გასჭირვებიათ და არც არსებული გარემოს შეგრძნებების ენაზე აღწერა. ფანჯრიდან შემოჭრილი ტყის სურნელი კი ინსპირაციის წყაროდ აქციეს… ჩემი აზრით, დამღლელი სასწავლო დღის ყველაზე კრიტიკულ მომენტში ამგვარი პაუზების გაკეთება სასარგებლოცაა და სასიამოვნოც.

ასევე სასარგებლო შესვენებად ითვლება ემოციური გადატვირთვისას მცირე პაუზის აღება. მაგალითად, როცა რაღაცის კეთება არ გამოგდის და ბრაზიც იმატებს, სჯობს, ცოტა ხნით გვერდზე გადადო ის შენი საკეთებელი და გონება „გადართო“. ამ მეთოდს უფროსები ხშირად მივმართავთ, მაგრამ პატარებს დამოუკიდებლად უჭირთ სწორი მომენტის შერჩევა შესასვენებლად, ბრაზის კონტროლი და ა.შ. მათ სჭირდებათ მითითება, თუ როგორ მიუდგნენ წარუმატებლობას სწავლის პროცესში, რას ნიშნავს შეცდომებზე სწავლა, როგორ არ დავნებდეთ განმეორებადი მარცხის შემთხვევაში, როგორ გავიხაროთ პირადი პროგრესით და ა.შ. ასეთ დროს ფრაზა „ცოტა ხნით არაფერი აკეთო“ შეიძლება მოსწავლეს ერთგვარ მაშველ რგოლად მოევლინოს.

ფსიქოლოგები გვირჩევენ, რომ ყოველდღიურ ჩვევად ვაქციოთ თუნდაც 10-15 წუთიანი სეირნობა ყურსასმენებისა და საქმიანი ფიქრების გარეშე. დავაკვირდეთ ნაცნობ გარემოს – სახლებს, ხეებს, ხმებს… მოვუსმინოთ საკუთარ სხეულს, შევიგრძნოთ მისი ბუნებრივი ტემპი, არ ავაჩქაროთ საკუთარი თავი, არ დავუსახოთ კონკრეტული მიზანი (კალორიების დაწვა თუ გადაადგილების აუცილებლობა), უბრალოდ, ვასეირნოთ. კარგი იქნება, თუ აღნიშნულ პრაქტიკას ყოველდღიურობაში დავნერგავთ და ყოველგვარი მუსიკალური ფონისა თუ ნაცნობებთან საუბრის გარეშე, ცოტა ხნით მაინც მოვუსმენთ საკუთარ სხეულსა და გარემოს, რომელშიც ვცხოვრობთ.

21-ე საუკუნე წარმოუდგენელია ე.წ. ელექტრონული ხმაურის გარეშე. საჭმელს, უმეტესად, რომელიმე სატელევიზიო გადაცემის ან ფილმის ყურების პროცესში მივირთმევთ, ჩაისაც კი სმარტფონში სქროლვის თანხლებით ვსვამთ, რაც ხელს გვიშლის საკუთარი ორგანიზმის მოსმენასა (ნაყროვანების განცდა) და თავად სმის პროცესით ტკბობაში. ამიტომ, თქვენთან ერთად საკუთარ თავსაც ვურჩევ, დღეში ერთხელ მაინც დავისხათ ჩაი ან ყავა, დავსხდეთ განმარტოებით/სიჩუმეში და აუჩქარებლად, ნება-ნება დავლიოთ საყვარელი სასმელი, დავაკვირდეთ მის გემოს, არომატს, შეგრძნებებს, რომლებიც მისი სმის პროცესში გვეუფლება… იქნებ ასე მაინც მივაგნოთ პასუხს შეკითხვაზე, რატომ გვიყვარს ეს სასმელი ასე ძალიან, ან იქნებ სულაც არ გვიყვარს და უბრალოდ, „არაფრის კეთების“ პროცესში კარგი კომპანიონია?!

მოსწავლეებს შეგვიძლია შევთავაზოთ რამდენიმე მარტივი სავარჯიშო, რომელიც არაფრის კეთებას სასარგებლო და სასიამოვნო საქმიანობად აქცევს:

ფანჯრიდან დანახული სამყარო

ჩემი საკლასო ოთახის ფანჯრიდან საოცარი ხედი იშლება, ამიტომაც ხშირად ვთხოვ გადაღლილ მოსწავლეებს, გაიხედონ ფანჯრიდან და 1-2 წუთის განმავლობაში უყურონ ცას, ღრუბლებს, ფანჯრის წინ ასვეტილ მთას, მოშრიალე ხეებზე მოხტუნავე ციყვებს… არ ეცადონ ფიქრების გაჩერება-გაკონტროლებას, უბრალოდ მიყვნენ მათ. ზოგ შემთხვევაში ამ შეგრძნებებს ამინდის შესაბამისი მუსიკით ვამძაფრებ, უფროს კლასებში კი ერთგვარ „შეგრძნებების დღიურში“ ჩანაწერებსაც ვაკეთებინებ მოსწავლეებს.

სუნთქვითი ვარჯიში განტვირთვისთვის

ხშირად განტვირთვისთვის საკუთარ სუნთქვაზე დაკვირვებაც საკმარისია. სჯობს, თვალები დახუჭოთ და საკუთარ სუნთქვას ისე დაუგდოთ ყური. ჩაისუნთქეთ, რამდენიმე წამით შეჩერდით, შემდეგ კი ამოისუნთქეთ… 1-2 წუთიც კი საკმარისია ტვინის „განიავებისთვის“. უფროსკლასელებისთვის სუნთქვის მარტივი ვარჯიშების შეთავაზებაც შეიძლება.

აზრებისგან დაცლა

მოსწავლეებს ხშირად ახასიათებთ აზრების მოჭარბება, თუნდაც „არაფრის კეთების“ პროცესში. მე მათ ამ დროს მოკლე ჩანაწერების კეთებას ვურჩევ, რადგან ერთი შეხედვით არასაჭირო იდეა შესაძლოა სხვა დროს გამოგადგეთ, თან მოჭარბებული ფიქრებისგან ტვინსაც განტვირთავენ. ფიქოლოგების თქმით, ამგვარი პატარა პაუზები ამცირებს სტრესს, ზრდის კონცენტრაციას, ააქტიურებს ფანტაზიას და მოაქვს სიმშვიდის შეგრძნება.

სწორად დასვენების  დღიური

მოსწავლეებს შეგვიძლია შევთავაზოთ მარტივი გეგმა, თუ როგორ აქციონ ყოველდღიურ რუტინაში არაფრის კეთება სასარგებლო პროცესად და გააანალიზონ შედეგები. აქვე გაგიზიარებთ დღიურის ერთგვარ ნიმუშს.

დღე N1 – გაიხედე ფანჯრიდან (5 წუთი)

დაჯექი ფანჯარასთან, დააკვირდი გარემოს, მიეცი ფიქრებს უფლება, თავისით მოვიდნენ და წავიდნენ. შეეცადე, შეაჩერო საქმიანი ფიქრები/აზრები.

დღე N2 – დალიე სიჩუმე (5 წუთი)

დაისხი საყვარელი სასმელი. გამორთე ან გადადე ტელეფონი და სხვა ელექტრონული მოწყობილობა, შეეცადე დალიო ჩაი ან სხვა სასმელი მარტომ/სიჩუმეში. დააკვირდი მის სუნს, გემოს და ტემპერატურას, იმ შეგრძნებებს, რასაც ეს სასმელი შენში იწვევს. ისიამოვნე მხოლოდ ერთი რამის კეთებით.

დღე N3 – ისეირნე სეირნობისთვის (5-10 წუთი)

გადი ეზოში ან სახლთან ახლოს მდებარე სკვერში/ქუჩაში. არ ჩართო მუსიკა, სასურველია, არც არავის გაესაუბრო. დააკვირდი საკუთარ ნაბიჯებს, შეიგრძენი სხეულის რიტმი, დააკვირდი ნაცნობ გარემოს, აი ნახავ, რამდენ უცნობ დეტალს აღმოაჩენ.

დღე N4 – დააკვირდი სუნთქვას (2-3 წუთი)

დაჯექი ან დაწექი კომფორტულად და კონცენტრირდი სუნთქვის პროცესზე. ჩაისუნთქე, რამდენიმე წამით შეჩერდი და ამოისუნთქეთ. შეგიძლია ეს სავარჯიშო გააკეთო პირით (ხმამაღალი სუნთქვა), ცხვირით ან შერეულად (ჩავისუნთქავთ პირით და ამოვისუნთავთ ცხვირით ან პირიქით). შეეცადე, არაფერზე იფიქრო და მთლიანად სუნთქვის პროცესზე კონცენტრირდე.

დღე N5 – დაიცალე აზრებისგან (5-7 წუთი)

აიღე ფურცელი და კალამი. ჩაიწერე ყველაფერი, რაც თავში მოგივა (ფიქრები, იდეები, ემოციები…). არ დაალაგო, უბრალოდ გადმოყარე ფურცელზე ყველაფერი, რაც გონებას ტვირთავს. შემდეგ კი ფურცელი გვერდზე გადადე და შეწყვეტილ საქმიანობას მიუბრუნდი. აუცილებლად იგრძნობ, თუ რა ეფექტურად მუშაობს ზედმეტი ფიქრებისგან დაცლილი გონება.

დღე N6 – გაავარჯიშე სენსორული მეხსიერება (3-5 წუთი)

დახუჭე თვალები და შეეცადე, ქუჩიდან შემომავალი ხმები ერთმანეთისგან განაცალკევო და წარმოიდგინო, თუ რომელი ობიექტები გამოსცემენ  ამ ხმებს, ან პირიქით – გაიკეთე ყურის საცობები, გაიხედე ფანჯრიდან და შეეცადე „გაიგონო“, თუ როგორ ხმას გამოსცემს ესა თუ ის ობიექტი. ამგვარადვე შეგიძლია გაიქტიურო  ყნოსვისა და გემოს რეცეპტორები. შეეცადე გამოიცნო, თუ რომელ საჭმელს ამზადებენ მეზობლები, რომელ ტკბილეულს აცხობენ მახლობელ საფუნთუშეში და სხვ. კერძის გამოცნობის შემდეგ, ვფიქრობ, მისი გემოს გახსენება სულაც არ გაგიჭირდება.

დღე N7 – მიეცი შენს თავს სწორად დასვენების უფლება

სასურველია, ეს აქტივობა კვირადღეს ან ისეთ დღეს დაამთხვიო, როცა აუცილებლად გასაკეთებელი საქმე არ გაქვს. პირველ რიგში, გააჩუმე საკუთარ თავში კრიტიკოსი. იძინე იქამდე, სადამდეც გსურს, ნუ გაუბრაზდები საკუთარ თავს „უსაქმურობის“ გამო, ჰკითხე მას, რისი კეთება სურს? იქნებ ემოციური ენერგიის შესავსებად სპექტაკლის ან ფილმის სანახავად წაიყვანო, ან ბუნებას მონატრებული, შემოდგომის ტყეში გაასეირნო…

გირჩევთ, ერთხელ მაინც სცადოთ სწორად დასვენების ამგვარი თუ არა, თქვენეული გეგმის შემუშავება და ნახეთ, იქნებ არაფრის კეთებამ თქვენც მოგიტანოთ სარგებელი.

ეს სტატია მოგვითხრობს ალისას, ექვსი წლის გოგოს ისტორიას, რომელიც წითელათი დაავადდა. ტექსტი მიზნად ისახავს, მოსწავლეებს დაანახოს, რომ წითელა გაცილებით უფრო საშიშია, ვიდრე უბრალო გამონაყარი ან სიცხე. ის ხსნის სამეცნიერო კონცეფციას, რომელსაც „იმუნური ამნეზია“ ეწოდება და მარტივი ენით აღწერს, თუ როგორ ასუსტებს წითელას ვირუსი იმუნურ სისტემას გრძელვადიან პერსპექტივაში.

მოცემული მასალა შეგიძლიათ გამოიყენოთ, როგორც იმუნური სისტემის მუშაობის, ასევე ვაქცინაციის მნიშვნელობის განხილვისას. კითხვები შექმნილია იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა გააანალიზონ ტექსტი, ამოიცნონ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები და გაიაზრონ, თუ რატომ არის ვაქცინაცია არა მხოლოდ ინდივიდუალური, არამედ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის უმნიშვნელოვანესი. ეს ისტორია ემოციურად დატვირთულია, რაც თემას უფრო ახლოს მოუტანს მათ და გაუადვილებს ინფორმაციის დამახსოვრებას.

მოცემული სტატია ეფუძნება დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) და Our World in Data-ს მონაცემებსა და პუბლიკაციებს, რომლებიც ეხება წითელას და მისი ვაქცინაციის მნიშვნელობას.

საკითხავი მასალა

,,ალისა ექვსი წლის, სიცოცხლით სავსე, ენერგიული გოგო იყო, რომელსაც უყვარდა ხეებზე სიარული, დასდევდა პეპლებს, ოთახის კედლებზე ხატავდა ცისარტყელებს. ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები არ ჰქონია, არასდროს გაუცდენია სკოლა. მის მშობლებს   გაციება და სურდო ძალიან მსუბუქ მდგომარეობად მიაჩნდათ.

თუმცა, ერთ ზაფხულს ალისას დაეწყო მაღალი სიცხეები, გახშირებული ხველა, თვალები დაუწითლდა, დაღლილობის შეგრძნება არ შორდებოდა. კანზე წითელი გამონაყარი გაუჩნდა და სახიდან მთელ სხეულზე გადავიდა. ექიმმა ერთი შეხედვით, თქვა: ეს წითელაა.

მშობლები ძალიან ნერვიულობდნენ, რადგან არ გაუკეთეს ვაქცინაციის კალენდრით გათვალისწინებული წითელა-წითურა-ყბაყურის ვაქცინა. მათ ინტერნეტში წაიკითხეს, რომ ბუნებრივი იმუნიტეტი უფრო სასარგებლო იყო ორგანიზმისთვის. ისინი არ ელოდნენ გართულებას, წითელა ხომ იშვიათი დაავადებააო, ფიქრობდნენ.

იმუნური პასუხი

თანდათან სიცხემ იმატა, გამონაყარი მთელ ტანზე გავრცელდა. იმუნური სისტემაც მოქმედებაში მოვიდა. ლეიკოციტები გააქტიურდნენ, დაიწყო ციტოკინების გამომუშავება. ციტოკინებმა კი ვირუსის საწინააღმდეგოდ ანტისხეულების გამომუშავების სიგნალი ჩართეს.  ისინი განგაშის ზარივით მოქმედებდნენ. ციტოკინები ცილებია, რომლებიც ანტისხეულებს ,,მიუთითებენ“ სად წავიდნენ. მაგრამ წითელა არ არის ჩვეულებრივი ვირუსი, განსხვავებული საიდუმლო იარაღი აქვს. ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ წითელას ვირუსი პირდაპირ იმუნურ უჯრედებს უტევს. აინფიცირებს და ანადგურებს T და B ლიმფოციტებს, მეხსიერების უჯრედებს, რომლებსაც ,,დამახსოვრებული“ აქვთ ის პათოგენები, რომელიც ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრილა. უკვე იციან როგორ ებრძოლონ იმ დაავადების გამომწვევებს, რომელიც ალისას უკვე გადატანილი ჰქონდა. მის იმუნურ უჯრედებს დამახსოვრებული ჰქონდათ გაციების, გრიპის, სტრეპტოკოკული ინფექციის გამომწვევები, თუმცა ყველაფერი თანდათან მეხსიერებიდან იშლებოდა. ასეთ მდგომარეობას ექიმები და მეცნიერები იმუნურ ამნეზიას უწოდებენ. წითელას ვირუსი ,,აჭერს“ გადატვირთვის ღილაკს, შლის წლების განმავლობაში დაგროვილ ცოდნას და ასუსტებს იმუნურ სისტემას. კვლევებით დადასტურებულია, რომ წოთელას ვირუსს შეუძლია წაშალოს იმუნური მეხსიერების 20%-დან 70%-მდე. მის აღდგენას კი თვეები და შესაძლოა წლებიც კი დასჭირდეს.

