“ჩვენ გვჭირდება ინსტრუმენტი არა „შედეგისთვის“ (output),
არამედ „ფიქრისთვის“ (thinking)”.
Steven Johnson
ავტორის „მარტოობის“ დასასრული
როლან ბარტმა გასულ საუკუნეში „ავტორის სიკვდილი“ გამოაცხადა. მისი აზრით, ტექსტი იწყებს დამოუკიდებელ სიცოცხლეს მას შემდეგ, რაც ის მკითხველის ხელში მოხვდება. მაგრამ რა ბედი ეწევა ტექსტს, რომელიც მკითხველამდე ჯერ არ მისულა? ან იმ ტექსტს, რომელიც დავწერეთ, „Save“ ღილაკს დავაჭირეთ და ჩვენი კომპიუტერის რომელიღაც „ციფრულ სასაფლაოზე“ – უძირო ფოლდერებში დავივიწყეთ?
ყოველი ჩვენგანი, ვინც ვწერთ, ვიკვლევთ ან ვასწავლით, ვაწყდებით „მკვდარი ცოდნის“ პრობლემას. ჩვენი წიგნები, სტატიები, ლექციების ჩანაწერები და დღიურები დევს არქივში. ისინი დუმან. ჩვენ გვახსოვს, რომ „რაღაც დავწერეთ“, მაგრამ აღარ გვახსოვს დეტალები. ჩვენივე ინტელექტუალური კაპიტალი ჩვენთვისვე მიუწვდომელი ხდება.
დღეს, 2025-2026 წლების მიჯნაზე, ხელოვნური ინტელექტი გვთავაზობს რევოლუციურ ცვლილებას, რომელიც არ არის უბრალოდ ტექნოლოგიური – ის სრულიად სემიოტიკური და ფილოსოფიურია. ახალი ინსტრუმენტები, კერძოდ, Google NotebookLM, გვაძლევს საშუალებას, გავაცოცხლოთ ეს არქივები. ეს არ არის უბრალოდ ინფორმაციის მოძიება, ეს არის დიალოგი საკუთარ ცოდნასთან.
ეს სტატია სწორედ ამ ფენომენზეა – როგორ ვაქციოთ „მკვდარი არქივი“ „ცოცხალ თანამოსაუბრედ“.
რა არის NotebookLM?
მოდით, დავივიწყოთ რთული ტერმინები. წარმოიდგინეთ, რომ გყავთ იდეალური ასისტენტი, ან კიდევ უკეთესი – ძალიან ნაკითხი მეგობარი. თქვენ მას მიეცით თქვენი დაწერილი 5 წიგნი, 20 სტატია და 100 გვერდიანი ჩანაწერები. მან ეს ყველაფერი წაიკითხა და ახლა მზადაა, ნებისმიერ კითხვაზე გიპასუხოთ მხოლოდ ამ მასალაზე დაყრდნობით.
აი, ეს არის NotebookLM. ტექნიკურად მას RAG (Retrieval-Augmented Generation) ეწოდება, რაც ნიშნავს „მოძიებით გაძლიერებულ გენერაციას“.
თუ ChatGPT ჰგავს „ორაკულს“, რომელმაც თითქოს მთელი ინტერნეტი იცის (და ხშირად იტყუება კიდეც), NotebookLM არის „ბიბლიოთეკარი“, რომელიც არ გადის თქვენი ბიბლიოთეკის კედლებს გარეთ. ის სანდოა, რადგან მისი „ტვინი“ თქვენი ატვირთული ფაილებია.
მაგრამ აქ მთავარი საოცრება პასუხის გაცემა კი არა, არამედ ინტერპრეტაციაა.
სემიოტიკური რევოლუცია — კრისტევა და ბახტინი ციფრულ ეპოქაში
ეს ტექნოლოგია მაგონებს იმას, რაზეც მე-20 საუკუნის დიდი მოაზროვნეები წერდნენ.
ინტერტექსტუალობა (იულია კრისტევა). იულია კრისტევამ შემოიტანა „ინტერტექსტუალობის“ ცნება: ნებისმიერი ტექსტი არის ციტატების მოზაიკა, სხვა ტექსტების გადამუშავება და შერწყმა. NotebookLM სწორედ ამას აკეთებს ავტომატურ რეჟიმში. როდესაც მე ვეკითხები მას: „რა საერთოა ჩემს ლექსებსა (“მე ვხატავ შეუძლებელს) და სტატიებს (“ქალაქში ქალაქი”) შორის?“ — ის პოულობს ისეთ სემიოტიკურ კავშირებს, რომლებიც მე, ავტორს, აზრადაც არ მომივიდოდა. ის ქმნის ახალ ტექსტს ჩემი ძველი ტექსტების ქსოვილისგან. აი, გთავაზობთ ამ შედარების მცირე ფრაგმენტს:
თქვენს პოეზიასა და სტატიების კრებულს შორის არსებითი კავშირი ავტორის შემოქმედებითი ძიებისა და ცნობიერების ტრანსფორმაციის მთავარი თემის გარშემო იკვეთება.
