(გაგრძელება)
BRICS-ის ქვეყნების დაწინაურებამ ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, გლობალური ეკონომიკური და გეოპოლიტიკური ცვლილებები გამოიწვია.
ალიანსი საკუთარ თავს დიდი შვიდეულის (G7 ) – შეერთებული შტატების, კანადის, საფრანგეთის, გერმანიის, იტალიის, დიდი ბრიტანეთისა და იაპონიის ერთობის ალტერნატივად განიხილავს. BRICS-ის ქვეყნების სწრაფმა ეკონომიკურმა ზრდამ და განვითარებამ მათი გავლენა და ამბიციები გაზარდა. გაერთიანება ცდილობს, შეცვალოს, მისი ხედვით, შეერთებული შტატებისა და მისი მოკავშირეების მიერ ნაკარნახევი საერთაშორისო წესრიგი.
ჩინეთის ეკონომიკურმა აღმავლობამ განსაკუთრებით შეცვალა გლობალური ვაჭრობა და ინვესტიციები. წარმოების, მასიური სამომხმარებლო ბაზრისა და ინოვაციებზე ორიენტირებულმა ზრდამ იგი გლობალური ეკონომიკის მწვერვალზე აიყვანა. ინდოეთი, რომელიც ჩინეთს ჯერ კიდევ რამდენიმე ნაბიჯით ჩამორჩება, მოსახლეობის რაოდენობითა და განვითარებული ტექნოლოგიური ინდუსტრიის წყალობით, ბლოკის მეორე ეკონომიკური ზესახელმწიფო ხდება.
განსხვავებული მდგომარეობაა რუსეთში, ბრაზილიასა და სამხრეთ აფრიკაში, რომელთა წილი გლობალურ მშპ-ში (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით) რეალურად მცირდება ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში.
BRICS-ის ქვეყნების აღზევებამ, მიუხედავად ბლოკში არსებული გამოწვევებისა, გაზარდა გლობალური მმართველობის მოთხოვნა, რაც ხაზს უსვამს დასავლეთის G7 ქვეყნების მიერ ჩამოყალიბებული პოლიტიკისგან განსხვავებულ შეხედულებებს. ყველაზე მკაფიოდ ეს გამოჩნდა უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ G7-მა დაგმო თავდასხმა და მკაცრი სანქციები დაუწესა რუსეთს, BRICS-ის არცერთმა წევრმა არ დაგმო რუსეთის ქმედებები და არც სანქციებს შეუერთდა.
BRICS ცდილობს, ჩამოაყალიბოს განვითარებადი ეკონომიკის ერთიანი ფრონტი სხვადასხვა ინსტიტუციაში. ჯგუფი მიზნად ისახავს როგორც არსებულ ინსტიტუციებში რეფორმების გატარებას – მაგალითად, გაეროს უშიშროების საბჭოს გაფართოებას, ისე მოლაპარაკებების ბლოკების შექმნას ამ ინსტიტუციებში. მაგალითად, BRICS-ის ქვეყნები ეწინააღმდეგებოდნენ რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შესახებ გაეროს პოზიციას, ცდილობდნენ შეემუშავებინათ ერთიანი პოზიციები ირანის ბირთვულ პროგრამასთან, ასევე ავღანეთში, ღაზაში, ლიბიასა და სირიაში კონფლიქტებთან დაკავშირებით.
დიდი ხნის განმავლობაში G7 აკონტროლებდა გლობალურ ეკონომიკურ მმართველობასა და გადაწყვეტილების მიღებას.
G7-ისა და BRICS-ის ქვეყნების ერთობლივი მშპ-ს წილი მსოფლიო მშპ-ში მსყიდველუნარიანობის პარიტეტის მიხედვით
ეს მონაცემები მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის (PPP) გათვალისწინებითაა გაანგარიშებული – ანუ მაჩვენებლით, რომელიც სხვადასხვა ვალუტის მსყიდველობითუნარიანობას ათანაბრებს და ეკონომიკების შედარებას შესაძლებელს ხდის. მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი საშუალებას იძლევა, დადგინდეს რამდენი ფულია საჭირო ერთი და იმავე ოდენობის საქონლისა და მომსახურების შესაძენად სხვადასხვა ქვეყანაში.