ალისას ჰოსპიტალიზაცია ენცეფალიტის გამო

მაშინ, როცა გამონაყარი შემცირდა და ტემპერატურამაც კლება დაიწყო, ალისას მშობლებმა საგანგაშო სიმპტომები შენიშნეს. გოგო ვეღარ დადიოდა, ფეხები ეკვეთებოდა, მეტყველებაც უჭირდა, თვალების მოძრაობას ვეღარ აკონტროლებდა. სასწრაფოდ სავადმყოფოში გადაიყვანეს. ექიმებმა უსწრაფესად დასვეს დიაგნოზი. ალისას წითელასთან ასოცირებული ენცეფალიტი განუვითარდა. წითელას ვირუსმა ტვინის ანთება გამოიწვია. ყოველ 1000 დაავადებულზე ეს მხოლოდ ერთ პაციენტს უვითარდება. ენცეფალიტს შეუძლია გამოიწვიოს გულყრა, ტვინის დაზიანება და სიკვდილიც კი. ალისამ რამდენიმე დღე გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში გაატარა. ტვინის შეშუპების შესამცირებლად გადასხმებს უკეთებდნენ. 24 საათი მუდმივი კონტროლის ქვეშ გაატარა. მშობლებს აღარ ეგონათ რომ ბოლომდე გამოჯანმრთელდებოდა.

გრძელვადიანი ეფექტი

ალისა გადარჩა, თუმცა დაავადებამ კვალი დატოვა როგორც ფიზიკურ, ასევე ემოციურ მდგომარეობაზე. გოგოს რამდენიმე კვირა სიტყვების დამახსოვრებისა და ყურადღების კონცენტრირების პრობლემა ჰქონდა. ექიმებმა გააფრთხილეს, რომ ნერვოლოგიური პრობლემები შეიძლება კვირებისა და თვეების განმავლობაში დარჩენილიყო, ან დროთა განმავლობაში თავიდან გამოვლენილიყო.

ალისას დაქვეითებული იმუნიტეტის ფონზე სტრეპტოკოკული ინფექცია, ანგინა ორჯერ დაემართა, ასევე გაურთულდა ყურის ინფექცია, რასაც დროებით სმენის დაქვეითება მოჰყვა. ორგანიზმი იმ დაავადებების გამომწვევებსაც ვეღარ უმკლავდებოდა, რომლების დამარცხებასაც წითელამდე ძალიან მარტივად ახერხებდა. ალისა შეწუხდა გამუდმებით ექიმებთან სიარულით. სკოლაც ხშირად უცდებოდა და სწავლასაც ჩამორჩა. სრული ორი წელი დასჭირდა იმუნური სისტემის საბოლოოდ განახლებას.

პრევენცია და ვაქცინაცია

ალისას ამბავი შესაძლება სრულიად სხვანაირად განვითარებულიყო, აცრილი რომ ყოფილიყო. ვაქცინა სამკომპონენტიანია, ის იმუნიტეტს აყალიბებს წითელას, წითურასა და ყბაყურას გამომწვევების წინააღმდეგ. ვაქცინა გამოცდილია და 95%-ით ეფექტური. რაც მთავარია ის თავიდან გვაცილებს როგორც წითელას მწვავე სიმპტომებს, ასევე მის იმუნური სისტემის ხანგრძლივ დაზიანებას.

წითელა ძალიან გადამდებია. ინფიცირებულ ადამიანს შეუძლია სხვები დააინფიციროს სიმპტომების გამოვლენამდე ოთხი დღით ადრე და ასევე ოთხი დღის შემდეგ. ვრცელდება ჰაერწვეთოვანი გზით. ჰაერსა და ზედაპირებზე რამდენიმე საათის განმავლობაში რჩება.

რადგან დაავადება ასე სწრაფად ვრცელდება, ვაქცინაციის მაჩვენებლის მცირე ვარდნასაც კი ეპიდემიის გამოწვევა შეუძლია. რაც საფრთხეს შეუქმნის ჩვილებს, მოხუცებს და ქრონიკული დაავადებების მქონე ადამიანებს.

ალისა აცრილი რომ ყოფილიყო, არც ასე მწვავედ გამოუვლინდებოდა სიმპტომები და არც იმუნური ანამნეზი ჩამოუყალიბდებოდა. ამის შემდეგ ალისას მშობლები ყველგან ვაქცინის მნიშვნელობაზე საუბრობდნენ. ცდილობდნენ ადამიანები დაერწმუნებინათ, აეცრათ შვილები რომ მათ მსგავს სიტუაციაში არ აღმოჩენილიყვნენ. მიაჩნდათ, რომ მათ ისტორიას სხვა ბავშვების გადარჩენა შეეძლო.

ალისას ამბიდან შეიძლება დავასკვნათ: ,,ერთ ჩხვლეტას ჩვენი გადარჩენა შეუძლია“.

კითხვები:

1. ჩამოთვალე ალისას პირველი სიმპტომები;
2. რამ გამოიწვია მშობლების განსაკუთრებული შეშფოთება?
3. როგორ პასუხობს იმუნური სისტემა წითელას ვირუსს?
4. რა როლს ასრულებენ ორგანიზმში T და B ლიმფოციტები? მეხსიერების უჯრედები?
5. რას ნიშნავს იმუნური ამნეზია?
6. რატომ არის წითელა გაცილებით საშიში, ვიდრე ზედაპირულად ჩანს?
7. ალისას რომელი სიმპტომები მიანიშნედა მდგომარეობის სირთულეზე?
8. რა არის ენცეფალიტი?
9. რა შეიძლება გამოიწვიოს წითელას ვირუსმა?
10. რა კავშირია წითელას ვირუსსა და ალისას გახშირებულ ინფექციებს შორის?
11. რომელი დაავადებების წინააღმდეგ მოქმედებს ზემოთ ნახსენები სამკომპონენტიანი ვაქცინა? რამდენად ეფექტურია ის?
12. გარდა წითელას განვითარების პრევენციისა, რა მნიშვნელობა აქვს წითელას საწინააღმდეგო ვაქცინაციას?
13. რატომ საუბრობდნენ ალისას მშობლები ვაქცინის მნიშვნელობაზე?

ქვემოთ მოცემული დიაგრამის მიხედვით უპასუხე კითხვებს:

ა) რას უდრის სიკვდილიანობის მაჩვენებელი 1919 წელს?

ბ) რამ გამოიწვია სიკვდილიანობის შემცირება, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ არ იყო ვაქცინა ხელმისაწვდომი?

გ) რომელ წელს გახდა ვაქცინა ხელმისაწვდომი?

დ) რა გავლენას ახდენს კვება დაავადების განვითარებაზე?

დავალება

• აღწერე დაავადების საწყისი სიმპტომები და მათი განვითარება;
• ახსენი როგორ პასუხობს იმუნური სისტემა დაავადების გამომწვევს;
• განმარტე ,,იმუნური ამნეზია“ და იმსჯელე, რა გავლენას ახდენს ის ადამიანის ჯანმრთელობაზე;
• შეაფასე ვაქვინის მნიშვნელობა დაავადების პრევენციისა და გართულებების კუთხით;
• დაფიქრდი, რას გვასწავლის ალისას ისტორია საზოგადოებრივი ჯამრთელობის მიმართულებით.

დავალების შეფასების რუბრიკა – რუბრიკა ძალიან ზოგადია, კლასის საჭიროებების შესაბამისად შეიძლება მოდიფიცირება.

წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/06/28/case-study-measles-immunity-and-vaccines/

თანამედროვე მოსწავლეებისთვის სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს ინტერდისციპლინური მიდგომები, რომლებიც მათ ეხმარება სხვადასხვა საგნის ცოდნის ერთმანეთთან დაკავშირებაში. მოცემული რესურსი წარმოადგენს სწორედ ასეთ შესაძლებლობას, ბიოლოგიისა და კრიმინალისტიკის სინთეზის საფუძველზე.

წინამდებარე საგანმანათლებლო მასალა, რომელიც სტატიას „კადავერის ძაღლები: სასამართლო ექსპერტიზის დაუფასებელი გმირები“ ეფუძნება, მიზნად ისახავს, მოსწავლეებს გაუღრმაოს ცოდნა ცოცხალი ორგანიზმების ანატომიური და ფიზიოლოგიური თავისებურებების შესახებ. ამავდროულად, იგი აძლევს საშუალებას, ეს ცოდნა რეალურ, პრაქტიკულ კონტექსტში განიხილონ, გაიაზრონ და იმსჯელონ მასთან დაკავშირებულ ეთიკურ და მორალურ საკითხებზე.

რესურსი მოიცავს ტექსტს, ანალიზურ კითხვებს და ინოვაციურ აქტივობებს, როგორიცაა:

• კრიტიკული აზროვნების სადისკუსიო სესია,
• შემოქმედებითი პროექტი,
• დებატები ეთიკურ საკითხებზე,
• როლური თამაშები.

ეს მეთოდები ხელს უწყობს არა მხოლოდ საგნობრივი ცოდნის ათვისებას, არამედ მოსწავლეებში კვლევის, ანალიზისა და არგუმენტირებული მსჯელობის უნარების განვითარებას.

ვიმედოვნებთ, ეს მასალა დაგეხმარებათ, თქვენი გაკვეთილები გახადოთ უფრო საინტერესო და მოსწავლეებისთვის დამაკავშირებელი ხიდი ააგოთ თეორიასა და პრაქტიკას შორის.

კადავერის ძაღლები: სასამართლო ექსპერტიზის დაუფასებელი გმირები

სასამართლო ექსპერტიზის კომპლექსურსა და ძალიან ფაქიზ სამყაროში მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ლეშის (გვამის) მაძიებელი ძაღლი, რომელსაც ასევე ,,კადავერის ძაღლს“ უწოდებენ. ,,კადავერ“ – მომდინარეობს ნივთიერება კადავერინის სახელწოდებიდან, თუმცა ქართულ ლიტერატურაში აღნიშნული ტერმინი დამკვიდრებული არ არის. გვამის მაძიებელი ძაღლები დიდ დახმარებას უწევენ კრიმინალისტებს და ადამიანებს, რომლებმაც ახლობლები დაკარგეს.

 რას ნიშნავს კადავერის ძაღლი? კადავერ ძაღლები, ანუ ადამიანის გვამის აღმომჩენი ძაღლები სპეციალურად გაწვთლინები არიან, მათ უნდა ამოიცნონ ლეშის სუნი. ისინი განსხვავდებიან მაშველი ძაღლებისგან, რომლებიც ტალახში, ან სხვა მასაში ჩაფლულ, ტყეში დაკარგულ ცოცხალ ადამიანებს პოულობენ.

გარდაცვლილი ადამიანის სუნს განაპირობებს ორი ნივთიერება: პუტრესცინი და კადავერინი. ე.წ. კადავერ ძაღლები სწორედ ამ ნივთიერების სუნზე არიან დაგეშილი.

ძაღლების გამძაფრებული ყნოსვა მნიშვნელოვანია წყალში დამხრჩვალი, მიწაში ჩაფლული ან სხვა გარემოში არსებული გვამის საპოვნელად. ისინი ასევე კარგად არჩევენ ადამიანის ლეშის სუნს ცხოველის ლეშის სუნისგან. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია კრიმინალისტიკაში.

 მომზადება უნიკალური დავალებისთვის

კადავერ ძაღლების მომზადება მათი შერჩევით იწყება, მას უნდა ჰქონდეს კარგად განვითარებული ნადირობის ინსტიქტი და ყნოსვის შეგრძნება. გვამის მაძიებელი ძაღლები ძირითადად შეირჩევა გერმანულ ნაგაზს, ლაბრადორ რეტრივერსა და ბელგიურ მალენოიზს შორის. თუმცა შეიძლება ნებისმიერი ჯიშის ძაღლმა შეასრულოს იგივე მოვალეობა, თუ მას აქვს შესაბამისი ტემპერამენტი და ფიზიკური გამძლეობა.

წვრთნის პროცესში ძაღლს აჩვევენ მკვდარი ადამიანის სუნს, ამ მიზნით გამოიყენება ან სინთეზური ლეშის სუნი, ან ადამიანის გვამი, რომელიც მეცნიერული მიზნებისთვის კანონით შეიძლება იქნას გამოყენებული. დავალების წარმატებით შესრულებისას ძაღლს აჯილდოვებენ, რათა მომდევნო საქმე უფრო კარგად შეასრულოს.

პრაქტიკაში გამოყენება –  კადავერ ძაღლები ეხმარებიან სამართალდამცავ ორგანოებს, სამძებრო-სამაშველო და კატასტროფებზე მორეაგირე სამსახურებს. მათი შესაძლებლობები საოცარია, მნიშვნელობა კი შეუფასებელი.

• მკვლელობის აღმოჩენა – სხეული მდებარეობს დაუსახლებელ, მივარდნილ ადგილას;
• ბუნებრივი კატასტროფების დროს დაღუპულების აღმოჩენა – მიწისძვრის, ცუნამის ან სხვა სტიქიური მოვლენის დროს გვამების მდებარეობის განსაზღვრა;
• ძველი, გაუხსნელი საქმეებისთვის: ისეთი გვამის აღმოჩენა, რომლის გარდაცვალებიდან მრავალი წელია უკვე გასული, ან ადამიანი დაკარგულად ითვლებოდა.
• მასობრივი მსხვერპლის პოვნა: გვამების აღმოჩენა თვითმფრინავის ჩამოვარდნის ან ტერაქტის ადგილას.

მაგალითად, 2017 წელს პენსილვანიის შტატის ბაქსის ოლქში ოთხი მამაკაცის გაუჩინარების საქმეში უნიშვნელოვანესი როლი კადავერ ძაღლებმა შეასრულეს. ძაღლებმა ჯერ აღმოაჩინეს ფერმაში ჩამარხული 19 წლის ახალგაზრდის გვამი, შემდეგ მიაგნეს დარჩენილი სამი ახალგაზრდის სამარხს, ბოლოს კი ეჭვმიტანილი დააკავეს.

