,,მეხუთე სურათის აღწერით” ვაგრძელებთ ჩვენი სერიის ,,სწავლის ძირი” მე-6, მე-7, მე-11 და მე-14 წერილებში წარმოდგენილ სურათების აღწერებს. ეს წერილიც მიუყვება წინა წერილების სტრუქტურას და ყურადღებას ამახვილებს ქართული ანბანის მომდევნო ხუთ ბგერაზე:
ს, ტ, უ, ფ, ქ
განსახილველ სასწავლო მონაკვეთშიც გამოყენებული იქნება ე. წ. ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით დამზადებული ილუსტრაციები. ამჯერად ოთხი ილუსტრაციის დახატვა ვთხოვე ციფრულ დამხმარეს და ერთგვარი სიუჟეტური ბარათები მივიღე. ოთხ სურათთაგან ყურადღებას გავამახვილებთ მეოთხეზე, თუმცა მთლიანი სიუჟეტის დამუშავებაც სასარგებლო იქნება პირველკლასელებისთვის წინასაანბანო პერიოდში. ისინი ლექსიკური მარაგის გამდიდრებასთან ერთად გაიწაფებიან ამბის თხრობასა და მოვლენათა თანმიმდევრულად გადმოცემაში. აქვე წარმოდგენილია მოკლე ამბავიც:
თუკი ჩვენს ილუსტრაციებს წინა წერილებში გამოყენებული რუბრიკის მიხედვით შევაფასებთ, დავრწმუნდებით, რომ ნამუშევარი:
- შეესაბამება პირველკლასელთა ინტერესებს, თემატიკას.
- ადვილად ,,იკითხება”, მკაფიოა მასზე ასახული სიტუაცია.
- იძლევა ინტერაქციის საშუალებას.
- ასახულია ისეთი საგნები, რომლებიც გამოგვადგება ფონოლოგიური და ფონეტიკური უნარების განვითარებისთვის.
ამ სასწავლო მონაკვეთის (დაახლოებით ერთკვირიანი პერიოდი ანუ სწავლის დაწყებიდან დაახლოებით მეექვსე კვირა.) სამიზნე აქცენტებია:
- ზეპირმეტყველების განვითარება, თხრობისა და ამბის თანმიმდევრულად გადმოცემის უნარის გამომუშავება,
- ლექსიკური მარაგის გამდიდრება,
- ფონოლოგიური უნარების (სიტყვების დამარცვლა და ბგერებად დაშლა, პირველი და მეორე ბგერის ამოცნობა, ბგერების გამთლიანება, ხმოვანთა იდენტიფიცირება) გამომუშავება,
- ფონეტიკური კომპეტენციის განმტკიცება ,,ნ”, ,,ო”, ,,პ”, ,,ჟ”, ,,რ” ბგერებზე კონცენტრირებით,
- წინადადებებზე დაკვირვება და მათში სიტყვების გამოყოფა,
- კითხვისა (მთლიანი სიტყვების ცნობა) და წერის (წვრილი, ნატიფი მოტორიკის გამომუშავება) საწყისი უნარების ჩამოყალიბება.
თუ დავაკვირდებით, აღმოვაჩენთ, რომ წინა ოთხი ილუსტრაციის მიხედვით წარმოდგენილ აქცენტებს დამატებულია ორი:
- თხრობისა და ამბის თანმიმდევრულად გადმოცემის უნარის გამომუშავება
- სიტყვაში მეორე ბგერის ამოცნობა
აქვე წინასწარ აღვნიშნოთ, რომ აგრეთვე გართულებულია ბგერებით მარცვლების შექმნის მანიპულაციებიც.
ამ წერილში ყურადღებას არ გავამახვილებთ ამბის თხრობასა და მოვლენათა თანმიმდევრულად გადმოცემაზე, ამ საკითხებს ცალკე წერილში შევეხებით. თუმცა აღსანიშნავია ერთიც: წინა წერილებში წარმოდგენილი სასწავლო მონაკვეთებიც ინტეგრირებული იქნება, ფონოლოგიური უნარების გარდა, სხვა საკითხებთან.
