ჩვენს სასწავლო თუ სამედიცინო დაწესებულებებში, ქუჩებში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ხშირად შეხვდებით ზრდასრულ ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ კითხვები, სურთ კომუნიკაცია, მაგრამ თავიანთი მდგომარეობის გამო მხოლოდ ჟესტურ (ნიშანთა) ენაზე შეუძლიათ ურთიერთობა. მათ აინტერესებთ ამა თუ იმ ავტობუსისა თუ მატარებლის განრიგი, მეტროს რომელ სადგურთან იმყოფებიან, რამდენ ხანში მიაღწევენ დანიშნულების ადგილს, როდის დაბრუნდება და როგორი ადამიანია პოლიკლინიკის ექიმი… თუმცა ჟესტური ენის თარჯიმნის გარეშე ამ ინფორმაციაზე ხელი არ მიუწვდებათ.
მეორე დიდი საწუხარი ის არის, რომ სმენის ღრმა დაზიანების მქონე მოსწავლე მიდის საჯარო სკოლაში, იქ კი ჟესტურად არავინ საუბრობს და არც საამისო მზაობა არსებობს. მშობელს ურჩევნია, საზოგადოებას სხვა, „საღი“ შვილების შესახებ შეუქმნას უფრო მაღალი წარმოდგენა, ვიდრე რომელიმე სპეციალიზებული ინსტიტუციის მიერ შეთავაზებულ ჟესტური ენის შემსწავლელ პროგრამაში ჩართვას დასთანხმდეს და წლებიც ისე გადის, რომ ყრუ ბავშვი მზრუნველი თანატოლების გარემოცვაში განათლების გარეშე რჩება. ხოლო იქ, სადაც სკოლის ხელმძღვანელს და პედკოლექტივს თანამდებობისთვის საკმარისი კულტურა და ტოლერანტობა აქვთ და დარეგისტრირებული სმენის დარღვევის მქონე პირველკლასელისთვის გულითადად ეძებს ჟესტური ენის სპეციალისტს, სპეციალისტები არ ჩნდებიან. დეფიციტია და იმიტომ!
სხვა პრობლემა ის არის, რომ ჟესტური ენის შესწავლით დაინტერესებული პირები, სპეციალური თუ საგნის მასწავლებლები, ყრუ პირებთან მომუშავე ორგანიზაციების წარმომადგენლები, განათლებაში ჩართული მუშაკები ამაოდ ელოდებიან ჟესტური ენის კურსის გავლას, ხოლო ენის შესწავლის უკვე გამოცხადებულ პროგრამაში ჩართვაზე გადაწყვეტილების მიმღები პირები ამა თუ იმ მოტივით უარს ეუბნებიან. ეს უგულებელყოფა კი ზემოხსენებული დეფიციტის ფონზე ძალიან მტკივნეულია!
მტკივნეულია რეგიონული თვითმმართველობის დამოკიდებულება, როცა ჟესტური ენის შესწავლის პროგრამის დაფინანსებას ითხოვ და პასუხად ნულოვან ტოლერანტობას აწყდები. თუმცა ქვეყანას თითოეული ადამიანის საჭიროებებზე მორგებული, უნივერსალური დიზაინის პასუხისმგებლობა აქვს აღებული, სახელმწიფო ინსტიტუციები კი თითქმის მთლიანად მიუწვდომელია ყრუ ან ყრუ-უსინათლო პირთათვის და ქვეყანაში მათი ზუსტი რაოდენობაც არ არის დადგენილი. არადა, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში ამ ადამიანებით დასახლებული არაერთი უბანი არსებობს. ზეპირი გადმოცემებიც მათ შესახებ მრავალფეროვანია. მაგალითად, ქუთაისში, 20-იან წლებში დაბადებული უხუცესი ადამიანების გადმოცემით, „ყრუ-მუნჯები“ ე. წ. ახალ ქუთაისში, ძველი ქალაქის გარეთ, ჭავჭავაძის გამზირისა და თაბუკაშვილი ქუჩის მიმდებარედ ერთ თემად ცხოვრობდნენ. მათ შესახებ ოფიციალური ჩანაწერი 30-იანი წლებიდან (1936 წელს) ჩნდება. 40-50-იან წლებში საბჭოთა ხელისუფლებამ მათი საცხოვრებელი სახლების აყრა დაიწყო და პირველი ხუთსართულიანი საცხოვრებელი ნაგებობაც აშენდა. მომდევნო წლებში ყრუ პირებს 4-5-სართულიანი სახლები აუშენეს და მახლობლად, გუგუნავას ქუჩაზე, საამქროებიც კი აამუშავეს[1]. ქუთაისის ბოლოს, საღორიის ტყის მიმდებარედ, ქალაქის ყრუთა პირველი სკოლა (ამჟამად – 45-ე სპეციალიზებული სკოლა) 1955 წელს გაიხსნა 155 ყრუ მოსწავლისთვის[2]. ყრუ პირთა რიცხოვნობა ქუთაისში განსაკუთრებით 80-90-იან წლებში გაიზარდა (ჩვენი პირველი ინფორმანტი ამას სხვა მიზეზებთან ერთად ბავშვთა და ზრდასრულთა მედიცინაში გენტამიცინის ფართო მოხმარებითაც ხსნის). 1950-იან წლებში ყრუ ბავშვებისთვის სპეციალური სკოლები თბილისსა და საქართველოს სხვა რეგიონებშიც ფუნქციონირებდა.
