საგანთაშორის ინტეგრაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია სწავლების დროს. ინტეგრირებული გაკვეთილი მოსწავლეს ეხმარება, დაინახოს როგორაა სხვადასხვა საგანი ეერთმანეთთან დაკავშირებული. გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმას, რომელიც აერთიანებს ინგლისური და ქართული ენის გაკვეთილებს. გაკვეთილის თემად შერჩეულია რომანტიზმის ეპოქა და მისი ასახვა ქართულ და ინგლისურ პოეზიაში. პოეზიის ნიმუშად მოყვანილია ნ. ბარათაშვილის „მერანი“ და ე.ა. პოს „ყორანი“.

გაკვეთილის გეგმა

რესურსები

შესაბამისობის დავალება

 პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების უპირატესობანი

1. ცოდნის ხანგრძლივად შენარჩუნების უნარის განვითარება

თანამედროვე პედაგოგიკის  კვლევებზე   დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეებს, რომლებიც მონაწილეობენ პრობლემაზე დაფუძნებულ სასწავლო აქტივობებში, შეუძლიათ, გაიუმჯობესონ ცოდნის გააქტიურებისა და ინფორმაციის შენარჩუნების  უნარი.

სპეციალურ ლიტერატურაში  ნათქვამია, რომ „ცოდნის დამუშავება სწავლის დროს, ფაქტებისა და იდეების გაზიარებით, დისკუსიისა და კითხვებზე პასუხების გაცემის გზით, ამარტივებს საკითხის გაგებასა და  დამახსოვრებას.”

მცირე ჯგუფებში დისკუსია შეიძლება, იყოს განსაკუთრებით მომგებიანი, რადგან ამ დროს თითოეულ მოსწავლეს  აქვს აქტივობაში ჩართვის შესაძლებლობა. ხშირად,  ჯგუფის ზომის მიუხედავად, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება  ხელს უწყობს ცოდნის ხანგრძლივ შენარჩუნებას, წაახალისებს მოსწავლეებს, განიხილონ მასალა და ახალი ცნებების შესწავლისას მარტივად უპასუხონ კითხვებს.

2. მრავალფეროვანი ინსტრუქციების გამოყენება

პრობლემაზე დაფუძნებული აქტივობები სასწავლო პროცესში წარმოქმნილი მრავალფეროვანი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად შეიძლება გამოვიყენოთ, რაც მოსწავლეებს ეფექტურად ჩართავს სასწავლო პროცესში. ზოგადად, მოსწავლეთა ჯგუფებად დაყოფა პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლისთვის მათ საშუალებას მისცემს:

• განიხილონ რეალური საკითხები და მოიძიონ გადაწყვეტის ეფექტური გზები;
• ითანამშრომლონ მცირე და დიდ ჯგუფებში  ისე, რომ პროცესში  ჩაერთონ ის მოსწავლეებიც, რომლებიც არ  გამოირჩევიან ინდივიდუალური მუშაობის უნარებით;
• ისაუბრონ თავიანთ იდეებზე და შექმნან კონსტრუქციული სამუშაო გარემო;
• გამოიყენონ სხვადასხვა მასალა: ვიდეოები, აუდიო ჩანაწერები, სტატიები, რის საშუალებითაც სასწავლო პროცესი გახდება უფრო ეფექტური;

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება საშუალებას მოგცემთ, გამოიყენოთ დიფერენცირებული სწავლების მიდგომები– ეს შეიძლება იყოს განსაკუთრებით ღირებული, თუ თქვენს მოსწავლეებს მსგავს აქტივობებში მონაწილეობის გამოცდილება არ აქვთ.

3. უწყვეტი ჩართულობა

პრობლემაზე დაფუძნებულმა  სწავლებამ გაკვეთილის მიმდინარეობისას მოსწავლთა  ჩართულობა შეიძლება, გაზარდოს. ჩართვის შესაძლებლობის დანახვა  რთული არ არის, რადგან მოსწავლეები  თანამშრომლობენ რეალურ სამყაროში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად, რაც მათ ინტერესს ზრდის.

4. ცოდნის რეალურ სივრცეში გადატანის უნარების განვითარება

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება შეიძლება, დაეხმაროს მოსწავლეებს რეალური სამყაროს უკეთ აღქმაში.

პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო აქტივობები საშუალებას იძლევა, მიღებული ცოდნა მოსწავლეებმა  რეალურ სიტუაციაში მსგავსი პრობლემების დაძლევის საშუალებად აქციონ.

5. გუნდური მუშაობისა და ინტერპერსონალური უნარების გაუმჯობესება

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისა და ცოდნის მიღების პროცესის  წარმატება დამოკიდებულია ინტერაქციასა და კომუნიკაციაზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეებმა, გუნდურ მუშაობასა და თანამშრომლობაზე დაყრდნობით, ჩამოიყალიბონ ტრანსფერული უნარები– ფაქტების დამახსოვრების ნაცვლად მათ  შესაძლებლობა ეძლევათ:

• წარმოადგინონ თავიანთი იდეები ჯგუფში;
• გადაამოწმონ და დაიცვან საკუთარი საზრისები და შეხედულებები;
• ასევე მოსწავლეებს განუვითარდეთ მოსმენის უნარი და დავალების შესრულებისთვის საჭირო პასუხისმგებლობის გრძნობა .

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების უარყოფითი მხარეები

1. მოსალოდნელი უარყოფითი შედეგები სტანდარტიზებული ტესტირებისას

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისთვის დიდი დროის დათმობამ, შეიძლება  პრობლემებიც წარმოქმნას, მაგალითად:   სტანდარტიზებული ტესტების წერისას მოსწავლეებს არ აღმოაჩნდეთ საკმარისი სიღრმისეული ცოდნა , რომელიც საჭიროა მაღალი ქულების მისაღებად.  პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების სტილი       მოსწავლეებში ავითარებს თანამშრომლობით და არგუმენტირებული მსჯელობის უნარებს, თუმცა თეორიული ცოდნის განმტკიცებაში მათ ვერ ეხმარება.

სტანდარტიზებული ტესტები ორიენტირებულია ფაქტობრივ ცოდნაზე, რომელიც მოწმდება არჩევითბოლოიანი  და ღია ტიპის კითხვებით.  მრავალი უპირატესობის მიუხედავად, ზემოთხსენებული პრობლემები თავს იჩენს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ხშირი გამოყენებისას, ამიტომაც არის საჭირო მეთოდების გამოყენების პროცესში ბალანსის დაცვა.

2. აქტივობისთვის მოსწავლეთა არასაკმარისი მზაობა

პრობლემაზე დაფუძნებული აქტივობების გამოყენება ხელს უწყობს ბევრი მოსწავლის ჩართვას სასწავლო პროცესში, თუმცა ზოგიერთი მათგანი, შესაძლოა, დარჩეს პროცესის მიღმა, რადგან ყველა მოსწავლე არ არის მზად ამ ტიპის სამუშაოების შესასრულებლად.

აქტივობებში მოსწავლეთა ჩართულობა ფერხდება  შემდეგი მიზეზების გამო:

• ასაკით განპირობებული მოუმზადებლობა: ბევრ მოსწავლეს არ აქვს ჯგუფებში ეფექტურად მუშაობის უნარი;
• შესაბამისი ჩვევებისა და გამოცდილების არქონა: ზოგიერთ ბავშვს შეიძლება, გაუჭირდეს ღია პრობლემის კონცეფციის გაგება;
• ინფორმაციის სიმწირე: მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტიპის  აქტივობა ხელშესახებ პრობლემას უნდა მიემართებოდეს, მოსწავლეებს შეიძლება, დასჭირდეთ ახალი ან მათთვის აქამდე უცნობი ინფორმაციის მოძიება, რათა ეფექტური გადაწყვეტილებები მიიღონ;

ეს პრობლემები ნაწილობრივ შეიძლება  შემსუბუქდეს საკლასო ოთახის აქტიური მონიტორინგითა და ისეთი სასარგებლო რესურსების  მიწოდებით, როგორებიცაა კითხვები და თემატური სტატიები.  რესურსები დაეხმარება  მოსწავლეებს, არ მოდუნდნენ, თუმცა, თუ მსგავს გამოწვევებს  ძალიან ხშირად წააწყდებით, სჯობს, საერთოდ არ გამოიყენოთ, ან იშვიათად შეიტანოთ პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო აქტივობები კლასში.

3. მასწავლებლის მიერ მეთოდის არასაკმარისად ფლობა

თუ პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო საქმიანობის ფასილიტაცია მასწავლებლისთვის სიახლეა, მაშინ საჭიროა  სწავლების ზოგიერთი სტრატეგიის გადახედვა. მაგალითად, მოსწავლეებისთვის არასწორი ვარაუდების ზედმეტად ხშირად შესწორებამ შეიძლება, ხელი შეუშალოს მათ მიერ რთული კონცეფციების ჩამოყალიბებისა და კითხვებზე პასუხების ძიების პროცესს. ანალოგიურად, თქვენ არ უნდა სცადოთ  ფაქტების სწრაფი გახსენების მეთოდის გამოყენებით მიაღწიოთ სასურველ მიზანს.

მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა ყურადღება მიაქციოს შემდეგ გარემოებებს:

• მინიშნებების მიცემა, რათა დაეხმაროთ არასწორი მსჯელობის გამოსწორებაში;
• საკვლევი საკითხების შეთავაზება, ახალი კონცეფციების გამყარებისთვის;
• მაორიენტირებელი კითხვების დასმა, რაც დაეხმარება კლასს, ყურადღება გაამახვილოს პრობლემის სპეციფიკურ ასპექტებზე;

4.      შეფასებასთან დაკავშირებული სირთულეები

სწავლების მეთოდის გათვალისწინებით, შესაძლოა, გარკვეული დრო დაგჭირდეთ, რათა სწორად განახორციელოთ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება და შეფასება.  თუ დავალების შესაფასებლად განმსაზღვრელი შეფასების გამოყენებას  გადაწყვეტთ,  მოგიწევთ პროცესში ჩართული მოსწავლეების  მუდმივი მონიტორინგი. ამ შემთხვევაში თქვენ უნდა გაითვალისწიონოთ ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა:

• შესრულებული დავალებების რაოდენობა;
• დავალებების ხარისხი;
• ჯგუფური მუშაობა;
• თანამშრომლობა გუნდის წევრებს შორის;

ამ კრიტერიუმების მონიტორინგი და შეფასების დაწერა საჭიროა თითოეული მოსწავლისთვის, რაც შრომატევადი საქმეა.  

5. პრობლემის წამოჭრა

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების დროს  სირთულეს წარმოადგენს   პრობლემის  სწორად წამოჭრა. შესაფერისი პრობლემის გამოსაკვეთად, განიხილეთ საკითხები, რომლებიც დაკავშირებულია: სკოლასთან, საზოგადოებასთან ან მოსწავლეთა  ზოგად ინტერესებთან.

საბოლოოდ, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების შედეგების მიხედვით, შეაფასეთ, ღირს თუ არა ამ მეთოდის შესაბამისი აქტივობების სისტემატურად გამოყენება.

წყარო: https://www.prodigygame.com/main-en/blog/advantages-disadvantages-problem-based-learning/#unique-identifier

მდიდარი ლექსიკური მარაგი კითხვასა და სწავლებაში წარმატების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. გააზრებული კითხვა მეტწილად ლექსიკურ მარაგზეა დამოკიდებული. მწირი ლექსიკური მარაგი ხელს უშლის მოსწავლეებს ტექსტის გაგება გააზრებასა და წაკითხულის ირგვლივ საკუთარი აზრის გამოთქმაში. ლექსიკურ მარაგთან ერთად წაკითხულის უკეთ გააზრებისთვის მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ ანდაზები, გამონათქვამები, იდიომები და ფრაზეოლოგიზმები ( ცხადია ასაკთან შესაბამისი)

გადავწყვიტე შემემოწმებინა რამდენად ფლობდნენ ლექსიკურ მარაგს ჩემი მოსწავლეები. ამიტომ   სკრინინგის მიზნით მოსწავლეებთან შევიტანე  ლექსიკური მარაგის შესამოწმებელი ტესტი kargiskola.ge-დან, რომლის ანალიზმა დამარწმუნა, რომ მოსწავლეებს სჭირდებათ დახმარება ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაში, რადგან არ იცოდნენ ზოგიერთი სიტყვის მნიშვნელობა. ლექსიკური მარაგის გასამდიდრებელ ერთ-ერთ აქტივობად  მივიჩნიე ანდაზების დასწავლა და გააზრება, მათი შესაბამება მოთხრობებისათვის და იგავებისათვის.

მოსწავლეებს წავუკითხე ი.გოგებაშვილის მოთხრობა „კეთილი სანდალა“, შემდეგ შევთავაზე სამი ანდაზა და ვთხოვე ამოეცნოთ თუ რომელი ანდაზა შეესაბამებოდა აღნიშნულ მოთხრობას. მოსწავლეთა ნაწილს გაუჭირდა მოთხრობისთვის ანდაზის შესაბამება. შემდეგ მოსწავლეებს დაფაზე დავუწერე ანდაზა „ხერხი სჯობია ღონესა, თუ კაცი მოიგონებსა“ და ვთხოვე გაეხსენებინათ რომელი მოთხრობა შეეფერებოდა ამ ანდაზას. მოსწავლეთა ნაწილმა გაიხსენა „მეფე და მხატვარი“, „ნაცარქექია“, მაგრამ აღმოჩნდნენ მოსწავლეები, რომლებმაც ვერ გაიხსენეს ვერც ერთი მოთხრობა. ამიტომ გადავწყვიტე მოსწავლეები კიდევ უფრო დამემეგობრებინა ანდაზებთან და დავიწყეთ პროექტი „ქვეყანა, სახელად ანდაზეთი“. საკლასო სივრცეში გამოკრული მქონდა ანდაზები, რომლებსაც მოსწავლეები კითხულობდნდნ ყოველთვის და მსჯელობდნენ თუ რას ნიშნავდა ესა თუ ის ანდაზა. პროექტის ფარგლებში წავიკითხეთ სულხან საბა ორბელიანის იგავები, ი.გოგებაშვილის მოთხრობები. წაკითხვის შემდეგ ვმსჯელობდით რომელი ანდაზა იქნებოდა შესაფერისი ამა თუ იმ მოთხრობისთვის. შემდეგ დავამზადეთ სანიშნეები, რომლებზეც სხვადასხვა ანდაზა იყო დატანილი. მოსწავლეებს რომელი სანიშნე-ანდაზაც შეხვდათ, უნდა მოეძიებინათ მისი შესაბამისი მოთხრობა ან იგავი, კლასში ყვებოდნენ მოძიებულ მოთხრობებს და დანარჩენებს უნდა გამოეცნოთ თუ რომელი ანდაზა ჰქონდა მას. მოსწავლეები ნელ-ნელა გაიწაფნენ ანდაზის მოთხრობასთან დაკავშირებაში.  ასე დაგვიგროვდა უამრავი მოთხრობა, რომელიც ავკინძე წიგნად და ნებისმიერ მოსწავლეს შეეძლო მისით სარგებლობა.

პროექტის დროს გათვითვალისწინე მოსწავლეთა ინტერესები და შესაძლებლობები, ამიტომ თუ რომელიმე მოსწავლეს არ შეეძლო მოთხრობის მოძიება, ან ანდაზებთან დაკავშირება  მათ ვთხოვდი კლასში წაკითხული მოთხრობიდან დაეხატა  ეპიზოდი, რომელიც საინტერესოდ მოეჩვენა, ან დაეხატა მოთხრობის პერსონაჟი, რომელიც დამახსოვრდა ამა თუ იმ თვისებების გამო.

ჩვენი სურვილი იყო ანდაზები გაგვეზიარებინა სხვა კლასის მოსწავლეებისთვისაც (გამეორება ცოდნის დედაა!) ამ მიზნით ანდაზები დავწერეთ ფერად ფურცლებზე და გამოვაკარით სკოლის დერეფნებში. ჩვენმა ჩანაფიქრმა გაამართლა, მოსწავლეები მიდიოდნენ და კითხულობდნენ.

როდესაც მოსწავლეებმა დაიმახსოვრეს უამრავი ანდაზა და შეეძლოთ მათი დაკავშირება მოთხრობებთან, მოსწავლეებს შევთავაზე ანდაზები დაეკავშირებინათ ჩვენს ყოველდღიურობასთან, საკუთარ ქცევებთან. ასე დააკავშირეს საკუთარ ქცევასთან ანდაზა „რაც მოგივა დავითაო, ყველა შენი თავითაო“ (ორნი  სპორტის გაკვეთილზე ბურთის გამო კინკლაობდნენ და ბურთი სხვამ წაართვა ). „მადლი ჰქენი ქვაზე დადე, გაიარე წინ დაგხვდება“ ( თავისი შოკოლადი მეგობარს მისცა და ქუჩაში ორლარიანი იპოვა).

როდესაც ეს აქტივობები გადაეზარდათ ყოველდღიურ რუტინაში, მოსწავლეებმა თვითონაც დაიწყეს ანდაზებისა და გამონათქვამების გამოგონება:

• ნამდვილი მეგობარი ერთგულიაო.
• შენ თავს თუ რამეს მოუწევ, შენივე თავს დააბრალეო.
• ნასწავლი არასოდეს დაივიწყო.
• ნამდვილი მეგობარი არასდროს მიგატოვებს.
• ბოროტი ადამიანი მარტო სიბოროტეს იმახსოვრებს, სიკეთეს კი არაო.
• კეთილი ადამიანი ლამაზიაო.

პროექტის პარალელურად ვესწრებოდი ტრენინგს „გარემოსდაცვითი და აგრარული განათლება სკოლაში“. ტრენინგის პერიოდში დავგეგმე და განვახორციელე პროექტი: „ქაღალდის მეორე სიცოცხლე“. მოსწავლეების მიერ დამზადებული მეორადი ქაღალდი დავჭერით მომცრო ზომებად და დავაწერეთ ანდაზები,  ასე შევქმენით მრავალჯერადად გამოსაყენებელი სასწავლო რესურსი.