წინამდებარე წერილშიც ჩვენი სასწავლო მონაკვეთი წარმოდგენილია სურათებისა და მათი შესაბამისი აქტივობების აღწერით. აქტივობების აღწერა თან ერთვის შესაბამის ფოტოს. აქტივობათა ლოგიკური თანმიმდევრობა მიუყვება წინა წერილებში გააქტიურებული ბგერების (ა, ბ, გ; დ, ე, ვ, ზ; თ, ი, კ, ლ, მ და ნ, ო, პ, ჟ, რ) მიხედვით შექმნილ სასწავლო მონაკვეთებს.
სურათებისა და აქტივობების ნიმუშები
I ფოტო
როგორც ვნახეთ, ვმუშაობთ ე. წ. ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით შექმნილ სიუჟეტური ბარათების ბოლო ილუსტრაციის მიხედვით, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ ,,ვახშამი ბებიასთან და ბაბუასთან”. ილუსტრაციის წარდგენისას მასზე ინტერაქცია შეიძლება წარიმართოს ისე, როგორც აღწერილი გვაქვს წინა წერილებში. მთავარია, ეს პროცესი მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობით მიმდინარეობდეს და მოიცავდეს თამაშისა და შეჯიბრობითობის ელემენტებსაც.
ჩამოვწეროთ შეკითხვების ვერსიები:
- ვინ არიან ილუსტრაციაზე?
- სად არიან ისინი? როგორ ხასიათზე არიან? რატომ?
- რას აკეთებენ ბებია და ბაბუა? ბიჭი და გოგო?
- რა ალაგია სუფრაზე?
- წელიწადის რა დროა? როგორ ვხვდებით?
მნიშვნელოვანია, ილუსტრაციის პირველივე წარდგენისას გამოვკვეთოთ აქ შერჩეული საგნები და მათი დასახელებისას ხაზგასმით დავმარცვლოთ პირველ ფოტოზე ცალკე გამოყოფილი თითოეული სიტყვა და დამარცვლითვე გავამეორებინოთ მოსწავლეებსაც. სიტყვების დამარცვლა უკვე ათვისებული კომპეტენციაა და ამაზე ამ მონაკვეთში დიდი დროც არ დაიხარჯება.
(კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ ამ და სხვა აქტივობების დაწვრილებით აღწერები აქ არაა წარმოდგენილი და მხოლოდ იდეებია მოწოდებული. ცხადია, ეს იდეები სხვადასხვაგვარად შეიძლება გაიშალოს სხვადასხვა საკლასო ოთახში. ცხადია, უფრო მეტი ყურადღება და დრო დასჭირდებათ იმ მოსწავლეებს, რომელთათვისაც ქართული არაა მშობლიური ენა. მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ სამიზნე ბგერათაგან უმეტესობის — ტ, ფ, ქ — ზუსტად აღქმა და წარმოთქმა უჭირთ ხოლმე ენის შემსწავლელებს და ერევათ მსგავსი ჟღერადობის ბგერებში — ,,ტ” ერევათ ,,დ”-სა და ,,თ”-ში, ,,ფ” ერევათ ,,ბ”-სა და ,,პ”-ში, ,,ქ” ერევათ ,,გ”-სა და ,,კ”-ში.)
II და III ფოტოები
მეორე ფოტოზე უკვე მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით დაჯგუფებული საგნებია.
როგორც წინა მონაკვეთების განხილვისას, ამ დროსაც უკვე მიზანმიმართულად გადავანაწილებთ ჩვენ მიერ შერჩეული სიტყვების სურათებს წინასწარ მომზადებულ სქემაში — დავყოფთ სიტყვებს მარცვალთა რაოდენობის მიხედვით.
რადგან ასეთ აქტივობაში ბავშვები უკვე ნავარჯიშები არიან, მათი როლი შედარებით აქტიური იქნება. კარგი იქნება, თუკი ჯგუფებშიც დავურიგებთ სქემებსა და სურათებს და ვთხოვთ დავალების შესრულებას და შემდეგ ნამუშევრების პრეზენტაციას.
აქ სურათების ,,დაჭრილი” ვერსიაა შემოთავაზებული, რაც მოსწავლეთა დიდი ნაწილისთვის საჭირო აღარ იქნება. თუმცა კარგი იქნება, თუ ,,თვალსაჩინოდ” წარვუდგენთ ხუთმარცვლიანი სიტყვის დამარცვლას — ამიტომ ტელევიზორის სურათი ცალკე წარმოვადგინეთ.