ბლოკის ეკონომიკურ წარმატებას ძირითადად ჩინეთი და ინდოეთი განაპირობებენ. ეკონომისტი ჯიმ ო’ნილი – BRICS -ის ტერმინისა და იდეის ავტორი – დღეს აცხადებს, რომ ხუთიდან სამი ქვეყნის – რუსეთის, ბრაზილიისა და სამხრეთ აფრიკის ეკონომიკური მნიშვნელობა „შებრუნებულია“: „ინდოეთისა და ჩინეთის გარეშე, არ ვიცი, რა იქნებოდა BRICS. სწორედ ამ ორის გამოა, რომ საერთო ზომა ისეთია, როგორიც არის. ამ ორის გარეშე საერთოდ არ იქნებოდა დიდი“.
BRICS-ის გაფართოება მიზნად ისახავს გლობალური ეკონომიკური და პოლიტიკური გავლენის გაძლიერებას, რაც კონკურენციას გაუწევს G7-ს და დასავლეთის ინსტიტუციებს. ჯგუფი ცდილობს, ხელი შეუწყოს უფრო მრავალპოლარულ სამყაროს, შეამციროს შეერთებული შტატებისა და მისი მოკავშირეების დომინირება.
BRICS-ის სახელმწიფოების მეთაურები ყოველწლიურად იკრიბებიან, თითოეული ქვეყანა იღებს ერთწლიან თავმჯდომარეობას პრიორიტეტების განსაზღვრისა და სამიტის მასპინძლობისთვის. ბლოკი ეყრდნობა კონსენსუსზე დაფუძნებულ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც ძირითადად არაფორმალურია: მას არ გააჩნია განსაზღვრული წესდება, სამდივნო ან საერთო ფონდი.
გარდა იმისა, რომ BRICS წარმოადგენს მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარსა და გლობალური მშპ-ს 35%-ს ირანისა და არაბეთის გაერთიანებული საამიროების დამატებით, ბლოკმა გაზარდა ნავთობის ერთობლივი წარმოება თითქმის 50%-ით და ახლა ნავთობის გლობალური მოპოვების თითქმის 30%-ს შეადგენს, ენერგეტიკის ინსტიტუტის თანახმად. ბუნებრივი რესურსების გლობალურ ბაზარზე წევრ ქვეყნებზე ნედლეულის მსოფლიო ექსპორტის, დაახლოებით, 25% მოდის. იგი აერთიანებს ნავთობის ძირითად გლობალურ მწარმოებლებს გადამწყვეტი სავაჭრო პუნქტების მახლობლად, როგორიცაა – სუეცის არხი, ჰორმუზისა და ბაბ-ელ მანდების სრუტეები. ინდოეთი, ირანი და რუსეთი უკვე ავითარებენ საერთაშორისო სატრანსპორტო დერეფანს.
BRICS-ის ქვეყნებში, კერძოდ, ბრაზილიაში, რუსეთში, ჩინეთში, ინდოეთში, ირანსა და სამხრეთ აფრიკაში რკინის მადნის მსოფლიო მარაგის, დაახლოებით, 30%-ია.
გლობალური სამხრეთის ეკონომიკური ზრდის პოტენციალი და უსაფრთხოების მზარდი გავლენა ხელს უწყობს მისი გლობალური მნიშვნელობის ზრდას.
ექსპორტის კუთხით ჯგუფის როლი შედარებით მცირეა. ბლოკის ექსპორტის თითქმის ორი მესამედი ჩინეთზე მოდის.
მიუხედავად იმისა, რომ BRICS არის „თანაბარი პარტნიორობა იმ ქვეყნებში, რომლებსაც აქვთ განსხვავებული შეხედულებები, მაგრამ აქვთ საერთო ხედვა უკეთესი სამყაროს შესახებ“, როგორც ეს სამხრეთ აფრიკის პრეზიდენტმა კირილ რამაფოსამ განაცხადა, ძნელია უგულებელყო ჩინეთის დიდი როლი, როგორც ეკონომიკური, ასევე პოლიტიკური ძალაუფლების თვალსაზრისით. მსყიდველობითუნარიანობის პარიტეტის მიხედვით, ჩინეთის მშპ აღემატება BRICS-ის დარჩენილი რვა წევრის მთლიან მშპ-ს და ძნელი წარმოსადგენია, რომ ქვეყანამ არ გამოიყენოს ეს ძალა ბლოკის შიგნით მოლაპარაკებებში.