ბიოლოგია კრიმინალისტიკის განვითარებისთვის

კადავერ-ძაღლების მიერ ლეშის აღმოჩენის უნარი ყნოსვის სისტემითაა განპირობებული. ის გაცილებით მგრძნობიარეა ვიდრე ადამიანისა. ძაღლებს ცხვირში 300 მილიონამდე ყნოსვის რეცეპტორი აქვთ, ადამიანს კი ხუთი მილიონი. ამიტომ ისინი ადამიანის ორგანიზმის გახრწნისას გამოყოფილი ნივთიერებების სუნსაც კი აღმოაჩენენ. სამეცნიერო კვლევებმა დაადასტურა, რომ ძაღლს შეუძლია მიწის ღრმა ფენებში ჩამარხული, მდინარის ფსკერზე არსებული და უფრო რთულ ადგილებში არსებული ლეში მოიძიონ.

ქვემოთ ჩამოთვლილია ის აქტივობები, რომლებიც მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს, ასევე გაუკეთოს მოდიფიცირება საკუთარი საჭიროების შესაბამისად.

სავარაუდო შეკითხვები

1. რა განსხვავებაა კადავერ ძაღლსა და მაშველ ძაღლს შორის?
2. რომელი ქიმიური ნივთიერებები გამოთავისუფლდება ადამიანის სხეულის გახრწნისას?
3. რა მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ ძაღლს გვამისა და ცოცხალი ადამიანის გარჩევა შეეძლოს ყნოსვის საშუალებით?
4. რომელი ჯიშის ძაღლები გამოიყენება გვამის ან ცოცხალი ადამიანის საპოვნელად?
5. როგორ წვრთნიან ძაღლს?
6. როგორ იყენებენ კადავერ ძაღლებს ბუნებრივი კატასტროფების დროს?
7. როდის ითვლება გამოძიება დასრულებულად?
8. რას ნიშნავს ,,მასობრივი მსხვერპლი“?
9. სად აღმოაჩინეს 19 წლის ახალგაზრდის გვამი?
10. ე.წ. კადავერ ძაღლის რომელი ანატომიური სისტემა გამოიყენება მის მიერ გვამის აღმოსაჩენად?
11. ყნოსვის რამდენი რეცეპტორი აქვს ძაღლს?
12. ჩამოაყალიბე სტატიის მთავარი აზრი.
13. შეადარე სურათზე გამოსახული ორგანიზმების ყნოსვის ეპითელიუმი. რა ძირითად განსხვავებას ხედავ მათ შორის?
14. ძაღლების ამ მიზნით გამოყენებისას რა ეთიკური საკითხები უნდა იყოს გათვალისწინებული?

* ეთიკური  ნიშნავს იფიქრო რა სწორია და რა არა.

წყარო:https://www.researchgate.net/figure/Schematic-structure-of-the-olfactory-system-in-dogs-and-humans_fig2_354018031

წყარო:  https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2004/7441-the-nobel-prize-in-physiology-or-medicine-2004-2004-6/

დისკუსია კრიმინალისტიკაზე

აქტივობა – სთხოვეთ მოსწავლეებს წარმოიდგინონ რომ კრიმინალისტები არიან. დაუსვით კითხვები:

• რა პრობლემებს ვხვდებით დაკარგული ადამიანის ძებნისას?
• როგორ დაგეხმარებათ ,,კადავერ ძაღლი“?
• რა უპირატესობა აქვს მის დახმარებას სხვა მეთოდებთან შედარებით?

შემოქმედებითი პროექტი – ,,ძაღლის ყნოსვის სისტემა:

აქტივობა: დაყავით მოსწავლეები ჯგუფებად და სთხოვეთ შექმნან პრეზენტაცია ან პოსტერი, რომელიც ასახავს ძაღლის ყნოსვივ სისტემის აგებულებას. ყველა ჯგუფმა უნდა ახსნას რატომ არის ძაღლის ყნოსვა ასე გამძაფრებული და როგორ ეხმარება ის სამძებრო სამუშაოებში.

სადისკუსიო კლუბი – ,,ეთიკური საკითხები“

აქტივობა: მოაწყვეთ დებატები, სადაც განიხილავთ ძაღლების სამძებრო სამუშაოებში გამოყენების ეთიკურ მხარე.

• დაყავით მოსწავლეები ორ ჯგუფად: ერთი ჯგუფი იმსჯელებს ძაღლის უფლებებსა და კეთილდღეობაზე, მეორე კი კრიმინალისტიკაში მათი გამოყენების აუცილებლობაზე.
• დებატების დასრულებისას შეაჯამეთ განხილული საკითხები და გამოიტენეთ საერთო დასკვნა.

აქტივობა – ვიდეოს ჩვენება- მოძებნეთ მოკლე დოკუმენტური ვიდეოები ან ნაწყვეტები ფილმებიდან, სადაც ნაჩვენები იქნება სამძებრო ძაღლების წვრთნის და მუშაობის კადრები. ვიზუალური მასალა დაეხმარება მოსწავლეებს უკეთ გაიაზრომ როგორ გამოიყენება ძაღლები რეალურ სიტუაციაში (ვიდეო).

როლური თამაში – ძებნის ოპერაცია

• დაყავით მოსწავლეები ჯგუფებად და სთხოვეთ შეიმუშაონ ძებნის ოპერაციის გეგმა;
• თითოეულმა ჯგუფმა უნდა განსაზღვროს როგორ მოამზადოს კადავერ ძაღლი კონკრეტული დავალებისთვის;
• რა სახის აღჭურვილობა და დასვენების რეჟიმი დასჭირდებათ მათ;
• როგორ გაუმკლავდნენ ძაღლები რთულ პირობებს, წვიმიან ამინდებსა და გრძელ მანძილზე სირბილს;

შეხვედრა სპეციალისტთან –  თუ შესაძლებელია დაუკავშირდით ადგილობრივ სამართალდამცავ ან სამძებრო-სამაშველო სამსახურს და სთხოვეთ გესტუმროთ ძაღლის მწვრთნელი ან კინოლოგი. ისინი უპასუხებენ მოსწავლეებისთვის საინტერესო შეკითხვებს.

წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/02/01/cadaver-dogs-unsung-heroes-in-forensics/

ენის შესწავლისას ხშირად ისეთ ფრაზებს აღმოვაჩენთ, რომელიც ძალიან შორს გაგვახედებს და თუ კი ჩვყვებით, ჩავუღრმავდებით საინტერესო ისტორიებამდე მიგვიყვანს ხოლმე. ფრაზების შინაარისის ძიება, იდიომების სათავეებთან მოგზაურობა განსაკუთრებით საინტერესო მოზარდებისთვისაა, რადგან ძალიან სახალისო იქნება მათთვის, როდესაც აღმოაჩენენ რომ ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი სიტყვათა შეთანხმება თავის თავში ამბავს მალავს, და ეს ამბავი ისეთივე ძველია, როგორც კაცობრიობა და ზღაპრები.

როდესაც ხელოვანი ადამიანი უკანასკნელად გამოამჟღავნებს საკუთარ ტალანტს, ნიჭიერებას, ამბობენ რომ მან გედის სიმღერა იმღერა, თუმცა გამონათქვამმა უფრო ზოგადი ხასიათი შეიძინა და აღნიშნავს უკანასკნელ ქმედებებს – სპორტში, პოლიტიკაში, ხელოვნებაში… გედის სიმღერის შემდეგ ადამიანები სამუდამოდ ემშვიდობებიან  საყვარელ საქმიანობას, ან შესაძლოა ცხოვრებასაც.

გამონათქვამი მომდინარეობს, უძველესი დროის თქმულებიდან, რომლის მიხედვითაც, გედები მხოლოდ ერთხელ მღერიან, ისიც სიკვდილის წინ. ზოგადად გედს, სხვა ფრინველებისგან განსხვავებით, მეტად უცნაური  და უსიამოვნო ხმა აქვს, თუმცა ყოფილა გედის განსაკუთრებული ჯიში, რომელიც სიკვდილის წინ საოცრად სევდიანად, ნაღვლიანად ტირის, მღერის, მისი ხმა ათასი ზანზალაკის წკრიალს მოგაგონებთ და ათასნაირ გრძნობასაც აგიშლით.

ეზოპე, უძველესი ეპოქის ბერძენი მეიგავე, ერთ-ერთ იგავში, გედის სიმღერის შესახებ საინტერესო ამბავს ყვება. გედებიო ცხოვრებაში, მხოლოდ ერთხელ მღერიანო, როდესაც ისინი გრძნობენ საკუთარი სიკვდილის მოახლოვებას. ძველად ერთ კაცს, რომელსაც გაგონილი ჰქონია გედის სიმღერა, ბაზრობაზე, დაუნახავს როგორ ყიდიდნენ გედს, უყიდია და სახლში მასთან ერთად დაბრუნებულა. რამდენიმე დღის შემდეგ, ვახშმად მეგობრები ესტუმრნენ, კაცმა მათ, გედი აჩვენა და აიძულებდა, მეგობრების გასართობად ემღერა. მაგრამ გედი დუმდა.

გავიდა ხანი, გედმა იგრძნო, რომ მალე მისი დასასრული დადგებოდა. დაიწყო საოცრად სევდიანი და ტკბილი სიმღერის მღერა. ეს რომ კაცს გაუგონია, გაბრაზებულს უთქვია: როგორი სულელი ვყოფილვარ, მის სიმღერას რომ ველოდი, ამის ნაცვლად მე ის უნდა დამეხრჩო, იქნებ ასე მაინც გამეგონა მისი ტკბილი ხმაო.

ამ ულამაზესი არსების ცხოვრების, ეს ტრაგიკული და ნაღვლიანი მომენტი, ჩვენ, ადამიანის ცხოვრებაში  ყველაფერ უკანასკნელის აღმნიშვნელად დამკვიდრებულა.

ამ სევდიანი ტექსტის წაკითხვისა და დამუშავების შემდეგ, ჩვენ მოსწავლეებს შეგვიძლია შევთავაზოთ საინტერესო აქტივობები, რაც ძალიან დაეხმარებათ შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვიტარებაში.

ლექსიკონი

ტალანტი – განსაკუთრებული ნიჭი

იგავი – მცირე ფორმის თხრობითი ნაწარმოები, სადაც ჭკუის სასწავლებელი ამბებია მოყვანილი და ადამიანების სწავლებას, აღზრდას ისახავს მიზნად.

აქტივობა 1:

რა ტალანტს ისურვებდი რომ გქონდეს? ჩამოწერე და მიუხატე ილუსტრაციები.

აქტივობა 2:

წარმოიდგინე და დახატე იგავის ის მომენტი, როდესაც გედი ამღერდა.

 აქტივობა 3:

მივუბრუნდეთ ტექსტს

ვინ იყო ეზოპე?

რატომ იყიდა კაცმა გედი?

რატომ არ იმღერა გედმა კაცის მეგობრების გასაგონად?

რამ აამღერა ბოლოს გედი?

რატომ გაბრაზდა კაცი?

აქტივობა 4:

დაფიქრდი, ხომ არ გახსენდება რომელიმე მხატვარი, მწერალი, მოცეკვავ, მომღერალი, მოქანდაკე და სხვა შემოქმედი ადამიანი, რომლის უკანასკნელ ნამუშევარსაც „გედის სიმღერას“ უწოდებდი? თუ კი, ჩაწერე და განმარტე რატომ ფიქრობ ასე.

 აქტივობა 5:

მოიფიქრე ზღაპარი, რომლის სახელიც იქნება:  „გედის სიმღერა“. გაითვალისწინე, ზღაპრის ჟანრის თავისებურებები. დაიწყე: იყო და არა იყო რა… ან ერთხელ…. ან დიდი ხნის წინ… შენს ზღაპარს ბედნიერი დასასრული მოუფიქრე. როდესაც დაასრულებ ილუსტრაციით გააფორმე.

აქტივობა 6:

დაკვირვებით წაიკითხე ამონარიდი და მონიშნული სიტყვები ჩაანაცვლე სხვა სიტყვებით, რომლებსაც იგივე შინაარსი ექნებათ, რაც მონიშნულ სიტყვებს.

თუმცა ყოფილა გედის განსაკუთრებული ჯიში, რომელიც სიკვდილის წინ საოცრად სევდიანად, ნაღვლიანად ტირის, მღერის, მისი ხმა ათასი ზანზალაკის წკრიალს მოგაგონებთ და ათასნაირ გრძნობასაც აგიშლით.

„გიხაროდენ, საყდარო წმიდაო,

სუეტო ნათელო და კუართო საღმრთოო“

ნიკოლოზ გულაბერისძე, საქართველოს პატრიარქი იყო 1149-1178 და 1184 წლებში, გიორგი მესამეს მეფობის დროს, თამარ მეფემ ის იერუსალმიდან მოიწვია საქართველოს ეკლესიის ჩასაბარებლად. პატრიარქს საოცარი თხზულება შეუქმნია: “საკითხავი სუეტისა ცხოველისაჲ, კუართისა საუფლოჲსა და კათოლიკე ეკლესიისა”. მასში აღწერილია საუფლო კვართისა და წმინდა ნინოს მიერ ქართველთა გაქრისტიანების ამბავი, აგრეთვე სვეტიცხოვლის ძველი და ახალი სასწაულთმოქმედება, რომელსაც ბოლოში დართული აქვს შესხმა “გიხაროდენ”.

ამ წერილში ვეცდები, ათასი წლის წინანდელი პატრიარქის რწმენისა და ღმერთის შესახებ მოვყვე, სასწაულებზე და ხილვებზე, რომ ქართველებს გვაქვს რაღაც არაამქვეყნიური ფესვები, ზეცაში მოლივლივე, ნათლით შემოსილი, სვეტად ჩამოსვეტებული მცხეთაში.  ვფიქრობ, ქართულის მასწავლებლებს დააინტერესებთ ეს წერილი, განსაკუთრებით მათ ვინც ჰაგიოგრაფიას ასწავლის, ამ ჟანრის უკეთ გაგებისთვის და ბავშვებამდე მიტანისთვის, მნიშვნელოვანია გულაბერისძის თხზულების გააზრებაც, რადგან რაღაცნაირად გარდამტეხი, ეპოქალური ტექსტია, მას მერე ხომ დიდი აყვავების პერიოდი მოყვება, როგორც მწერლობაში ისე ზოგადად ქვეყნის ცხოვრებაში. იქნებ, დღესაც იმ დაკარგული ღმერთების პოვნა გვჭირდება ქართველებს, ათი საუკუნის წინ ასეთი ცოცხალი და ხელშესახები რომ იყო?  არ ვიცი, თუმცა იმაში კი ვარ დარწმუნებული რომ, ძველი პატრიარქის გალობა, მისი ძალიან გულწრფელი ხოტბის შესხმა, დღესაც გვაძლიერებს და გვაძლევს სასიცოცხლო ენერგიას, ოდესღაც გაცოცხლებული სიტყვები ხომ არასდროს კვდებიან, სიტყვებს კი საკუთარი ენერგეტიკა აქვთ, განსაკუთრებით კი რწმენით წარმოთქმულებს და განსაკუთრებით უფლისთვის მიძღვნილებს, ნიკოლოზის სიტყვები კი ასეთია – მაგიურები და ანკარები, უფლისები და გაცისკროვნებულები.

~გულაბერისძის საკითხავი და საგალობელი სვეტი-ცხოველს ეძღვნება, უფრო სწორად ავტორის შთაგონების წყარო სუეტი ცხოველი გამხდარა, საკითხავსა და საგალობელში არსებული სხვა თემები კი სვეტი ცხოველის უკეთ წარმოჩენას ემსახურება.

