” რა შეუძლია ერთ მოთხრობას, რომ შეცვალოს ადამიანის ცხოვრება?“ ეს კითხვა თითქოს რიტორიკულია, მაგრამ მასში იძვრის მთელი განათლების მისია. როცა მასწავლებელი კლასში შედის და წიგნს ხსნის, იქ იწყება არა მხოლოდ „სიტყვების სწავლა“, არამედ ადამიანის შინაგანი მოქალაქეობრივი ფორმირების პროცესი.
ლიტერატურა — ეს არის სივრცე, სადაც სიტყვა და მოქმედება ერთმანეთს ხვდებიან; სადაც პოეტური სახე იქცევა ცხოვრების გაკვეთილად; სადაც ბავშვი სწავლობს, როგორ დაინახოს სხვაგან არსებული ტკივილი, სიხარული, ისტორია და მომავალი.
ლიტერატურა, პირველ რიგში, გამოცდილების საცავია. ის გვაძლევს საშუალებას, ვიცხოვროთ იმ ცხოვრებით, რომელიც ჩვენ არ გვქონია. მოსწავლე, რომელიც კითხულობს იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენას“, არ სწავლობს მხოლოდ ასო-ბგერებს; ის სწავლობს სამშობლოს სიყვარულს, თვითშეგნებას, თანაარსებობის წესებს. იქ, სადაც ერთი შეხედვით მხოლოდ ალფაბეტი ჩანს, სინამდვილეში მოქალაქეობის საფუძველი იბადება.
ასე იქცევა ტექსტი ემოციურ და სულიერ სავარჯიშოდ, რომელიც მომავალ მოქალაქეს აძლევს უნარს გაიაზროს — მისი პირადი ბედი ქვეყნის ბედთანაა გადაჯაჭვული.
ლიტერატურა იმხელა ძალას ფლობს, რომ შეუძლია დაგვანახოს: თავისუფლება არ არის მოცემულობა, არამედ მოპოვებადი ფასეულობა. მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნები“ სწორედ ამის მაგალითია: პერსონაჟების ბედი გვასწავლის, რომ მონური მორჩილება ყოველთვის პოლიტიკურ კატასტროფას იწვევს, ხოლო პიროვნული თავისუფლების დაკარგვა — საზოგადოების ნგრევას.
მოსწავლესთან ერთად ამ ნაწარმოების განხილვა არა მხოლოდ ესთეტიკური სიამოვნებაა, არამედ ეთიკური ვარჯიშია: რას ნიშნავს იყო პასუხისმგებელი საკუთარ არჩევანზე? როგორ შეიძლება ერთი ადამიანის სიჩუმემ განსაზღვროს მთელი ერის მომავალი?
ლიტერატურა არის საუკეთესო ინსტრუმენტი კრიტიკული აზროვნების გასაღვივებლად. ტექსტის კითხვა იწვევს შეკითხვებს: რატომ მოიქცა ასე პერსონაჟი? რა გზა ჰქონდა მას არჩევანისთვის? რა არის სამართლიანი?
მაგალითად, რუსთველის „ვეფხისტყაოსნის“ ანალიზი საშუალებას გვაძლევს მოსწავლესთან ერთად ვიმსჯელოთ სამართლიანობაზე, ღირსებაზე, სიყვარულსა და სახელმწიფოებრივ პასუხისმგებლობაზე. სულხან-საბა ორბელიანის იგავ-არაკების განხილვა კი შეიძლება იქცეს საბაზისო გაკვეთილად სამოქალაქო განათლებისთვის — რადგან იქ, მცირე ტექსტშიც კი, მთელი საზოგადოების ეთიკური კოდექსი არის გამოკვეთილი.
განსაკუთრებული ადგილი უნდა დავუთმოთ ემპათიას. ლიტერატურა გვასწავლის, რომ სხვისი ტკივილი ჩვენი ტკივილიცაა. ემპათია არ არის მხოლოდ პირადი განცდა — ეს მოქალაქეობრივი კომპეტენციაა.
შალვა ნუცუბიძის სიტყვები რუსთველზე, როგორც „საერთო სიკეთის“ პოეტზე, სწორედ ამას გვახსენებს: მოქალაქეობა იწყება მაშინ, როცა საერთო სიკეთე პირადზე მაღლა დგას.
ლიტერატურის გაკვეთილი არის არა მხოლოდ წიგნის გაშიფვრა, არამედ მოქალაქეობის სკოლა. მასწავლებელი ამ პროცესში არის არა მხოლოდ „მხატვრული ტექსტის განმარტებელი“, არამედ თავისუფლების, კრიტიკული აზროვნებისა და ემპათიის ტრენერი.
როცა მოსწავლე ტექსტში ხედავს პერსონაჟის ბიოგრაფიას, სინამდვილეში საკუთარ მოქალაქეობრივ ბიოგრაფიასაც წერს. აქედან იწყება ყველაზე მნიშვნელოვანი გზა: სიტყვიდან ქმედებამდე.