პროექტის დასრულების შემდეგ მოსწავლეებმა საკუთარ თავში აღმოაჩინეს ბევრი კარგი თვისება, განივითარეს სხარტი და კრიტიკული აზროვნება, გაიმდიდრეს ლექსიკური მარაგი, შეძლეს ნასწავლის ტრანსფერი ყოველდღიურობასთან, ისწავლეს ინფორმაციის მოძიება და დახარისხება, შეიძინეს მნიშვნელოვანი ცოდნა და გამოცდილება, რაც მომავალში გამოადგებათ წარმატების მისაღწევად.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის  მოთხოვნების  გათვალისწინებით, აუცილებელია შემუშავდეს ახალი პროგრამულ-მეთოდური გზამკვლევი, რომელიც  სწავლის პროცესში მონაწილე პირების საზოგადოებაში წარმატებული თვითრეალიზაციისთვის აუცილებელი კომპეტენციების ფორმირებას უზრუნველყოფს. პირველყოვლისა, ეს განსაკუთრებით ეხება მოსწავლეებს, რომელთა ქცევითი ნიშნები სოციო-ემოციური განვითარების  თავისებურებებზე მიანიშნებს – მათ შორის, გაუცხოება, ჩაკეტილობა, კომუნიკაბელურობის, თანაგრძნობის, თანაგანცდის, ემპათიის უნარების არარსებობა. აღიარებულია, რომ ქცევითი აქტივობების შემცირება (ან არარსებობა) გაკვეთილზე ხელს უწყობს მოსწავლეებში შრომის უნარიანობის დაქვეითებას, სომატურ და ნევროფსიქიკურ გადაღლას, რაც თავის მხრივ ზრდის შფოთვას, სტრესს მოზარდებში, ამცირებს სწავლისადმი ინტერსს. ხელს უწყობს აგრესიულ გამოვლინებებს [1:34]. აგრესიის გამოვლინება – თანამედროვე საზოგადოების ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა, რაც მოსწავლეებს შორის ბულინგში ვლინდება და  რომელიც გაუმართლებელი სისასტიკით, ნეგატივით, მტრობითა და ბრაზით ხასიათდება. ამ ნეგატიური ფენომენის დასაძლევად საჭიროა საკლასო ოთახში მუდმივად შევქმნათ სიტუაციები მოსწავლეებისთვის გარანტირებული წარმატების რწმენის ფორმირებისთვის. ”წარმატება წარმოშობს თავდაჯერებულობას, ხელს უწყობს ინტერპერსონალური ურთიერთობების გაუმჯობესებას და არასწორი ადაპტაციის დაძლევას. მნიშვნელოვანია ვისწავლოთ მოსწავლის მხარდაჭერა, პოზიტიურ ქმედებებზე ყურადღების მიქცევა, ინტერესის გამოხატვა, ოპტიმიზმის, რწმენის, თანაგრძნობის ჩვენება”. [2:302-306]

„ემპათიას და თანაგრძნობას ანადგურებს საკუთარი თავით ტკბობა. როდესაც ადამიანი საკუთარ თავზეა კონცენტრირებული, მთელი სამყარო მისი პრობლემებისა და საზრუნავის მასშტაბებამდე ვიწროვდება… მაგრამ როდესაც ყურადღებას ვაქცევთ სხვებს, სამყარო ფართოვდება“, –  ვკითხულობთ მიშელ ბორბას (Michele Borba) ბესტსელერში „ემპათიური ბავშვები“.

როგორც წესი, ქართულის გაკვეთილზე, საკლასო აქტივობების განუყოფელი ნაწილია – კლასგარეშე ლიტერატურის კითხვა.  მიზნად დავისახე მხატვრული კითხვა  ბავშვებში ემპათიის უნარის გაღვივების წყაროდ მექცია. ავირჩიეთ წიგნები სერიიდან ,,აირჩიე სიკეთე“ (არამხოლოდ), რომელიც თანამედროვე საბავშვო ავტორების გამორჩეულ წიგნებს აერთიანებს. აქ თავმოყრილი წიგნები ბავშვებისთვის აქტუალურ თემებს ეხება: მეგობრობა, ოჯახი, სკოლა, განსხვავებული უნარები თუ განსხვავებული გარეგნობა, ტოლერანტობა და ემპათია.  თითოეული წიგნი გვარწმუნებს მკითხველს, რომ სიკეთე ნამდვილად სწორი არჩევანია.

ბავშვებს ევალებოდათ კითხვისას გაეკეთებინათ ჩანაწერები (ემპათიურობის მაგალითები).

გთავაზობთ მოსწავლეების მიგნებებს:

არნე სვინგერი  – ,,ბალადა გატეხილ ცხვირზე“ –

13 წლის ნორვეგიელ ბიჭს თითქმის იგივე პრობლემები აქვს, რაც ჩვენ, ამავე ასაკში მყოფ ქართველ ბავშვებს. მას მეტად რთული ცხოვრება აქვს, მაგრამ ოპტიმისტად რჩება, რადგან ერთი რამ ზუსტად იცის – გულგატეხილობითა და მოწყენილობით ვერაფერს შეცვლის. დედას სურს ბარტმა კრივი ისწავლოს, რათა თავის დაცვა შეძლოს, მაგრამ ბიჭს თავდაცვა სხვაგვარად ესმის: ეს არის დადებითი განწყობა და ოპერა. ამ წიგნში არაერთი ემპათიურობის კონკრეტული მაგალითი გვხდება. მაგ: -,,შენ არ უნდა დამალო შენი სიმღერის ნიჭი, მარტო საპირფარეშოში სიმღერით ვერაფერს გახდები, შენ უნდა გამოამჟღავნო ის, რაც ყველაზე კარგად გამოგდის’’ – ეუბნება ადა ბარტს. გოგონამ ბარტი ჯერ ბრინ ტერფელს შეახვედრა, შემდეგ კი უფრო საოცარი საქციელისკენ უბიძგა – სახალხოდ სიმღერის შიში დააძლევინა და სკოლის ზეიმზე საოცრად იმღერა. ადამ არ მისცა მეგობარს ხელის ჩაქნევის საშუალება და საოცარი ოსტატობით დააძლევინა შიში. როგორც ჩანს, ზოგჯერ მიზნის მისაღწევად სხვასაც უნდა სწამდეს ჩვენი წარმატების. მიუხედავად იმისა, რომ ბარტი არ არის სუსტი ნებისყოფის, მოხერხებულობაც არ აკლია, თავისი დიდი ნიჭის გამომჟღავნებაში მეგობრის დახმარება დასჭირდა.  მოზარდებისთვის მთავარი ავტორიტეტი, როგორც ჩანს, მაინც მათივე თანატოლები არიან, ნამდვილი აღიარება და მეგობრობა მათთან არის შესაძლებელი.

ჯენი პირსონი – ,,ჩვენი საოცარი რეკორდი“ –

11 წლის ლუსი რობერტსონს დაზიანებული ნივთების შეკეთება გამორჩეულად ეხერხება. ერთ დღეს ის გადაწყვეტს, „შეაკეთოს“ ის, რაც ყველაზე მეტად სურს – დეპრესიით გატანჯული დედა. ამისთვის კი არც მეტი, არც ნაკლები, მსოფლიო რეკორდი უნდა დაამყაროს. ეს არც ისე იოლი საქმეა, მით უმეტეს, თუ მოსამზადებლად მხოლოდ 10 დღე რჩება. მაგრამ ლუსი მარტო არაა. მას საუკეთესო მეგობარი ეხმარება – თანაკლასელი – სანდეში. სანდეშის დამოკიდებულება ლუსის მიმართ არის უაღრესად დიდი ემპათიურობის მაგალითი, – სხვაგვარად რომ ვთქვათ – ,, გქონდეს უნარი სხვისი ფეხსაცმლით გაიარო რამდენიმე მილი“. მართლაც, სანდეში ძალებს არ იშურებს დაეხმაროს, გაუგოს, გაიაზროს მეგობრის გასაჭირი, უფრო მეტიც, საკუთარ თავზე აიღებს მიზნის მიღწევის საშუალების ძიება-განხორციელებას. მისი სიტყვები პესიმისტურ განწყობაზე მყოფი ლუსისთვის – ,,მე შენი მჯერა, შენ ამას შეძლებ“ – ერთგვარი მოტივაციის მიმცემი აღმოჩნდა. გაუქრა ყველანაირი შიში და რეკორდების დამყარება განაგრძო.

რობ ჰარელი – ,,როსი“  – ნაწარმოები 12 წლის ბიჭის, როს მალოის შესახებ მოგვითხრობს, რომელმაც დაავადებაც უნდა დაამარცხოს და ამავე დროს, საშუალო სკოლასაც გადაურჩეს. როსს ყველაზე მეტად ის უნდა, რომ სხვებისგან არაფრით გამოირჩეოდეს – უბრალოდ, ნორმალური ბავშვი იყოს, მაგრამ უეცრად აღმოჩენილი იშვიათი დაავადება ამის საშუალებას არ აძლევს. ბიჭი იძულებულია, გაუმკლავდეს ერთბაშად თავსდატეხილ ყველა პრობლემას – უჩვეულო თერაპიას, მეგობრების დაკარგვასა და სკოლაში დაცინვასაც.