- ცნობიერების ევოლუციისა და დუალობის დაძლევის თემატიკა
კრებულები თემატურად ავსებენ ერთმანეთს, სადაც სტატიები კონცეპტუალურ ჩარჩოს ქმნის, ხოლო პოეზია – ამ ჩარჩოს ლირიკულ და ემოციურ გამოხატულებას წარმოადგენს:
- სტატიების კრებული(„ქალაქში – ქალაქი: ახალი ცნობიერების დაბადება“) მიზნად ისახავს ცნობიერების ტრანსფორმაციასა და გაფართოებას. ის ორიენტირებულია ახალი ჰარმონიული ცნობიერების ფორმირებაზე ციფრული რეალობისა და სამყაროს ახალი პარადიგმის პირობებში.
- პოეტური კრებული(„მე ვხატავ შეუძლებელს“) უშუალოდ ასახავს ამ ევოლუციური ცნობიერების მიერ მიღწეულ ან საძიებელ მდგომარეობას – დუალისტური სამყაროს დაძლევას. პოეზიაში განიხილება „შეუძლებელი“ განზომილება, რომელიც მიღმაა „ჰოსა და არას, სინათლისა და სიბნელის, ცისა და მიწის, სულისა და სხეულის“….. (და ასე შემდეგ… საკმაოდ ვრცელი და დეტალური ანალიზი დამიწერა).
პოლიფონია (მიხეილ ბახტინი)
ბახტინი საუბრობდა „პოლიფონიაზე“ (მრავალხმიანობაზე) დოსტოევსკისთან. ეს ცნება თავდაპირველად სწორედ მან გაიაზრა. ბახტინმა დოსტოევსკის რომანების ანალიზზე დაყრდნობით დაასკვნა, რომ მისი პერსონაჟები მუდმივად მიმართავდნენ ვიღაც სხვას, ესაუბრებოდნენ მესამე პირს, ან თავიანთ თავს და დაასკვნა, რომ სწორედ ეს განაპირობებს დოსტოევსკის რომანების პოლიფონიურობას (მრავალხმიანობას).
NotebookLM-მა ეს მეტაფორა პირდაპირი მნიშვნელობით რეალობად აქცია თავისი ფუნქციით Audio Overview. თქვენ შეგიძლიათ ატვირთოთ თქვენი მშრალი, აკადემიური სტატია და ერთი ღილაკის დაჭერით მიიღოთ 10-20 წუთიანი აუდიო ფაილი, სადაც ორი „წამყვანი“ (ქალი და მამაკაცი, AI ხმები) განიხილავს თქვენს ნაშრომს. ისინი კამათობენ, უკვირთ, აღფრთოვანებას გამოხატავენ, სვამენ კითხვებს. ეს არის ჭეშმარიტი პოლიფონია. თქვენ, ავტორი, ხდებით მსმენელი. თქვენი ტექსტი გელაპარაკებათ სხვისი ხმებით. ეს გვაძლევს საშუალებას, შევხედოთ ჩვენს ნააზრევს გარედან ( ე.წ. „გაუცხოება“), რაც კრიტიკული აზროვნებისთვის აუცილებელია.
რას ამბობენ თანამედროვეები? — ჯონსონი, მოლიკი, მანოვიჩი
იმისთვის, რომ გავიგოთ, საით მიდის ეს პროცესი, უნდა მოვუსმინოთ მათ, ვინც დღეს ამ ტექნოლოგიურ ავანგარდში დგას.
სტივენ ჯონსონი: „პროგრამული უზრუნველყოფა იდეებისთვის“
ცნობილი მწერალი და NotebookLM-ის ერთ-ერთი იდეოლოგი, სტივენ ჯონსონი (Steven Johnson), თავის ესეებში ხაზს უსვამს, რომ “ჩვენ გვჭირდება ინსტრუმენტი არა „შედეგისთვის“ (output), არამედ „ფიქრისთვის“ (thinking)”.
„ჩვენ დიდი ხანია ვიყენებთ კომპიუტერს, როგორც საბეჭდ მანქანას. მაგრამ NotebookLM არის მცდელობა, გამოვიყენოთ კომპიუტერი, როგორც „ფიქრის პარტნიორი“. ეს არის სივრცე, სადაც იდეები ერთმანეთს ეჯახება და ახალ სიცოცხლეს იძენს.“ — აღნიშნავს ჯონსონი.
მისი აზრით, მთავარი ღირებულება არის ის, რომ ეს ინსტრუმენტი გვეხმარება დავინახოთ კავშირები ჩვენს ცოდნაში, რომელიც აქამდე გაფანტული იყო.
ითან მოლიკი: თანა-ინტელექტი (Co-Intelligence)
პენსილვანიის უნივერსიტეტის პროფესორი, ითან მოლიკი (Ethan Mollick), რომელიც AI-ს განათლებაში ინტეგრაციის პიონერია, საუბრობს „თანა-ინტელექტის“ კონცეფციაზე. თავის წიგნში Co-Intelligence, ის გვთავაზობს, რომ AI განვიხილოთ, როგორც სტაჟიორი ან კოლეგა და არა მონა.
