გერმანელი დიპლომატის, თეოდორ მუთისაა. როგორც შესავალ წერილში ვკითხულობთ, მას 1920 წლის მაისიდან 1922 წლის ბოლომდე თბილისში უმსახურია, საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაშიც უცხოვრია და საბჭოთა საქართველოშიც. გერმანული მისიის წევრი, ვიცე-კონსული ყოფილა. წერის სურვილი დიდი ხნის შემდეგ, 40-50-იანი წლების მიჯნაზე გასჩენია და მელანიც ბლომად დაუხარჯავს, თავს გადახდენილი თითქმის მწერლის ოსტატობით გაუცოცხლებია.
„საბჭოთა საქართველოს ქრონიკები, 1921-1922“, რომელიც თეოდორ მუთის ჩანაწერებსა და მკვლევრის, გიორგი ასტამაძის სტატიას აერთიანებს – ჯერ კიდევ წაკითხვამდე – სწორედ იმ წიგნად მივიჩნიე, რომელიც წარსულის სურათის უფრო მკაფიოდ დანახვაში დამეხმარებოდა, ახალ და საყურადღებო დეტალებს შემატყობინებდა. პირველივე გვერდებმა კი გაოგნებული დამტოვა – მშრალი მონათხრობის ნაცვლად, სიფრთხილის მარტივად დასანახი კვალი რომ ატყვია, არტურ კონან დოილის წაბაძვით დაწერილი მოგონებები დამხვდა. ავტორი მკითხველის მოლოდინით თამაშობს, მის სისუსტეებს შესანიშნავად იყენებს, სწრაფად ატყვევებს, თავბრუს ახვევს.
ისიც კი ვინატრე, ნეტავ ისტორიის მასწავლებელი ვიყო-მეთქი. წარმოვიდგინე, რა საინტერესო გახდებოდა გაკვეთილები, თუ ახლად ნაპოვნ ამ წყაროს, საკვირველი ამბების ამ შესანიშნავ კოლექციას გამოვიყენებდი. მათზე სხვას არაფერს ვიტყვი – საბურველს მცირედაც არ გადავწევ.
სანაცვლოდ ეს სურათი იყოს, თავისუფალი საქართველოს დღეები რომ დათვლილი იყო და თბილისში გული ცუდს არ უგრძნობდათ: „მოკლე დროით შეწყვეტილმა უდარდელმა ცხოვრებამ ხელახალი აღმასვლა განიცადა. კლუბები კვლავ ივსებოდა ლამაზი ქალებით, რომელთაც კამპანიას ჭრელ სამოსში გამოწყობილი ელეგანტური ოფიცრები უწევდნენ. სვამდნენ მთიანი ქვეყნის ძლიერ ღვინოს და დიდი ხმაური ისადგურებდა. ოპერაში, ეგრეთ წოდებულ დიდ თეატრში, განწყობის ასამაღლებლად, გალა-წარმოდგენა გაიმართა. ბალეტის გამოყენებით დაიდგა „ჰოფმანის მოთხრობები“.
ოპერის მაგალითი ცხადად აჩვენებს, რა მოხდა შემდეგ, რამდენად საბედისწერო: „თბილისის დიდი თეატრი ძველად, ისევე როგორც სხვაგან, ნარჩევი საზოგადოების თავშეყრის ადგილი იყო, სადაც ელეგანტური ქალბატონები პარიზული ტუალეტებით შემოსილნი ჩნდებოდნენ. […] მთლიანი სურათი ბოლო, ერთი წლის განმავლობაში შეიცვალა. წინა რიგებს წითელი არმიის ჯარისკაცები ავსებდნენ და მათი ჩვეულებრივად შენახული ცხვრის ტყავები და ზომაზე დიდი ბეწვის ქუდები ბეჭედს ასვამდნენ თეატრს. სამოქალაქო აუდიტორიამ უკან გადაიწია“.
საბჭოთა საქართველოში გერმანულ მისიას, დესპანებსა თუ თავად ამ ჩანაწერების ავტორს მრავალი განსაცდელის გადატანა მოუხდათ. დაუჯერებელიც კია ის, რის მოწმეც წიგნის კითხვისას ვხდებით. იქნებ ვიცე-კონსულ მუთის მდიდარი წარმოსახვის ნაყოფადაც მიგვეჩნია ესა თუ ის ისტორია, ეპოქის საშინელებებზე სხვა თვითმხილველების მონათხრობებს რომ არ ვიცნობდეთ. მოგონებების მთარგმნელი, მკვლევარი გიორგი ასტამაძე არაერთ საყურადღებო ცნობას გვაწვდის ბოლშევიკების პოლიტიკური რეპრესიების შესახებ ერთგვარ ბოლოსიტყვად წარმოდგენილ სტატიაში, რომელიც ისტორიულ კონტექსტსაც ეხება და იმ გარემოსაც, სადაც კრიმინალი ნორმაა.
პატარა ნაწყვეტი სტატიიდან: „რაუშერმა[1] დიპლომატის მიმართ სრულიად მიუღებელი ქმედება რევკომის თავმჯდომარის მოადგილე სერგო ქავთარაძესთან გააპროტესტა და ბოდიშიც მიიღო, თუმცა ბერლინში გაგზავნილ რეპორტში აღნიშნავდა, რომ მთავრობას არანაირი გავლენა არ ჰქონდა ჩეკაზე, იმდენად შეუზღუდავი იყო მისი ძალაუფლება“. ასეთია ამოყირავებული სამყაროს სინამდვილე – წონადაკარგული სიტყვებით სავსე.
საბჭოთა საქართველოს პირველი წლების სურათს ახალ-ახალი შტრიხები ემატებოდა და სიმართლეც სულ უფრო მკაფიოდ დასანახი ხდებოდა ამ წიგნის გვერდებზე, რომელსაც ხან დეტექტივივით ვკითხულობდი და ხანაც მარტივად გასაშიფრ შეტყობინებასავით. საბურველს ისევ არ გადავწევ – მკითხველის პატივისცემით.
[1] ულრიხ რაუშერი გერმანიის დესპანი იყო 1921 წელს.