როცა როსს თითქოს ფეხქვეშ მიწა ეცლება, სწორედ მაშინ აღმოაჩენს, რომ მუსიკასა და ნამდვილ მეგობრებს ბევრი რამის შეცვლა შეუძლიათ. შესაბამისად, ეს წიგნიც არის ნათელი მაგალითი იმისა, რომ თანაგანცდას, თანალმობას უბრალოდ დახმარება კიარა ცხოვრების უკეთესობისკენ შეცვლაც შეუძლია.

ასტრიდ ლინდგრენი, სარა შვარტი – ,,შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“  – 1971 წლის აპრილში 12 წლის შვედი გოგო, სარა იუნგ კრანცი, პირველ, ძალზე გაბედულ და პირდაპირ წერილს სწერს თავის თანამემამულეს, მსოფლიოში ყველაზე ცნობილ და საყვარელ საბავშვო მწერალს, ასტრიდ ლინდგრენს.

სარა, გოგო, რომელსაც მთელი თავისი არსებით სძულს სკოლა, მასწავლებლები, მამა, კლასელები და ,ზოგადად, მთელი სამყარო. სარა გარდატეხის ასაკის ყველა ეტაპს მძიმე ნაბიჯებით გადის. ხან დეპრესიას, ხან კიდევ არასრულფასოვნების შეგრძნობას აწყდება, ამ ყველაფერს კი შემდეგ ფურცელზე წერს და ლინდგრენს უგზავნის.

ლეგენდარული წიგნების ავტორი ამ ყველაფერს დიდი სიყვარულით პასუხობს და საინტერესო რჩევებსაც კი აძლევს. ეს არ არის ის მოსაწყენი რჩევები, რომლებსაც უფროსების უმეტესობა გვაძლევს. ეს არის იმ ადამიანის რჩევები, რომლსაც ნამდვილად ესმის შენი და შენი პრობლემის. ამას სარაც აღიარებს: „შენ ხარ პირველი ზრდასრული და ჭკვიანი ადამიანი, რომელიც იმავეს არ მეუბნება, რასაც სხვები ჩამჩიჩინებენ“. სარას მინაწერს: ,,ძალიან უშნო ვარ“, მწერალი ასე პასუხობს: ,, შენ ძალიან ლამაზი ხარ, დამიჯერე ბევრ გოგოს შეშურდება შენი სილამაზის, მათ შორის მეც“.

ამ წიგნში ვხდებით არაერთ მაგალითს, სწავლებას ემპათურობის გამოვლენისა, ასტრიდის დამოკიდებულება სარას მიმართ ნათელი მაგალითია თანაგრძნობის გამოხატვისა, სხვისი თვალებით სამყაროს დანახვისა.

ერთმა ადამიანმა მოირგოს სხვა ადამიანის განცდა, შეძლოს ამის გამოხატვა – ეს ხომ ემპათიაა, სწორედ ამაზეა  წიგნი – პოლინა პოსტერის – ,,პოლიანა.“ ობოლი გოგონა, 11 წლის, რომელსაც იშვიათი უნარი აქვს – ყველაფერში, რაც ირგვლივ ხდება, რაღაც სასიხარულო იპოვოს; და, რაც მთავარია, შეუძლია სხვებსაც ასწავლოს, როგორ უნდა უხაროდეთ მაშინ, როდესაც თითქოს ყველაფერი ძალიან, ძალიან ცუდადაა. პოლიანამ მთელი ქალაქი ჩააბა „სიხარულობანას“ თამაშში და ადამიანებს დიდი ხნის წინ დაკარგული სიხარულის განცდა დაუბრუნა. უვლის ყველას, ვისაც სჭირდება მისი დახმარება, ყველაფერში ეძებს გასახარ ამბავს და სიხარულს თამაშში აერთიანებს, ცდილობს ყველა იყოს გახარებული, ეს ცხადყოფს, რომ სიხარულშიც არის თანაგანცდა.

ბავშვებმა ყველა სახის ისტორიები უნდა წავიკითხოთ, არა მარტო ბედნიერი ისტორიები. რთულ ემოციებზე საუბარი წიგნებში იქნება საუკეთესო გზა ემპათიის სასწავლებლად.

ამრიგად, მხატვრული ტექსტი, როგორც სიტყვის ხელოვნება, აირეკლავს ცხოვრებას თავისი წინააღმდეგობებითა და სირთულეებით, გამოირჩევა იდეათა, მსოფლმხედველობათა და ესთეტიკურ განცდათა მრავალფეროვნებით; სწორედ ამიტომ მხატვრული ტექსტების გაცნობისას, ლიტერატურის ფენომენის თავისებურებიდან გამომდინარე, მოსწავლეთა წინაშე ბუნებრივად ჩნდება საკუთარი თავისა და სამყაროს შეცნობის პერსპექტივა, სამყარო კი მრავალფეროვანია და ამ მრავალფეროვნების შეგრძნებისა და შემეცნების საუკეთესო საშუალება სხვადასხვა ეპოქისა და კულტურის ლიტერატურულ ქმნილებათა შესწავლაა. ლიტერატურის სწავლების მიზანიც ხომ ისეთი სასწავლო სიტუაციის შექმნაა, რომელშიც ინდივიდს საშუალება ექნება, პიროვნული გამოცდილების საფუძველზე გაიაზროს და შეძლებისდაგვარად შეაფასოს მხატვრულ ტექსტებში ასახული სიღრმისეული და ცხოვრებისეული პრობლემები, სხვადასხვა ქვეყნის ლიტერატურაში გამოხატული მისწრაფებები, იდეალები, ღირებულებები და ფასეულობები, შეძლოს თანაგანცდა.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Allemand M., Gruenenfelder-Steiger A.E., Fend H. (2014) Empathy Development in Adolescence Predicts Social Competencies in Adulthood // Journal of Personality. Vol. 83. № 2.
2. Kravents N. P. (2016). Correct values of illustration in literature textbooks for mentally retarded pupils. Trends in der Entwicklung der nationalen und internationalen Wissenschaft: Sammelwerk der wissenschaftlichen artikel. – Verlag SWG imex GmbH, Nürnberg, Deutschlang, 302–306
3. Llorent V.J., González-Gómez A.L., Farrington D.P., Zych I. (2020) Social and emotional competencies and empathy as predictors of literacy competence // Psicothema. Vol. 32. № 1.
4. აფთარაშვილი ი., ბალანჩივაძე ი., მოდებაძე ნ., დევაძე ქ. (2023) ინტელექტუალური დარღვევის მქონე მოსწავლეების სწავლის მეთოდოლოგია – ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბილისი
5. არნე სვინგერი, ბალადა გატეხილ ცხვირზე.
6. ჯენი პირსონი, ჩვენი საოცარი რეკორდი
7. რობ ჰარელი, როსი
8. ასტრიდ ლინდგრენი, სარა შვარტი, შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ
9. პოლინა პოსტერის , პოლიანა.

რამდენი სარაინდო-სათავგადასავლო წიგნი და მათი ეკრანული ვერსია არსებობს? უამრავი… თუმცა, როდესაც საქმე რაინდებზე მიდგება, თავში პირველ რიგში „მწუხარე სახის რაიდნი“ – დონ კიხოტ ლამანჩელი მოდის. ადრეც დამიწერია, ლიკანის სანატორიუმის ბიბლიოთეკაში მორიგი სათავგადასავლო წიგნის ძიებისას, ზედა თაროდან ეს წიგნი პირდაპირ თავში დამეცა (მსუბუქად დამეცა, არ ინერვიულოთ). ჰოდა, ეს ნიშნად ჩავთვალე, ძებნას შევეშვი და კითხვა დავიწყე. ბევრი ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ბოლოში მაინც გავედი. მოგვიანებით, უკვე მოზრდილმა კიდევ ერთხელ, როგორც საჭირო იყო, ისე წავიკითხე და მივხვდი, რომ ეს ერთი შეხედვით გზააბნეული რაინდი სულ სიბრძნეებს ლაპარაკობს.

ალბათ, იმ ბავშვობის დროინდელი შთაბეჭდილებების გავლენაა, რომ თურქეთის ვენეციად წოდებულ ქალაქ ესქიშეჰირში დონ კიხოტის და პანსას ძეგლები ყოველ ჩასვლაზე აუცილებლად მოსანახულებელი ადგილების სიაში მაქვს.