მარცვლებზე ყურადღების კიდევ ერთხელ შეჩერება, ერთი მხრივ, გამეორება-განმტკიცებას ისახავს მიზნად, მეორე მხრივ, ბგერებზე ვარჯიშისთვისაც ვემზადებით.
IV-VIII ფოტოები
მე-4 ფოტოზე წარმოდგენილ საგნებზე ვარჯიშით ჩვენ სიტყვების ბგერებად დაშლაში ვწაფავთ ბავშვებს. აქ მარცვლები და ბგერები ერთადაა წარმოდგენილი, თუმცა სურათები უკვე ბგერების რაოდენობის მიხედვითაა ,,დაჭრილი”.
ეს სიტყვებია: ტყე, ქვა, უთო, ფისო, ურნა, ქუდი, სახლი, სარკე, ტოლმა, ფარდა, ქვაბი, საათი, ურიკა, ფოთოლი, ქათამი, ქოქოსი, ურდული, სათვალე, ფანჯარა, სიმინდი, ურჩხული. შევაფასოთ ეს სიტყვები სირთულის მიხედვით: შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არაა რთული სიტყვები ადვილია მათი ბგერებად დაშლაც და ბგერა-ბგერა ნათქვამი ამ სიტყვების ამოცნობა, გამთლიანება მოსწავლეების მიერ. აქ წარმოდგენილია ორმარცვლიანი სამბგერიანი, ოთხბგერიანი და ხუთბგერიანი სიტყვები, სამმარცვლიანი ხუთბგერიანი, ექსვბგერიანი და შვიდბგერიანი სიტყვები.
ქვემოთ, მეხუთე სურათზე უკვე გამოკვეთილია მარცვლები და ნათლად ჩანს, თუ რამდენი ბგრერაა თითეულ მარცვალში.
ამის შემდეგ ხმოვნების ფოტოა. თითოეულ სიტყვაში გამოვყოფთ სათანადო ხმოვანს. აქვე ვიხსენებთ უკვე კარგად ნაცნობ ხმოვნების სიმბოლურ გამოსახულებებს, რომელთა გამოსახვაც ბავშვებს ხელის თითებითაც შეუძლიათ. კვლავ ვიხსენებთ, რომ:
- ა არის მარცხნივ და ოდნავ ზემოთ მიმართული ღია რგოლი;
- ე არის მარცხნივ მიმართული ღია რგოლი;
- ი არის დაბლა მიმართული ღია რგოლი;
- ო არის დაბლა მიმართული ორთავიანი ღია რგოლი;
- უ არის მარცხნივ მიმართული ორთავიანი ღია რგოლი.
ხმოვნების გახსენების შემდეგ ყველა სიტყვაში ამოვიცნობთ თითოეულ ხმოვანს, რისთვისაც მე-7 და მე-8 ფოტოებზე გამოსახული რესურსები დაგვეხმარება.
მე-8 ფოტოზეც მსგავსი პრინციპითაა სურათები:
IX-X ფოტოები
მეექვსე ფოტოზე სიტყვები პირველი ბგერის მიხედვითაა შეთავაზებული. რასაკვირველია, ამ სლაიდის/პოსტერის პრეზენტაციისას მასწავლებელი ჯერ თვითონ დამარცვლავს და ბგერებად დაშლის სიტყვებს, შემდეგ იმავეს გააკეთებინებს მოსწავლეებს.
ამ წერილში სიახლე ისიცაა, რომ ბავშვებს ვავარჯიშებთ სიტყვებში მეორე ბგერის იდენტიფიცირებაში. ამისთვის დაგვეხმარება მე-10 ფოტოზე ასახული რესურსი:
- პირველ რიგში განთავსებულ სიტყვებში (საათი, სახლი, სათვალე, სიმინდი, სამარილე) ზედმეტია ,,სიმინდი”, რადგან მასში მეორე ბგერა არის ,,ი”, ხოლო დანარჩენში — ,,ა”.
- მეორე რიგის სიტყვებში (ტოლმა, ტელეფონი, ტყე, ტორტი, ტელევიზორი) ზედმეტია ,,ტყე”, რადგან მასში მეორე ბგერა თანხმოვანია, ხოლო დანარჩენში — ხმოვნები.