BRICS-ის წევრების გლობალური გავლენა
BRICS ქვეყნების მსოფლიო მშპ-ს, მოსახლეობის, ნავთობის პროდუქციის და საქონლის ექსპორტის წილი
BRICS-ის ხუთმა ქვეყანამ მიაღწია G7-ის ქვეყნების საერთო მსყიდველობითი უნარის პარიტეტზე (მუპ) მორგებულ მშპ-ს, თუმცა ისინი მაინც ჩამორჩებიან G7-ის განვითარებული ეკონომიკის მაჩვენებლით – მშპ ერთ სულ მოსახლეზე, ეკონომიკური განვითარებისა და კეთილდღეობის თვალსაზრისით.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემებით, BRICS-ის ხუთი წევრიდან არცერთი არ უახლოვდება იაპონიის მშპ-ს ერთ სულ მოსახლეზე, რაც თავის მხრივ ყველაზე დაბალია G7 ქვეყნებს შორის. PPP-ით მორგებული საერთაშორისო დოლარის გამოყენებით, შეერთებული შტატების მშპ ერთ სულ მოსახლეზე შეადგენს 80,035 აშშ დოლარს, რაც სამჯერ აღემატება ჩინეთის მაჩვენებელს – 23,382 აშშ დოლარს.
BRICS და G7 ქვეყნები
G7 და BRICS ქვეყნების მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 2023 წელს საერთაშორისო დოლარში მსყიდველუნარიანობის პატიტეტის მიხედვით
გლობალურ ტრანზაქციებში დოლარის დომინირების გამო სულ უფრო იზრდება უკმაყოფილება, რაც მათ დასავლური სანქციების წინაშე აყენებს. BRICS-ის ლიდერები დიდი ხანია, მხარს უჭერენ დედოლარიზაციას.
2023 წლისთვის BRICS საკუთარი ვალუტის შემოღების საკითხს განიხილავდა. კერძოდ, ბრაზილიის პრეზიდენტმა ლულა და სილვამ წევრ ქვეყნებს BRICS-ის საერთო ვალუტის შექმნისკენ მოუწოდა, დოლარის რყევების მიმართ დაუცველობისა და დამოკიდებულების შესამცირებლად.
ჯგუფის ახალი განვითარების ბანკი (NDB) და პირობითი სარეზერვო შეთანხმება (CRA) მსოფლიო ბანკისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (IMF) ალტერნატივად განიხილება. BRICS-ის წევრები იმედოვნებენ, რომ ალტერნატიულ საკრედიტო ინსტიტუტებს შეუძლიათ, გაააქტიურონ სამხრეთის ქვეყნების თანამშრომლობა და შეამცირონ დამოკიდებულება დაფინანსების ტრადიციულ წყაროებზე. თუმცა, ალიანსის ეკონომიკური და გეოპოლიტიკური განსხვავების გამო, საერთო ვალუტის შემოღების შესაძლებლობა საკმაოდ დაბალია.
2014 წლის ივლისში, BRICS-ის მეექვსე სამიტზე ფორტალეზაში, BRICS-ის წევრებმა ხელი მოაწერეს დოკუმენტს 100 მილიარდი აშშ$-ის ახალი განვითარების ბანკის (ადრე ცნობილი როგორც „BRICS განვითარების ბანკი“) და სარეზერვო ვალუტის ფონდის შექმნის შესახებ, რომლის ღირებულებაც 100 მილიარდ აშშ$-ზე მეტია. ასევე, ხელი მოეწერა BRICS-ის საექსპორტო საკრედიტო სააგენტოებს შორის თანამშრომლობას.
2024 წლის პრიორიტეტები ასევე მოიცავს ახალი წევრების ინტეგრაციას და BRICS-ის პარტნიორი ქვეყნების ახალი კატეგორიის ჩამოყალიბებას, რომლებიც, სავარაუდოდ, სრული წევრები არ იქნებიან.
ამავდროულად, BRICS უკვე ფიქრობს შემდგომ გაფართოებაზე. ამჟამინდელმა წევრებმა აღნიშნეს, რომ ისინი ცდილობენ, მიიზიდონ მეტი წევრი და პარტნიორი ქვეყანა, რათა წვდომა გააფართოონ რეგიონულ სავაჭრო ბლოკებზე. ჯგუფი თავის კარს ხსნის, ორმოცზე მეტმა ქვეყანამ გამოხატა გაწევრიანების ინტერესი და მინიმუმ ოცმა ითხოვა გაწევრება.
