საქართველოში, 2018 წლიდან მოყოლებული, ყოველ ივნისის თვეში, ჰელენ კელერის კვირეულს აღვნიშნავთ. 27 ივნისს მსოფლიო ამერიკელი უსინათლო და, ამავდროულად, სმენის არმქონე განმანათლებლის, პოლიტიკოსისა და ქველმოქმედის, ჰელენ კელერის დღეს აღნიშნავს და, შესაბამისად, კვირეულიც, მრავალფეროვანი აქტივობებით, მას ეძღვნება. გასულ წლებში ამგვარ ღონისძიებებს პოლონელი მეგობრების — პოლონეთის საელჩოს მხარდაჭერით ვახორციელებდით. სწორედ მათი დამსახურებაა უსინათლო პირებისთვის აუდიოაღწერის დანერგვის მცდელობა ქართულ კულტურულ სივრცეებში, მაგალითად, 2023 წლის თბილისის საერთაშორისო კინოფესტივლისთვის რეჟისორ ნანა ჯორჯაძის გენიალური ფილმის — „პეპლების იძულებითი მიგრაციის“, ასევე შალვა ამირანაშვილის ეროვნულ მუზეუმში ნიკო ფიროსმანის ნამუშევრებისთვის აუდიოაღწერების მომზადება და სხვა.
სწორედ მათ კვალობაზე, დაგროვილი გამოცდილებითა და ცოდნით სენსორული დარღვევის მქონე პირების, კონკრეტულ შემთხვევაში, უსინათლო ადამიანებისთვის მეტი მისაწვდომობის მიზნით, მოხალისეობრივად მომზადდა აუდიოაღწერები ნიკო ბერძენიშვილის სახელობის ქუთაისის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმში დაცული ექსპონატებისთვის. შექმნილი ტექსტები გახმოვანდა, ჩაიწერა და დამუშავდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის, საქართველოს რადიოს სტუდიაში, ითარგმნა, თითოეული მათგანისთვის შეიქმნა QR კოდი, რომელიც მუზეუმს გადაეცა და განთავსდება აღსაწერ ექსპონატთან. სმენის შეზღუდვის, ყრუ და მცირემხედველი პირებისთვის კი იქვე გამოიფინება აუდიოტექსტის ბეჭდური ვერსიები, რომლებიც ჯერ კიდევ 2023 წლის დეკემბრის დასაწყისში იყო მზად ამგვარი სახით:
რას ნიშნავს აუდიოაღწერა?
ტერმინი აუდიოაღწერა [ინგლ. Audio description] ამერიკის შეერთებული შტატებიდან მოდის. გამოსახულების შინაარსის უსინათლო პირთათვის აღწერის პირველი თეორიული საფუძვლები გასული საუკუნის სამოცდაათიან წლებში შეიმუშავა გრეგორი ფრაიზაერმა სანფრანცისკოს უნივერსიტეტიდან. ოფიციალურად სისტემა ამოქმედდა 1981 წელს, აშშ-ში, ვაშინგტონის თეატრ ARENA STAGE-ში.
როგორც წესი, აუდიოაღწერას მიმართავენ ვიზუალური ელემენტების გადმოსაცემად უსინათლო ან ყრუ-უსინათლო ადამიანების ინფორმირების მიზნით კინოში, თეატრებში, სატელევიზიო გადაცემებსა თუ სხვადასხვა ვებპორტალებზე. თხრობის ამგვარი ფორმა აქტიურად გამოიყენება მუზეუმებსა თუ ვიზუალური ხელოვნების გალერეებში, ვებგვერდებზე, რომლებსაც თან ახლავს დასურათებული მასალა. აუდიოაღწერის მეშვეობით უსინათლო პირს მიახლოებითი ან ზუსტი წარმოდგენა ექმნება ამა თუ იმ სურათზე მოცემული პეიზაჟების, პორტრეტების, კოსტუმებისა თუ სცენების შესახებ, ასევე – ფონის, კონტრასტების, საგანთა განლაგების, კონკრეტული დეტალების აღქმის თვალსაზრისით[2]. ორმაგი სენსორული შეზღუდვის — ყრუუსინათლობის — შემთხვევაში აუდიოაღწერაში ჩართულია თარჯიმან-მეგზური, რომელიც ბენეფიციარს ინფორმაციას აწვდის საგანგებოდ შემუშავებული საკომუნიკაციო ანბანებისა (მაგალითად: ლორმის ანბანი, ტაქტილოგრაფია) თუ მეთოდოლოგიის საშუალებით.
