საკერავი მანქანა

თვალებს ვხუჭავ და ვხედავ…

ზაფხულია, დღე საღამოსკენ არის წასული და შუადღესავით აღარ ცხელა. სოფელში ტახტზე ვარ წამოწოლილ-წამომჯდარი, კალთაში უზარმაზარი ჯამით ლეღვი მიდევს და დიახ, ყველაფრის ჭამას მე ვაპირებ. გარეთ კიდევ სამი დახუნძლული ხე დგას და იმასაც არ გამოვრიცხავ, ერთი დამატებითი ჯამი კიდევ ჩამოკრიფო.

ჯერ პატარა გოგო ვარ. ზაფხულში სოფლის სახლში ბებიას ანაბარა დატოვებული და სულაც არა ვგრძნობ თავს ცუდად. თუმცა, თვალი მაინც ხან კალენდრისკენ, ხანაც ეზოს ჭიშკრისკენ გამირბის – დედა ან მამა ხომ არ ჩამოვიდნენ.

დამავიწყდა მეთქვა, ამ ეპიზოდში მამა ჯერ კიდევ მყავს. მის სამუდამოდ წასვლამდე, სამი თვე კიდევ არის დარჩენილი. თუმცა, მე ეჭვადაც არაფერი მაქვს, ლეღვს გეახლებით და ქეთო ბებოს ვაკვირდები, რა ოსტატურად კერავს ლეიბის პირს საკერავ მანქანაზე.

• შეიკერე, შეიკერეე, რომ ზამთარში შენ და ლეიბმა ქეთო დაათბოთოო – ლეიბის პირს წამღერებით ესაუბრება (ქეთო, რომელიც ზამთარში უნდა დაათბონ, მე ვარ).

საკერავი მანქანა „ზინგერია“. ბებო კიდევ – ჩემი ქეთო ბებოა, მეზობლებს სულ რომ ჩემზე ეწუწუნება.

ანაბარა, რა არის იცით,ქალებო?

უძველესი დროიდან ქალი, ჩემი ქეთო ბებოსავით კერავდა. მხოლოდ ძალიან შეძლებული ოჯახების ქალებს შეეძლოთ არ შეეკერათ და სხვებისთვის მიეცათ შეკვეთები. დანარჩენ ოჯახებში კი ყველაფერი იკერებოდა, დაწყებული ტანსაცმლიდან და დასრულებული ფარდებით.

კერვა პალეოლითში, მამონტების ეპოქაში დაიწყეს. გამოქვაბულებში ქვისგან გამოთლილი საკერავი ნემსებია ნაპოვნი. ქვის ხანაში კი მარტივი ქსოვილების დამზადება დაიწყეს და კერვაც უფრო განვითარდა. ძაფებად ცხოველების მყესებისგან დამზადებულ წვრილ თოკებს იყენებდნენ. აფრიკაში ძაფებად პალმის ფოთლების ბოჭკოებს იყენებდნენ.

ამერიკელი აბორიგენები აგავას ფოთლებს ალბობდნენ და იქიდან მიღებულ ბოჭკოებს წნავდნენ.

სამკერვალო მოწყობილობა, ნემსები და ძაფები გოგონების მზითვის აუცილებელ ატრიბუტიკას წარმოადგენდა და კერვა ყველას უნდა სცოდნოდა, რადგან მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრამდე ადამიანები ახალ ტანსაცმელს იშვიათად ყიდულობდნენ. ჯერ ძველი უნდა გაცვეთილიყო ბოლომდე და ის ძველიც ათასნაირად უნდა დაეკერებინათ ან გადაეკეთებინათ.

სამრეწველო რევოლუციამ კერვა სახლიდან ფაბრიკაში გადაიტანა, სადაც გამოცდილი მკერავები საშუალო და მაღალი კლასებისთვის მზა ტანსაცმელს ამზადებდნენ. საკერავი მანქანის გამოგონება კი მათ მხსნელად იქცა.