- მესამე რიგის სიტყვებში (ურჩხული, ურდული, უთო, ურიკა, ურნა) ზედმეტი არის ,,უთო”, რადგან მასში მეორე ბგერა არის თ”, ხოლო დანარჩენში — ,,რ”.
მეორე ბგერის ამოცნობაში ვარჯიში პირველკლასელებს გაწაფავს ფონოლოგიურ უნარებში. არ ღირს ასეთი ვარჯიშების უგულებელყოფა, რადგან მალე ეს ვარჯიში საგრძნობლად წაადგებათ ბავშვებს დეკოდირებისა (დაწერილის ამოკითხვა) და კოდირების (წერის) პროცესში.
XI-XIV ფოტოები
მეთერთმეტე-მეთოთხმეტე ფოტოებზე შემოთავაზებულია ბგერებით მარცვლების შედგენის სავარჯიშოები. ეს და მსგავსი აქტივობები თუკი სახალისო თამაშის ფორმატში წარიმართება, ბავშვები შეუმჩნევლად მოამზადებენ წერა-კითხვის სწავლის საიმედო საყრდენს.
მე-11 ფოტოს მიხედვით შემდეგი მარცვლები უნდა ,,ამოიკითხონ” ბავშვებმა:
- 1-ელი სვეტი — სა, სე, სი, სო, სუ
- მე-2 სვეტი — ტა, ტე, ტი, ტო, ტუ
- მე-3 სვეტი — ფა, ფე, ფი, ფო, ფუ
- მე-4 სვეტი — ქა, ქე, ქი, ქო, ქუ
- მე-5 სვეტი — ქუ, ქო, ქი, ქე, ქა
მე-12 სურათზეც იგივე მარცვლები იკითხება, ოღონდ სხვაგვარადაა განლაგებული:
- 1-ელი სვეტი — სა, ტა, ფა, ქა
- მე-2 სვეტი — სე, ტე, ფე, ქე
- მე-3 სვეტი — სი, ტი, ფი, ქი
- მე-4 სვეტი — სო, ტო, ფო, ქო
- მე-5 სვეტი — სუ, ტუ, ფუ, ქუ
შემდეგ, მე-13 სურათზე მარცვლების შესადგენად სხვაგვარი სქემაა შემოთავაზებული. ამასთან, მარცვალს უკვე ხმოვანი იწყებს:
აქ შემდეგი მარცვლები უნდა მივიღოთ:
- 1-ელი გროვა — ას, ატ, აფ, აქ
- მე-2 გროვა — ეს, ეტ, ეფ, ექ
- მე-3 გროვა — ის, იტ, იფ, იქ
- მე-4 გროვა — ოს, ოტ, ოფ, ოქ
- მე-6 გროვა — უს, უტ, უფ, უქ
შემდეგ, მე-14 ფოტოზე სამბგერიანი მარცვლების შედგენაში უნდა ვივარჯიშოთ:
აი, ის მარცვლებიც:
- 1-ელი სვეტი — საქ, ტაფ, ქას, ფატ, საფ
- მე-2 სვეტი — საქ, ტეფ, ქის, ფოტ, სუფ
XV ფოტო
მე-15 ფოტოზე კიდევ ერთხელ ვივარჯიშებთ წინადადებაში სიტყვების გამოკვეთაში. პოსტერის ჩვენებისას მასწავლებელი ხმამაღლა იმეორებს წინადადებებს და თითოეული სიტყვის წარმოთქმისას ხელს ადებს შესაბამის სიმბოლო-მართკუთხედს:
- ბებიას სათვალე უკეთია.
- ბაბუას ქუდი ახურავს.
- ფანჯარაზე ყავისფერი ფარდა კიდია.
- სუფრაზე ალაგია ქოქოსი, ფელამუში, ტოლმა, ფორთოხალი, სიმინდი, ტელეფონი, ტორტი.
XVI-XVII ფოტოები
მე-16 და მე-17 ფოტოებზე ბარათების გადანაწილებით ბგერების შესატყვისი ასოების საჭირო ადგილსაც დაიმახსოვრებენ არაცნობიერად ქართული ანბანის ოთხხაზიან ბადეში.
ამასთან, სიტყვის საწყისი ასოს შესაბამისი ბარათი ისევ ,,თავის ადგილზეა” მოთავსებული ამ ბადეში. კერძოდ, ,,საათი” ზედა ორ ზოლშია, როგორც ,,ს”, ,,ტყე” — ქვედა ორ ზოლში, ,,ქოლგას” სამივე ზოლი უჭირავს და ა. შ.