ნიკოლოზ გულაბერისძე ნაწარმოების, „საკითხავი სუეტისა ცხოველისაჲ, კუართისა საუფლოჲსა და კათოლიკე ეკლესიისა“, დასაწყისში აღნიშნავს, რომ უფლის მიერ აღმართული ცხოველი სვეტი მარადიული, მბრწყინვალე ლამპარია.

კათოლიკე ეკლესია, უფლის კვართი და სვეტი ცხოველი უკვადავებას, სულის ცხონებას, წმინდა მირონს აძლევენ სანოვაგედ მორწმუნეებს.

ამ სამი სიწმინდის შემკობის და შესხმის შემდეგ ავტორი წმ. ნინოს ისტორიას გვიყვება. აქვე ჩართულია აბიათარ მღვდლისგან ნაამბობი იესო ქრისტეს კვართის ამბავი. რაც შეეხება ცხოველი სუეტის აღმართვას, გულაბერისძე მას ცოტა განსხვავებულად გადმოსცემს, ვიდრე ეს „ნინოს ცხოვრების“ უძველეს რედაქციებშია. „ხოლო ნაძუნი იგი დიდნი საკვირველნი მოჰკუეთეს, რომლისგანცა შემზადნეს შვიდნი სუეტნი ეკლესიისანი, ხოლო ექუსნი იგი უკუე სუეტნი აღმართნეს, სადაღა ინება ადგილმან თჳს-თჳსად, ხოლო უდიდესი იგი სუეტი, რომელი საზარელ იყო უფროჲს მათ სხუათასა, საშუალ ეკლესიისა აღსამართებლად განაწესეს“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 28];

ნიკოლოზ გულაბერისძის მიერ აღწერილ სასწაულთა შორის უნდა აღინიშნოს მეოთხე სასაწაული, რომელიც „მხოლოდშობილი ყრმის“ გაცოცხლებას შეეხება. მიცვალებული ყმაწვილი, რომელსაც მშობლები ძლიერ გლოვობდნენ, სასწაულებრივად გაცოცხლდება და მაშინვე იკითხავს, თუ სად არის საკვირველი ცეცხლის  სვეტი, რომელმაც იგი ჯოჯოხეთიდან ამოიყვანა. სვეტი-ცხოველის მონახულების და მოლოცვის შემდეგ მოყვება, თუ როგორ მოკვდა, რის შემდეგაც ჯოჯოხეთში მოხვდა: „ცეცხლი იგი გეჰენიისაჲ, ბნელი იგი გარესკნელი, მატლი დაუძინებელი, ღრჭენაჲ კბილთაჲ, ტარტაროზი ყინულთა სასტიკთა“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 35], რომელთა შორის ცოდვილები იტანჯებოდნენ. ყმაწვილიც მათთან ერთად მიეცა ჯოჯოხეთურ ტანჯვას იქამდე, სანამ ნათლის სვეტმა, რომელიც ზეცას სწვდებოდა არ იხნსა და არა ამოიყვანა. ამ სვეტის თაზე, სწორედ ის ძე იჯდა, რომელიც ჩვენმა მამებმა ჯვარს აცვესო.

ორი ჭაბუკი, ცეცხლისფერად მოსილნი, თან ახლდნენ ნათლის სვეტს. მკვდრეთით აღდგენილი განაგრძობს მოყოლას, მოულოდნელად „სუეტისგან“ ჭაბუკის მიმართ ხმა გაისმება: „წარმოიყვანეთ ყრმაჲ ეგე მხოლოდშობილი გლახაკთა მშობელთაჲ, რამეთუ მელმის გულისტკივნეულობისაგან მათისა, და მიეცით ჴელთა მშობელთა მათთასა, რაჲთა ეგრეცა ადიდებდეს და იზარებდეს დღესა ამას ჩემსა ყოველთა სახარულევანსა“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 35].  ამ შემთხვევაში სვეტი ცხოველი იესო ქრისტესთან ერთადაა წარმოდგენილი, ის, ვინც ჯვარს აცვეს, სვეტის ცამდე მიწევნილ წვერზე იყო მჯდომარე. ეს მომენტი მაცხოვრის ჯოჯოხეთში ჩასვლის და იქიდან მართალთა სულების ამოყვანის სიმბოლური გააზრებაა. საქართველოს გაქრისტიანებამდე, მოქცევამდე ქართველთა  სულები განურჩევლად  ჯოჯოხეთში ხვდებოდნენ, არ იყო გარჩევა ცოდვილისა და მართლისა, ისევე როგორც სხვა ქვეყნებში. ხოლო სვეტი ცხოველის დაფუძნებით არა მხოლოდ რელიგიას და მომავალ რწმენას ჩაეყარა საფუძველი, არამედ იგივე განმეორდა, რაც ქრისტეს ჯვარზე გაკვრის შემდეგ. ოღონდ მასშტაბები, რა თქმა უნდა, განსხვავებულია.

ჯოჯოხეთში ჩასვლით, ამბობს წმ. კასიანე, ქრისტემ თავისი დიდების ბრწყინვალებით განაბნია შეუღწევადი წყვდიადი ტარტაროზისა, და დაარღვია რკინის ჭიშკარი, დაამსხვრია ბორკილები, და წმიდა ტყვენი, რომელთაც აჩერებდა ჯოჯოხეთურ წყვდიადში, ტყვეობიდან გამოხსნილნი თავისთან აიყვანა ზეცას . ზემოთ განხილულ შემთხვევაში ჯოჯოხეთიდან გამოხსნილი ადამიანი ზეცას კი არ მიდის, არამედ ცოცხლდება, მკვდრეთით აღდგება, რაც შესაძლოა ქრისტეს აღდგომასაც უკავშირდებოდეს.

საკითხავის ამ სასწაულში ჩანს, თუ რამხელა მნიშვნელობას ანიჭებდნენ სვეტი ცხოველს ქართველნი.  სვეტი ცხოველი იესო ქრისტესთან ერთად იყო ჩასული ჯოჯოხეთს, აქედან გამომდინარედაც მოიაზრება სვეტი ცხოველი მაცხოვრის სიმბოლოდ. შეიძლება ეს მომენტი უფლის ჩენადაც გავიაზროთ, თუმცა ასეთი სახით „სუეტის“ ან უფლის გამოცხადება ქართულ აგიოგრაფიაში არ გვხვდება.

საკითხავი „სასწაული ჯუარისანით“ გრძელდება, რაც სასწაულმოქმედი ჯვრის სვეტიცხოველთან კავშირს ადასტურებს. შეიძლება ითქვას, ჯვრის სასწაულებრივი ძალა, „სუეტის“ მადლით და ძალით იყო განპირობებული. საკითხავში მოცემული სვეტი-ცხოველის სასწაულებიდან გამოირჩევა ავტორის მიერ თავს გადახდენილი სასწაული (რომელიც მის ბიოგრაფიასაც შეიცავს) და თურქების შემოსევის ჟამს მომხდარი  სასწაული. „ნ. გულაბერისძის პოეტიკა და, გნებავთ, ესთეტიკა გამიზნულია სასწაულთა შეგრძნობისაკენ. ამას ჰკარნახობს მას უმთავრესი სიმბოლო და უმთავრესი სასწაული – სასწაული სვეტი-ცხოველი.“ – წერდა ლიტერატორი რევაზ სირაძე.

საკითხავში „სუეტი“ წარმოდგენილია როგორც „სულიერი არსება“, რომელიც სასწაულებს ახდენს, ვითარცა ვინმე წმინდანი, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ქართლის მოქცევა სიმბოლურად გააზრდა, წმ. ნინო ღვთისმშობლის სახედ წარმოგვიდგა, ხოლო იესო ქრისტეს კვართზე დაფუძნებულმა „სუეტმა“  უფლის ძის აღდგომის იდეა შეიძინა, ამ შემთხვევაში შესაძლებელია „სუეტის“ მიერ მოხდენილი სასწაულები სიმბოლურად იესო ძე ღვთისას სასწაულების ქართულ ვერსიად მივიჩნიოთ, თუნდაც ბრმათათვის თვალის ახილვა ან ეშმაკეულის განდევნა სნეულის სხეულიდან. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ  „სუეტის“ სასწაულები ეროვნულობასაც უკავშირდება.

მიუხედავად იმისა, რომ საკითხავი გაჯერებულია სასწაულებით და, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მკვლევარნი მის ძირითად დანიშნულებას სვეტი-ცხოველთან დაკავშირებული სასწაულების აღწერას მიიჩნევენ, ნიკოლოზ გულაბერისძე შენიშნავს, რომ „წერილ არს უკუე: სასწაულნი ურწმუნოთათჳს არიან და არა მორწმუნეთათჳს“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 49].

აქედან გამომდინარე შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ნიკოლოზ გულაბერისძეს „ურწმუნოთათვის“ დაუწერია საკითხავი, მათთვის აღუწერია ის სასწაულები, რომლებიც სვვეტიცხოვლის დაფუძნების დღიდან უკავშირდებოდა მას.   პატრიარქის ასეთი განზრახვა, რესაც კი,  უამრავი საუკუნის შემდეგაც, როგორი ამაღელვებელია! ამაღელვებელი და შთამბეჭდავია ურწმუნოთა მოქცევის გზა: შესანიშნავი თხზულება – სასწაულებით სავსე და გალობა, ისე როგორც ქრისტიანს შეშვენის, ისე როგორც სახარებაშია და არა – მახვილითა თუ ლანძღვით.

გულაბერისძე „სუეტის“ და კვართის ურთიერთმიმართების საკითხსაც ეხება. როგორც მამა და ძე არიან ერთნი, ძის ყოველი მოქმედება მამასაც მიეწერება და პირიქით, ასევე განუყოფელნი არიან კვართი და „სუეტიც“,  განუყოფელია მათი „დიდებულებანი“ და „საკვირველებანი“ (ნ. გულაბერისძე: 2007).

საკითხავის დასასრულს მოცემული სუეტი-ცხოველის შესხმა, გიხაროდენის ფორმით, სადაც აღნიშნულია „სუეტთან“ დაკავშირებული სიმბოლოები, სახეები თუ მოვლენები.

„გიხაროდენ,  სუეტო წმიდაო, ცხოველო და ცხოველსმყოფელო, რომელი ნათელმან უსაზღვრომან, ნათელმფლობელმან ძემან ღმრთისამან ნათლად ელვისად და სუეტად ცხოველისად აღგმართა, ნათელმყოფელად გულებსა ქართველთა ერისასა, დაბნელებულსა კერპთა საცთურისაგან. ხოლო ურწმუნოთა ცეცხლებრ უწყალოდ შემჭმელად ღირსად მისაგებელად ლტოლვისათჳს წმიდისა ნათლისა შენისა,  სუეტო წმიდაო და ცხოველო!“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 59].

ავტორი მიმართავს  ეკლესიას, რომ  უფალმა ყოვლის „დამფუძნებელმან“ სვეტიცხოვლის ეკლესია წმინდა მოციქულების სახელზე დააფუძნა, დაამყარა. როგორც მოციქულების თავს პეტრეს უთხრა ღმერთმა:  „შენ ხარ კლდე და ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, რომელსა ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიანო“ (მათე, 16,18), ხოლო მოწამენი ტაკუკად დაგკიდნა ვითარცა ძუძუნი, რომელთაგან ნეკტარსა სისხლთა მწოვნელნი, ოხჭანსა უკუდავებისასა მიმთხუეულნი, ვმოხარულობთ საუკუნოდ!’’ [ნ. გულაბერისძე 2007: 59].

ეს „მოწამენი“ ეროვნული აგიოგრაფიის გმირები არიან, რომელთა ღვაწლი ნიკოლოზ გულაბერისძემ ნათლის სვეტს, სვეტი ცხოველს დაუკავშირა.

გარდა საკითხავის სარწმუნოებრივი დატვირთვისა, მასში მრავლადაა მხატვრული სახეები, რაც ავტორის მწერლურ ნიჭზე მეტყველებს. გულაბერისძე „სუეტს“ საოცრად პოეტურად მიმართავს, „სუეტის“ ნათელი, „მზის თვალის“ სახედ და მსგავსად ნათლის კვართს, უფლის „საბლარდნელს“, – ჩამოასხივებს, ჩამოანათებს. ეს ორი ნათელი ერთმანეთს შეერწყმის და საკვირველად განათდება, გაშუქდება, როგორც ცისკრის ორი ელვა. ამ ორი „ზენათელის“ შერწყმა სამებასაც წარმოადგენს, როგორც მამის და ძის „ერთარსობას“. კვართი სიმბოლურად ძეს გამოხატავს, ხოლო სუეტის ერთ-ერთი სიმბოლო მამა ღმერთია, მოხუცი კაცის სახედ წარმოდგენილი (რ. სირაძე: 1992).

ნიკოლოზ გულაბერისძის „საგალობელი წმიდისა და ცხოველსმყოფელისა სუეტისა ცხოველისა, კუართისა საუფლოჲსა და კათოლიკე ეკლესიისაჲ“ შეთხზულია შუასაუკუნეების ჰაგიოგრაფიულ პრინციპთა შესაბამისად, სადაც ჰიმნოგრაფის ამაღლებული განწყობაა გამოხატული.

საგალობლის დასაწყისშივეა აღნიშნული, რომ წმ. ნინოს ცრემლი მიზეზი გახდა „უცხო“ და „კაცთაგან გამოუთქმელი“ სვეტის ბრწყინვალედ ამაღლებისა: „რომლისა ცრემლთა ნეკტარი მიზეზ იქმნა უცხოსა და კაცთაგან გამოუთქმელსა სახილავსა სუეტისა ბრწყინვალისასა, რომელი სიმრავლემან ერთამან ვერ შეძრეს, ჴელითა მიერ უხილავითა ამაღლებული იხილა და ჰმადლობდა ღმერთსა“ [ნ. გულაბერისძე 2007: 64],  ცრემლთა დენა იყო საწინდარი სვეტი-ცხოველის სასწაულებრივი აღმართვისა, რომელიც ქრისტეს აღდგომის სიმბოლურად გააზრებას წარმოადგენს. სვეტთან მოქვითინე წმ. ნინო თითქოს ჯვარცმულ შვილთან მგლოვიარე მარიამის სახეც უნდა იყოს, რომელსაც აღდგომა მოყვება, აღდგომა იესო ქრისტესი და აღდგომა, იგივე აღმართვა სვეტი-ცხოველისა

ნიკოლოზ გულაბერისძე კვლავ აღნიშნავს და საგალობელში კვლავ უძღვნის ქებას „სუეტის“ ბრწყინვალედ „კრთომას“, რომლის სხივები ელვასავით მოჩანს, კვართს, რომელიც „აღმოცისკროის“ და მისი ნათლისგან „მზეებრ“ აღმოიჭრება შუქი. ამ ორ – ნათლის  სამყაროდ და „ცად“ – ეკლესია, სვეტიცხოვლის ტაძარი გვევლინება. ამ შემთხვევაში ეკლესია მიკროსამყაროა, უფლის სიბრძნის, „სოფიის“ დამტევი, ადგილი, სადაც უდიდესი მადლი დავანებულა.

