მე-7 საუკუნის პირველი ნახევრით დათარიღებული ატენის სიონის ბჭის თაღში წყაროსდაწაფებული ირმები სამუდამოდ ჩასახლებულან. ოსტატმა ყველაფერი გენიალურად გათვალა. მან მე-5 საუკუნის ტაძრის რელიეფები და ტაძრის ფასადი ირმების შეფერილობას შეუხამა და მათთვის ბუნებრივი გარემო შექმნა, პირველქმნილი სამოთხესავით მკვიდრი და მშვენიერი.
სურ.1
კარიბჭის ფოტოს აუდიოაღწერა: ფოტო თარაზულია/ჰორიზონტალური. მის ცენტრში, დაბლა, კარის ერთი ფრთა ღიაა. მას ორივე მხარეს, მთელ სიმაღლეზე აუყვება მრჩობლძელოვანი ორი ქვის სვეტი, რომელთა ჩუქურთმოვანი ქუდები შეერთებულია კამარით. მარცხენა სვეტი, მათი ქუდები და კამარის ქვები მოწითალო ქვისაა და დაზიანებულია. კამარის ქვეშ, კარის თავზე წარმოდგენილია ბარელიეფი, რომელიც, მარჯვენა სვეტის მსგავსად, სპილოსძვლისფერია.
როგორც ცნობილია, ძველი აღმოსავლეთის სატაძრო ხუროთმოზღვრებაში ბჭე ღვთაებრივ საყოფელს, ზეცას წარმოადგენდა. ასეთივე მნიშვნელობა ენიჭებოდა პორტალს, თაღის თვალს, კანკელის კარს და სხვა. ნინო აბაკელიას თქმით, კარი ღვთის კარად იწოდებოდა. პორტალი კი ღვთის ჩენის ადგილად მიიჩნეოდა[1]. მკვლევარი ხახულის შესასვლელის წარწერას მოგვაგონებს და მას იმთავითვე დავითის 117-ე და 118-ე ფსალმუნებს უკავშირებს — ,, ესე არს კარი უფლისა, მხოლოდ მართალნი შევლენ შიგ!“ ღვთის კარს კი აიგივებს სამოთხის კართან, რომელთანაც მისვლა ძნელია, შესვლაც მარტვილთათვისაა შესაძლებელი.
„ სამოთხის სიმბოლიკა აქცენტირდება მცენარეული და ცხოველური ორნამენტის სიმრავლით შესასვლელებზე (კარი, სარკმელი). ცხოველები თუ მცენარეები ეკლესიის ექსტერიერებზე წარმოადგენენ პირობით, ალეგორიულ ფიგურებს, რომლებიც, ნათელია, გამოსახულნი არიან ერთადერთი მიზნით — გახსნან ღვთაებრივი მიზნები და განსაზღვრონ წესები, რომელიც უნდა დაიცვას ქრისტიანმა“ [2], — აღნიშნავს მკვლევარი.
მაშ ასე, კარგად დავაკვირდეთ ქვემოთწარმოდგენილი ბარელიეფის ალეგორიას:
სურ.2.
ბარელიეფის ფოტოს აუდიოაღწერა: ცენტრში შემორკალული დიდი წრეა, რომელიც სამ თანა-რიგად განთავსებული, პატარა წრეებითაა ამოვსებული, წრეები დეკორირებულია. აქეთ-იქიდან, წრის რკალებში პირები ჩაუდევთ თავდახრილ ირმებს. ისინი ისე დგანან, თითქოს მთელი წრე უჭირავთ თავით და ცასაპყრობილი რქებით. ბარელიეფის ქვედა და ნაწილი დაზიანებულია, ზედა პირი ოდნავ ირიბია და კამარამდე მუქი შეფერილობის, ნახევრადწრიული, სამი სხვადასხვა ზომის, პატარა ქვითაა ამოვსებული.
ეს სცენა რას უნდა ნიშნავდეს-თქო, რომელიმე იქ ოდესმე მოღვაწე ბერ-მონაზონს რომ ჰკითხოთ[3], აუცილებლად გიპასუხებთ, 41-ე ფსალმუნის გამოძახილია, ირმებს ყველაზე მეტად სწყურდებათ მას შემდეგ, რაც გველებს ყლაპავენ. ამ დროს ბლომად წყალი რომ არ დალიონ, დაიღუპებიან. გველი ასოცირებულია ცოდვის ჭამასთან, წყალი კი — ზეციურ კურნებასთან, პატერიკში არსებული აბბა პიმენის განმარტება დიდ გავლენას იქონიებდა აღმოსავლეთის ეკლესიის იკონოგრაფიაზეო.