სხვა რაინდი – უილიამ მარშალია. მასზე საუბარი ოდნავ შორიდან დავიწყოთ. მეთერთმეტე საუკუნეში ინგლისის მეფე ედუარდ აღმსარებელი გარდაიცვალა, სამეფო ტახტს სამნი ეპატრონებოდნენ. ერთი ინგლისელი გრაფი იყო, მეორე ნორვეგიის მეფე და ერთიც ნორმანდიელი ჰერცოგი. ნორმანდია ჩრდილოეთ საფრანგეთის პროვინციაა, რომელიც 11-ე საუკუნეში მის ნომინალურ ნაწილად ითვლებოდა. თუმცა, იქაურ ჰერცოგებს დიდი ავტონომია ჰქონდათ. იმდენად დიდი, რომ ერთი მათგანი გიიომი მეწაღის შვილიშვილი – Bastard (მისი დედა მეწაღის შვილი იყო) წავიდა და 1066 წელს ინგლისი დაიპყრო. ამის შემდეგ მისი მეწაღეობასთან ნათესაური კავშირი არავის აღარ გახსენებია და ყველა ვილჰელმ დამპყრობელს ეძახდა. შედეგად, ინგლისში დიდი ხნის მანძილზე მეფეთა ფრანგულ-ნორმანდიული დინასტია დამკვიდრდა. ეს ხალხი წმინდა წყლის ფრანგები იყვნენ, ძველ ფრანგულ ენაზე საუბრობდნენ და ინგლისის სამეფო კარზე ფრანგული ტრადიციები დაამკვიდრეს. რაინდობაც ფრანგული კულტურის ნაწილია, რომელიც ნორმანდიელებმა ინგლისში შეიტანეს და გაავრცელეს.

გამარჯვების შემდეგ ვილჰელმმა ადგილობრივი საქსონელი დიდგვაროვნების მიწების კონფისკაცია მოახდინა და ნორმანდიელებს ჩამოურიგა. შემდეგ, ბუნებრივია ფრანგები ინგლისელებს შეერივნენ. თუმცა, დაპყრობიდან გარკვეული ხნის განმავლობაში ელიტა ფრანგულენოვანი დარჩა და საქსონურ-ინგლისური ენა უბრალო მოსახლეობაში იყო შემორჩენილი. თანამედროვე ინგლისური ენა კი იმ ძველი ნორმანდიულის და საქსონურის შერწყმის შედეგია.

ჩვენი რაინდი უილიამ მარშალი სწორედ ასეთი ნორმანდიული ოჯახიდან გახლდათ. ინგლისელი, ოღონდ სისხლით და წარმოშობით ნორმანდიელი. მისი ნამდვილი სახელი გიიომ დე მარეშალიც უილიამ მარშალად გადაკეთდა. ამ ჩვენი რაინდის დროს ის იულიამ მეწაღე-დამპყრობელი უკვე გარდაცვლილი იყო. ტახტზე მისი უმცროსი შვილი ჰენრიხი ავიდა – ინგლისსაც მართავდა და ნორმანდიასაც. მისი ვაჟი უბედურ შემთხვევას ემსხვერპლა, შემდეგ ქალიშვილი მატილდა გამეფდა. ამ უკანასკნელს მეფობა ბიძაშვილმა სტეფანმა გამოსტაცა ხელიდან, აქაოდა ქალი ხარ და ტახტთან რა გესაქმებაო. მატილდაც თავისაზე იდგა, ტახტი ჩემიაო და დიდი არეულობა ატყდა ქვეყანაში. ამ დროს დაიბადა ჩვენი რაინდიც. მამამისი მარშალი გვარად კი არა თანამდებობით იყო (მარიშალ ფრანგულად ნიშნავს სამეფო მეჯინიბეს). ნამდვილი გვარი ფიც-ჰილბერტი გახლდათ. ჰოდა, ეს კაცი, რაინდის მამა, ჯერ სტეფანეს ემხრობოდა, მერე მატილდას მხარეს გადაბარგდა. ნებართვის გარეშე ნიუბერის ციხე-კოშკიც კი ააგო, რომელიც განაწყენებულმა სტეფანემ მაშინვე დაურბია. სწორედ შეწყალების თხოვნის მიზნით გაუგზავნა სტეფანეს თავისი ხუთი წლის ვაჟი, რომელიც გარანტი იყო, კარგად მოვიქცევიო. კარგად არ მოიქცა… პირიქით, არც დარბეული კოშკი დაცალა და მატილდას დახმარება გააგრძელა. სტეფანე დაემუქრა, ბავშვს მოგიკლავო. ამან უპასუხა, რაც გინდა უყავი, შვილები კიდევ მეყოლებაო. მამაც ასეთი უნდა!

სტეფანე ისე გაბრაზებულა, პატარა ბიჭის ტრებუშეტიდან გატყორცნა უბრძანებია, მაგრამ ბავშვი ძალიან საყვარელი და ანგელოზივით უცოდველი იყო და ვერავის ვერ მოუბრუნდა ხელი, რამე დაეშავებინათო. მოკლედ გადარჩა.

1154 წელს ინგლისის ტახტზე მატილდას ვაჟი ჰენრიხ მეორე ავიდა. მემკვიდრეობით მიღებულ მიწებთან ერთად, მეუღლის მზითევიც მიიერთა და საბოლოო ჯამში ფლობდა ინგლისს, ნორმანდიას, ანჟუს, აქვიტანიას, ბრეტანს და ირლანდიას. სამხრეთ ევროპის ძლევამოსილი მონარქი გახდა. ჩვენმა რაინდმა კლასიკური რაინდული განათლება საფრანგეთში მიიღო. სავალდებულო საგნები იყო: ცურვა, ფარიკაობა, ნადირობა, ხმალაობა, ელეგანტურად ჩაცმა. კითხვა იცოდა და ბევრი სათავგადასავლო სარაინდო წიგნი ჰქონდა წაკითხული. ამით მისი განათლება დასრულდა და 1166 წელს ის რაინდად აკურთხეს. ამ ცერემონიას Accolade ერქვა.

ეს ჩვენი ახლად დაფრთიანებული რაინდი, მაშინვე სახეტიალოდ წავიდა. მოხეტიალე რაინდების უმრავლესობა სრულიად არაფრის მქონე გახლდათ და „იქნებ რამე ვიპოვო“ – მიზნით დახეტიალობდა. რომანების უმრავლესობაში კი ძალიან რომანტიკულად აღწერდნენ. სწორედ ასეთი რომანტიზმით სავსე წიგნებმა გადარიეს დონ კიხოტიც და ისიც დულსინეას საძებრად გაეშურა. თუმცა, ნება მიბოძეთ შეგახსენოთ, მასაც არაფერი ებადა.

…ლამანჩის რომელიღაც სოფელში – არც ისე დიდი ხანია მას შემდეგ, რაც ცხოვრობდა ერთი იდალგო – იმათგანი, რომელთა მთელ სიმდიდრეს შეადგენდა მამაპაპური შუბი, ძველისძველი ფარი, ერთი ჯაგლაგი ცხენი და ერთიც მწევარი. ეს იდალგო ძალიან უბრალო ცხოვრებას ეწეოდა: ბევრჯერ სადილად ძროხის ხორცის ოლასა ჭამდა, ცხვრის ხორცს კი იშვიათად მიირთმევდა, თითქმის ყოველ ვახშმად ვინეგრეტს გეახლებოდათ, შაბათობით ქონიან ტაფამწვარს, პარასკევობით ოსპის შეჭამანდს…“.

მოჰბეზრდა იდალგოს ასეთი უბადრუკი ცხოვრება და:

„…მეტად საჭიროდ მიიჩნია, როგორც პირადი დიდების მოსახვეჭად, ისე კიდევ სამშობლოს სასარგებლოდაც, მოგზაური რაინდი გამხდარიყო, იარაღი აესხა, ცხენზე შემჯდარიყო, ქვეყნად ხიფათისა და ფათერაკების საძებნელად ეხეტიალნა…“.

მოგზაური რაინდები გზადაგზა სხვადასხვა ტურნირებში მონაწილეობდნენ. ეს ერთგვარ სპორტულ შეჯიბრებასავით იყო. ასეთ მასშტაბურ ტურნირებში დონ კიხოტს მონაწილეობა არ მიუღია. ჩვენი რაინდი უილიამი კი ამ გზას დაადგა, ოღონდ საფრანგეთში, რადგან ინგლისში ეს საქმე უკვე იკრძალებოდა.

იცოდით, რომ ქიმიას თავისი რაინდები ჰყავს?

მაშ ასე! ორი თეთრი რაინდის შერკინება.

ავიღოთ 25%-იანი ამიაკი და კონცენტრირებული მარილმჟავა. ორ ქიმიურ ჭიქაში მათი ტოლი მოცულობა ჩავასხათ და ჭიქები ერთმანეთთან ახლოს მივიტანოთ. ქიმიური „ტურნირი“ დაიწყება და შედეგად თეთრი კვამლი წარმოიქმნება. თავად რეაქცია, მათი სრული შერევის შემდეგ ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს.

NH₃+HCl=NH₄Cl

„ტურნირი“ შეიძლება უფრო მეტ მოთამაშეს შორისაც ჩავატაროთ.

კოლბაში ვათავსებთ საკვები სოდის და ცარცის ნარევს, შეფარდებით 1:1. შემდეგ ვამატებთ 25%-იან ამიაკს და ბოლოს კონცენტრირებულ მარილმჟავას. პირველად, მარილმჟავა მოქმედებს ნატრიუმის ბიკარბონატთან და კალციუმის კარბონატთან. HCl+NaHCO₃=CO₂+H₂O+NaCl მარილმჟავა ასევე მოქმედებს ამიაკის ორთქლის ნარჩენებთან. HCl+NH₄OH=H₂O+NH₄Cl რაც წარმოქმნის კვამლს, რომელიც წინა რეაქციისას წარმოქმნილი CO₂ მეშვეობით გამოიტყორცნება:

ან კიდევ:

აიღეთ კოლბა, ჩაასხით 50%-იანი წყალბადის პეროქსიდი და დაამატეთ „შავი რაინდი“ სახელად მანგანუმის დიოქსიდი. დიდი თეთრი კვამლი ამოვარდება. თუ რაინდობიდან ქიმიაში დავბრუნდებით, ეს წყალბადის პეროქსიდი დაიშალა კატალიზატორით და ჟანგბადი და წყალი გამოიყო. რეაქცია ეგზოთერმულია და სარეაქციო ჭურჭელი ცხელდება.

