რა არის „ვერცხლის ეკონომიკა“

დღევანდელ სწრაფად ცვალებად მსოფლიოში ბოლო ათწლეულების განმავლობაში გლობალური მოსახლეობა დაბერდა, შობადობის შემცირებისა და სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის გაზრდის გამო, რასაც აგრეთვე ხელს უწყობს გლობალური მიგრაცია. ამან გამოიწვია პოპულაციაში ხანდაზმულთა პროცენტული მაჩვენებლის მნიშვნელოვანი ზრდა. 60 წელზე უფროსი ასაკის მოსახლეობის პროცენტული მაჩვენებელი უფრო მეტია, ვიდრე ახალგაზრდების. ეს ტენდენცია სავარაუდოდ გაგრძელდება. ყველა დემოგრაფიული პროგნოზით 2050-2070 წლებში მოსახლეობა გაიზრდება და უფრო ხანდაზმული იქნება, ვიდრე დღეს.

ევროპაში, მაგალითად, 65 + ასაკის ადამიანების წილი 2070 წელს 51,2%-მდე გაიზრდება (ევროსტატი). გაეროს ინფორმაციით 2050 წლისთვის მსოფლიოში ყოველი მეექვსე ადამიანი 65 წელს გადაცილებული იქნება. მოსალოდნელია, რომ პენსიონერები შეადგენენ ჩინეთის, სამხრეთ კორეისა და იაპონიის მოსახლეობის 30%-ზე მეტს 2060 წლისთვის. მოსახლეობის დაბერება ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში უკვე ჩვეულებრივი მოვლენაა და დანარჩენ მსოფლიოში სწრაფად იზრდება. 2050 წელს 65 + ასაკის ადამიანების 50% იცხოვრებს განვითარებად  ქვეყნებში.

ეს ზრდა გამოიწვევს ადამიანების ქცევის ცვლილებას. გაიზრდება ხარჯები, რომელიც დაკავშირებულია ჯანმრთელობასთან, ტურიზმთან, დასვენებასთან. ამავდროულად, დასაქმებულთა რაოდენობის შემცირება გამოიწვევს სამუშაოსთან დაკავშირებული შესყიდვების (მომარაგება, ტრანსპორტი, ტანსაცმელი და ა.შ.) შემცირებას.

ამ სოციალური ცვლილების შედეგად შრომისუნარიანი ასაკის მოსახლეობა მცირდება. მან პიკს მიაღწია სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ქვეყანაში, მაგრამ ახლა ძალიან სწრაფად იკლებს. კაცობრიობას დაბერების ნეგატიური შედეგების თავიდან ასაცილებლად დიდი ძალისხმევა დასჭირდება. საკითხი დგება იმის თაობაზე, რომ დემოგრაფიული დაბერების ზრდის პირობებში,  ეკონომიკური პროგრესი რამდენად გადაჭრის  ყველა თაობის წინაშე წარმოქმნილ სოციალურ-ეკონომიკურ, სამედიცინო და სხვა სახის პრობლემებს.

ვერცხლის ეკონომიკა, შესაძლებლობების წყარო (ფოტო გადაღებულია ინტერამერიკული განვითარების ბანკის ვებსაიტზე)

გლობალურ დემოგრაფიული დაბერების პრობლემების გადაჭრის ერთ-ერთი გზა „ვეცხლისერი ეკონომიკის“ ფორმირებაა. ფრაზა “ვერცხლის ეკონომიკა” ზოგჯერ გამოიყენება ტერმინით “ვერცხლის ბაზარი” (“დაბერების ბაზარი” ან “მომწიფებული ბაზარი”), რომელიც უფრო ვიწრო ცნებაა. ფორმულირება “ვერცხლის ბაზარი” შეიქმნა 1970-იან წლებში იაპონიაში ხანდაზმულთათვის ხელმისაწვდომობის გაზრდის კონტექსტში. ვერცხლის ბაზარი მოიცავს სიკეთეს, ღირებულებებს და მომსახურებას ხანდაზმული ადამიანებისთვის; სპეციალური გადაწყვეტილებებს რაც საშუალებას იძლევა შეცვალოს სამუშაო ძალა; უნივერსალურ  და ტრანსგენერაციულ  იდეებს, რომლებიც მიზნად ისახავს საქონლისა და სერვისების ადაპტირებას სხვადასხვა ასაკის ადამიანებთან (“ასაკისთვის შესაფერისი”), ფიზიკური მდგომარეობისა და კოგნიტური შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისთვის, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს სოციალური ინტეგრაციის გაუმჯობესება.

