ჰაბიტატის მსოფლიო დღე (World Habitat Day) გაეროს მიერ დაწესებული საერთაშორისო დღეა, რომელსაც ყოველწლიურად ოქტომბრის პირველ ორშაბათს აღნიშნავენ. ამ დღის მიზანია ყურადღების გამახვილება ქალაქებისა და დასახლებების მდგომარეობაზე, ყველას უფლებაზე ღირსეულ საცხოვრებელზე, ასევე ურბანული განვითარების გლობალურ გამოწვევებზე, როგორიცაა უსაფრთხოება, მდგრადობა და სიღარიბე. ეს დღე ხაზს უსვამს, რომ ყველას -მთავრობებს, ორგანიზაციებსა თუ ინდივიდებს – აქვთ პასუხისმგებლობა, ხელი შეუწყონ მომავალი თაობებისთვის უკეთესი საცხოვრებელი გარემოს შექმნას მდგრადი ტექნოლოგიების გამოყენებითა თუ საზოგადოების ჩართულობით.
2025 წლის ჰაბიტატის მსოფლიო დღის მთავარი თემა იყო „საცხოვრებელი ყველასთვის – უკეთესი ურბანული მომავალი“. ის მჭიდროდაა დაკავშირებული „ურბანულ ოქტომბერთან“ (Urban October), რომელიც მთელი თვის განმავლობაში აერთიანებს ღონისძიებებს, დისკუსიებსა და კამპანიებს, რომლებიც შეეხება ურბანულ გამოწვევებს, მდგრად განვითარებას და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას.
გაეროს შეფასებით, ქალაქებში მცხოვრებთა წილი მომავალ ათწლეულებში განაგრძობს ზრდას: დღეს მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 57% ცხოვრობს ქალაქებში, თუმცა ეს მაჩვენებელი 2050 წლისთვის შესაძლოა 68%-მდე გაიზარდოს, განსაკუთრებით აზიასა და აფრიკაში მიმდინარე ურბანიზაციის პროცესების გამო. თუმცა, ამ რეგიონებში ურბანული ზრდა ხშირად იძულებითი და დაუგეგმავია, რაც იწვევს ინფრასტრუქტურის უკმარისობას ან მის მწყობრიდან გამოსვლას. შედეგად, ქალაქების გაფართოება ხშირად თვითნაგებ, არაჰიგიენურ დასახლებებში – ე.წ. გეტოებში – ხდება, სადაც უკიდურესი სიღარიბეა გავრცელებული.
ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, გაეროს შეფასებით, გეტოებში მცხოვრებთა რაოდენობა საგრძნობლად გაიზარდა და დღეს უკვე მილიარდამდე აღწევს. პრობლემა განსაკუთრებით მწვავეა სუბსაჰარულ აფრიკასა და სამხრეთ აზიაში, სადაც ქალაქის მოსახლეობის თითქმის ნახევარი ცხოვრობს გეტოებში. ზოგიერთ ქვეყანაში კი, მაგალითად სამხრეთ სუდანსა და მალიში, გეტოებში ქალაქის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ცხოვრობს. ინდოეთში კი მდგომარეობა ოდნავ გაუმჯობესდა – ბოლო წლებში იქ გეტოებში მცხოვრებთა წილი შემცირდა.
მსოფლიოს ქვეყნები, სადაც მილიონზე მეტი ადამიანი გეტოებში ცხოვრობს
უსახლკარობა „ურბანული ოქტომბრის“ ერთ-ერთი მთავარი თემაა. გლობალური უსახლკარობის ინსტიტუტის მონაცემებით, მსოფლიოში სულ მცირე 330 მილიონი ადამიანი აბსოლუტური უსახლკარობის წინაშე დგას, ანუ ცხოვრობს თავშესაფრის გარეშე. უსახლკარობის ზუსტი აღრიცხვა გლობალურ მასშტაბზე რთულია, რადგან ის მოიცავს სხვადასხვა ფორმას: ღია ცის ქვეშ ძილს, დროებით თავშესაფრებში ან საგანგებო საცხოვრებლებში ცხოვრებას. სპეციალისტების შეფასებით, უსახლკარობაში მყოფთა რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება.
გაეროს მონაცემებით, საცხოვრებლის კრიზისი კიდევ უფრო ფართო მასშტაბს იღებს, თუ გავითვალისწინებთ მილიონობით ადამიანს, რომლებიც ყოველდღიურად აწყდებიან მზარდ საცხოვრებელ ხარჯებს, მიუწვდომელ ქირებს, გამოსახლებებს, ენერგეტიკულ სიღარიბესა და არასაიმედო საცხოვრებელ პირობებს. ამ პრობლემებს კლიმატის ცვლილება კიდევ უფრო ამწვავებს.