ამ წერილის ინსპირაცია ერთი სურათი იყო, რომელსაც ინტერნეტის ლაბირინთებში შემთხვევით გადავაწყდი. მოხეტიალე რაინდი დონ კიხოტი კახი კავსაძე თავის ერთგულ მსახურ სანჩო პანსა მამუკა კიკალიშვილთან ერთად, გადასაღებ მოედანზე შემთხვევით მოხვედრილ გზააბნეულ მძღოლ რაინდს წისქვილებისკენ მიმავალ გზას ასწავლიან. ვინ იცის, იქნებ ტურნირებში მონაწილეობის მისაღებად…

ჰოდა, სურათს გვერდი ვერ ავუარე, გულგრილი ვერ დავრჩი და ქიმიურ რაინდებთან დავაკავშირე.

პერიოდულობის ცხრილი მეცნიერების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიღწევაა, რომელიც უზრუნველყოფს ქიმიური ელემენტების სისტემურ ორგანიზებას. მისი ცოდნა ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთ გაიაზრონ  სამეცნიერო აღმოჩენების დინამიკა. ქიმიური ელემენტების პერიოდულობის სისტემის საერთაშორისო დღეს აღნიშვნა ხელს უწყობს ამ თემის პოპულარიზაციას და სამეცნიერო განათლების გაღრმავებას.

მენდელეევის პერიოდულობის ცხრილის საერთაშორისო დღე (Periodic Table Day) ყოველწლიურად აღინიშნება 7 თებერვალს.  თარიღი, სიმბოლურად აირჩიეს, რადგან სწორედ ამ დღეს, 1869 წელს, მენდელეევმა პირველად წარმოადგინა ელემენტთა პერიოდული სისტემა რუსეთის ქიმიური საზოგადოების წინაშე. ეს დღე ოფიციალურად აღიარეს და 2019 წელს იუნესკომ და საერთაშორისო თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის კავშირმა IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) ქიმიური ელემენტების პერიოდულობის საერთაშორისო წლად ( 2019) გამოაცხადეს, რათა აღენიშნათ პერიოდული ცხრილის 150 წლის იუბილე.

  მენდელეევის ცხრილის საერთაშორისო დღე ქიმიის, მეცნიერებისა და განათლების პოპულარიზაციისთვის მნიშვნელოვანი მოვლენაა. იგი ეხმარება სტუდენტებსა და მკვლევარებს, უკეთ გაიგონ ელემენტების ორგანიზაცია და მათი ურთიერთდამოკიდებულება, რაც საფუძველს უყრის თანამედროვე ქიმიურ კვლევებსა და ტექნოლოგიურ მიღწევებს.

აღნიშვნა

მსოფლიოს სხვადასხვა სკოლებსა და უნივერსიტეტებში ამ დღეს ტარდება:

• ლექციები და სემინარები პერიოდულობის ცხრილის მნიშვნელობაზე,
• ინტერაქტიული თამაშები და ვიქტორინები,
• ექსპერიმენტები და ლაბორატორიული სამუშაოები,
• მოსწავლეთა და სტუდენტთა პროექტების პრეზენტაციები.

ეს დღე ხელს უწყობს მეცნიერების მიმართ ინტერესის გაღვივებას და ახალგაზრდა თაობის ჩართვას კვლევით და საგანმანათლებლო აქტივობებში. 

პროექტის განხორციელებაში ჩართული იყვნენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებისა და უცხოური ენების კათედრები. ეს ინტეგრაცია დაეხმარა მოსწავლეებს, სხვადასხვა საგნის ცოდნა პრაქტიკაში გამოეყენებინათ, განევითარებინათ კვლევითი უნარები და გაეზარდათ საგნობრივი კომპეტენციები.

პროექტის მთავარი მიზანი იყო მოსწავლეებისთვის საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიღწევების გაცნობიერება, გარემოს დაცვისა და მდგრადი განვითარების მნიშვნელობის უკეთ გააზრება და ძირითადი სამეცნიერო კონცეფციების პრაქტიკაში გამოყენება.

ამოცანები

• მოსწავლეებისთვის პერიოდულობის ცხრილის და მისი მნიშვნელობის გაცნობა;
• სამეცნიერო აღმოჩენების შეფასება და მათი გავლენის გააზრება;
• ზეპირი და წერილობითი უნარების განვითარება;
• მეცნიერებაში ცვლილებების პროცესის გააზრება;
• პერიოდულობის ცხრილის კვლევა და მისი სტრუქტურის ანალიზი.

განხორციელების გზები

პროექტის ფარგლებში მოსწავლეებმა სხვადასხვა ეტაპი გაიარეს:

 თეორიული შესწავლა – მოსწავლეებმა შეისწავლეს პერიოდულობის სისტემის ისტორიული განვითარება, დიმიტრი მენდელეევის დამსახურება და ცხრილის განვითარების დინამიკა დღევანდელობამდე. განიხილეს ქიმიური ელემენტების კლასიფიკაციის სხვადასხვა მცდელობები, პერიოდულობის კანონის არსი და მისი გავლენა თანამედროვე ქიმიაზე.

 ანალიტიკური განხილვა – მოსწავლეები დაყვნენ ჯგუფებად და იმუშავეს ცხრილის სტრუქტურაზე. მათ შეადარეს მოკლეპერიოდიანი და გრძელპერიოდიანი პერიოდულობის ცხრილები, გაანალიზეს მათში არსებული კანონზომიერებები და განიხილეს, როგორ იცვლება ელემენტების ქიმიური თვისებები პერიოდებსა და ჯგუფებში. მათ განიხილეს, როგორ განისაზღვრება ელემენტთა რეაქტიულობა, ატომური რადიუსი, ელექტროუარყოფითობა და სხვა მნიშვნელოვანი მახასიათებლები.

 სასწავლო რესურსების შექმნა – მოსწავლეებმა შექმნეს ვიზუალური მასალები, როგორიცაა საგანმანათლებლო „puzzle”-ები, პოსტერები, დიაგრამები და პრეზენტაციები. ამ რესურსებმა ხელი შეუწყო პერიოდულობის ცხრილის სტრუქტურის უკეთ გააზრებას და რთული კონცეფციების უფრო გასაგებად გადმოცემას.

 ინტერაქტიული პლატფორმების გამოყენება – მოსწავლეებმა გამოიყენეს ,,Kahoot”-ის პლატფორმა, რათა ტესტებისა და ინტერაქტიული შეკითხვების საშუალებით შეემოწმებინათ ცოდნა. ასევე, ჩატარდა ვიქტორინები და შეჯიბრებები, რომლებმაც ხელი შეუწყო მონაწილეთა მოტივაციის ამაღლებას და შესწავლილი მასალის განმტკიცებას.

 პრეზენტაცია და შეფასება – პროექტის დასკვნით ეტაპზე მოსწავლეებმა მოამზადეს პრეზენტაციები და გამოავლინეს კვლევის შედეგები. მათ წარმოადგინეს თავიანთი ნამუშევრები, განიხილეს პროექტის მსვლელობისას მიღებული ცოდნა და დაამტკიცეს, რომ მათ შეუძლიათ სამეცნიერო ინფორმაციის დამოუკიდებლად გააზრება და გადაცემა. პრეზენტაციები შეფასდა როგორც მასწავლებლების, ისე თანაკლასელების მიერ, რაც დაეხმარა მოსწავლეებს უკუკავშირის მიღებაში და შემდგომი განვითარების გზების განსაზღვრაში.

პროექტმა მოსწავლეებს მისცა შესაძლებლობა, ჩართულიყვნენ აქტიურ და ინტერაქტიულ სწავლების პროცესში. მათ განივითარეს კრიტიკული აზროვნება, კვლევითი უნარები და სამეცნიერო საკითხების პრეზენტაციის შესაძლებლობა. აქტივობები აღმოჩნდა სახალისო და შემეცნებითი, რაც მოსწავლეებში ინტერესის გაღვივებასა და ცოდნის განმტკიცებას უწყობდა ხელს.

    პროექტის წარმატებამ აჩვენა, რომ ინტეგრირებული სწავლება ხელს უწყობს მოსწავლეთა მრავალმხრივ განვითარებას. მომავალში, იტალიური სკოლა ,,ცისკარი” გეგმავს ყოველწლიურად აღნიშნოს ეს დღე, რათა კიდევ უფრო გააღრმავოს მოსწავლეთა ინტერესი საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ. ვუსურვებთ წარმატებას ყველა მოსწავლეს, რომელიც დაინტერესებულია მეცნიერებით, და ვპირდებით, რომ გავაგრძელებთ მათთვის საინტერესო და განვითარებაზე ორიენტირებული პროექტების მხარდაჭერას!