„ვერცხლის ეკონომიკა“ მრავალსექტორიანია. იგი განისაზღვრება, როგორც ბაზარი, რომელიც ვითარდება არა მხოლოდ დაბერებული მოსახლეობისთვის, არამედ მთელი საზოგადოებისთვის   მნიშვნელოვანი ხდება და წარმოადგენს ახალი ბიზნესის შესაძლებლობებს. განვითარების შესაძლებლობები იქმნება ყველა ეკონომიკური აქტორისთვის: მათ უნდა შეიმუშაონ სპეციალური გადაწყვეტილებები დაბერებული ბაზრისთვის.  ხანდაზმული ადამიანები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დაგროვილი ცოდნის გადაცემაში. მათი პროფესიული გამოცდილება ხელს უწყობს ეკონომიკის ზრდას და განვითარებას. ეს ევოლუცია, როგორც მოსახლეობის რაოდენობისა და ასაკის მიხედვით, არის სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური გამოწვევა.

„ვერცხლის ეკონომიკა“ ეხება ყველა ეკონომიკურ საქმიანობას, რომელიც დაკავშირებულია უფროს ასაკობრივ ჯგუფებთან და კონცეფცია ემყარება იმ აზრს, რომ მოსახლეობის დაბერება არა მხოლოდ გამოწვევებს, არამედ სხვადასხვა შესაძლებლობებსაც ქმნიან. ითვლება, რომ ხანდაზმული ადამიანები სთავაზობენ მნიშვნელოვან ეკონომიკურ და სოციალურ სარგებელს. ხანდაზმულ მოსახლეობას მოიხსენიებენ, როგორც „შეუმჩნეველ დემოგრაფიულს“, რომლის საჭიროებები ძირითადად დაუკმაყოფილებელია (ევროპის კომისია, 2015).

„ვერცხლის ეკონომიკა“ განპირობებულია ახალი სამომხმარებლო ბაზრების გაჩენით და მოსახლეობის დაბერებასთან დაკავშირებული სახელმწიფო ხარჯების მდგრადობის გაუმჯობესების აუცილებლობით (ევროპის კომისია, 2015). ევროკომისიამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა „ვერცხლის ეკონომიკის“ კონცეფციის პოპულარიზაციაში, რადგან ევროპამ შეიძლება კარგად ისარგებლოს ახალი ბაზრის შესაძლებლობებით, რადგან მას ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად დაბერებული მოსახლეობა ჰყავს. აქ საჯარო სახსრები შეიძლება ეფექტურად იქნას გამოყენებული ახალი ბაზრების გასაძლიერებლად. (ევროპის კომისია, 2015).

ვერცხლის ეკონომიკა დაფუძნებულია იმ მოსაზრებაზე, რომ ჯანმრთელი და აქტიური ხანდაზმული მოსახლეობა უზარმაზარ ეკონომიკურ და სოციალურ სარგებელს გვთავაზობს. ეს ეხმიანება პოლიტიკას, რომელიც ეხება მოსახლეობის დაბერებას უფრო ფართოდ, სადაც ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის ხელშეწყობა გახდა ერთ-ერთი მთავარი მიზანი. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WHO) ცენტრალური როლი ითამაშა 1990-იანი წლებიდან გლობალური პოლიტიკის დღის წესრიგში მოსახლეობის დაბერების თემის პოპულარიზაციაში. ამ პოლიტიკაში დაწინაურებულია ორი მჭიდროდ დაკავშირებული კონცეფცია- აქტიური დაბერება და ჯანსაღი დაბერება.

აქტიური დაბერება განსაზღვრულია WHO (2002) მიერ, როგორც ჯანმრთელობის, მონაწილეობისა და უსაფრთხოების შესაძლებლობების ოპტიმიზაციის პროცესი, რათა ადამიანების ასაკთან ერთად გაზარდოს ცხოვრების ხარისხი. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აქტიური დაბერების ჩარჩოში „აქტიური“ გულისხმობს უწყვეტ მონაწილეობას სოციალურ, ეკონომიკურ, კულტურულ, სულიერ და სამოქალაქო საქმეებში. ასევე ხაზგასმულია, რომ დაბერების პოლიტიკა უნდა მოიცავდეს ცხოვრებისეული კურსის პერსპექტივას, რაც იმას ნიშნავს, რომ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმის აღიარებას, რომ ადრეული ცხოვრებისეული გამოცდილება გავლენას ახდენს ინდივიდების ასაკზე. ურთიერთდამოკიდებულება და თაობათაშორისი სოლიდარობა აქტიური დაბერების მნიშვნელოვანი კომპონენტია.

