”დადგა დრო, რომ შევცვალოთ ცნობიერება განათლების და ცოდნის დონის ამაღლებით. მნიშვნელოვანია, ხალხს გავაგებინოთ, რომ სამყაროს „ჩვენებად“ და „სხვებად“ დაყოფის იდეა მოძველებულია. ჩვენ უარი უნდა ვთქვათ ამ დაყოფაზე, რადგან ის ძალადობის წყაროა. ჩვენ, ყველანი, კაცობრიობის ნაწილი ვართ და ჩემი ამოცანაა, ხელი შევუწყო პლანეტის მთელი მოსახლეობის ერთიანობის იდეას“.
დალაი ლამა
რამ გამოიწვია ბოლო წლებში ემოციური ინტელექტის საკითხებით დაინტერესება? ამის რამდენიმე მიზეზს ასახლებენ მკვლევრები:
- ციფრულმა ეპოქამ და ტექნოლოგიების განვითარებამ გამოიწვია ის, რომ ჩვენ დროის დიდ ნაწილს ვატარებთ ციფრულ გარემოში, რაც ამცირებს პირისპირ კომუნიკაციას და ემოციური უნარების განვითარების შესაძლებლობებს;
- თანამედროვე სამყაროს ისტერიული რიტმი და სტრესული გარემო ძლიერად ზემოქმედებს ადამიანზე, იწვევს ემოციურ დაძაბულობებს, რაც საჭიროებს განტვირთვას და ემოციების მართვის უნარის გამომუშავებას;
- ემოციური ინტელექტი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს პროფესიულ წარმატებაში – ის აუცილებელია სამუშაო გარემოში ჰარმონიული ურთიერთობებისა და ლიდერული უნარებისათვის;
- პიროვნული განვითარება – ადამიანის მთელი ცხოვრების საზრუნავია. აქაც ემოციური ინტელექტის გარეშე ფონს ვერ გავალთ. ემოციური ცნობიერება და თვითრეგულაცია ეხმარება ადამიანს პირად ცხოვრებაში მიიღოს საუკეთესო გადაწყვეტილებები;
- და, რა თქმა უნდა, ემოციური განათლება ეხმარება ბავშვებსა და მოზარდებს, გააცნობიერონ და მართონ ემოციები, რაც არის მათი ჯანსაღი განვითარების საწინდარი.
სწორედ ამიტომ, ემოციური უნარების გაუმჯობესება განათლებისა და, ზოგადად, ცხოვრების ხარისხის ამაღლების მნიშვნელოვანი ნაწილია დღეს.
ჰარმონიული ადამიანის ფორმირება შეუძლებელია ემოციური ინტელექტის გარეშე. მნიშვნელოვანია დალაი ლამას წვლილი ემოციური ინტელექტის კვლევაში. მთელს მსოფლიოში იგი ატარებს სემინარებს და ტრენინგებს ემოციური უნარების განსავითარებლად. მისი სწავლებები, რომლებიც აერთიანებს დასავლურ მიდგომებსა და აღმოსავლეთის ტრადიციებს, დიდ გამოხმაურებას იწვევს და ეხმარება ადამიანებს ემოციური ინტელექტის ამაღლებაში.
დალაი ლამას აზრით, თანამედროვე სამყაროში რელიგია ვეღარ იქნება ეთიკის ერთადერთი საფუძველი. ამის ერთ-ერთი მიზეზია ის, რომ უამრავი ადამიანია დღეს რელიგიის მიღმა. სხვა მიზეზი კი ის არის, რომ გლობალიზაცია და მულტიკულტურული საზოგადოება სამყაროს სულ უფრო მეტად ურთიერთდამოკიდებულს ხდის, რაც ნიშნავს, რომ ერთ კონკრეტულ რელიგიაზე დაფუძნებული ეთიკა მიმზიდველი იქნება მხოლოდ ზოგიერთი ჩვენგანისთვის, მაგრამ არასოდეს გახდება სახელმძღვანელო ყველასთვის (დალაი ლამა). სწორედ ამიტომ დალაი ლამა ერთმანეთთან აკავშირებს რელიგიას და მეცნიერებას. ემოციური ინტელექტის კვლევასა და განვითარებას მრავალი შრომა მიუძღვნა სულიერმა მოძღვარმა.
2000 წელს Mind & Life Institute[1] -ში შეიკრიბა დასავლეთის ფსიქოლოგები და ბუდისტი ბერები დალაი ლამას ხელმძღვანელობით. მათი კვლევისა და დისკუსიის საგანს წარმოადგენდა ემოციები და მათი მართვა.