BRICS-ის ქვეყნებს შორის ურთიერთობა ყოველთვის არ არის ჰარმონიული. მაგალითად, ჩინეთის ამბიციები ცენტრალურ აზიაში ზოგიერთის მიერ განიხილება, როგორც რუსული გავლენის უზურპაციის მცდელობა; ინდოეთსა და ჩინეთს შორის სასაზღვრო დავები მუდმივ პრობლემებს ქმნის. რუსეთის შეჭრამ უკრაინაში ასევე გამოიწვია უკმაყოფილება ბლოკში, მისი გლობალური ეკონომიკური გავლენითა და წევრების ურთიერთობების გართულებით დასავლეთთან. რუსეთისთვის BRICS დასავლეთთან დაპირისპირების მორიგი ფრონტია – უკრაინაში შეჭრის გამო დაწესებული დასავლური სანქციების დაძლევის საშუალება და, ამავე დროს, შესაძლებლობა, აჩვენოს დასავლეთს, რომ მას მეგობრები და მოკავშირეები კვლავ ჰყავს.
ჩინეთისთვის ეს ალიანსი მეტი ძალაუფლებისა და გავლენის მოპოვების საშუალებაა, რაც მისთვის აუცილებელია შეერთებულ შტატებთან მეტოქეობაში, ასევე, შესაძლო დაპირისპირების შემთხვევაში. ჩინეთის ინტერესია, შეიქმნას ძლიერი პოლიტიკური და ეკონომიკური საპირწონე იმისა, რასაც „გლობალურ სამხრეთში“ დასავლურ ჰეგემონიად მიიჩნევენ.
სხვადასხვა ქვეყანას სხვადასხვა ინტერესი აქვს, მაგრამ, მემარცხენე ეკონომისტის, საბერძნეთის ყოფილი ეკონომიკის მინისტრის, იანის ვარუფაკისის სიტყვებით, „BRICS ჩინეთია“.
ანალიტიკოსების თქმით, BRICS-ის წევრების მიერ პოსტსაბჭოთა ქვეყნების სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის აღქმა ეფუძნება რუსეთის დამოკიდებულებას.
„BRICS-ის თამაშები“
რუსეთი, უკრაინაში შეჭრისა და მისი ტერიტორიის ანექსიის გამო, საერთაშორისო სპორტული ღონისძიებებიდან გარიცხულია.
„BRICS-ის თამაშები“ ალიანსის წევრი ქვეყნების მიერ ორგანიზებული სპორტული ღონისძიებაა, რომელიც ყოველწლიურად იმართება და, როგორც წესი, ის ქვეყანა ატარებს, ვინც ყოველწლიურ სამიტს მასპინძლობს ხოლმე. „BRICS-ის თამაშები“ პირველად 2017 წელს ჩინეთში ჩატარდა, 2021 წელს მას ინდოეთმა უმასპინძლა, 2023 წელს – სამხრეთ აფრიკამ, 2024 წელს კი – უკვე რუსეთში, თათრეთში, ქალაქ ყაზანში გაიმართა.
გახსნის ცერემონიაზე მონაწილეებს ვიდეოჩართვით პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა მიმართა და თამაშები გახსნილად გამოაცხადა.
თამაშების გახსნის ცერემონიაზე საქართველოს დროშაც გამოჩნდა, თუმცა, საქართველოს მხრიდან ღონისძიებაში მონაწილეობა არავის მიუღია. „BRICS-ის თამაშებში” რუსეთის მიწვევით მხოლოდ ოკუპირებული აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ.
საქართველოს დროშა რუსეთის მიერ ოკუპირებული აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო რესპუბლიკების დროშებთან ერთად „BRICS-ის თამაშების“ გახსნის ღონისძიებაზე რუსეთის ფედერაციაში, ქალაქ ყაზანში
როგორც რუსული სამთავრობო-პროპაგანდისტული მედია ТАСС-ი წერდა: „შეჯიბრის სახელის მიუხედავად, მასში მონაწილეობა ნებისმიერი ქვეყნის წარმომადგენელს შეუძლია“. თამაშებზე ოკუპირებული აფხაზეთიდან 49 სპორტსმენი მონაწილეობდა, ოკუპირებული ცხინვალიდან კი – 22.
XXI საუკუნის გლობალური ეკონომიკური და პოლიტიკური დინამიკის ფორმირებაში BRICS სავარაუდოდ, უფრო და უფრო დიდ როლს ითამაშებს.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://infobrics.org/page/history-of-brics/; https://infobrics.org/
https://publika.ge/saqartvelos-drosha-riskis-tamashebis-gakhsnis-ceremoniaze-gamochnda/;
https://www.statista.com/chart/30638/brics-and-g7-share-of-global-gdp/;
https://www.statista.com/chart/33311/brics-share-of-global-gdp-and-population/;
https://www.statista.com/chart/30641/gdp-per-capita-in-brics-and-g7-countries/.