არადა, ამასწინდელ სტატიაში[4] გალაკტიონის და რუსთაველის ტექსტების გააზრებისთვის იოვანე ბერაის მიერ 973-976 წლებში გადაწერილ შატბერდის კრებულში წარმოდგენილ სახისმეტყველებით კომენტარს დავეყრდენით — ამონარიდს წმინდა ბასილი ებისკოპოსის, კესარიელის წიგნთაგან, „რომელი იწოდების მჴეცთათჳს სახისა სიტყუაჲ“. ღირსი პიმენ დიდი კი მე-4-მე-5 საუკუნეებში მოღვაწე მამაა[5].
უნდა ითქვას, ბოლნისის სიონის რელიეფთა იმ ნაწილს, რომლებზეც ირმებია გამოსახული, გიორგი ჩუბინაშვილიც დავითის 41-ე ფსალმუნს უკავშირებს.[6] ტექსტიც აქვეა:
| ,ვითარცა სახედ სურინ ირემსა წყაროთა მიმართ წყალთასა, ეგრე სურინ სულსა ჩემსა შენდამი, ღმერთო! | ||
| სწყურის სულსა ჩემსა ღმრთისა მიმართ ძლიერისა და ცხოველისა: ოდესმე მივიდე და ვეჩუენო პირსა ღმრთისასა? | ||
| იქმნნეს ცრემლნი ჩემნი პურად ჩემდა დღე და ღამე, რამეთუ მეტყჳედ მე მარადღე: სადა არს ღმერთი იგი შენი? | ||
| ხოლო მე ესე მოვიჴსენი და ნუგეშინის-ვსცი სულსა ჩემსა, რამეთუ განვლო მე ადგილსა საყოფელისა საკჳრველისასა ვიდრე სახლადმდე ღმრთისა ჴმითა სიხარულისათა და აღსარებისათა, ჴმითა მედღესასწაულეთათა. | ||
| რად მწუხარე ხარ, სულო ჩემო, ანუ რად შემაძრწუნებ მე? ესევდ ღმერთსა, რამეთუ მე აუვარო მას, მაცხოვარსა პირისა ჩემისასა და ღმერთსა ჩემსა. | ||
| სული ჩემი შეძრწუნდა ჩემ თანა; ამისთჳს მოგიჴსენო შენ ქუეყანით იორდანით და ერმონით, მთით მცირით. | ||
| უფსკრული უფსკრულსა ხადის ჴმითა ზეგარდამოსაქანელთა შენთათა; ყოველნი განსაცხრომელნი შენნი და ღელვანი შენნი მე ზედა გარდამჴდეს. | ||
| დღისი ამცნო უფალმან წყალობაჲ მისი და ღამე გალობაჲ მისი; ჩემ მიერ ლოცვა ღმრთისა მიმართ ცხორებისა ჩემისა“.
|
||
სხვათა შორის, საინტერესოა მოყვანილ ტექსტში წყალთან დაკავშირებული ქართულენოვანი ცნებები, როგორიცაა: წყაროთა წყალი, იორდანე, ღელვა (წყურვილიც, წყალობაც), რომლებზეც ღირს ყურადღების გამახვილება, რადგან ისინიც სიმბოლურ შინაარსებს ატარებენ და შინაარსობრივად უახლოვდებიან ატენის ბჭის „წყაროთა წყლის“ ბარელიეფს, რომელზეც ტურბულენტობაა გამოსახული. საყურადღებოა ისიც, რომ ზოგიერთ მკვლევარს თავად „ატენის“ ცნებაც ჰიდრონიმად მიუჩნევია და მისდამი გამოკვლევებიც მიუძღვნიათ[7]. ამ თემებზე კი სხვა წერილებში ვისაუბრებთ.
[1] ნინო აბაკელია, მარადიულობასთან ზიარების მოტივი ქართულ ტრადიციაში, 2007. http://saunje.ge/index.php?id=1328&lang=-ka
[3] ჩვენ იღუმენ მიქაელს დავეკითხეთ.
[4] მარიამ გოდუაძე, ირმისა, ამბავი ირმების თავისუფლებისა, https://mastsavlebeli.ge/?p=44542
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Poemen
[6] https://www.orthodoxy.ge/tserili/gadasatseri/dzveli/fsalmunni/fsalmunni-41.htm
[7] თ. მესხი, ბერძნული ელემენტი ატენის ხეობის ტოპონიმიკაში და ატენის სიონი, თბ., 2010; ბონდო არველაძე, ახალი ნაშრომი ატენის სიონის შესახებ, გულანი N 13, ახალციხე, 2013.