3. წერა და სნეულება

„აკუმის“ წერა გამომფიტავი იყო, ყველანაირად: ემოციურადაც, ფიზიკურადაც. ამიტომ, როცა ნაცნობს შევჩივლე, ბოლო დროს სულ ვავადმყოფობ და ვერაფრით მოვიკეთე-მეთქი, მან ჩემი მდგომარეობა ერთი მოხდენილი ფრაზით შეაფასა: „რომანმა წაიღო ჯანი“.

მაშინ გამეცინა. მერე დავფიქრდი. მერე იყო მეორე წიგნი და კვლავ ავადმყოფობები. ახლაც რომანზე ვმუშაობ და ახლაც, აი, ამწამს, როცა ამ ტექსტს ვკრეფ, ავად ვარ.

ერთი სიტყვით, თუ ვწერ, ვავადმყოფობ – ეს გარდაუვალია. ავადმყოფობა კი მრავალგვარია: შეიძლება, ჩემი ქრონიკული დაავადებებიდან (რომლებიც სწორედ „აკუმის“ დაწერის შემდეგ აღმომაჩნდა) გამწვავდეს რომელიმე ან ვირუსი შემეყაროს. „ახალი აღქმის“ მეორე ნახევარი ლოგინში მწოლიარემ გავასწორე. დაგეგმილი ასე იყო: ლვივში უნდა გამესწორებინა, სადაც სარეზიდენციო პროგრამით მივდიოდი, მაგრამ ავადმყოფობამ ხელი შემიშალა და ვერ წავედი.

თქვენ, ალბათ, ფიქრობთ, რომ ეს ყველაფერი სისულელეა და, საერთოდ, რას ვროშავ – იმუნიტეტი მექნება დაქვეითებული, რის შველაც ვიტამინების მიღებით შეიძლება. ქრონიკული დაავადებები კი ისედაც მწვავდება დროდადრო – წერასთან ამას რა კავშირი უნდა ჰქონდეს?

ამ კითხვაზე მხოლოდ ნაწილობრივ შემიძლია, გიპასუხოთ. არც მგონია, რომ მასზე სრულყოფილი პასუხი არსებობს – შემოქმედების ამბავი მაინც იდუმალებით მოცული ამბავია, სულერთია, ვაღიარებთ თუ არა ამას ჩვენს ტექნოლოგიურ და მატერიალისტურ ხანაში.

დავიწყებ იმით, რომ მხოლოდ ჩემს გამოცდილებას არ აღვწერ: მილორად პავიჩი ერთ-ერთი ინტერვიუში (აქ წაიკითხავთ: https://www.dalkeyarchive.com/2013/08/02/a-conversation-with-milorad-pavic-by-thanassis-lallas/) საუბრობს იმ ორი ცდუნების შესახებ, რომლებიც მწერალმა რომანის წერისას უნდა გადალახოს. ამ ცდუნებებზე მსჯელობა ახლა ჩვენი სტატიის თემა არაა, ამიტომ გამოვტოვებ. საინტერესო ჩვენთვის ისაა, რასაც დასასრულ ამბობს: „თუ ამ ორ მომენტს გადალახავ, შედეგსაც კარგს მიიღებ. ჯანმრთელ რომანს დაწერ და მომდევნო ორ წელიწადს იავადმყოფებ. ხაზარული სიტყვისკონა რომ დავწერე, მერე მთელი ორი წლის განმავლობაში ძალიან მძიმედ ვიყავი ავად“.

ამრიგად, არაფერი მელანდება – ესაა ფასი, რომელსაც ვიხდით, რადგან რომანს ჩვენი სიცოცხლის რაღაც ნაწილი მიაქვს.

მეორე მხრივ, ჩემი ფსიქო-ემოციური მდგომარეობაც მკვეთრად უარესდება ხოლმე ვრცელ მხატვრულ ტექსტზე მუშაობისას. დეპრესიული განწყობები მეძალება, ღამით ცუდად მძინავს, გონება თითქოს დაბინდული მაქვს, ადეკვატურად განსჯა, რეალობის აღქმა მიჭირს. ამიტომ ვცდილობ, ასეთ დროს ორმაგად ფრთხილად ვიყო, თუკი რამე მაქვს გადასაწყვეტი, კარგად ავწონ-დავწონო, დინჯად და ისე ვთქვა „ჰო“ ან „არა“.

ეს ბუნებრივიცაა – რომანის წერა მუდმივად სხვა სამყაროში ყოფნას მოითხოვს, მხატვრულ სამყაროში. ამიტომ ამ დროს გავურბივარ ადამიანებს და ურთიერთობებსაც; ურთიერთობებს პირისპირ, ესე იგი, ძალიან ახლო ადამიანებთან, რადგან არაფრის გაზიარება და მოყოლა არ მინდა. სიჩუმეში მინდა ყოფნა, მდუმარებაში. საჯარო ღონისძიებებზე დავდივარ, მაგრამ ისე, რომ არც იქ ვილაპარაკო. არის ხოლმე ზოგჯერ, მომენატრება ლაპარაკი. ასეთ შემთხვევაში, თუ სადმე მიწვევენ, უარს არ ვეუბნები და პირიქით, სიამოვნებით ვხვდები მკითხველებს, თუმცა ეს ხშირად არ ხდება. კიდევ ერთი: კონსტანტინე გამსახურდია წერილში „როგორ ვწერ“ დასძენს, როცა ვწერ, ქალების სიახლოვეს გავურბივარო. უნდა გამოვტყდე, რომ წერისას რომანტიკულ თავგადასავლებს მეც ვერიდები – მაგისი არც თავი მაქვს, არც ხალისი და არც იმ სითბოს გამცემი ვარ, რომელსაც, ზოგადად, გავცემ ხოლმე. ჰოდა, გული რომ არავის ეტკინოს, ასე ჯობს. ყოველ შემთხვევაში, მანამ, სანამ წერის გადამწყვეტი ფაზა არ გადაივლის. ეგ კი ყველა ტექსტს თავისი აქვს.

ეგაა, რომ ცუდად ყოფნისას გონების მოკრება მიჭირს. შესაბამისად, წერაც უფრო რთულია. მომსვლია ასეც: სიცხე მქონია, მიმუშავია და უარესად გავმხდარვარ, მაგრამ დღე თუ ჩავაგდე, სინდისი ისე მქენჯნის, მაგას ყველაფერი მირჩევნია.

მეორე მხრივ, თვითონ ავადმყოფობაც შეიძლება, შთაგონების წყაროდ იქცეს – მაგ დროს სხვანაირად ფიქრობ, შენს არსებობას სხვანაირად აცნობიერებ. სიუზენ ზონტაგს სიმსივნე რომ არ დამართოდა, ვინ იცის, შეიძლება, არც არასდროს დაფიქრებულიყო სნეულების მნიშვნელობაზე და „Illness and Its Metaphors“ არც არასდროს დაეწერა. პარადოქსულია, მაგრამ სნეულება შემოქმედებითად მეტად ნაყოფიერსაც გვხდის და ეს მთელ ხელოვნებაზე შეგვიძლია განვაზოგადოთ: ვივალდიმ დიდწილად იმის ხარჯზე მოახერხა, შეექმნა ამდენი მუსიკალური ნაწარმოები, რომ ასთმა სჭირდა, ღამით არ ეძინა და ამიტომ ბევრსაც თხზავდა. ფლენერი ო’კონორს თითქმის მთელი ცხოვრება შინ გამოკეტილს აქვს გატარებული – მისი დიაგნოზი იყო სისტემური წითელი მგლურა, საკმაოდ მძიმე, ავტოიმუნური დაავადება. იქნებ ამითაც აიხსნება მისი მოთხრობების ფსიქოლოგიური სიღრმე – როცა გარეთ ვერ გადიხარ, მზერას შიგნით მიმართავ. დეგას რქოვანის პათოლოგია დაუდგინეს, რამაც მისი მხედველობა საგრძნობლად გააუარესა. იგივე ითქმის მონეზეც, რომელსაც კატარაქტა სჭირდა. ამის გამოა, სიცოცხლის ბოლო წლებში შესრულებულ ნამუშევრებში, დეგასთანაც და მონესთანაც, მონასმები ძალზე უხეში, გამოსახულება კი უფრო და უფრო აბსტრაქტული რომ ხდება. აქ კი შეუძლებელია, არ ვახსენოთ ბორხესი და მისი არაჩვეულებრივი ესეი „სიბრმავე“, რომელშიც იგი აღწერს, როგორ თანდათან დაკარგა მხედველობა ბადურას ჩამოშლის გამო და ახსენებს ისეთ დიდ სახელებს, როგორიც ჰომეროსია, მსჯელობს, ზოგადად, ბრმა პოეტის ხატზე. თავად ბორხესი მხოლოდ სილუეტებსღა არჩევდა, როცა გადაწყვიტა, ანგლოსაქსურის შესწავლა დაეწყო და დაიწყო კიდეც თავის სტუდენტებთან ერთად.

„ყველაფერი, რაც შეგემთხვევა, იარაღად უნდა აქციო“, – წერს ამ ესეიში. ეს იყო, როგორც ჩანს, მისი მრწამსიც.