OECD-ის ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის მონაცემთა ბაზის ანალიზის საფუძველზე, რომელიც Our World in Data-მ განახორციელა, უსახლკარობის გავრცელება მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით:
ინგლისში, 2023 წლის მონაცემებით, 100000 ოჯახიდან 426 აღირიცხა უსახლკაროდ, რითაც ის ლიდერობს ამ მაჩვენებლით. აღსანიშნავია, რომ ინგლისი ერთადერთი ქვეყანაა, რომელმაც სტატისტიკა ოჯახების მიხედვით წარმოადგინა, ხოლო სხვა OECD-ის ქვეყნებმა მონაცემები 100000 მოსახლეზე გამოთვალეს.
საფრანგეთში, 2022 წლის მონაცემებით, 100000 ადამიანიდან 307 იყო უსახლკარო, თუმცა მათი უმეტესობა ცხოვრობდა დროებით თავშესაფრებში ან საგანგებო საცხოვრებლებში, და არა ქუჩაში.
აშშ-ში ქუჩის უსახლკარობის რისკი შედარებით მაღალია: 100000 ადამიანიდან 76 ცხოვრობდა ქუჩაში, ხოლო 213 – დროებით თავშესაფრებში.
იაპონიაში უსახლკარობის მაჩვენებელი ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია, თუმცა მონაცემები მხოლოდ ქუჩაში მცხოვრებთა შესახებაა, რაც სრულ შედარებას ართულებს.
აღსანიშნავია, რომ ეს მონაცემები შეგროვდა „მომენტის აღრიცხვის“ (point-in-time count) მეთოდით, რომელიც ერთი დღის ან ღამის განმავლობაში ტარდება. შესაბამისად, ის მხოლოდ კონკრეტული მომენტის სურათს ასახავს და არა თითოეული ქვეყნის უსახლკარობის ზუსტ საერთო მაჩვენებელს.
უსახლკარობის გარდა, სიღარიბე კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რომელიც ურბანულ გარემოში ცხოვრების ხარისხს განსაზღვრავს. ლათინურ ამერიკასა და სამხრეთ აფრიკაში მცხოვრებნი განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან სიღარიბის პრობლემის მიმართ. Statista Consumer Insights-ის გამოკითხვის თანახმად, გამოკითხულთა ნახევრიდან ორ მესამედამდე მიიჩნევს სიღარიბეს თავისი ქვეყნის ერთ-ერთ მთავარ შიდა პრობლემად 20 საკითხს შორის, რის გამოც სიღარიბე ხშირად სამ ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემას შორის ხვდება.
ევროპის რამდენიმე ქვეყანაშიც სიღარიბე მნიშვნელოვან გამოწვევად აღიქმება:
საფრანგეთში გამოკითხულთა 45%-მა დაასახელა სიღარიბე ერთ-ერთ მთავარ შიდა საკითხად; იტალიაში – 42%-მა; ფინეთში – 44%-მა; ესპანეთსა და ნიდერლანდებში – თითოეულში 40%-მა.
ამ მაჩვენებლებით, სიღარიბე ამ ქვეყნებში ექვს ყველაზე ხშირად დასახელებულ პრობლემას შორისაა.
განვითარებადი ეკონომიკის მქონე აზიურ ქვეყნებში შედეგები განსხვავებულია:
ინდოეთში გამოკითხულთა 38%-მა მიიჩნია სიღარიბე ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემად (მე-3 ადგილი); ჩინეთში მხოლოდ 12%-მა, რაც სიღარიბეს მე-11 ადგილზე აყენებს და გამოკითხვის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია;
შეერთებულ შტატებში 37%-მა აღნიშნა, რომ სიღარიბე ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა (მე-5 ადგილი).
ჰაბიტატის მსოფლიო დღე და „ურბანული ოქტომბერი“ მნიშვნელოვან პლატფორმას წარმოადგენს გლობალური ურბანული გამოწვევების განსახილველად. გეტოებში ცხოვრება, უსახლკარობა და სიღარიბე ის საკითხებია, რომლებიც მოითხოვს მთავრობების, ორგანიზაციებისა და საზოგადოების ერთობლივ ძალისხმევას, რათა ყველასთვის იქნას უზრუნველყოფილი ღირსეული საცხოვრებელი პირობები.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://mastsavlebeli.ge/uploads/Geografiulo%20kalendari.pdf ; https://www.statista.com/chart/35252/share-of-urban-population-living-in-slums/.