საბოლოოდ უნდა ითქვას, რომ ნიკოლოზ გულაბერიძის შემოქმედებაში სვეტი ცხოველი, უფლის კვართი და სვეტიცხოვლის ტაძარი გააზრებულია როგორც სამების გამოხატულება, რაც, ვფიქრობ, ძალზე მნიშვნელოვანია სვეტი ცხოველის მანამდე არსებული პარადიგმების გასააზრებლად  და მას შემდეგაც.

ნიკოლოზ გულაბერისძის თხზულებები შეიძლება ითქვას, ის წყაროა, საიდანაც „სუეტის“ სახე ახლებურად გაცოცხლდა და გარდაისახა მის შემდეგდროინდელ მწერლობაში, განსაკუთრებით კი საერო ლიტერატურაში. სვეტი ცხოველის საკითხავი და საგალობელი იქცა შემაკავშირებელ რგოლად სასულიერო და საერო მწერლობას შორის.

ქართულის გაკვეთილის ერთი იდეა

სიკეთის კეთება და მადლიერების შეგრძნება, ეს ის თვისებებია, რომლებიც ადამიანს ადამიანურ და ჰუმანურ არსებად აქცევს. ისინი ღირებულებათა კიბის სათავეში იმყოფებიან და ასე ვთქვათ „გამჭოლ“ თვისებებს  წარმოადგენენ,  სიკეთე, მადლიერება – საფუძველია თანამედროვე, ჰუმანისტური აზროვნებისა, თუ ადამიანი კეთილი არ არის, თუ მას არ შეუძლია ობიექტურად გაანალიზოს და განსაზღვროს, ის სიკეთეები, რასაც მას სამყარო თუ ცხოვრება აძლევს, თუ მას უჭირს მადლიერების გამოხატვა, მაშინ ია რასიზმთან, ჰომოფობიასთან თუ ქსენოფობიასთან შინაგან ბრძოლებს ვერ მოიგებს.  მოდი პირდაპირ ვთქვათ, თუ ადამიანი სხვებს კანის ფერით, სექსუალური ორიენტაციით ან ეროვნებით ასხვავებს, თუ მას ცხოველები არ უყვარს, მაშინ ის კეთილიც ვერ იქნება.

ამიტომ, ბავშვებთან მუშაობისას, განსაკუთრებით კი დაწყებით კლასებში, მნიშვნელოვანია რომ ვასწავლოთ, ვაჩვენოთ, მივაჩვიოთ – როგორ გავხდეთ უფრო მეტად კეთილები, რა არის მადლიერება, ემპათია. სულ ცოტა მისტიკაც რომ მოვიშველიოთ და პირადი გამოცდილება გაგიზიაროთ, თუ კი სამყაროს მიმართ მადლიერი ვარ, ყოველი დღე მადლობით იწყება, ავყურებ ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას და მადლობის სიტყვებს ვუგზავნი კოსმოსს, მაშინ ცხოვრებაც მშვენიერია, ვამჩნევ რაც შეიძლება მეტ კარგს და ბუმერანგის პრინციპით იგივე მიბრუნდება უკან.

ჰოდა, თუ გვინდა რომ, ჩვენი მოსწავლეები ბედნიერები, ლაღები, იღბლიანები და კეთილები იყვნენ,  და ეს აუცილებლად გვენდომება, რადგან სხვაგვარად მასწავლებლობა წარმოუდგენელია, მაშინ მოდი ერთი აქტივობა ვცადოთ, რომელიც  ცხოვრების სულ სხვანაირი მხრიდან დანახვას გვასწავლის და მიგვაჩვევს.

აქტივობა პირველი:  ვკითხულობთ „პოლიანას“.  

ვკითხულობთ ელეონორ პორტერის „პოლიანას“,შეგვიძლია ამ წიგნიდან ის ამონარიდები შევარჩიოთ სადაც მთავარი პერსონაჟი გოგონას მოსაზრებები და ცხოვრების წესია მოთხრობილი, გოგონას პოლიანა ჰქვია და არც თუ ისე დალხენილი ცხოვრება აქვს, თუმცა  საოცარი ნიჭი და უნარი გააჩნია მადლიერების გამოხატვისა და სიკეთის კეთების. სასურველია ეპიზოდი, პაუზებით წავიკითხოთ და თითოეული აბზაცის შემდეგ ვიმსჯელოთ, შევეცადოთ მოსმენილი/წაკითხული ამბავი მოსწავლეებმა საკუთარ რეალურ ცხოვრებას დაუკავშირონ, და გამოცდილების გაზიარება სცადონ. მიუხედავად იმისა რომ პოლიანა მშობლებს კარგავს, ცდილობს საკუთარი სილაღე და სამყაროს დადებითად აღქმა შეინარჩუნოს, ამას კი ღარიბი მისიონერმა მამის მიერ  ნასწავლი „ბედნიერობანას“ თამაშით ახერხებს,  სწორედ ეს თამაში ხდება ამ ამბის გასაღები და ზოგადად თუ დავუფიქრდებით ჩვენი ბედნიერებისაც. წიგნში გადმოცემული ისტორია უბრალო ამბებითა და საგნებით ტკბობას გვასწავლის, რამდენად მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ რაღაც კარგის შემჩნევა და აღმოჩენა. უნდა აღინიშნოს რომ გამომცემლობა „ელფმა“  „პოლიანას“ თარგმნა 15 წლის გოგონას ლიზა (ელისაბედ) ფირცხალავას მიანდო, რომელმაც შესანიშნავად გაართვა თავი და ეს დეტალიც, ვფიქრობ ბავშვებისთვის მნიშვნელოვანი, წამახალისებელი იქნება.

აქტივობა მეორე: სიკეთის ნამცხვრები.

ვიღებთ დიდ, შუშის ქილას, რომელშიც ბავშვების მიერ შექმნილი ქაღალდის სიკეთის ნამცხვრები უნდა მოვათავსოთ. დავალება ასეთია, რამდენ, შემთხვევით კეთილ საქმესაც ჩაიდენენ იმდენი ნამცხვარი მოათავსონ ქილაში. ნამცხვრებს ქაღალდისგან ჭრიან, აფორმებენ და უკან სიკეთეებს  წერენ. საბოლოოდ ქილაში სიკეთის ნამცხვრები გროვდება. შესაძლებელია ინტეგრირება მათემატიკასთან, ბავშვებმა დაითვალონ ნამცხვრები და მათზე ამოცანების პირობა მოიფიქრონ, შემდეგ კი ამოხსნან. დასასრულს კი კარგი იქნება ნამდვილი ორცხობილების გამოცხობა და ერთად მირთმევა.

აქტივობა მესამე: შევქმნათ მადლიერების სიმღერა

ბავშვებს ვაყურებინებთ და ვასმენინებთ დისნეის მულტფილმის „პრინცესა და ბაყაყის“ შესანიშნავ საუნდტრეკს  სიკეთეზე, მადლიერებაზე და საკუთარი თავის, ყველა ცოცხალი არსების სიყვარულზე. კარგი იქნება თუ დავიხმართ ინგლისურის პედაგოგს და ტექსტს ქართულ ენაზე ვათარგმნინებთ.

https://youtu.be/2v7QQbJO6aw

ამის შემდეგ კი ერთად ვქმნით ჩვენი კლასის სიმღერას: სიკეთეზე და მადლიერებაზე, ვტოვებთ იმ სიტყვებს, რომლებიც შემდეგ თითოეულმა მათგანმა, საკუთარი სურვილით, ინდივიდუალურად უნდა მოიფიქროს და ჩაწეროს, რა თქმა უნდა მელოდიის მორგებაში მუსიკის მასწავლებელი გვეხმარება. აი, მაგალითად ასეთი ტექსტი:

მადლობელი ვარ

ჩემი ————- სთვის

მადლობელი ვარ –

ძალიან, ძალიან

მადლიერი ვარ

ჩემი —————– სთვის.

ბავშვები იმეორებენ ერთად იქამდე, სანამ საკუთარ სიტყვებს არ მიაგნებენ და არ გაიაზრებენ რისთვის არიან მადლიერები.

აქტივობა მეოთხე: ჩვენ ვჩუქნით ერთმანეთს!

ეს აქტივობა ასრულებს ჩვენს მადლიერებისა და სიკეთის კვირეულს, ბავშვებს სახლიდან მოაქვთ ის სათამაშოები და წიგნები, რომლებიც უყვართ, მაგრამ მზად არიან გასცენ და კლასელი, მეგობარი გაახარონ. ამ ნივთებს დიდ ყუთში ვაგროვებთ, თითოეულ ნივთს მიმაგრებული აქვს ბარათი, მისი მფლობელის სამი ჯადოსნური სიტყვით – თუ როგორ ბედნიერებასა და იღბალს მოუტანს ეს ნივთი ახალ მფლობელს. მასწავლებელი შემთხვევითობის პრინციპით არჩევს მოსწავლეს, რომელიც ყუთში ყოფს ხელს და რაც შეხვდება იმ საჩუქარს იღებს. აუცილებელი პირობაა, რომ მან მადლობა გადაუხადოს ნივთის ყოფილ მფლობელს და მადლიერება გამოხატოს.

ეს აქტი სიკეთისა და მადლიერების ზეიმად იქცევა.

პოლიტიკის ანალიზი და პრობლემების გადაჭრის გზები – დამხმარე სავარჯიშო პრობლემის სწორად ჩამოყალიბებისთვის.

(მეორე ნაწილი)

„მჯერა, რომ თითოეულ ლიდერს აქვს უფლება განახორციელოს საკუთარი პოლიტიკა. მაგრამ როდესაც ვხედავ ისეთ საქმეებს, რომლებიც სწორად არ კეთდება — ხელისუფლების ბოროტად გამოყენება, არასწორი მიდგომები, მცდარი სტრატეგიები, უცხოელი კონსულტანტების გამოყენება (მათ შორის იმათი, რომლებიც სხვა ქვეყნებმა უკვე უარყვეს) — ვფიქრობ, რომ ჩემი სიტყვა აუცილებლად უნდა ვთქვა.“

• მაჰათირ მოჰამადი, მალაიზიის

პრემიერ-მინისტრი 1981–2003 და 2018–2020 წლებში.

ავტორი: ლევან ალფაიძე

გთავაზობთ პრობლემების შესწავლის რამდენიმე სტრატეგიას და ამ პროცესის მთავარ შემადგენელ ნაწილს – პრობლემის განსაზღვრის, მისი შინაარსის აღქმის და პრობლემის ჩამოყალიბების რამდენიმე სასარგებლო წესს:

1. შეეცადეთ პრობლემის პერეფრაზირებას, ანუ მისი სხვა სიტყვებით წარმოდგენას (Re-phrase the problem, ინგლ.). როდესაც „ტოიოტას“ დირექტორმა, ეიძი ტოიოდამ (Eiji Toyoda) თანამშრომლებს სთხოვა მიეწოდებინათ მისთვის მოსაზრებები „მათი სამუშაოს პროდუქტიულობის გაზრდის შესახებ“, თანამშრომლები დადუმდნენ. როდესაც დირექტორმა მოთხოვნის პერეფრაზირება მოახდინა და მოითხოვა მოსაზრებები „მათი სამუშაო მოვალეობების გაადვილების გზების შესახებ“, თანამშრომლებმა მას უამრავი მოსაზრება „დააყარეს“ თავს. სიტყვებს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვთ და ისინი მთავარ როლს თამაშობენ შინაარსის აღქმაში. „პროდუქტიულობის გაზრდა“, თავისი ელფერით იმ მსხვერპლს წააგავს, რომელიც ადამიანმა კომპანიისთვის უნდა გაიღოს. „სამუშაოს გაადვილება“ კი უფრო იმას ნიშნავს (ადმიანებისთვის) რომ მოსამსახურე თავის საქმიანობს აადვილებს და ამითი კომპანიასაც ეხმარება. ბოლოში, პრობლემა იგივეა, მაგრამ პრობლემის შინაარსისადმი დამოკიდებულება შეცვლილია, ადამიანი უფრო ადვილად გაიაზრებს დასმულ საკითხს.

ითამაშეთ პრობლემის განსაზღვრებსთან – შეცვალეთ იგი რამდენიმეჯერ. გამოიყენეთ სხვადასხვა სიტყვები, ზმნები, შეფასებები. შეცვალეთ გამოყენებული სიტყვები მათი შემცვლელებით ან სინონიმებით.

„გაყიდვების გაზრდა?“ – სცადეთ სხვა სიტყვები: „მოზიდვა“, „განვითარება“, „გაფართოება“ და ნახავთ თუ როგორ იცვლება თქვენს მიერ პრობლემის აღქმა. მდიდარ ლექსიკონს დიდი მნიშვნელობა აქვს საუბრისას. გამოიყენებთ სხვადასხვა ლექსიკონები, სინონიმების ან შემცვლელი სიტყვების მოსაძებნად.

2. კრიტიკულად გაიაზრეთ პრობლემასთან დაკავშირებული მოსაზრებები და ვარაუდები – ნებისმიერი პრობლემა, მიუხედავად მისი შინაარსისა, უამრავ დაშვებასა და ვარაუდს ეფუძნება. მათგან ბევრი შესაძლოა არასწორი, არაზუსტი ან მცდარიც კი იყოს. მათ „გამოსავლენად“ დაჯექით და ჩამოწერეთ ის მოსაზრებები და ვარაუდები, რომლებიც პრობლემას უკავშირდება. „გამოააშკარავეთ“ ის საფუძველი, ის სამყარო, რომელიც ამ პრობლემის გარშემო არსებობს. განსაკუთრებით კი ის მოსაზრებები თუ „აზრები“, რომლებიც საყოველთაოდაა მიღებული და „ხელშეუხებლად“ ითვლებიან. ეს დაგეხმარებათ უფრო კრიტიკულად და ნათლად დაინახოთ პრობლემის გარშემო არსებული მოსაზრებები და რწმენები. ამ დროს მოგიწევთ ფილოსოფოსივით იფიქროთ და საკუთარ თავს შეკითხვები „რა?“ და „რატომ?“ დაუსვათ. შეაფასეთ კრიტიკულად თითოეული ვარაუდი თუ მოსაზრება მოცემულ პრობლემაზე და გამოსცადეთ თითოეული მათგანი „ვარგისიანობაზე“. შესაძლოა ამ პროცესმა გიჩვენოთ რომ ბევრი მოსაზრება სუსტია და არ გულისხმობს ზუსტ მოსაზრებებს თუ საფუძველს. მაგალითად, თუ სარესტორნო ბიზნესზე ვისაუბრებთ, ყველა თანხმდება რომ რესტორნებს მენიუ აქვთ. შეეცადეთ იფიქროთ ისეთ ვერსიაზე, როდესაც თქვენს რესტორანში მენიუს არსებობას აუცილებლად არ ჩათვლით და კლიენტი თვითონ შესთავაზებს შეფ-მზარეულს სასურველი კერძის მომზადებას.