ხელოვნებაზე მჭრელი იარაღი კი სხვა რა გეგულებათ?

და ფსიქიკური აშლილობები? ვირჯინია ვულფი, სილვია პლათი, ინგებორგ ბახმანი… ჩამონათვალი უსაშველოდ გრძელია. ფსიქიკური აშლილობები აზიანებს ინტელექტუალურ უნარებს – ეს ზუსტად ვიცით. როგორ ახერხებდნენ, როგორ ქმნიდნენ? როგორ შეძლეს, რომ დაავადებამ მათი ნიჭი ვერ ამოჭამა? იმით ხომ არა, რომ სიცოცხლე გაიღეს ნიჭის სანაცვლოდ? თავად ავადმყოფობაც ხომ სიკვდილის ერთგვარი შეხსენებაა – სხეულის წარმავალობის, მისი ხრწნადობის; ან იქნებ პირიქით: უბრალოდ, ცვალებადობის ნიშანია? გარდაქმნის, განახლების.

ხელოვანი ადამიანისთვის, ალბათ, ასეა.

„ყველაფერი, რაც შეგემთხვევა, იარაღად უნდა აქციო“, ალბათ…

როგორ ვასწავლოთ ოკუპაციის პერიოდი? როგორ დავაფიქროთ მოსწავლები იმაზე, რა შედეგები მოუტანა ოკუპაციამ საქართველოს (განსაკუთრებით – პირველმა თხუთმეტმა-ოცმა წელიწადმა)?

ეს კითხვები აქტუალური ხდება მეორე სემესტრის დადგომასთან ერთად, როდესაც სკოლები ოკუპაციის კვირეულისთვის მზადებას იწყებენ. ამჯერად მოგიყვებით ღონისძიებაზე, რომელმაც მონაწილეებზეც და დამსწრეებზეც ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა.

1921 წლის თებერვლის მოვლენები და ბოლშევიკური რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპაცია IX კლასში ისწავლება. ამასთან ერთად, სკოლები მართავენ ოკუპაციის კვირეულებს პირველი რესპუბლიკის დამფუძნებლების, დამოუკიდებლობის 1005 დღის მიღწევების, წითელი არმიის საქართველოში შემოჭრის მიმართულებების, თბილისის თავდაცვის ხაზის მდებარეობის, მთავრობის ემიგრაციის და სხვა დეტალების გასახსენებლად.

ამ ისტორიული და გარდამტეხი მომენტის სწავლებისას აქტიურად გამოიყენება დოკუმენტური ფილმები, წყაროები, პირველი რესპუბლიკის მთავრობის წევრების მოგონებები და ა.შ.

ქვემოთ შემოთავაზებული რესურსი წარმოადგენს საგნების: ლიტერატურის, მოქალაქეობის, ხელოვნებისა და მუსიკის – ინტეგრირების პროდუქტიულ პრაქტიკას, რომლის ფარგლებშიც მოვამზადეთ ღონისძიება „1921 წლის თებერვალი“. სცენარის ავტორია მარნეულის მე-5 საჯარო სკოლის ლიტერატურის მასწავლებელი ნიკა ბურძენიძე.  რესურსი დაგეხმარებათ ოკუპაციისა და მისი თანმხლები მოვლენების გააზრება-გაანალიზებასა და მსგავსი ღონისძიების დაგეგმვა-განხორციელებაში.

ღონისძიება შედგებოდა ერთმანეთთან დაკავშირებული ცხრა სცენისგან:

ჩვენი დრო

ერთმანეთს ხვდება ორი ნაცნობი, პირობითად – გოგი და ლევანი. ერთი ქება-დიდებას ასხამს საბჭოთა ეპოქას, მეორე კი არგუმენტებზე დაყრდნობით ასაბუთებს, რა უბედურება მოუტანა ქვეყანას ბოლშევიკების 70-წლიანმა მმართველობამ.

მარო მაყაშვილის ოჯახი ფრონტზე წასვლამდე

მეორე სცენაში ვაცოცხლებთ მარო მაყაშვილის ოჯახს მის ომში წასვლამდე. აქ ჩანს 19 წლის მაროს სულისკვეთება, შემართება პატრიოტიზმი, ოცნებები… ოჯახი ხელს არ უშლის, თუმცა ღელავს კარს მომდგარი უბედურების გამო. სცენარში გამოყენებულია ჩანაწერები მარო მაყაშვილის დღიურიდან, მოგონებები და დოკუმენტური მასალები.

ამბროსი ხელაიას სამზადისი 1922 წელს გენუის საერთაშორისო კონფერენციაზე გამოსასვლელად

1921 წლის ოკუპაციისა და საბჭოთა რეჟიმის დამყარების შემდეგ საქართველო როგორც დამოუკიდებელი ქვეყანა მსოფლიომ ნელ-ნელა დაივიწყა. კათოლიკოს-პატრიარქმა ამბროსი ხელაიამ 1922 წლის გენუის საერთაშორისო კონფერენციაზე წერილი გაგზავნა. გზავნილის მიზანი იყო მსოფლიოსთვის იმის შეხსენება, თუ როგორ დაჩაგრა ძლიერმა ჩრდილოელმა მეზობელმა დამოუკიდებელი, დემოკრატიული რესპუბლიკა და, ამასთანავე, თხოვნა საერთაშორისო საზოგადოებისადმი საქართველოს დასახმარებლად.

მოქმედება მიმდინარეობს დიალოგის რეჟიმში და დაფუძნებულია დოკუმენტურ წყაროებზე. კათოლიკოს-პატრიარქი პატრიოტს (გამოგონილ პერსონაჟს) აცნობს მიმართვის ძირითად გზავნილებს.

მოხსენება – 1924 წლის აჯანყება

ღონისძიების არამხატვრულ ნაწილს შეადგენდა მოხსენება 1924 წლის აჯანყების შესახებ. მოსწავლეებმა მასწავლებლების დახმარებით მოამზადეს პრეზენტაცია, რომლითაც საზოგადოებას გააცნეს აჯანყების სულისკვეთება, მიზნები, მიმდინარეობა და წარუმატებლობის მიზეზები.

რეპრესიები

საბჭოთა კავშირში ყოფნის ყველაზე მძიმე წლები საქართველოსთვის რეპრესიებისა და წითელი ტერორის პერიოდი იყო. ამ ეპოქის გასააზრებლად მიხეილ ჯავახიშვილის დაკითხვის პროცესი გავაცოცხლეთ. საჯაროდ ხელმისაწვდომ წყაროებზე დაყრდნობით ვაჩვენეთ, რა აბსურდული ბრალდებით დახვრიტეს დიდი მწერალი, რომელიც 17 წლის შემდეგ, 1954 წელს, რეაბილიტირებულ იქნა და უდანაშაულოდ გამოცხადდა.

დაკითხვებს აწარმოებდნენ სამეულები (ე.წ. ტროიკები). მათ ასევე დაკითხეს კოლაუ ნადირაძე მისი ლექსის „1921 წლის 25 თებერვლის“ გამო. ვაჩვენეთ „მონანიების“ კადრებიც.

ინტერვიუ გრიგოლ რობაქიძესთან

ამ ნაწილის შთაგონების წყაროდ იქცა 1954 წელს გრიგოლ რობაქიძესთან ჩაწერილი ინტერვიუ. მოქმედება დიალოგის რეჟიმში მიმდინარეობს. გრიგოლ რობაქიძე საუბრობს სამშობლოდან გაქცევის მიზეზებზე, მის მონატრებასა და საბჭოთა რუსეთის სისასტიკეზე.

სამეულების ბედი

საბჭოთა კავშირში რეჟიმის ყველაზე მორჩილ და ნებისმიერი ბრძანების შემსრულებელ მოხელე-ჩინოვნიკებსაც კი არ ინდობდნენ. ცნობილია, რომ ე.წ. ტროიკების წევრებს პარტიული ხელმძღვანელობის ცვლილების შემდეგ ისევე ხვრეტდნენ, როგორც თავად ისინი – ინტელიგენციის წარმომადგენლებს. ფინალური სცენა სწორედ ამ ტრაგიკომიკურ მოვლენაზეა აგებული.

ჩვენი ღონისძიება გახდა საგანთა ინტეგრაციის შესანიშნავი მაგალითი. მუსიკის მასწავლებელმა რუსუდან გველესიანმა მისთვის შესაბამისი მელოდიები შეარჩია, ხოლო ხელოვნების მასწავლებელმა ნატო ტალახაძემ სცენის გაფორმებასა და მონაწილეთა ჩაცმულობაზე იზრუნა.

ამ სახით მიწოდებული ინფორმაცია სამუდამოდ ამახსოვრდება მნახველს, ვინაიდან წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენს და ზუსტად მიაქვს სათქმელი მაყურებლამდე, მით უმეტეს, წარმოდგენილი სცენარი ჩვენი ქვეყნის უახლოეს წარსულზე ჰყვება, მისი ისტორიის ერთ-ერთ უმძიმეს და ტკივილიან მონაკვეთზე, რომელიც საქართველომ რამდენიმე ათწლეულის წინ გადაიტანა და მის შედეგებს დღემდე იმკის ქვეყანა.

სცენარის ჩამოსატვირთად დააჭირეთ აქ