20 წლის შემდეგ მათ შეაჯამეს თავიანთი მუშაობა Science & Wisdom of Emotions[2] – ის სამიტზე. დისკუსიაში მონაწილეობდნენ ემოციების ცნობილი მკვლევარი – პოლ ეკმანი[3] (Paul Ekman), ემოციური ინტელექტის ექსპერტი დანიელ გოლმენი (Daniel Goleman) და ნეირომეცნიერი – რიჩარდ დევიდსონი (Richard Davidson).
ამ პროექტმა უდიდესი როლი შეასრულა აღმოსავლური და დასავლური მიდგომების დაახლოებაში ემოციური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხებზე. იგი წარმოადგენს პრეცედენტს, თუ როგორ შეიძლება ტრადიციული ცოდნისა და თანამედროვე მეცნიერული კვლევების შერწყმა.
“ემოციების ატლასი” არის კიდევ ერთი საინტერესო პროექტი, რომელიც განხორციელდა დალაი ლამას თანამშრომლობით დასავლეთის მეცნიერებთან.
პროექტის მიზანი იყო ემოციების მაქსიმალურად დეტალური აღწერა და კლასიფიცირება აღმოსავლური და დასავლური ტრადიციების გაერთიანებით. საბოლოოდ უნდა შექმნილიყო თავისებური ემოციური “ატლასი” ან ენციკლოპედია.
პროექტის ფარგლებში დალაი ლამა და მისი თანამოაზრე ტიბეტელი ბერები ერთმანეთს უზიარებდნენ ბუდისტურ ცოდნასა და შეხედულებებს სხვადასხვა ემოციის შესახებ. დასავლეთის ფსიქოლოგები, ნეირომეცნიერები და ანთროპოლოგები კი აერთიანებდნენ ამ ცოდნას მეცნიერულ მიდგომებთან.
პროექტის ფარგლებში ჩატარდა მრავალი სამუშაო შეხვედრა და დისკუსია, რომლებსაც დალაი ლამა ხელმძღვანელობდა. შედეგად შეიქმნა დეტალური და მრავალფეროვანი მონაცემთა ბაზა 700-ზე მეტი ემოციის აღწერით (ორივე ტრადიციიდან).
პროექტმა გამოავლინა, რომ არსებობს მრავალი უნიკალური ემოციური მდგომარეობა, რომლებსაც დასავლური ფსიქოლოგია ვერ გამოყოფს და ვერ აღწერს. მაგალითად, ტიბეტურ ენაში არსებობს განსხვავებული ტერმინები სხვადასხვა ტიპის სირცხვილის, სინანულის ან მოწიწების გამოსახატავად.
ასევე აღმოჩნდა, რომ ემოციები არ არის სტატიკური მდგომარეობები, არამედ ისინი უფრო დინამიკურად იცვლება და ერთმანეთზე ახდენს გავლენას. “ატლასმა” გვიჩვენა ამ კავშირების და ტრანსფორმაციების სირთულე.
მიუხედავად იმისა, რომ “ემოციური ატლასი” ჯერ არ გამოქვეყნებულა საბოლოო სახით, პროექტის მონაწილეებმა დაწერეს რამდენიმე სტატია და წიგნი, რომლებიც ეფუძნება აღნიშნული პროექტის ფარგლებში კვლევებს.
როგორ „მუშაობს“ „ემოციების რუკა/ატლასი“?
ამ რუკის ცენტრშია დადებითი ემოცია – ბედნიერება, როგორც ძირითადი სამიზნე, რომელსაც უნდა მივაღწიოთ. მის გარშემო განლაგებულია სხვა დადებითი ემოციები – სიყვარული, პატიება, ემპათია, მოკრძალება, ენთუზიაზმი და ა.შ. რაც უფრო ახლოს არიან ისინი ბედნიერებასთან, მით უფრო ხელს უწყობენ მის განცდას.
მეორე მხრივ, რუკის პერიფერიებზე განლაგებულია ნეგატიური ემოციები – შიში, რისხვა, ეჭვიანობა, სირცხვილი და სხვა. რაც უფრო შორს არიან ისინი ბედნიერების ცენტრიდან, მით ნაკლებად ხელს უშლიან მას. რუკა აჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება განვითარდეს ერთი ემოცია მეორიდან. მაგალითად, შიშისგან შეიძლება აღმოცენდეს რისხვა, რისხვამ გამოიწვიოს ეჭვიანობა, რამაც შეიძლება შეაფერხოს ბედნიერების განცდა.