3. არ შემოიფარგლოთ საკუთარი წარმოდგენებით და სქემებით. გაიხსენეთ თქვენი მასწავლებლები ან მშობლები და შეეცადეთ წარმოიდგინოთ თუ როგორ შეეცდებოდნენ ისინი ამ პრობლემის მოგვარებას ან მის განსაზღვრას. ასევე, წარმოიდგინეთ თუ რას გირჩევდნენ ისინი, თუ პრობლემის შესახებ მათ ჰკითხავდით და ბოლოს, გამოიყენეთ ეს წარმოდგენები და შეადგინეთ პრობლემის განსაზღვრების თქვენი ვერსია.

4. შეეცადეთ „დაშალოთ“ პრობლემა შემადგენელ ნაწილებად: ნებისმიერი პრობლემური საკითხი თუ მოვლენა, რომელიმე უფრო დიდი პრობლემის ნაწილია! სიტყვების და მათი ცვლილების მსგავსად, შესაძლებელია თქვენი პრობლემა წარმოიდგინოთ სხვადასხვა „სიმაღლეზე“ და იექრარქიულ დონეებზე. პრობლემის ვიწრო კუთხით დანახვის ასაცილებლად, დაუსვით თავს შეკითხვა: „რისი ნაწილია ეს ჩემი პრობლემა?“, „რისი მაგალითია იგი?“, ან რა „განზრახვები დგას ამ პრობლემის უკან?“.

კარგ სტრატეგიად ითვლება, თუ პრობლემის განსაზღვრაში სიტყვების ანალიზისას, არსებული სიტყვების ნაცვლად უფრო ფართო კარტეგორიებს გამოიყენებთ, მაგალითად, „მსუბუქი მანქანის“ ნაცვლად, თუ ჩასვავთ „ავტომობილს“ (რომელიც სხვა სახის მანქანებსაც გულისხმობს).

ასევე კარგია თუ დაუფიქრდებით შემდეგს: ეს პრობლემა, რომელსაც ვიკვლევ, რომელიმე უფრო დიდი და ღრმა პრობლემის ნაწილი ხომ არ არის? მაგალითად, „დენის ან გაზის მაღალი გადასახადი“ პრობლემაა ყველასთვის, და მისი შესწავლისას აზრი აქვს ან ელექტროდანდგარების ხარჯის ან გათბობის სისტემის გამართულად მუშაობის შემოწმებას. თუმცა, შესაძლებელია ისიც რომ ხალხი, ვისთან ერთადაც ცხოვრობთ, ან იყოფთ საცხოვრებელ ფართს, დაუდევრად ხარჯავენ დენს ან გაზს და არ აქცევენ ყურადღებას საკუთარ ქცევას. რადგან გადასახადს თქვენ იხდით, მათი ქცევა, ხარჯვისადმი, დაუდევარია და ვერ აცნობიერებენ თუ რამდენად არაეკონომიურად ფლანგავენ ელექტრობას, სითბოსა და თქვენს ფულს.

სასარგებლოა პრობლემის გააზრება მისი შემადგენელი ნაწილების პერსპექტივიდანაც – პრობლემის შემადგენელი პრობლემებიც შეიძლება „დაიშალოს“ უფრო მცირე პრობლემებად: თითოეული მათგანის (რომელიც ‘მთავარ’ პრობლემაზე უფრო მცირეა თავისი მასშტაბით) სპეციფიურობამ, შესაძლოა ‘დიდ’ პრობლემის უფრო ნათელი სურათი მოგცეთ. ეს მეთოდი საკმაოდ ეფექტურია, დიდი მასშტაბის პრობლემების ანალიზისას.

5. სხვა კუთხით და პერსპექტივით შეხედეთ პრობლემას: პრობლემის გადაწყვეტის და გამოსავლის პოვნის ნაცვლად, შეეცადეთ შეხედოთ პრობლემას სხვა კუთხიდან. მაგალითად, თუ თქვენს ბიზნესს სურს ‘გაყიდვების გაზრდა’, შეხედეთ ამ ამოცანას კლიენტის მხრიდან. ეს დაგეხმარებათ დახვეწოთ თქვენი პროდუქტი და უფრო მოარგოთ იგი კლიენტის მოთხოვნებს, გაზარდოთ მისი ფასი, გაზარდოთ პროდუქტის მიმზიდველობა; გადაწერეთ თქვენი პრობლემის განსაზღვრება ბევრჯერ და ყოველ ჯერზე შეხედეთ მას სხვისი თვალით: როგორ ხედავს ამ პრობლემას თქვენი კონკურენტი (ოპონენტი)? თქვენი თანამშრომლები? თქვენი მშობლები? ასევე, წარმოიდგინეთ თუ როგორ დაინახავენ ამ პრობლემას სხვა ადამიანები, სხვა როლებში: როგორ ჩამოაყალიბებს მას პოლიტიკოსი? უნივერსიტეტის პროფესორი? მღვდელი? შეეცადეთ ამ გზით, დაინახოთ ის განსხვავებები და მსგავსებები, რომლებითაც პრობლემას მიუდგებიან/დაინახავენ სხვა როლებში მყოფი ადამიანები.

ყოველთვის ეცადეთ გამოიყენოთ ეფექტური ენობრივი კონსტრუქციები: არ არსებობს ‘ყველათვის-მისაღები-პრობლემის-ფორმულირების-წესი’. მაგრამ არსებობენ სხვადასხვა ტიპის ეფექტური ენობრივი კონსტრუქციები, რომლებიც პრობლემის ფორმულირებას უფრო ეფექტურს გახდიან. პრობლემის გადაწყვეტისთვის უამრავი გზა არსებობს, შესაბამისად, ჯობია თქვათ: „ის გზები, რომლებიც შემიძლია შემოგთავაზოთ პრობლემის გადასაწყვეტად…“, ვიდრე „მე ამ პრობლემის გადაწყვეტა შემიძლია შემდეგნაირად ….“ – ეს მიანიშნებს რომ არსებობს გადაწყვეტის მრავალი გზა და არა ერთი, რომელიც თქვენ მოიფიქრეთ.

ეცადეთ ფორმულირება პოზიტიური იყოს: უარყოფის შემცველ (ნეგატიური ტიპის) წინადადებებს უფრო მეტი მენტალური და აღქმითი ენერგია ჭირდება. მაგალითად: „მოწევისთვის თავის დანებების“ გზების ძიებას, ჯობია შევთავაზოთ გზები ‘ჯანმრთელობის გაუმჯობესების’, ‘ენერგიის ზრდის“ ან „უფრო დიდხანს ცხოვრებისათვის“ და სხვა უფრო დადებითი კონსტრუქციების გამოყენება.

ჩამოაყალიბეთ პრობლემის განსაზღვრება კითხვის სახით. ადამიანის ტვინს უყვარს შეკითხვები. თუ კითხვა სწორად, ძლიერად და ნათლად არის დასმული, ტვინი ყველაფერს გააკეთებს პასუხის მოსაძებნად. იგი ამ საკითხზე გააგრძელებს ფიქრს ჩვენგან დამოუკიდებლადაც, რადგან ჩვენი ტვინი უბრალოდ, ასე მოქმედებს. თუ შეყოვნდებით და არაფერი გაფიქრდებათ, სცადეთ გამოიყენოთ შემდეგი ფორმულა: „რა გზებით/როგორ (ქმედებები) შეიძლება შევფუთო ჩემი წიგნი (ობიექტი) უფრო მიმზიდველად ( განმსაზღვრელი), რათა იგი უფრო მეტმა ადამიანმა შეიძინოს (შედეგი)?

შეეცადეთ პრობლემის ფორმულირება მსმენელისთვის (მკითხველისთვის) დამაინტრიგებელი, საინტერესო იყოს. მაგალითად: „გაყიდვების გაზრდის“ (მოსაწყენი ფორმულა) ნაცვლად, გამოიყენეთ რაიმე „განაცვიფროს / აღაფრთოვანოს მყიდველი“-ს მსგავსი კონსტრუქცია.

შეხედეთ პრობლემას თავდაყირა/უკუღმა: კიდევ ერთი გამოცდილი სავარჯიშო, რომელიც პრობლემების ფორმულირებისას შეიძლება დაგეხმაროთ, არის პრობლემის თავდაყირა დაყენება. კერძოდ, წარმოვიდგინოთ ის თუ რა წაგვაგებინებს და შეუძლებელს გახდის პრობლემის გადაწყვეტას, თუ მისი მოგვარება გვსურს. მაგალითად, თუ გვსურს „გაყიდვების გაზრდა“, წარმოიდგინეთ რა შეამცირებს გაყიდვებს აუცილებლად და რა ქმედება შეაჩერებს გაყიდვებს? პასუხებმა, შესაძლოა იმ გზებისკენ მიგითითოთ, რომლებიც ამ კითხვებზე პასუხისას გამოჩნდება. შემდეგ, თქვენ მათ კვლავ წაღმა წარმოიდგენთ და შესაძლოა ახალ, სწორ პასუხამდე / ფორმულირებამდე მიხვიდეთ.

ველზე წასვლა: კვლევისა და გამოძიების მისიის აღსრულება; აუცილებელია პრობლემის მიზეზებისა და მის გარშემო არსებული გარემოებების გამოკვლევა. გამოიძიეთ მისი წარმოშობისა და გამოწვევის მიზეზები. ჰკითხეთ ექსპერტებს, ადამიანებს, სფეროს სპეციალისტებს.

დაუსვით თავს კითხვები პრობლემის შესახებ. რა არ იცით პრობლემის შესახებ? როდის არ არსებობდა ეს პრობლემა? როგორ წარმოგიდგენიათ პრობლემის საზღვრები? იყავით ცნობისმოყვარე პრობლემის ყველა ასპექტის მიმართ. დასვით შეკითხვები და შეაგროვეთ ფაქტები.  სწორად დასმული  შეკითხვა და ფორმულირებული პრობლემა, საქმის ნახევარია. სწორად დანახული პრობლემა, თითქოს აღარც არის პრობლემა!

მაგალითები, პრობლემის განსაზღვრების წერისას:

– პრობლემის ჩამოყალიბებისას, იგი მხოლოდ ერთ პრობლემას უნდა აღწერდეს კონკრეტულად.

– პრობლემის ფორმულირება არ უნდა იყოს ერთ, ან ორ წინადადებაზე მეტი.

– პრობლემის განაცხადი არ უნდა შეიცავდეს გადაწყვეტის გზებს.

არ თქვათ: „უსახლკარო ოჯახებისთვის ცოტა თავშესაფრებია ხელმისაწვდომი“ – ეს ფორმულა მოიცავს პასუხს რომ „მეტი თავშესაფარი“ პრობლემას გააქრობს და მოაგვარებს. აჯობებს ითქვას ამგვარად: „ჩვენ ძალიან ბევრი უსახლკარო ოჯახი გვყავს“.

პრობლემის სწორად ჩამოყალიბებული განსაზღვრა უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ კრიტერიუმებს:

• განსაზღვრავს და მოიცავს მხოლოდ ერთ პრობლემას.

2) არ „ადანაშაულებს“ ვინმეს ან რამეს პრობლემის ჩამოყალიბებაში (მაგ. “ახალგაზრდებს, ჩვენს სამეზობლოში არ აქვს საკმარისი დადებითი აქტივობები“ ან „ახალგაზრდებს საქმე არაფერი აქვთ და სიტუაციას ურევენ“).

3) არ შეიცავს განსსაზღვრულ გადაწყვეტილებებს (მაგ. პრობლემა არ არის „ჩვენ არ გვაქვს ახალგაზრდული ცენტრი“; პრობლემა შეიძლება იყოს „ახალგაზრდები შარში ეხვევიან სკოლის შემდგომ საათებში“ , რომლის გადასაწყვეტადაც ახალგაზრდული ცენტრი შესაძლოა გენერალური პრობლემის მოგვარების ერთ-ერთი ელემენტი იყოს).

4) დაახასიათეთ პრობლემა ქცევითა და იმ გარემოებებით, რომლებიც მასზე ახდენენ გავლენას (მაგ. პრობლემის კარგი განსაზღვრება პრობლემურ სიტუაციას ახასიათებს და აღწერს პრობლემურ, გაუგებარ ან ცუდ ქცევას, რომელიც პრობლემის შედეგი შეიძლება იყოს (მაგ. „ძალიან ბევრი ახალგაზრდა იყენებს მეტამფიტამინებს/ნარკოტიკული ნივთიერებას/ალკოჰოლს და სხვა“).

5) საკმარისად კონკრეტულია რომ გაზომვადი გახდეს (დახასიათებულ იქნას რაოდენობრივად).

6) ასახავს თემის/საზოგადოების/ჯგუფის დამოკიდებულებას საკითხისადმი, რომელიც გამოვლინდა შეფასების/კვლევის პროცესის დროს.  როგორც პოლიტიკის ანალიზის მიმართულების ერთ-ერთი ფუძემდებელი, აარონ ვილდავსკი (Wildavsky, Aaron) აყალიბებს, „პოლიტიკის ანალიზი, წინასწარმეტყველური ხასიათისაა. იგი სვამს შეკითხვას: რა მოხდება თუ პოლიტიკის შერჩეული კურსი განხორციელდება? მოგვცემს შემოთავაზებული კურსი იმ შედეგებს, რომელთა მიღებაც გვსურს? რა ეღირება ამის განხორციელება? რა მოულოდნელობებს შეიძლება ველოდოთ შერჩეული კურსის განხორციელებისას?^[1]

• პოლიტიკის ანალიტიკოსი ცდილობს ჩამოაყალიბოს ის შესაძლებლობები, რომლებიც, თუ გაზიარებულ იქნენ, შეარბილებს იმ პრობლემებს, რომლებსაც ადამიანები ეჯახებიან ყოველდღიურად.
• „როგორც ასეთი, პოლიტიკის ანალიზი, სადღაც, იდეალურ/წმინდა დაგეგმვასა (აპოლიტიკური, სინოპტიკური რაციონალურობა წარმართავს პროცესს) და უხეშ პოლიტიკას შორის (სადაც ძალაუფლების მფლობელთა პრეფერენციები კარნახობენ პოლიტიკურ კურსსა და ქმედებებს) მოიაზრება“[2].
• პროფესორი აარონ ვილდავსკი, თავის კლასიკურ წიგნში, Speaking Truth to Power: The Art and Craft of Policy Analysis („სიმართლის თქმა ხელისუფლებისათვის: პოლიტიკის ანალიზის ხელოვნება და ხელობა“) ამბობს:

“ თუ ანალიზი, წმინდა ინტელექტუალური საქმიანობა იქნებოდა, მაშინ ანალიტიკოსები ყველაფერი იქნებოდნენ. ხოლო თუ ანალიზს, წმინდა ინტერაქტიული საქმედ წარმოვიდგენთ, მაშინ ანალიტიკოსები არაფერი იქნებოდნენ. ასეთ დროს გამოდის რომ უნდა ავირჩიოთ შემდეგი: ან გონება, მატერიის გარეშე, ან ძალა, წინდახედულობის გარეშე. არა ეს ასე არ არის – ჩვენი ამოცანაა ჩამოვაყალიბოთ ჰიბრიდი, რომელსაც ერქმევა პოლიტიკის ანალიზი, რომელიც იყენებს ინტელექტს, რომელიც უფრო წარმართავს სოციალურ ურთიერთქმედებებს, ვიდრე ჩაანაცვლებს მათ“ (Wildavsky 1989, 124).