აუდიოაღწერის ნიმუშისთვის მოვიტანთ ნიკო ფიროსმანის ნახატის, ,,ბეგოს კამპანიის” დეკრიპციას, რომელიც მომზადდა ორგანიზაციების: საქართველოს ყრუ-უსინათლო კავშირის, HumanDoc-ის და Polish Aid-ის ეგიდით.
ბეგოს კამპანია
მხატვარი – ნიკო ფიროსმანი;
შექმნის თარიღი – 1907 წელი;
ზომა: 71 x 103.5 სმ.
შესრულებულია ზეთით მუშამბაზე.
საქართველოს ეროვნული მუზეუმი, შალვა ამირანაშვილის სახელობის
ხელოვნების მუზეუმის კოლექცია.
სურათი თარაზულია. მოქმედება ხდება მინდორში. წინა პლანზე ჩანს ქართული სადღესასწაულო სუფრა და ექვსი ადამიანი. ფონად გამოსახულია მწვანე ველი და ბორცვები. ცა ლაჯვარდისფერია.წინა პლანზე თარაზულად დგას მართკუთხა მაგიდა თეთრი სუფრით, რომლის ორივე ბოლოში, მაგიდის სიგანეზე, ქალბატონები სხედან. შუაში, მაგიდის უკანა მხარეს, სამი კაცი ზის. ყველანი ნახევართაღად სხედან. მაგიდის წინა ნაწილი, რომლითაც ნახატს დავცქერით, თავისუფალია.
გამოსახულების მარცხენა მხარეს კიდევ ერთი მამაკაცი დგას. მას აზიდულ, მარცხენა ხელში დოქი უჭირავს, ჩამოშვებულ მარჯვენაში კი – თეთრი ქსოვილი. სავარაუდოდ, ეს არის მერიქიფე (ღვინის მსხმელი), რომლის მარცხნივ სუფრასთან მსხდომი სამი კაციდან ორს ქართული ჩოხა აცვია. მერიქიფესთან უფრო ახლოს მყოფს, თავზე მუქი ალისფერი ყაბალახი თუ ბაღდადი მოუხვევია, აქვს ულვაში და მარჯვენა, აზიდულ ხელში ყანწი უჭირავს; მეორეს მაღალი, შავი კრაველის ბოხოხი ახურავს. თავსაბურავის ტიპებიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, ვიფიქროთ, რომ ის არის შეძლებული სოციალური კლასის წარმომადგენელი ყარაჩოხელი – ტრადიციების მიმდევარი ძველთბილისელი ხელოსანი ტრადიციული ქართული სამოსით, შავი ჩოხით. მასაც აქვს ულვაშები და მარცხენა ხელით მასაც ყანწი აუწევია; მესამე, ევროპულად გამოწყობილი მამაკაცი, შავი შლაპით ზის მაგიდის მარცხენა მხარეს და აღწერილ პერსონაჟებს შეჰყურებს. წინ მარჯვენა ხელით თავის სიმაღლემდე აუწევია თევზი, რომლის სიგრძე სუფრამდე აღწევს; ქალი მარცხნივ, შავი, გრძელმკლავიანი კაბით და ევროპული ქუდით, გამოსახულია მარცხენა პროფილით. მაგიდის მოპირდაპირე ბოლოში მჯდომ ქალსაც შავი კაბა აცვია. თმა შეკრული აქვს. თეთრ სუფრაზე თევზეულის მრავალფეროვანი მენიუა, აქვეა: ქათმის ბარკალი, ორი პური და კახური შოთი.
ნახატის ქვედა, მარჯვენა და მარცხენა კუთხეებში ქალების სიახლოვეს აწყვია ღვინის ორი ქვევრი, რომელთა ზომები მსხდომი ქალების მხრებს აღწევს. ტარებდაგრეხილი შამფურები ეყრდნობა ქვევრებს. მარცხნიდან პირველზე მწვადი აუსხამთ, მეორეზე – ბოსტნეული. მათ შორის, იატაკზე, მარცხნიდან აწყვია: სინით ბოლოკი, საზამთრო ნახევარმთვარის ფორმის ამოჭრილი ნაჭრით; შუაში – რუხი, მოლურჯო ტიკჭორა; დოქი; ხახვის კონა, გოგრა. აქვეა ერთი ცარიელი სინიც. სურათის მარცხენა ქვედა კუთხეში დგას (ლობიოს) ქოთანი. გამოსახულების ორივე მხრიდან ერთმანეთისკენ წახრილა მწვანეფოთლოვანი ხეები, რომლებიც ფარავენ ჰორიზონტს. სურათის ზედა, ცენტრალურ ნაწილზე – ცაში, მუქ ლურჯ ფონზე მარცხნიდან მარჯვნივ დაფრინავს სამი თეთრი ფრინველი. მათ ზემოთ თეთრი საღებავით, სამ რკალად, ქართული ასოებით შესრულებულია წარწერები. პირველ თაღად წერია: „კამპანიას გაუმარჯოს”, შემდეგ – „ბეგო კეთილი ცხოვრება”, ხოლო მესამე თაღად – „ღმერთმა ყველას გამრავლოს“.