დღესდღეობით სმენის დარღვევის მქონე ბავშვები სწავლობენ როგორც სპეციალიზებულ, ისე საჯარო სკოლებშიც, სადაც მათდამი დამოკიდებულება არაერთგვაროვანია.
ამგვარი ზეპირი გადმოცემების საფუძველზე ჟესტური ენების ქართველი მკვლევარი, პროფესორი თამარ მახარობლიძე, ვარაუდობს, რომ საბჭოთა კავშირის პერიოდში, რუსული ჟესტური ენის გავლენის გაძლიერებამდე, საქართველოს ტერიტორიაზე უკვე არსებობდა ჟესტური ენა. მისი თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს საბჭოთა კავშირის მთელ ტერიტორიაზე სწავლების ე.წ. ორალისტური მეთოდი იყო გავრცელებული და განათლების სისტემის მიზანი სულაც არ ყოფილა ჟესტური ენის განვითარება, საქართველოში ამ სკოლების ამოქმედებამ მაინც გამოიწვია ქართული ჟესტური ენის განვითარება, რადგან ყრუ ბავშვებს ჰქონდათ ერთმანეთთან ჟესტურ ენაზე ურთიერთობის საშუალება. სწორედ ამით აიხსნება ქართულ ჟესტურ ენაში კვლევებით ისეთი მორფოსინტაქსური კატეგორიების არსებობა, რომლებიც რუსული ჟესტური ენისთვის არ არის დამახასიათებელი. მსგავსი გრამატიკული კატეგორიების ჩამოყალიბებას ბევრი დრო სჭირდება და ეს საკითხიც უფრო ღრმა შესწავლას მოითხოვს, თუმცა ჯერჯერობით ნაპოვნი წერილობითი მონაცემები ყრუ თემის შესახებ მხოლოდ საბჭოთა კავშირის პერიოდით თარიღდება.
მკვლევარი ყრუ თემის ჩამოყალიბების და ჟესტური ენის განვითარების ხელშემწყობ ფაქტორებად ყრუთა კავშირის ჩამოყალიბებასა და სხვადასხვა ქარხანასა თუ დაწესებულებაში ყრუ პირების ჯგუფურად დასაქმებასაც ასახელებს. მისი აზრით, საბჭოთა კავშირის დროს არსებულ ენათა კონტაქტის გამო, ქართულ ჟესტურ ენაში იგრძნობა არა მხოლოდ რუსული ჟესტური ენის, არამედ სამეტყველო რუსულის გავლენაც, მაგრამ კვლევებით დგინდება ისეთი უნიკალური მახასიათებლები, რომლებიც ადასტურებს ამ ენის ბუნებრივ წარმოშობას (მახარობლიძე, 2022)[3]. ძალზე პირობითია საქართველოში მცხოვრები ყრუთა თემის რიცხოვნობა, რაც სპეციალურ ლიტერატურაში, დაახლოებით, 2500 ადამიანს მოიაზრებს. ისინი, ვინც ამ თემის წევრებად მიიჩნევენ თავს და ის სმენის არმქონე პირებიც, რომლებიც მათგან იზოლირებულად, საკუთარ ოჯახებსა და საჯარო თუ კერძო სკოლებში აგრძელებენ არსებობას, ლინგვისტურ უმცირესობას წარმოადგენენ. ამ თემის წევრების „საკომუნიკაციო ენაა ქართული ჟესტური ენა, რომელიც არის დამოუკიდებელი ბუნებრივი ენა და არ გახლავთ ქართული სამეტყველო ენის კოპირებადი ვერსია“[4].