„როცა NotebookLM-ს იყენებთ, თქვენ არ ატყუებთ სისტემას და არ იიოლებთ საქმეს. პირიქით, თქვენ აიძულებთ საკუთარ თავს, იყოთ უკეთესი რედაქტორი. როცა AI „აუდიო მიმოხილვაში“ არასწორად იგებს თქვენს იდეას, ეს AI-ს ბრალი კი არ არის, ეს იმის ნიშანია, რომ თქვენ ტექსტში აზრი ბუნდოვნად გქონდათ ჩამოყალიბებული.“ — წერს მოლიკი თავის ბლოგზე.
ეს უმნიშვნელოვანესი მომენტია: AI ხდება ჩვენი აზროვნების სარკე. თუ სარკეში გამოსახულება მრუდეა, ესე იგი ჩვენ ვდგავართ არასწორად.
ლევ მანოვიჩი: კულტურული ანალიტიკა
ციფრული კულტურის თეორეტიკოსი, ლევ მანოვიჩი (Lev Manovich), წლების განმავლობაში იკვლევდა „კულტურულ ანალიტიკას“. მისი იდეაა, რომ კომპიუტერს შეუძლია დაინახოს მასშტაბი (Scale), რომელსაც ადამიანი ვერ აღიქვამს.
შენ შეგიძლია წაიკითხო ერთი წიგნი, მაგრამ AI-ს შეუძლია „წაიკითხოს“ შენი მთელი ბიბლიოთეკა ერთ წამში და გითხრას: „იცი, რომ სიტყვა ‘თავისუფლება’ შენს ნაწერებში 2020 წლის შემდეგ შეიცვალა სიტყვით ‘პასუხისმგებლობა’?“ მანოვიჩის მიდგომით, ეს ინსტრუმენტები გვაძლევს საშუალებას, დავინახოთ ჩვენივე შემოქმედების ევოლუცია „ფრინველის სიმაღლიდან“.
როგორ გამოვიყენოთ ეს პრაქტიკაში?
როგორც AI-ის მკვლევარმა, მინდა შემოგთავაზოთ რამდენიმე გზა, თუ როგორ შეგიძლიათ გამოიყენოთ ეს „ცოცხალი წიგნების“ ტექნოლოგია დღესვე:
- საკუთარი თავის ხელახლა აღმოჩენა: ატვირთეთ თქვენი ძველი ნაწერები NotebookLM-ში. სთხოვეთ მას: „იპოვე წინააღმდეგობები ჩემს ადრინდელ და ახლანდელ შეხედულებებს შორის“. პასუხი შეიძლება გამაოგნებელი იყოს. ეს არის ფსიქოანალიზის ციფრული ფორმა.
- იდეების სინთეზი: მუშაობთ ახალ სტატიაზე? ჩაყარეთ სისტემაში 10 სხვადასხვა წყარო (PDF, ტექსტი) და სთხოვეთ: „შექმენი ამ წყაროებზე დაყრდნობით ახალი ჰიპოთეზა, რომელიც არცერთ ტექსტში პირდაპირ არ წერია“. აქ იწყება ნამდვილი კრეატივი – ინტერტექსტუალური სინთეზი.
- აუდიო-სწავლება: თუ ლექტორი ხართ, ატვირთეთ თქვენი სალექციო კურსი და დააგენერირეთ „აუდიო მიმოხილვა“. მოუსმინეთ მას მანქანაში. გაიგებთ, რამდენად საინტერესოდ (ან მოსაწყენად) ჟღერს თქვენი მასალა გარედან.
დასკვნა: დაბრუნება მომავალში
ჩვენ ვცხოვრობთ ეპოქაში, სადაც წიგნი აღარ არის „საგანი“. წიგნი ხდება „პროცესი“. NotebookLM და მსგავსი სისტემები გვაძლევენ შესაძლებლობას, იყოთ მუდმივ დიალოგში საკუთარ (და არა მხოლოდ) შემოქმედებასთან.
ჩვენი ცოდნა აღარასდროს დაიკარგება არქივებში. სემიოტიკის თვალთახედვით, ვიტყოდი: ჩვენ ვანიჭებთ ნიშნებს ახალ სიცოცხლეს. და როგორც ავტორი, ვიტყოდი უფრო მარტივად: ჩვენ საბოლოოდ ვიპოვეთ გზა, რომ საკუთარ თავს მოვუსმინოთ.
ნუ შეგეშინდებათ ტექნოლოგიის. ის მხოლოდ ინსტრუმენტია. მთავარი შემოქმედი ისევ თქვენ ხართ – ადამიანი, რომელიც სვამს კითხვას და ელოდება პასუხს სიჩუმეში, რომელსაც ახლა უკვე ციფრული ექო პასუხობს.