XVIII-XX ფოტოები
მე-18 ფოტოს მიხედვით, ერთი მხრივ, კვლავ წერის საწყისი უნარების განვითარებაა გათვალისწინებული, მეორე მხრივ კი, კიდევ ერთხელ განმტკიცდება სიტყვებში ბგერების ამოთვლის ახალშეძენილი უნარი. აქ, წინა მონაკვეთებთან შედარებით, კიდევ უფრო გართულებულია ამოცანა და შედარებით მოზრდილი რკალები უნდა მოხაზონ ბავშვებმა სხვადასხვა მიმართულებით, რასაკვირველია, ისევ სიტყვაში ბგერათა რაოდენობის მიხედვით.
მეცხრამეტე და მეოცე ფოტოების მიხედვით კი ბგერების რაოდენობის შესაბამისი ფიგურების გაფერადება მოითხოვება, ოღონდ უკვე ხმოვანიც უნდა გამოჰყოს მოსწავლემ სხვა ბგერებისგან და იგი მწვანედ უნდა გააფერადოს. ამასთან, ამ რესურსის დამზადება-გადატანა ბუკშიც კარგი იქნება, სადაც უკვე ფერებს ჩაასხამენ ბავშვები და ციფრული ინსტრუმენტების გამოყენებაშიც გავარჯიშდებიან.
XXI-XXII ფოტოები
21-ე და 22-ე ფოტოებზე ასახულ აქტივობებსაც შეჩვეული უნდა იყვნენ ჩვენი პირველკლასელები, როდესაც ნახატ-წარწერიან ბარათებს აკავშირებენ შესაბამის წარწერებთან. წინა მონაკვეთებში ამოცანის გადაჭრას ფერებიც უწყობდა ხელს. ასევეა 21-ე ფოტოზეც:
ხოლო 22-ე ფოტოზე უკვე ფერები მოცილებულია, რაც ბავშვებს უბიძგებს, კიდევ უფრო კონცენტრირდნენ მთლიანი სიტყვების ცნობაზე.
XXIII, XIV, XXV და XXVI ფოტოები
23-ე ფოტოს მიხედვით წარმოდგენილი დავალება ასევე ნაცნობია ჩვენი მოსწავლეებისთვის — საწყისი ბგერის მიხედვით სურათების გადაჯგუფება სვეტებში. როგორც წინა წერილებში აღვნიშნეთ, შეგვიძლია ისეთი ნახატებიც შევთავაზოთ ბავშვებს, რომლებიც ამ ეტაპზე არ გააქტიურებულა.
24-ე ფოტოზე მოცემული დავალების მსგავსიც შევთავაზეთ ბავშვებს წინა წერილებში:
25-ე ფოტოზე ახალი ტიპის დავალებაა, როგორც გვახსოვს, და მეორე ბგერაზე კონცენტრირებას მოითხოვს მისი შესრულება:
26-ე ფოტოზე ნაჩვენებია დავალება, რომლის შესასრულებლადაც მოსწავლეებმა სურათებს უნდა შეუსაბამონ წარწერები. ამის გამოცდილებაც აქვთ უკვე ჩვენს პირველკლასელებს, რაც წინა წერილებში უკვე აღწერილია.
ბოლოს, ტრადიციული, ამ სასწავლო მონაკვეთის გამამთლიანებელი დავალება: ბავშვები მცირე ჯგუფებში მუშაობენ, რათა დაამზადონ საწყისი ილუსტრაციის მსგავსი აპლიკაცია ,,ვახშამი ბებია-ბაბუასთან” შეთავაზებული რესურსების (ფერადი ფურცლები, გამოჭრილი ფიგურები, წარწერებიანი ბარათები, რეალური საგნები, ფერადი ფანქრები…) გამოყენებით. როგორც ადრეც აღვნიშნეთ, ამ დავალებასაც სათანადო მომზადება დასჭირდება, რათა მოსწავლეებს ჰქონდეთ სათანადო რაოდენობის ფიგურები, ნახატები… ამ დავალების შესრულება სასარგებლო იქნება ციფრულადაც. კარგი იქნება დიორამების დამზადებაც.