თუმცა, ეს გამოგონება გვიან, პირველი სამრეწველო რევოლუციის მიწურულს მოხდა. ზოგადად, კერვის პროცესის ავტომატიზება რთული აღმოჩნდა და პირველი საკერავი მანქანა ინგლისელმა გამომგონებელმა თომას სეინტმა 1790 წელს დააპატენტა. 80 წლის შემდეგ ეს მანქანა ნახაზების მიხედვით კვლავ ააწყვეს და ის ახლა მუზეუმში იწონებს თავს. მიხვდით, ალბათ, რომ სეინტის მანქანა მასობრივად ვერ იქნა გამოყენებული. მასებზე მორგებული საკერავი, სეინტიდან 40 წლის შემდეგ, ფრანგმა ბართოლომეი ტიმონიემ შექმნა. საფრანგეთი ვიღაცებს ებრძოდა და დიდი რაოდენობით უნიფორმების შეკერვა გახდა აუცილებელი. ტიმონიეს მანქანამ პატენტი 1830 წელს მიიღო. პარიზში შეიქმნა სამკერვალო საამქროები, სადაც ეს მანქანები ადამიანებზე უფრო სწრაფად კერავდნენ. ალბათ, ამიტომ სულ ცოტა ხანში საამქრო დაწვეს…

დიახ, რობოტები წაგვართმევენ სამუშაოს – ახალი სულაც არ არის. იმ ხანებშიც იგივე შიში ჰქონდათ ადამიანებს.

სანამ ფრანგები საკერავ მანქანებს წვავდნენ, ამერიკაში 1832 წელს ახალი დიზაინის მანქანა გამოიგონეს, რომელიც გვირისტს ორი ძაფით ავლებდა. სხვათა შორის, შრომის გაკვეთილზე ეს ორი ძაფი სულ ერთმანეთში მეხლართებოდა და შენიშვნებს ვიღებდი.

1845 წელს ვინმე ელიას ჰაუს მიერ კიდევ ერთი ახალი მოდელი შეიქმნა. თუმცა დასანერგად ინვესტორები ვერ მოიძებნა. ამიტომ, ფულის მოსაძებნად ინგლისში წავიდა და უკან დაბრუნებულმა აღმოაჩინა, რომ მისი პატენტი და საავტორო უფლებები სასწაულად ირღვეოდა. სწორედ მისი საჩივრის ფონზე დაიწყო ხანა, რომელიც ისტორიაში „საკერავი მანქანების ომის“ სახელითაა ცნობილი. ეს „ომი“ საკმაო ხანს გაგრძელდა, სანამ 1856 წელს „სამკერვალო ტრესტი“ არ ჩამოყალიბდა, სადაც რამდენიმე დასახელების სამკერვალო მოდელი გაერთიანდა. თუმცა ყველა ეს მანქანა იყენებდა ჰაუს მიერ შექმნილი ნემსის მოდელს და ამიტომ, თითოეული გაყიდული მანქანიდან მისტერ ჰაუ ჰონორარს იღებდა.

ამ დროისთვის ცხოვრებისეულ დიდ სცენაზე შემობრძანებული და დამკვიდრებული გახლდათ აიზეკ მერიტ ზინგერი. ამ უკანასკნელს კაპიტალიზმის პირმშო ეშმაკისეულსაც უწოდებდნენ და ამბობდნენ, რომ ნიჭიერი, მაგრამ უსინდისო კაცი იყო. ზინგერმა შექმნა და დააპატენტა საკერავი მანქანის ის მოდელი, რომელიც თითქმის ყველანაირი ტიპის ქსოვილთან მუშაობდა და სამკერვალო საქმეს დღესაც აგრძელებს.

როდესაც სხვადასხვა ქსოვილებზე ვსაუბრობთ, უნდა ვიცოდეთ, რომ მათი მრავალფეროვნება ქიმიური წარმომავლობით არის განპირობებული. ზოგი მასალა მცენარეულია, ზოგიც ცხოველური.

მაგ. ბამბა, სელი და კანაფი მცენარეულია, მატყლი და აბრეშუმი კი ცხოველური.

ბუნებრივი ქსოვილებიდან ბამბა ყველაზე გავრცელებულია. რბილი და მოსახერხებელია, ჰაერს ატარებს; სინესტეს კარგად შთანთქავს, იაფიცაა. თუმცა, თავად მცენარეს პესტიციდები და ბევრი მორწყვა სჭირდება, ქსოვილი კი მალე იჭმუჭნება, გარეცხვისას ფორმას კარგავს.

სელი ქსოვილებისთვის უძველესი დროიდან გამოიყენება. ჰაერგამტარი, მსუბუქი, მდგრადი და გამძლეა. თავად მცენარეს პესტიციდები არ სჭირდება, წყალიც ნაკლები უნდა, ნაკეთობა გარემოში ადვილად დეგრადირდება და გადამუშავებას ექვემდებარება. თუმცა, იოლად იჭმუჭნება და დელიკატურ მოვლას მოითხოვს.

