თანამედროვე განათლების სისტემაში ტექსტის გააზრების უნარი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპეტენციაა, რომელიც საფუძველს ქმნის სიღრმისეულ სწავლებისა და კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბებისათვის. ტექსტის გააზრება არ შემოიფარგლება მხოლოდ წაკითხულის აღქმით; ის მოიცავს წაკითხულის გაანალიზებას, ინტერპრეტაციას, შეფასებასა და საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებას. ეს პროცესი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება ლიტერატურული ტექსტების, მათ შორის პოეტური ნაწარმოებების შემთხვევაში, სადაც თითოეულ სიტყვას სიმბოლური დატვირთვა და ემოციური წონა აქვს.
ტექსტის გააზრების უნარის ჩამოყალიბების პროცესი მეთოდურად მრავალფეროვანია – ცნობიერ კითხვაზე დაფუძნებული წაკითხვა, გრაფიკული სქემების გამოყენება, როლური თამაში, ასოციაციური სტრატეგიები, ტექსტის სტრუქტურული ანალიზი და სხვ. ხოლო ლექსის გააზრება განსაკუთრებულ მიდგომებს მოითხოვს, ვინაიდან პოეზია შეიცავს მეტაფორებს, სიმბოლოებს, განწყობას და რიტმულობას, რაც განსხვავებულ ინტერპრეტაციას საჭიროებს. მინდა შემოგთავაზოთ პრაქტიკული სავარჯიშო.
სავარჯიშო – ვაჟა-ფშაველა, „ალუდა ქეთელაური“
ყურადღებით წაიკითხეთ მოცემული ტექსტი:
გამასტყვრა მუცალის თოფი,-
კლდის პირი დაიშლებოდა,
ნაძოძი ტყვიის ალუდას
კალთაში ჩაეშლებოდა.
– არა გჭირსაა, რჯულ-ძაღლო?! –
მუცალი ეუბნებოდა.
– ნუ გგონავ, მჭირდეს, რჯულ-ძაღლო,
ყმასა გუდანის ჯვრისასა.
ხმა ალუდაის თოფისა
ჭეხასა ჰგვანდა ცისასა.
– არ მოგხვდაუა, რჯულ-ძაღლო? –
ისევ ეძახის იმასა.
– მუცალს არა სჭირს, რჯულ-ძაღლო, –
ნამტვრევს მაშლიდა კლდისასა…
– ოჰო, ქუდ გაუხვრეტია,
წვერებსა სტუსავს თმისასა.
– მაღლა დაგიცდა, ბეჩავო,
კენჩხას არა სჭირს ძვლისასა.
გამოსტყვრა მუცალის თოფი,
ტყვია ჩქამს იზამს მქისესა,
გაუტეხს ქეთელაურსა
საპირის-წამლეს რქისასა.
– არც ახლა გჭირსა, რჯულ-ძაღლო?! –
ზედაც დაჰვედრებს იმასა.
– არა სჭირს, არა, რჯულ-ძაღლო,
ყმასა გუდანის ჯვრისასა,
გამმარჯვედ ჯვარი დაჰყვების,
ძალს შაახვეწებს ღვთისასა.
გულს არ ჰხვდა, ნუ გეგონების,
ამტვრევდა წამლის ქისასა.
რაკი სრევაზე მიდგება,
ჯავრს არც მე შავჭამ მტრისასა.
შატილიონის ნასროლი
ქისტს უმტვრევს გულის ფიცარსა.
– არც ახლა გჭირსა, რჯულ-ძაღლო?! –
შამაუჭყივლებს ქისტასა.
– გულში მჭირს, გულში, რჯულ-ძაღლო,
ვაჰ ცდასა მუცალისასა!
ძმაც ხო მამიკალ, მეც მამკალ,
რა ვუთხრა მადლსა ღვთისასა?
მუცალს არ სწადის სიკვდილი,
ფერს არა ჰკარგავს მგლისასა,
მაჰგლეჯს, დაიფევს წყლულშია
წვანეს ბალახსა მთისასა.
ერთიც ესროლა ალუდას,
ხანს არა ჰკარგავს ცდისასა.
თოფიც ალუდას გაუგდო,
ერთს კიდევ ეტყვის სიტყვასა:
– ეხლა შენ იყოს, რჯულ-ძაღლო,
ხელს არ ჩავარდეს სხვისასა.
სიტყვა გაუშრა პირზედა,
დაბლა გაერთხა მიწასა.
ალუდას თოფი არ უნდა,
ატირდა როგორც ქალიო;
არ აჰყრის იარაღებსა,
არ ეხარბება თვალიო.
თავით დაუდვა ხანჯარი,
ზედ ეკრა სპილოს ძვალიო,
გულზედ ძეგლიგი დაადვა,
მკლავზედ ფრანგული ხმალიო.