ჟესტური რომ ცალკე, სხვაგვარად მისახედი ენაა და საქართველოში არსებული ენობრივი სიტუაციის კვლევისას ღირსეულ ადგილს იმსახურებს როგორც ქართულ, ასე საერთაშორისო ენობრივ ატლასებზე, ამის შესახებ ჩვენს წინა წერილში[5] შედარებით ვრცლად ვისაუბრეთ. საქართველოს სახელმწიფოც რომ იცავს და განამტკიცებს ქვეყანაში ენათა და კულტურათა თანაარსებობისა და ჰარმონიული განვითარების საუკუნოვან ტრადიციას და რომ დაუშვებლად მიაჩნია ნებისმიერი ენის მიმართ უპატივცემულობის გამოხატვა, საქართველოს მოქალაქის ენობრივი უფლებების შელახვა და აღკვეთს სახელმწიფო ენობრივი პოლიტიკის კონსტიტუციური პრინციპების საწინააღმდეგო ქმედებას, ესეც შავით თეთრზე წერია სახელმწიფო ენის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის პრეამბულაში[6].
ამიტომაა, ჟესტური ენით დაინტერესებული მკვლევრები ერთხმად რომ აღნიშნავენ ყრუთა განათლების საკითხებზე სერიოზული მუშაობის საჭიროებას და მიუთითებენ სახელმწიფოში არსებულ დიდ ჩავარდნაზე, რაც პირდაპირ აისახება ამ თემის წევრების (განსაკუთრებით ახალგაზრდების) პირად ცხოვრებაზე, მათ კარიერულ და პროფესიულ პერსპექტივებზე. ერთ-ერთი დიდი პრობლემა, რაც ამ თემის წევრებს ძალიან აწუხებთ, არის ის, რომ ამ საზოგადოების წევრების დიდმა ნაწილმა კარგად არ იცის ან ძალიან ცუდად იცის სახელმწიფო ენა – ქართული სამეტყველო ენა. ქართული ენის სათანადო არცოდნის გამო ყრუები ერიდებიან წერილობით კომუნიკაციას სოციალურ ქსელებშიც კი და ამჯობინებენ, ისევ მხოლოდ ერთმანეთთან იქონიონ ურთიერთობა ქართულ ნიშანთა /ჟესტურ ენაზე.
ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის შედარებით ახალი, დამატებული მე-5 პუნქტის თანახმად, „სენსორული დარღვევის მიმართულებით სპეციალიზებულ სკოლაში, სადაც განათლებას იღებენ სმენის დარღვევის მქონე მოსწავლეები, გამოიყენება ჟესტების ენა და მისი ანალოგები, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში სმენის დარღვევის მქონე მოსწავლის სწავლების ენად გამოიყენება ქართული ჟესტური ენა და ბილინგვური სწავლების პრინციპები“[7].
ვინ, როგორ და რა გზებით უნდა ისწავლოს და შემდეგ თავად ასწავლოს სმენის დარღვევების მქონე ან ყრუ ბავშვებსა თუ მათ მხარდამჭერ პირებს ჟესტური ენა, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის ერთადერთ გზად ჯერჯერობით ენის დაგეგმვისა და განათლების პოლიტიკის სპეციალისტების, მკვლევრებისა და დაინტერესებული ორგანიზაციების კოორდინირებული, მუხლჩაუხრელი მუშაობა გვესახება.
[1]ინფორმანტი — მარინა ასათიანი, ყრუ პირთა თარჯიმანი.
[2]ინფორმანტი — ირინე აბდალაძე, 45-ე სპეციალიზებული სკოლის დირექტორი.
[3]თამარ მახარობლიძე, ქართული ჟესტური ენის შესახებ. სამეცნიერო ჟურნალი „ენა და კულტურა“,2022.#28.
[4]თამარ მახარობლიძე, იქვე, გვ. 43.
https://journals.4science.ge/index.php/enadakultura/article/view/1740
[5] მარიამ გოდუაძე, ენობრივი სიტუაცია და ქართული ჟესტური ენის ადგილი ეროვნულსა თუ მსოფლიო ენობრივ ატლასებზე. ინტერნეტჟურნალი მასწავლებელი, თბილისი, 2024. https://mastsavlebeli.ge/?p=40890
[6]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2931198
[7]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1160240?publication=0