ამრიგად, რუკა ასახავს ემოციების დინამიკურ კავშირებს. დალაი ლამა ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ამ რუკის მიზანია გააცნობიერონ ადამიანებმა თავიანთი ემოციური გამოცდილებები და შეძლონ უფრო მეტი კონტროლი მათ დასამორჩილებლად. რეგულარული პრაქტიკით შესაძლებელია ნეგატიური ემოციების დათრგუნვა და დადებითების განვითარება, რაც ბედნიერებას მოიტანს საბოლოოდ.
”ახალი სამყაროს საპოვნელად, ჩვენ გვჭირდება რუკა, ხოლო სიმშვიდის მოსაპოვებლად, გვჭირდება ჩვენი ემოციების რუკა.” ამ ატლასის მიზანია დაგვეხმაროს გავაცნობიეროთ ჩვენი ემოციები. ემოციური ცნობიერება არის იმის გაგების უნარი, თუ როგორ ვლინდება ემოციები, რას ვგრძნობთ და როგორ ვრეაგირებთ. ემოციების ატლასი განსაზღვრავს ხუთ ძირითად ემოციას – სიბრაზე, შიში, სევდა, ზიზღი და სიხარული, რომლებიდანაც სხვა მრავალი ემოცია გამომდინარეობს.
დალაი ლამა ხაზს უსვამს, რომ “ემოციების ატლასი” უნდა განვიხილოთ, როგორც პრაქტიკული ხელსაწყო და არა უბრალოდ აბსტრაქტული კონცეფცია. მისი გამოყენება საშუალებას გვაძლევს უკეთ გავაცნობიეროთ და ნაყოფიერად ვიმუშაოთ ჩვენს ემოციურ გამოცდილებებზე.
დალაი ლამა თავისი ცხოვრებით იძლევა იმის მაგალითს, თუ როგორ შეიძლება ემოციური ჰარმონიის მიღწევა მშვიდობიანი და მეტაფიზიკური მიდგომებით. იგი მიიჩნევს, რომ თვითშეგნება, თანაგრძნობა და ემოციური თვითრეგულირება უმნიშვნელოვანესია ინდივიდუალური და საზოგადოებრივი კეთილდღეობისთვის.
ემოციური ინტელექტის განვითარებისთვის (დალაი ლამას სწავლების მიხედვით) შემდეგი კითხვები შეიძლება იყოს საინტერესო ბავშვებისთვის:
- როგორ განიცდი სიხარულს? როგორ გამოიყურება შენი სახე და სხეული ამ დროს? რას და როგორ გრძნობს სხეული?
- შეგიძლია აღწერო, როდის გაბრაზდი ბოლოს და რატომ? რა იყო ამ გრძნობის მიზეზი?
- როცა განერვიულებული ან სევდიანი ხარ, როგორ ფიქრობ, რა შეიძლება გააკეთო იმისთვის, რომ დამშვიდდე?
- თუ შეამჩნევ, რომ შენი მეგობარი ნაწყენია, როგორ შეგიძლია მას დაეხმარო? რა სიტყვებს ეტყოდი?
- რა მოგწონს ყველაზე მეტად საკუთარ თავში, როცა კარგად გრძნობ თავს? რატომ ფიქრობ, რომ ეს თვისებაა მნიშვნელოვანი?
- შეგიძლია გაიხსენო დრო, როცა შენი საქციელით სხვას მიაყენე ტკივილი? როგორ იგრძენი ამ დროს თავი და რა გამოცდილება მიიღე?
- რა არის სიყვარული შენთვის? როგორი შეგრძნებები გაქვს მაშინ, როცა ვინმეს უყვარხარ?
- როგორ ფიქრობ, რატომ არის მნიშვნელოვანი სხვების გრძნობების გაგება და მათი გრძნობების პატივისცემა?
- თუ გექნებოდა შესაძლებლობა, რომელ ემოცია აირჩევდი, რომ არ გქონოდა და რატომ?
ეს კითხვები დაეხმარება ბავშვებს ემოციების უკეთ გაცნობიერებაში, მათი გამოხატვისა და მართვის უნარების განვითარებაში, თავის თავისა და სხვების მიმართ თანაგრძნობის გამომუშავებაში.
დალაი ლამა ხაზს უსვამს, რომ ემოციების ცოდნა და მათი კონტროლი არის გზა ბედნიერებისა და შინაგანი სიმშვიდისკენ. “ემოციების რუკა” კი შთამბეჭდავი მეტაფორაა ამ პროცესის გასააზრებლად.
[1] https://www.mindandlife.org/
[2] https://www.scienceandwisdomofemotions.com/
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Ekman