მარჯვენას არ სჭრის მუცალსა,
იტყოდა: ცოდვა არიო;
ვაჟკაცო, ჩემგან მოკლულო,
ღმერთმა გაცხონოს მკვდარიო.
მკლავზედაც გებას მარჯვენა,
შენზედ ალალი არიო,
შენ ხელ შენს გულზედ დამიწდეს,
ნუმც ხარობს ქავის კარიო,
კარგი გყოლია გამდელი,
ღმერთმ გიდღეგრძელოს გვარიო!
სიგძივ გაჰხურა ნაბადი,
ზედ გადაადვა ფარიო.
წაკითხულის გააზრება
- რომელი წმინდანის სახელობისაა გუდანის ჯვარი?
ა) წმინდა ბარბარესი.
ბ) წმინდა ნიკოლოზისა.
გ) წმინდა მარიამისა.
დ) წმინდა გიორგისა.
- როგორ გესმით გამოთქმა „რჯულძაღლო“?
ა) წარმომავლობის შეურაცხყოფად.
ბ) ეროვნების შეურაცხყოფად .
გ) რწმენის შეურაცხყოფად.
დ) საქციელის შეურაცხყოფად.
- რომელი მხატვრული ხერხია:
„ შატილიონის ნასროლი
ქისტს უმტვრევს გულის ფიცარსა.“
ა) ჰიპერბოლა.
ბ) შედარება.
გ) ალეგორია.
დ) მეტაფორა.
- რისი სიმბოლოა მუცალის მიერ ჭრილობაში ჩაფენილი მწვანე ბალახი?
ა)სიცოცხლის სიყვარულისა.
ბ) სიბრძნის გამოჩენისა.
გ) სიკვდილის შიშისა.
დ) ალუდას სიძულვილისა.
- ალუდა და მუცალი მტრები არიან, ამ ორთაბრძოლისას რომელი გრძნობები იხევს უკან?
ა) იმედი, სიყვარული, მეგობრობა.
ბ) ამპარტავნება, კუდაბზიკობა, სიბრაზე.
გ) გაბოროტება, ღვარძლი, ბოღმა.
დ) სიკეთე, სიამოვნება, შემართება.
- რა გამოიწვია მუცალის სიკვდილმა?
ა)ალუდამ ფიქრი დაიწყო.
ბ) ალუდამ იტირა.
გ) ალუდა მკვლელად იქცა.
დ) ალუდას შურით აივსო.
- რა შეუთვალა ალუდამ გარდაცვლილ მუცალს?
ა) მადლობა.
ბ) ცხონება.
გ) წყევლა.
დ) მუქარა.
- რას ნიშნავს „ფერი დაედვა მგლისაო“?
ა) მუცალი დაუნდობელი და სასტიკია.
ბ) მუცალი შეშინებული და გაბრაზებულია.
გ) მუცალი შეუპოვარი და შეურიგებელია.
დ)მუცალი მადლიერი და მშვიდია.
- რამ განაპირობა ალუდას ფერიცვალება?
ა) მუცალთან ორთაბრძოლამ.
ბ) მუცალთან პაექრობამ.
გ) მუცალის დიდსულოვნებამ.
დ)მუცალის სიკვდილთან ბრძოლამ.
- რომელი მხატვრული ხერხია „ძეგლიგი“?
ა)დიალექტიზმი.
ბ) მეტაფორა.
გ) შედარება.
დ) ეპითეტი.
წერითი დავალება -„სხვადასხვა ერის შვილებს სიცოცხლის სიყვარული აერთიანებთ“
– იმსჯელეთ როგორაა წარმოჩენილი ტექსტის მოცემულ მონაკვეთში ეს პრობლემა;
– იმსჯელეთ, რამდენად აქტუალურია იგი დღეს.
ტექსტის გააზრება სასწავლო პროცესის ქვაკუთხედია და მისი სწორი მართვა მოსწავლეებს არა მხოლოდ აკადემიური, არამედ კომუნიკაციური და ემოციური უნარების განვითარებაში ეხმარება. ლექსის გააზრება კი ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა მოსწავლეებში ესთეტიკური გემოვნების, ანალიტიკური და ინტერპრეტაციული უნარების გაძლიერებისთვის. სწორი მეთოდების შერჩევით — იქნება ეს თემატური კითხვა, ვიზუალური ანალიზი, განწყობის ამოცნობა თუ სიმბოლური ასახვის გააზრება — მასწავლებელს შეუძლია შექმნას ისეთი საგანმანათლებლო სივრცე, სადაც ტექსტთან ურთიერთობა მოსწავლისთვის სასიამოვნო, აზრიანი და ღირებულებითი ფიქრის პროცესი გახდება.