რაც შეეხება ქუთაისის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმის აუდიაღწერებს, მათთვის ექსპონატები თავად დაწესებულების ხელმძღვანელობამ შეარჩია. ისინია:
- კოლხური ვერცხლის მონეტები
- ასალი, იგივე ყაჯარი
- სასწაულმოქმედი ხატი დედაქალაქისა ქუთაისისა
- ქვევრ-სამარხი სოფელ ქვედა მესხეთიდან.
https://youtu.be/g7IyZRFfuNY?si=SjK4998N5U-YYuZd
- გელათის ღმრთისმშობლის კარედი
https://youtu.be/g7IyZRFfuNY?si=SjK4998N5U-YYuZd
- ლაშეს კარი
- ჩაფრასტები
https://youtu.be/AGSgM24nrMk?si=ENp9Nt1ORsQ3XQLp
- სახარება – საქართველოში სტამბური დაბეჭდვით გამოცემული პირველი წიგნი
https://youtu.be/8tpA1xeBMMU?si=CTSaZAh7L9s4s0Tz
- სამარხეული ინვენტარი ბაგრატის ტაძრიდან
https://youtu.be/F_b8AWma1wQ?si=iT-_9KxKUwGRweaI
აქვეა ინგლისურენოვანი ვერსიებიც:
A Miraculous Icon – The Mother of God of Kutaisi from Paliastomi .png
https://www.youtube.com/watch?v=ElnIeKrRp4o&t=6s
Chafrast https://www.youtube.com/watch?v=wYL_I0P1h5o&t=6s
PendanticonEngolpionPangheaHolyMotherofGod.png
https://www.youtube.com/watch?v=sHlB3L56Slo&t=10s
https://www.youtube.com/watch?v=yusOXT4yzNM
https://www.youtube.com/watch?v=slspGUdXwvY&t=1s
The Door from the Lashe Church of Our Lady
https://www.youtube.com/watch?v=CWsMe8agz0o
The Gospel First Book Published in Georgia Using a Printing Press
https://www.youtube.com/watch?v=G_-Cy4Rkdow&t=8s
Triptych of the Holy Mother of God from Gelati Monastery
https://www.youtube.com/watch?v=WQBQ5BcwAWY
ამგვარ პროექტებში ყველაზე მნიშვნელოვანი უსინათლო პირების, როგორც უსინათლო კონსულტანტების, მონაწილეობაა, რამდენადაც აუდიოაღწერისას მნიშვნელვანია უსინათლო კონსულტანტის რჩევა თუ თვალსაზრისი. განვითარებულ ქვეყნებში მათი შრომა ჯეროვნად დაფასებული და ფინანსურად ანაზღაურებულია, მსგავსი პროექტების სერვისის სახით დანერგვა კი უსინათლო თუ ყრუ-უსინათლო პირების დასაქმებასაც უწყობს ხელს.
ჩვენი აღწერების ქართული ვერსიები მომზადებულია ქუთაისელი უსინათლო კონსულტანტების — თემურ მიქაძისა და დავით კვესელავას დახმარებით, უსასყიდლოდ, ინგლისური ვერსიისათვის კონსულტირება ვთხოვეთ ესმა გუმბერიძეს. მადლობას გამოვხატავთ მათ და პროექტში ჩართული თითოეული პიროვნებისა თუ მხარდამჭერი პირის (მაია წიწილაშვილის, ქეთი ჯოჯიშვილის, იოსებ კეპულაძის, თორნიკე სამხარაძის, კამილა სკალსკას, ნონა ქარციძის, მზია ზარნაძის) მიმართ! მადლიერებას ვუცხადებთ ხელშემწყობ პირებს — ეკა ტალახაძეს და გიორგი ბერიძეს! მუდმივი მხარდაჭერისთვის მადლობა ინტერნეტჟურნალ ,,მასწავლებელი-გე-ს” ძვირფას რედაქციას!
მსგავსი პროექტები დაგვეხმარება უნივერსალური დიზაინის სივრცეების შექმნის და საზოგადოებრივი ხელმისაწვდომობის ზრდის თვალსაზრისით, ხელს შეუწყობს ჩვენს ქვეყანაში ინკლუზიური საზოგადოების ჩამოყალიბებას, ამა თუ იმ მდგომარეობის მქონე ადამიანების ღირსეული ფუნქციონირებისა და ჩართულობის მიზნით.