(დასასრული)

[1] Wildavsky, Aaron. Speaking Truth to Power: The Art and Craft of Policy Analysis. New York:

Little, Brown 1989

[2] წყარო: Patashnik, E., & Peck, J. (2014). Can Congress do policy analysis? The politics of problem solving on Capitol Hill. SSRN Electronic Journal. ბმული: https://doi.org/10.2139/ssrn.2489643

სანამ თხუთმეტი ან თექვსმეტი წლის ვარ, ჩემში ათასი ფიქრი მოძრაობს და ჩემი ჩახუთული ოთახის ფანჯრებს მიღმა მთელი სამყარო ღელავს, სანამ ინტერნეტის უხილავ შრეებში ჩემი მოუხელთებელი ცნობისმოყვარეობისთვის ნებისმიერი ინფორმაცია ხელმისაწვდომია და სანამ ბრჭყვიალა ვირტუალურ თამაშებში ყოვლისშემძლე და მარადული პერსონაჟი ვარ, ვერავინ მაიძულებს ხელში წიგნი ავიღო და უწვრილეს ასოებს თუ უზარმაზარ წინადადებებს ჩემი ტვინის უჯრედები ვაკენკინო.

აუცილებელი არ არის მიმტკიცონ, რომ წიგნის კითხვა სულიერად და ფიზიკურად გამზრდის, ჩემს გონებას განავითარებს, გემოვნებას დახვეწს, ლოგიკური ამოცანების ამოხსნაში დამეხმარება და ცხოვრების გზაზე უბედურებას ამაცილებს. ეს ხერხი აღარ ჭრის, და საერთოდ, რთულია ჩემი რაიმეში დარწმუნება ან გადარწმუნება.

ინტერნეტში მარტო ისეთ რამეს ვკითხულობ, რაც ჩემს ფიქრებთან ახლოსაა, მაგრამ ეს იშვიათი შემთხვევაა. ხანდახან ისეც ხდება, რომ რაღაც გაწუხებს და არც იცი, ეს დარდი საიდან გაჩნდა. არადა, არც საშინელებათა ფილმი გინახავს, არც უცნაური ამბავი მოგისმენია, არც ჩხუბს შესწრებიხარ ქუჩაში. მგონი, უფრო შიგნიდან მოდის, ფიქრი არ გასვენებს და მერე გინდა, ამაზე ვინმეს ელაპარაკო ან პასუხები იპოვო. ასეთ პასუხებს მშობლებისგან და ხშირად ახლო მეგობრებისგანაც ვერ მოითხოვ. ვინმე სხვა გჭირდება, რაიმე სხვა, რაიმე ისეთი, რაც საკუთარ თავს მოგაგონებს და თან არ გაგაკრიტიკებს იმის გამო, რომ ასეთი ხარ, არ გაგკიცხავს და იმით დაგამშვიდებს, რომ ამ სამყაროში ბევრი შენნაირი ეძებს საკუთარ თავს.

მითხრეს, რომ ასეთი რამ წიგნია! რა თქმა უნდა, ამას ასე ადვილად არ დავიჯერებ და ბრმად წიგნის მაღაზიისკენ არ გავიქცევი. შეიძლება, ჩემი მოტყუება უნდათ, რომ უკეთ ვისწავლო ან თავი მოვიწონო, მაგრამ წიგნი ხომ დიდი ხანია მოდაში აღარაა, ტყუილი რა საჭიროა?!

ერთი მოთხრობა ყოფილა, „თოლია ჯონათან ლივინგსტონი“, სადაც ყვებიან, როგორია თავისუფლებისმოყვარე ჩიტის ბედი, რომელსაც ვერავის უგებს და ამ განსხვავებულობის განცდასა და ფრენის სურვილს კიდევაც შეეწირება. ხანდახან მეც მიჩნდება გაღწევის სურვილი, იმდენად ძლიერი, რომ აღარ აქვს მნიშვნელობა, სხვები მიმიხვდებიან თუ არა. ალბათ, ესაა თავისუფლების წყურვილი. შესაძლოა, ამით ვგავდე თოლია ჯონათანს, მაგრამ დანამდვილებით ვერ ვიტყვი, მოთხრობა არ წამიკითხავს.

ისიც თქვეს, „თამაში ჭვავის ყანაში“ ყველა ახალგაზრდას მოსწონს, რადგან სელინჯერმა ყველაზე უკეთ დაინახა ახალგაზრდა ადამიანის მეამბოხე სულიო. არადა ყოველთვის მეამბოხეები არ ვართ, უბრალოდ ხანდახან უსამართლობას, გულგრილობას, უუფლებობას ვაპროტესტებთ. თუ გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ, სუნთქვის საშუალებას არ გვაძლევს და ადამიანთა უმეტესობა, რომლებიც გარს გვახვევია, არაფრად გვაგდებს. ეს წიგნი რომ მართლა ასეთ თემებზე იყოს დაწერილი, მართლა ჩვენს ბავშვობისდროინდელ გულისტკივილს შველოდეს და ჭვავის ყანაში ჩამდგარი პერსონაჟი მომავლის იმედს აჩენდეს, იქნებ, მეც წამეკითხა.

იმ ამბავმა, გრეგორი ზამზა რომ მწერად გადაიქცა თუ გარდაისახა, მთელი ღამე არ დამაძინა. რა შემაძრწუნებელი შეგრძნებაა, გახდე მწერი – მახინჯი, საზარელი, მოუხელთებელი არსება და ამ ამბავს ყველა გულგრილად შეხვდეს, შენგან მხოლოდ სარგებელს ელოდონ და შენ მიმართ ზიზღს გრძნობდნენ, ყველას ეზედმეტებოდე და არავინ თანაგიგრძნოს, არავინ გაგიფრთხილდეს, არავის უყვარდე. მე რომ ასეთი რამ დამმართოდა, ვერ გადავრჩებოდი. ჩემი მშობლებისთვისაც მარტივი არ იქნებოდა გრეგორისნაირი შვილის მიღება, მაგრამ ოთახში არ გამომკეტავდნენ, დანამდვილებით ვამბობ.

საერთოდ არ ვიცოდი, რომ ჯაფარა ჩიტს ერქვა, უფრო ჯადოქრის სახელს ჰგავს. მაგრამ ჩიტი ყოფილა და იმ წიგნში, „ნუ მოკლავ ჯაფარას“, სიმბოლურად კიდევ სხვა მნიშვნელობაც ჰქონია. მითხრეს, ეს წიგნი ძალიან ადვილად იკითხება, როგორც ამერიკულ პროზას ახასიათებს და თან ამბავს პატარა გოგო ყვებაო. ყველაფერზე ერთად როგორ უნდა დამაფიქროს წიგნმა – მეგობრობაზე, თანადგომაზე, სიკეთეზე, პატიოსნებაზე, როგორ უნდა ამიხსნას, რა არის რასიზმი და როგორ ვებრძოლოთ, რა არის ნამდვილი სიმამაცე და როგორ უნდა აღმოვაჩინოთ ის ადამიანში, რომელიც მის წარმოჩენას არც კი ცდილობს? ის კი მართლა საინტერესოა, დააკვირდე, როგორ ჩნდებიან ცხოვრებაში ავტორიტეტები და როგორ ყალიბდება ღირებულებები. ეს ატიკუს ფინჩიც ვინღაა?

არ მიყვარს, როცა იგავ-არაკებში ცხოველები ადამიანებივით ლაპარაკობენ. თითქოს რაღაცის შეფარულად თქმა უნდათ, მაგრამ ზუსტად იმიტომ, რომ ცხოველები არიან და ადამიანური თვისებები აქვთ მიწერილი, მათი ყველა ნაკლი და შეცდომა კიდევ უფრო თვალსაჩინოა. არა მგონია, ჯორჯ ორუელის „ცხოველების ფერმა“ მომეწონოს, ძალაუფლებისმოყვარე ცხოველიც გამაღიზიანებს, მისი შექმნილი ტოტალიტარული მმართველობაც და ამგვარ, ახალი ტიპის სახელმწიფოს შეგუებული ადამიანიც.

შესაძლებელია, ადამიანის მეხსიერება მხოლოდ 80 წუთს გრძელდებოდეს და მერე ყველაფერი ავიწყდებოდეს? შესაძლებელია, ყოველი ოთხმოცი წუთის შემდეგ ვინმეს თავიდან ეცნობოდე და ეს არ გბეზრდებოდეს? და კიდევ უფრო უცნაური რამ – მართალია, რომ ადამიანს, რომელსაც თავის ტრავმის გამო ასეთი ცუდი მეხსიერება აქვს, მაინც ახსოვს მათემატიკა, ფორმულები, ურთულესი სქემები, უსასრულო რიცხვები და ისეთი სიყვარულით საუბრობს მათემატიკაზე, თითოეული რიცხვის მნიშვნელობასა და მოხაზულობაზე, როგორც მხოლოდ საკუთარი ნამუშევრებით გატაცებულ ხელოვანს შეუძლია. ასეთ პროფესორს მეც დავუმეგობრდებოდი, რომ არსებობდეს!

დანაშაულისა და სასჯელის ურთიერთობაზე მეც ხშირად მიფიქრია. ვინ არის დამნაშავე? როგორია დამნაშავე ადამიანის ბუნება? არსებობს „კეთილი“ დამნაშავე, თუ ყველა დანაშაულის საწყისი ბოროტია? ვინ ისჯება ხოლმე და რატომ? ხანდახან სასჯელი დანაშაულზე უარესი ხომ არაა? სინანულს თუ შეუძლია, დანაშაულიც გადაფაროს და სასჯელიც? სიყვარულს რა შეუძლია? რომ ვიცოდე, „ზებულონი“ ყველა ამ კითხვას უპასუხებს, ვინმესგან ვითხოვებდი.

არ ვიცი, რატომ, მაგრამ გავიგე, ისეთი წიგნიც არსებობს, რომელშიც წიგნებს ებრძვიან და წვავენ. იმ სამყაროში ფიქრობენ, რომ წიგნი საშიშია, რადგან ფიქრს აღძრავს და ადამიანს მოაზროვნედ აყალიბებს. წიგნების დიდი მოყვარული არ ვარ, მაგრამ რომელიმე გაი მონტეგი ჩემს სახლში რომ შემოიჭრას და წიგნები დასაწვავად გაიტაცოს, მაინც წინ გადავუდგები და შევებრძოლები. არავის აქვს უფლება, ჩემ ნაცვალად გადაწყვიტოს, ვიყო თუ არა მოაზროვნე!

მაგრამ ყველაფერი ჰიპოტეზაა, ამაზე ლაპარაკს აზრი არ აქვს! თხუთმეტი ან თექვსმეტი წლის ვარ და ვერავინ დამარწმუნებს, რომ ლიტერატურის კვალი წარუშლელია, წიგნისგან მიღებული შთაბეჭდილება სამუდამო, სიტყვის ძალა კი – განუზომელი.

წაუკითხავი წიგნების სია

რიჩარდ ბახი, „თოლია ჯონათან ლივინგსტონი“

ჯერომ სელინჯერი „თამაში ჭვავის ყანაში“

ფრანც კაფკა, „გარდასახვა“

ჰარპერ ლი, „ნუ მოკლავ ჯაფარას“

ჯორჯ ორუელი „ცხოველების ფერმა“

იოკო ოგავა, „პროფესორის საყვარელი ფორმულა“

ჯემალ ქარჩხაძე, „ზებულონი“

რეი ბრედბერი, „451 ფარენჰეიტით“

(სიონი, „სკუგა–ბალდური“)

ჯერ ყდამ მიიქცია ყურადღება, შემდეგ სათაურმა, ავტორის სახელმა, წარმომავლობამ, უცხო გარემომ, უცხო ფოლკლორმა, არქეტიპებმა, ადამიანისა და ბუნების ძალის ჭიდილმა, დაუფლებისა თუ გადარჩენის დაუოკებელმა ჟინმა, წიგნის გვერდებში ჩაბუდებულმა ჩრდილოურმა სიცივემ, ყინვამ, მარტივი წინადადებების მომხიბვლელობამ, სივრცემ წინადადებებს შორის, ბუნებრივმა თუ ავთენტურმა სიტყვაძუნწობამ, კალმის სიმსუბუქემ, მეტაფორებმა… ასეც ვიფიქრე, რომ ავტორი მხოლოდ პროზაიკოსი ვერ იქნებოდა და პოეტიც იყო.

მერე საგანგებოდ ამ წიგნის გამო წავიკითხე ისლანდიის ისტორიასა და კულტურაზე, მოვუსმინე ენას, მუსიკას, მოვიძიე გადაცემა ფლორასა და ფაუნაზე, გავიგე ბუნებრივი მემკვიდრეობის შენარჩუნების მნიშვნელობასა და ეკოლოგიური ბალანსის დაცვის აუცილებლობაზე, დავათვალიერე ბუნება – დაცული ტერიტორიები, ვულკანები და სანაპიროები, მოვისმინე უნიკალური არქტიკული მელას ექსტრემალურ კლიმატურ პირობებში ადაპტირების უნარისა და აისბერგებით ზღვაში მოგზაური თეთრი დათვების ისტორიები და ნელ-ნელა აღმოვაჩინე ავტორის დაგებული მახეები, თითქმის ვუპასუხე ჩემსავე კითხვებს – ვინ არის ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟი? მელა თუ პასტორი – თვითმყოფადი ბუნება თუ მოძალადე ადამიანი? მეცნიერი თუ მიტოვებული ბავშვი – კეთილშობილი ნატურალისტი თუ დაუნის სინდრომის მქონე ახალგაზრდა ქალი? სად გადის ზღვარი ადამიანის უფლებებსა და ბუნების მიმღებლობას შორის, როდის ხდება სტიქიური მოვლენა გარდაუვალი? სად იკვეთება ბოროტება და კეთილშობილება და რა იბადება მათი შეხვედრის შემდეგ? გამოჩნდა ანტიგმირის აუცილებლობაც, რომლის ფონზეც ყველაფერი დანარჩენი გაცილებით მშვენიერი, ძვირფასი და მოსაფრთხილებელია – ბუნებაც, სიკეთეც და დაჩაგრული ადამიანიც.

რამდენიმე დღის წინ თბილისის საერთაშორისო ლიტერატურულ ფესტივალზე ავტორის მოსმენის საშუალებაც მომეცა და ჩემი მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ეს პატარა წიგნი დიდ და მნიშველოვან თემებზე დაიწერა, კიდევ უფრო გაამყარა. მწერალმა ისაუბრა ავტორებზე, რომლებმაც მასზე განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინეს და მათ შორის გამოყო ბულგაკოვი, ისაუბრა ისლანდიურ და ზოგადად, ნორდიკულ ლიტერატურაზე, რომლის ლოგიკური გაგრძელებაცაა მისი ტექსტები, აღნიშნა, რომ არასდროს დარდობს მისი ნაწარმოებების მხატვრულ თარგმანებზე, უფრო სწორად, დანაკარგზე ამ თარგმანებში, რადგან ენდობა სხვა ენას და თუნდაც სრულიად უცხო ენის მუსიკალობას და ხაზი გაუსვა ფაქტს, რომ წიგნზე მუშაობისას ერთადერთი პერსონაჟი, რომლის გონებაში შეძვრომა და რომლის პერსპექტივით საუბარიც არ უცდია, იყო აბა – დაუნის სინდრომის მქონე გოგონა, რადგან უნდოდა, ამ სიჩუმით პატივი ეცა მისი არსებობისთვის.

