სოფლის სახლის ჭიშკარს გასცდები თუ არა, მარცხნივ უნდა აიღო გეზი. გზის იქეთა მხარეს გადახვიდე, ოღონდ ფრთხილად, თორემ სწრაფი მოძრაობაა და მოხედვას ვერ მოასწრებ, მანქანა წამოგადგება თავს. შემდეგ ცოტა გაიარო და ისევ მარჯვნივ შეუხვიო. სახლი ეზოში ღრმად დგას. რაღაცნაირად „ორჩოფეხებზე“ შემხტარი ერთსართულიანი პაწაწა სახლუკაა. დღეს მიტოვებულია, აღარავინ არის. ადრე „ჯიქიძიანთ “ ქალი ცხოვრობდა.
ჰო, სოფლებში ყველას თავისი ზედმეტი სახელი აქვს მიკუთვნებული. ჩემს ქეთო ბებოს, მეორენაირად თებროსაც ეძახდნენ. თუმცა, „ვისაანთ“ თებრო იყო, აღარ მახსოვს. შესაბამისად, მეც „ვისაანთ“ ქეთო გამოვდივარ, არც ეგ ვიცი. თუმცა, „ვიღაციანთ“ უეჭველი ვიქნები.
ჰოდა, „ჯიქიძიანთ“ ქალიც, რომელსაც თამარა ერქვა, ალბათ ჯიქიძე იყო გვარად, ან სხვა რამე ნათესაობა ქონდა ჯიქებთან. ბებო მიკრძალავდა, მასე არ დაუძახო, თამარა ბებო უთხარიო. მარტოხელა იყო, ქმარი ომში დაკარგვოდა, შვილი არ ყავდა. ცხოვრობდა თავისთვის პაწაწა სახლში. წინ ბანზე ლიმონის ხე ედგა და სეზონზე რამდენიმე ლიმონს აუცილებლად მომიწყვეტდა.
ზოგჯერ, მე და ბებო საღამოობით ვესტუმრებოდით ხოლმე. თვითონ ვერ მოდიოდა, იმ სწრაფი გზის გადმოსვლის ეშინოდა. ლიმონის ხის გვერდით დავსკუპდებოდი და ამათ საუბარს ვუსმენდი ხოლმე.
-ეჰ, ქეთო, ქეთო (ბებიაჩემს მიმართავდა), ვინ რა იცის რამდენი ნალექი მაქვს გულშიო.
სულ მიკვირდა, გულში ნალექს რა უნდა, ან საიდან ხვდება, რომ ნალექი აქვს თქო.
როცა 8 წლისას მამა გარდამეცვალა, სამძიმარზე მოვიდა (აჯობა იმ დიდი გზის შიშს), გულში ჩამიკრა და ჩამჩურჩულა:
-აჰა, ბალღო, პირველი ნალექი შენც ჩაგიდგაო. ცოდვა ხარ ჯერ, პატარა ხარო.
მაშინ მივაყურადე გულს და ნალექი მართლა ვიგრძენი. მერე და მერე, მოგროვება განვაგრძე და მივხვდი, რომ ნალექების მოსაგროვებლად ვცხოვრობთ.
ჰოდა, რადგან ვერსად დავემალებით, ამ წერილში ნალექებს აღვწერ.
არა, ატმოსფერულ ნალექებზე არ ვსაუბრობ. მაგ ამბით, თუ გახსოვთ მეკობრეები იყვნენ დაინტერესებულნი. 25 პუნქტისგან შემდგარი თავისი კოდექსი ქონდათ, სადაც ზედმიწევნით ზუსტად იყო გაწერილი ქცევის წესები. მაგალითად:
1.ეკიპაჟის თითოეულ წევრს თანაბარი უფლებები აქვს მოპოვებულ ნადავლზე;
2.თითოეული წევრი ნადავლის მოპოვებაში თანაბრად მონაწილეობს;
3.ეკიპაჟს გადამეტებული ლოთობა ეკრძალება;
4.გემზე ჩხუბი და აყალმაყალი დაუშვებელია;
5.შიში მეკობრის საქმე არ არის;
6.ბავშვები და ქალები გემზე არ დაიშვებიან;
7.ერთ-ერთმა წევრმა თვალ-ყური უნდა ადევნოს ამინდის ცვლილებას და ატმოსფერულ ნალექებს, ამცნოს ეკიპაჟს.
აი, ეს მეშვიდე პუნქტი სწორედ ქიმიას უკავშირდებოდა , რადგან ატმოსფერულ ნალექებს ე.წ. „Storm glass” -ით წინასწარმეტყველებდნენ.