მატყლი არაჩვეულებრივი თბოიზოლატორია, რომელიც სხეულს სითბოს შენარჩუნებაში ეხმარება. მტვრის და ჭუჭყის მიმართ მდგრადია, ჰაერს კარგად ატარებს, ხმარებაში მოსახერხებელი და სასიამოვნოა. თუმცა, ტარებისას ბუსუსები უჩნდება, იჭმუჭნება, ზოგჯერ ალერგიას იწვევს. ცხელ წყალში არ ირეცხება და სასურველია, ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში გაშრეს.

აბრეშუმი რბილი და მდგრადია, ექვემდებარება გადამუშავებას. თუმცა ძვირია და დელიკატურ მოვლას საჭიროებს.

სხვა საქმეა ხელოვნური და სინთეზური ქსოვილები. ხელოვნურ ქსოვილებს მიეკუთვნება ვისკოზა, მოდალი, აცეტატი, ლურექსი, ლიოცელი, ბამბუკი; სინთეზურია: ნაილონი, პოლიესტერი, აკრილი, ელასტანი.

ხელოვნური მასალა ბუნებრივისგან არის მიღებული, ოღონდ… ქიმიურადაა გადამუშავებული. ამიტომ მთლიანად ქიმიურსაც ვერ დავარქმევთ, მაგრამ ბოლომდე არც ბუნებრივია.

ვისკოზას ხშირად ტრაიონსაც უწოდებენ. ევროპაში ვისკოზაა, ჩრდილო ამერიკაში – ტრაიონი. ეს ბუნებრივი წარმომავლობის ხელოვნური ბოჭკოა. მიიღება ცელულოზის ქიმიური გადამუშავებით. ვისკოზა რბილი, იაფი, ანტისტატიკურია, ჰაერსაც ატარებს. თუმცა, ე.წ. „ბუსუსები“ ედება და ფორმასაც კარგავს. მისი წარმოებისას კარცეროგენური მასალები გამოიყენება. ვისკოზას გაუმჯობესებული ვარიანტი მოდალია. საწყის მასალას ევკალიპტის ან ბამბუკის ხისგან იღებენ. ნესტს იწოვს, არ ხუნდება, რბილი და ფაფუკია. არ იჭმუჭნება, ჰაერს ატარებს. მისი წარმოების დროსაც მომწამლავი ნივთიერებები გამოიყენება, თუმცა უფრო ნაკლები. ვისკოზასა და ბამბაზე ძვირია. შეიძლება ალერგია გამოიწვიოს.

სინთეზური ქსოვილებიდან პოლიესტერს ყველაზე ხშირად შეხვდებით. იაფია, მდგრადია, არ იჭმუჭნება, ფერს და ფორმას ინარჩუნებს, იოლად შრება. თუმცა… ცუდად ატარებს ჰაერს, იმუხტება, არ იშლება გარემოში, რეცხვისას მიკრონაწილაკებს გამოყოფს.

დღეისათვის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი სწორედ პოლიესტერისგან დამზადებულ ტანსაცმელ იყენებს. ყოველ შემთხვევაში, ჩვენს კარადებში ეს მასალა ხშირად შეგვხვდება და თუ არ გჯერათ, გადმოალაგეთ თქვენი კაბა-შარვლები და ეტიკეტებზე შემადგენლობა დაათვალიერეთ.

გასულ კვირას სოფელს ჩვეულებისამებრ ვეწვიე. ვცდილობ, ხშირად ჩავიდე; სახლი დავასუფთაო, გავანიავო, მივეფერო და უთხრა, რომ ძველებურად მიყვარს. ბებოს „ზინგერი “ დიდი ხანია დაკეცილია. თუმცა, ეზოს სამეზობლო რკინის ბადიდან სხვა „ზინგერს“ ვხედავ. ეს ჩემი მეზობლის, ფიქრიას საკერავია. ჯერ კიდევ ბებოსგან ვიცი, რომ ფიქრიას ოქროს ხელები აქვს. თუმცა, ახლა უკვე საკერავად ვეღარ იცლის და ზინგერიც გარეთ, გადახურულ ტერასაზე გამოუდგამს.

ჩემთან სახლში კი ის ძველი ტახტი ისევ იმავე კუთხეში დგას. თუმცა, მოპირდაპირე მხარეს უკვე აღარავინ ახმიანებს „ზინგერს“.