ავტორმა ზუსტად იცის, სად შეწყვიტოს თხრობა, რა გაამჟღავნოს და რა დამალოს, მაგრამ ასევე იცის, რა ძალა აქვს მის სიტყვას, რომლითაც ღრმა კვალის დატოვება შეუძლია. როგორც მის ლექსში, რომლის თარგმანიც დარბაზში მოვისმინე: „როცა სიტყვა ნამღერია უკვე, ის ვეღარასოდეს შეწყვეტს ჟღერას.“

პოლიტიკის ანალიზი და პრობლემების გადაჭრის გზები – დამხმარე სავარჯიშო პრობლემის სწორად ჩამოყალიბებისთვის[1]

(პირველი ნაწილი)

ყველასთვის ცნობილია თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს პრობლემის გადაჭრისათვის მის სწორად ჩამოყალიბებას. თუ რომელიმე პრობლემურ საკითხს არასწორად დავინახავთ, დავსვამთ და წარმოვიდგენთ, დიდი ალბათობით, მისი გადაჭრაც არასწორი იქნება. ცალკე საკითხი და პრობლემაა, თუ რა შეიძლება მოჰყვეს არასწორად გადაჭრილ პრობლემას – იგი შეიძლება პირველად პრობლემაზე ათასჯერ მეტი სიმძიმით დაუბრუნდეს „გადამჭრელს“ უკან!

დიდ ალბერტ აინშტაინს უთქვამს, რომ თუ მას მხოლოდ ერთი საათი ექნებოდა სამყაროს გადასარჩენად, იგი ორმოცდათხუთმეტ წუთს პრობლემის განსაზღვრას დაუთმობდა და დარჩენილ ხუთს – გადაწყვეტილების მიღებას.

აინშტაინის მაგალითი ნათლად გვიჩვენებს რომ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პირდაპირ „არ ვეცეთ“ პრობლემის გადაწყვეტას! აუცილებელია, წარმოსახვით უკან დავიხიოთ და გარკვეული დრო და ძალისხმევა პრობლემის შესწავლას, მისი არსის გარკვევას და გააზრებას მოვანდომოთ.

პრობლემის სწორად ჩამოყალიბება აუცილებელია იმისთვის რომ „მიღებულ იქნას გადაწყვეტილებები იმ მიზნებისთვის, რომელთა მიღწევა აუცილებელია პრობლემის მოსაგვარებლად (ან შესარბილებლად), იმ საშუალებებით, რომლებიც შეიძლება იქნეს არჩეული“  (Schon,1983, p.40).

ნიუ-იორკის მასშტაბით ცნობილი და როგორც ადრე ვთქვით, „ვიწრო ინტელექტუალურ წრეებში“ ძალიან სახელგანთქმული უნივერსიტეტი, „ნიუ სქულის“ (ინგლ. The New School) სარეკლამო ბანერები, რომლებიც ნიუ-იორკის მეტროს ყველა ვაგონში იყო გაკრული 2003-2004 წწ. ამბობდნენ შემდეგს: „We may not be able to answer all your questions, but we’ll teach you how to ask the right questions” – ქართულად: “ჩვენ შეიძლება ვერ ვუპასუხოთ თქვენს ყველა კითხვას, მაგრამ ჩვენ გასწავლით თუ როგორ უნდა დასვათ სწორი შეკითხვები”). როოგორც ხედავთ, პრობლემის ანალიზთან მიმართებაში, ეს მიდგომა, „სწორად დასმული შეკითხვები“, საკმაოდ მიმზიდველად გამოიყურება და შესაძლოა, სწორედ ის იყოს პრობლემებისადმი გააზრებული მიდგომის ყველაზე ეფექტური გზა.

პრობლემის გააზრებისა და სწორად ჩამოყალიბებისათვის გთავაზობთ მცირე ინტელექტუალურ სავარჯიშოს ერთი ამერიკული უნივერსიტეტის შესახებ, რომელიც პრობლემის სწორად დასმისა და გადაწყვეტის კარგ შემთხვევად შეიძლება განვიხილოთ.

ყველასთვის კარგად ცნობილ ამერიკულ ქალაქ ნიუ-იორკში, რომელსაც „დიდ ვაშლსაც“ (Big apple) უწოდებენ, მდებარეობს ნიუ-იორკის მასშტაბით ცნობილი და ვიტყოდი, „ვიწრო ინტელექტუალურ წრეებში“ ძალიან სახელგანთქმული უნივერსიტეტი, „ნიუ სქული“ (ინგლ. The New School).

ეს უნივერსიტეტი 1919 წელს დაარსეს ამერიკელმა ინტელექტუალებმა, რომლებმაც პროტესტის ნიშნად დატოვეს კოლუმბიის უნივერსიტეტი, ადმინისტრაციასთან „ინტელექტუალური თავისუფლების შეზღუდვაზე“ კამათის გამო (ნიუ-სქულის დამაარსებლები იყვნენ ისტორიკოსი Charles Beard-ი, ფილოსოფოსი  John Dewey, ისტორიკოსი James Harvey Robinson-ი, ეკონომისტი და სოციოლოგი Thorstein Veblen, და ეკონომისტი და განათლების ორგანიზატორი, ნიუ-სქულის სოციალური კვლევების სკოლის დამაარსებელი და დირექტორი, Alvin Johnson-ი.

1930-იან წლებში, ნიუ-სქულის სოციალური მეცნიერებების სკოლას ახალი სიცოცხლე და ძალა შთაბერეს აშშ-ში ჰიტლერის რეჟიმისგან გამოქცეულმა და იმიგრირებულმა ებრაელმა ინტელექტუალებმა, რომლებიც შეუერთდნენ ნიუ-სქულს (მათ შორის ფილოსოფოსები და ფსიქოლოგები, ჰანა არენდტი, ერიხ ფრომი, ლეო შტრაუსი და ჰანს იონასი) და თავიანთ ამერიკელ კოლეგებთან ერთად შექმნეს ე.წ. „უნივერსიტეტი დევნილობაში“. ამ ადამიანების გაერთიანებამ ნიუ-სქულს მაშინვე გაუთქვა სახელი და უნივერსიტეტს, ამერიკელებისთვის უცნაური ფუნქცია, მოზრდილთა „განგრძობითი განათლების“ (ინგლ. Adult continuing education) სკოლის შინაარსი შესძინა – უნივერსიტეტს ახალი „სამომხმარებლო“ ბაზა გაუჩნდა: მომუშავე, ოცდაათწელს გადაცილებული სტუდენტები, რომლებიც საღამოობით ესწრებოდნენ ლექციებს!

სხვა სიტყვებით, ეს გახლდათ უნივერსიტეტი არა მხოლოდ ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც სკოლის დასრულების შემდეგ იწყებდნენ სწავლას საბაკალავრო საფეხურზე, არამედ, სკოლა მოზრდილებისთვისაც, ან როგორც დღეს იტყვიან, გამოცდილების მქონე პროფესიონალებისთვის, რომლებიც გადაწყვეტდნენ გაეღრმავებინათ თავიანთი ცოდნა ბიზნესის ან სოციალური მეცნიერებების სფეროებში, ან უბრალოდ, გაგრძელებინათ სწავლა და ახალი ცოდნის შეძენა.

ზოგადად, ამერიკული და ამერიკაში მდებარე უნივერსიტეტის გამორჩეულობისა და ახლებური ბრენდული შინაარსის ჩამოყალიბებისთვის, ეს აშკარად ახალი და საკმაოდ გაბედული ნაბიჯი გახლდათ – ტრადიციული ამერიკული უნივერსიტეტების უდიდესი ნაწილი, საერთოდ არ განიხილავდა ისეთ სასწავლო გეგმას, რომელიც „უწყვეტ“ ან „განგრძობით“ განათლებას იგულისხმებდა, მითუმეტეს ორმოცი და მეტი წლის ასაკის სტუდენტებისათვის – ასეთი მარკეტინგული სვლა თვით ამერიკისთვისაც კი მოულოდნელი გახლდათ.

ნიუ-სქულის იდეის შემქმნელთა ეს უცნაური ნაბიჯი აშკარად გამოწვევად იქცა ისეთი ცნობილი ტრადიციული ნიუ-იორკული სკოლებისთვის, როგორებიც გახლდნენ კოლუმბიის უნივერსიტეტი (Columbia University)  თუ ნიუ-იორკის უნივერსიტეტი (New York University – NYU), რომელბიც მთელს მსოფლიოში იყვნენ ცნობილი როგორც უმაღლესი ხარისხის კვლევითი და საგანმანათლებლო დაწესებულებები.

პრესტიჟისა და პროფესიული ხარისხების პირდაპირ კონკურენციაზე ფოკუსირების ნაცვლად, ნიუ-იორკული The New School ჩამოყალიბდა როგორც გახსნილობაზე, ინტელექტუალურ თავისუფლებასა და უწყვეტ განათლებაზე ორიენტირებული ბრენდი.

იგი იზიდავდა მომუშავე ზრდასრულებს, პროფესიონალებსა და ემიგრანტებს, რომლებსაც სურდათ სერიოზული განათლება კოლუმბიისა და ნიუ-იორკის უნივერსიტეტების ფორმალობების, შეზღუდვებისა და კონსერვატიული სტრუქტურების გარეშე.

თუ ნიუ-სქულს ფუნქციურად შევადარებთ ნიუ-იორკის უმთავრეს და უცნობილეს, უნივერსიტეტებს, კოლუმბიას და ნიუ-იორკის  უნივერსიტეტს შევადარებთ, მივიღებთ შემდეგს:

• კოლუმბია და ნიუ–იორკის უნივერსიტეტი (NYU) = ტრადიციული, აკადემიური ხარისხებზე ორიენტირებული, კვლევაზე დამყარებული.
• The New School (საწყის ეტაპზე მას სხვა სახელი – The New School for Social Research ერქვა, ლ.ა.) = ექსპერიმენტული, მოქნილი, ზრდასრულთა უწყვეტ განათლებაზე ორიენტირებული, აქცენტით საჯარო ლექციებზე, საღამოს კურსებსა და პროგრესულ იდეებზე.

ეს ნიშური პოზიციონირება — განათლება ზრდასრულებისთვის, კრიტიკულად მოაზროვნეებისთვის და შემდგომში ხელოვანებისა და დიზაინერებისთვის — წარმოადგენდა (და წარმოადგენს) ნიუ-სქულის კონკურენტულ იდენტობას ნიუ–იორკის გადატვირთულ უმაღლესი განათლების გარემოში.

            ნიუ-სქულის, ისევე როგორც ყველა სხვა უმაღლესი განათლების სკოლის, როგორც ეფექტური და სერიოზული სასწავლო დაწესებულების რეპუტაციას, მისი სახელგანთქმული  და წარმატებული კურსდამთავრებლები ქმნიან. გთავაზობთ ნიუ-სქულის წარმატებულ და სახელგანთქმულ კურსდამთავრებულთა არასრულ სიას:

ტენესი უილიამსი (Tennessee Williams, ამერიკელი დრამატურგი, პიესის, „სურვილის ტრამვაი“ ავტორი); ჯეკ კერუაკი (Jack Kerouac, მწერალი და პოეტი, „ბიტნიკების“ თაობის ერთ-ერთი გამორჩეული წარმომადგენელი); ჯეიმს ბოლდუინი (James Baldwin, მწერალი, აქტივისტი, მარტინ ლუთერ კინგის თანამებრძოლი); უილიამ სტაირონი (William Styron, მწერალი და ესესისტი, რომანი „სოფის არჩევანის“ ავტორი); ჯემეიქა ქინქეიდი (Jamaica Kincaid, მწერალი, ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორი); როდ სტაიგერი (Rod Steiger, ოსკაროსანი კინომსახიობი); რობერტ გლასპერი (Robert Glasper, ჯაზ-მუსიკოსი, ჯაზ პიანისტი, Grammy-ის მრავალგზის მფლობელი); ენი დი ფრანკო (Ani DiFranco, მომღერალი-შემსრულებელი, Grammy-ის პრემიის მფლობელი, აქტივისტი); სუფიან სტივენსი (Sufjan Stevens, მუსიკოსი, ინდი-ფოლკის შემსრულებელი); ჰარი ბელაფონტე (Harry Belafonte, მომღერალი და აქტივისტი, მუსიკოსი-კომპოზიტორი); უოლტერ მათაუ (Walter Matthau, ოსკაროსანი კინომსახიობი); ქეივინ სმითი (Kevin Smith, რეჟისორი და მსახიობი, კინოფესტივალის Sundance-ის გამარჯვებული, Batman-ის თანამედროვე კომიქსების ავტორი); ანა სუი (Anna Sui, დიზაინერი, ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ სახელი ამერიკის, აზიის და გლობალურ მოდის ინდუსტრიაში), დონა კარანი (Donna Karan, მოდის ცნობილი დიზაინერი); მარკ ჯეიკობსი (Marc Jacobs, მოდის ცნობილი დიზაინერი), ტომ ფორდი (Tom Ford, თანამედროვე მოდის ლეგენდარული დიზაინერი და რეჟისორი), ნარკისო როდრიგესი (Narciso Rodriguez, მოდის დიზაინერი, გლობალური ბრენდის ავტორი და მფლობელი); ჯენა ლაიონსი (Jenna Lyons, დიზაინერი, J.Crew-ს ბრენდის კრეატიული დირექტორი და ხელმძღვანელი); ბრედლი კუპერი(Bradley Cooper, მსახიობი და პროდიუსერი, ჰოლივუდის ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული მსახიობი და რეჟისორი); მარლონ ბრანდო ( Marlon Brando,  ოსკაროსანი კინომსახიობი, ჰოლივუდის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მსახიობი და რეჟისორი, მთავარი როლის შემსრულებელი, ფრენსის ფორდ კოპოლას კინოდრამაში „ნათლიმამა“); ელენორ რუზველტი (Eleanor Roosevelt; აქტივისტი, ყოფილი პირველი ლედი, ფრანკლინ დელანო რუზველტის მეუღლე, დიპლომატი და გაეროს ერთ-ერთი ლიდერი) და  შიმონ პერესი (Shimon Peres, ისრაელის ყოფილი პრემიერი და პრეზიდენტი, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი პოლიტიკური ლიდერი).

სტატიის მეორე ნაწილი, უშუალოდ პრობლემების ანალიზსა და პრობლემის ფორმულირების საკითხებს შეეხება.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

[1] გამოყენებული წყაროები: ა) http://ctb.ku.edu/en/table-of-contents/analyze/analyze-community-problems-and-solutions/define-analyze-problem/main ბ) Basic Methods of Policy Analysis and Planning, Carl V. Patton and David S. Sawicki გ) Introduction to Policy Analisis and Policy Modelling, Thomas Fellman, Lecture notes and further information: www.uni-hohenheim.de/apo, University of Hohenheim, 2008,  დ) https://www.wikihow.com/Define-a-Problem; ე) https://www.sheffield.ac.uk/polopoly_fs/1.440722!/file/HowtoWriteaProblemStatement.pdf ვ) SCHON, D. A. (1983) The Refective Practitioner, New York: Basic Books.