ანალოგიურად, ჯანსაღი დაბერება გულისხმობს ფუნქციონალური უნარის განვითარებისა და შენარჩუნების პროცესს, რომელიც უზრუნველყოფს კეთილდღეობას ხანდაზმულ ასაკში (WHO, 2019). ხანდაზმულ ასაკში ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე გავლენას ახდენს მრავალი ფაქტორი, მათ შორის შემოსავალი და განათლების დონე, ეთნიკური წარმომავლობა, ფიზიკური აქტივობა და კვება, ოჯახური მდგომარეობა და საცხოვრებელი პირობები (WHO, 2002). მიუხედავად იმისა, რომ სიღარიბე ნიშნავს ცუდი ჯანმრთელობისა და ინვალიდობის რისკებს ყველა ასაკობრივ ჯგუფში, ხანდაზმული ადამიანები დაბალი შემოსავლით განსაკუთრებით დაუცველები არიან. მაგალითად, მათ ნაკლებად აქვთ წვდომა საკვებზე, ადეკვატურ საცხოვრებელზე და ჯანდაცვაზე, ვიდრე მათ თანატოლებს მაღალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსით. ზოგადად, ხანდაზმულ ასაკში ჯანმრთელობის მდგომარეობა დიდწილად განისაზღვრება ადრეული ცხოვრებისეული მოვლენებით. ეს ნიშნავს, რომ ხანდაზმული მოქალაქეებისთვის კარგი ჯანმრთელობის უზრუნველსაყოფად საუკეთესო გზაა ჯანმრთელობისა და აქტივობის ხელშეწყობა მათი ცხოვრების განმავლობაში. ამრიგად, „ვერცხლის ეკონომიკა“  უნდა განვიხილეთ ორი ძირითადი ასპექტით: ეკონომიკა ხანდაზმული ადამიანებისთვის და  ეკონომიკა ხანდაზმულ ადამიანებთან ერთად.

კიდევ ერთი კონცეფცია, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული აქტიური და ჯანსაღი დაბერების იდეასთან, არის ასაკობრივი კეთილგანწყობა ეს კონცეფცია გამოიყენება განსაკუთრებით ასაკობრივი ქალაქებისა და თემების კონტექსტში, რომლებიც შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ადგილები, რომლებიც ხელს უწყობენ აქტიურ და ჯანმრთელ დაბერებას (WHO, 2015). ასაკობრივი თემის დაგეგმვის იდეის ცენტრალური ნაწილია ინტეგრირებული მიდგომის მიღება, სადაც სხვადასხვა პოლიტიკისა და დაგეგმვის სფეროები განიხილება უნისონში. ეს ნიშნავს, მაგალითად, საცხოვრებლის განხილვას გარე სივრცეებთან და დანარჩენ აშენებულ გარემოსთან მიმართებაში. ეს ასევე შეიძლება იყოს სატრანსპორტო სერვისებისა და ინფრასტრუქტურის დაგეგმვა, რათა მათ უზრუნველყონ სოციალური, სამოქალაქო და ეკონომიკური მონაწილეობა და კეთილდღეობა მთელი ცხოვრების განმავლობაში (WHO, 2007). ხანდაზმული ადამიანების დასაქმების გაუმჯობესების პერსპექტივიდან, ასაკთან დაკავშირებული სამუშაო ადგილების პრინციპი გაჩნდა, როგორც საშუალება ხანდაზმულებმა გააგრძელონ სამუშაო კარიერა სამუშაო. (ევროპის კომისია, 2015).

„ვერცხლის ეკონომიკას“ შეუძლია წვლილი შეიტანოს ქვეყნის სოციალურ განვითარებაში ეკონომიკურ მიღწევებთან ერთად, რადგან როდესაც ბიზნესი ცდილობს გაზარდოს თავისი მოგება ხანდაზმული ადამიანების წინაშე არსებული გამოწვევების გადაწყვეტის შემუშავებით, მათ შეუძლიათ შექმნან სოციალური ღირებულება ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებით ადამიანების ასაკთან ერთად.

დემოგრაფიულ ცვლილებებს და დაბერებას განსაკუთრებით სოფლისა და მთიანი რაიონები განიცდის. მიუხედავად ამისა, ეს რეგიონები ხანდაზმული მოსახლეობის საჭიროებებზე გათვლილი საქონლისა და მომსახურების ნაკლებობას განიცდის. „ვერცხლის ეკონომიკა“ არის პერსპექტიული სექტორი, რომელსაც შეუძლია წვლილი შეიტანოს სოფლად მოხუცების ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებაში და სამუშაო ადგილების შექმნაში სოფლად.

ჩინეთში, თაობათაშორისი სოლიდარობის შესუსტება და მრავალი ქრონიკული დაავადების გაზრდილი გავრცელება ამ ქვეყანას ხანდაზმულთა მოვლის პირველ პოტენციურ ბაზრად აქცევს. ბაზრის სირთულე მოითხოვს პროდუქტებისა და სერვისების შეთავაზებას. ჩინეთმა  მომდევნო ათწლეულის განმავლობაში შეიძლება შესთავაზოს მნიშვნელოვანი იდეები განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყნებს, თუ როგორ უნდა დააკმაყოფილოს ხანდაზმული მოსახლეობის საჭიროებები და ასევე მაქსიმალურად გაზარდოს ეკონომიკური განვითარების შესაძლებლობები დემოგრაფიული ცვლილებებისას.

იაპონიაში, ვერცხლის ეკონომიკის პიონერ ქვეყანაში, მთავრობამ გამოთქვა შეშფოთება მოსახლეობის დაბერების თაობაზე. ქვეყანა და მისი ინდუსტრია უფრო მეტ ინვესტიციას დებს განვითარების კვლევაში, რაც ხელს უწყობს სახელმწიფო და კერძო სექტორებს შორის თანამშრომლობას. ინიციატივები ვითარდება და ახერხებს ებრძოლოს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა მზრუნველების ნაკლებობა.

პორტუგალიაში ხანდაზმულები წარმოადგენენ მოსახლეობის ყველაზე დაუცველ სეგმენტს. მათი ცუდი ფინანსური მდგომარეობა არ უწყობს ხელს მათ სხვადასხვა პირადი ასისტენტის სერვისებზე წვდომას. სპეციალური პროდუქტების შემუშავება რჩება გადამწყვეტ საკითხად პორტუგალიელი მოხუცებისთვის ცხოვრების ხარისხის შესანარჩუნებლად.

ანალოგიურად, აფრიკაში, ისევე როგორც Ivory Cost-სა და სენეგალში, იქმნება რეგიონული ინიციატივები ხანდაზმულებზე უკეთესი ზრუნვის მიზნით. მაგალითად, Ivory Cost-ში, ბერეს რეგიონში, განხორციელდა ადვოკატირება ხანდაზმულებზე უკეთესი ზრუნვისთვის რეგიონში ცვლილებების განსახორციელებლად.

ჯანმრთელობა არის მთავარი პრობლემა „ვერცხლის ეკონომიკის“ სექტორისთვის. მართლაც, დაბერება უპირველეს ყოვლისა ბიოლოგიური პროცესი და, შესაბამისად, ჯანმრთელობის დაცვის საკითხია. თუმცა, იმისთვის, რომ ინოვაციური იყოს და უკეთ დააკმაყოფილოს ხანდაზმული ადამიანების მოთხოვნილებები, კომპანიებს ზოგჯერ ესაჭიროებათ  ითანამშრომლონ სხვა კომპანიებთან.

„ვერცხლის ჯანმრთელობა“ მოიცავს პრევენციის სფეროებს, რომლებიც საშუალებას აძლევს ხანდაზმულებს იყვნენ ავტონომიურები და “კარგი ჯანმრთელობა” რაც შეიძლება დიდხანს შეინარჩუნონ.

„ვერცხლის ჯანმრთელობის“ განვითარების ბევრი შესაძლებლობა აქვს:

– ეკონომიკის ყველა ქვესექტორში პროგნოზირებული ზრდა მიჰყვება მოსახლეობის დაბერების ტენდენციას („მოხუცი-ბუმერების“ ფენომენი და სიცოცხლის ხანგრძლივობა).

– ხანდაზმული ადამიანების ხელმისაწვდომობა ახალ ტექნოლოგიებზე წარმოადგენს ბერკეტს ახალი ციფრული ეკონომიკისთვის;

– R&D და ინოვაციების ინიციატივები უბიძგებს ჯანმრთელობისა და კვების სექტორებს ხანდაზმულთათვის ადაპტირებული პროდუქტებისა და სერვისების შეთავაზებისკენ, რაც ხელს უწყობს მათ კეთილდღეობას. ზრუნვის მენეჯმენტის სქემების ფინანსური შეზღუდვები ხელს უწყობს ხანდაზმულთა მოვლის ინოვაციური მოდელების განხორციელებას.

გამოყენებული ვებგვერდები:

https://www.ageingfit-event.com/what-is-silver-economy/ ; https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/75531;

https://www.euromontana.org/the-rural-silver-economy-the-way-forward/

ავთანდილ სულაბერიძე ∘ ვლადიმერ სულაბერიძე – დემოგრაფიული დაბერება და „ვერცხლისფერი ეკონომიკა“

https://conferenceconomics.tsu.ge/?mcat=&cat=pers&leng=ge&adgi=1662&title=%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%20%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%20%E1%83%93%E1%83%90%20%E2%80%9E%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%20%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E2%80%9C