სპირტხსნარით სავსე მინის კოლბა იყო, მასში გარკვეული პროპორციით გახსნილი იყო ქაფური, ამონიუმის ქლორიდი და კალიუმის ნიტრატი. ჰერმეტულად იყო დახურული, მირჩილული საცობით. შიგნით მუდმივად რაღაც ხდებოდა – კრისტალები ხან წარმოიქმნებოდნენ, ხან ქრებოდნენ. კარგ ამინდში კოლბაში ხსნარი სუფთა და გამჭვირვალე რჩებოდა, ნალექი ფსკერზე ჩადიოდა. წვიმის მოსვლისას, ნალექი ზემოთ ამოდიოდა და გამჭირვალე ხსნარში პატარა კრისტალები შეიმჩნეოდა. აციებისას კრისტალები ნემსისებურ ფორმას იღებდნენ. ქარიშხლის დროს სითხე თითქოს დუღილს იწყებდა და ქაფურის კრისტალები ზედაპირისკენ მიემართებოდნენ.
„Storm glass” იმდენად მგრძნობიარეა, რომ ამინდის მკვეთრი გაუარესება ნახევარი საათით ადრე შეუძლია იწინასწარმეტყველოს.
ბუნებაში ნებისმიერ ცვლილებას მოვლენა ეწოდება. მოვლენებს, რომელთა დროსაც ნივთიერებათა ქიმიური გარდაქმნა არ ხდება, ფიზიკური მოვლენა ეწოდება. ამ დროს შეიძლება შეიცვალოს ნივთიერებათა აგრეგატული მდგომარეობა ან სხეულის ფორმა.
მოვლენებს, რომელთა დროსაც ნივთიერებათა ქიმიური გარდაქმნა ხდება, ქიმიური მოვლენები, ანუ ქიმიური რეაქცია ეწოდება. ის, რომ ქიმიური მოვლენა მართლაც მოხდა, რამდენიმე ნიშნით ხდება ნათელი: გამოიყოფა აირი ან იცვლება ფერი ან ვრცელდება სუნი ანდა ნალექი გამოიყოფა.
წერილში სწორედ ეს ნალექები განვიხილოთ.
პირველი ნალექის მისაღებად ავიღოთ ვერცხლის ნიტრატი და დავამატოთ ნატრიუმის ორთოფოსფატი. გამოიყოფა ლამაზი ლიმონის ფერი ყვითელი ნალექი.
3AgNO3+Na3PO4=Ag3PO4+3NaNO3
ეს რეაქცია წყალში ფოსფატ იონების აღმოსაჩენადაც გამოიყენება.
ვერცხლის ნიტრატის ხსნარზე თუ კალიუმის იოდიდით ვიმოქმედებთ, ასევე ყვითელი ფერის ნალექი გვექნება, ოღონდ ოდნავ უფრო ღია. ნატრიუმის ქლორიდის ხსნარით მოქმედებისას კი თეთრ ხაჭოსებრ ნალექს მივიღებთ. თუ ვერცხლის ნიტრატზე კალიუმის დიქრომატით ვიმოქმედებთ, მაშინ აგურისფერ ნალექს მივიღებთ.
შემდეგ რეაქციაში გამოვიყენოთ ნატრიუმის ორთოფოსფატი და დავამატოთ რკინის (III) ქლორიდს. გამოილექება მკრთალი ყვითელი ნალექი, რომელიც დაყოვნებისას გათეთრდება.
FeCl3+Na3PO4=FePO4+3NaCl
შემდეგი რეაქციისთვის დაგვჭირდება რკინის (II) სულფატის ხსნარი, რომელსაც წვეთობით დავამატებთ ნატრიუმის ტუტის ხსნარს. წარმოიქმნება რკინის (II) ჰიდროქსიდი, რომელსაც ჭუჭყისფერი მწვანე შეფერილობა აქვს. დაყოვნებისას კი მოწითალო შეფერილობაში გადავა, რადგან რკინის (III) ჰიდროქსიდად გარდაიქმნება.
FeSO4+2NaOH=Fe(OH)2+Na2SO4
4Fe(OH)2+O2+H2O=4Fe(OH)3
თუ რკინის (II) სულფატის ხსნარს ფოსფატს დავუმატებთ, Fe3(PO4)2 ღია ჭაობისფერი ნალექი წარმოიქმნება. სამვალენტიანი რკინის ფოსფატი კი თეთრი ფერის ნალექად გამოვა.
შემდეგი რეაქციისთვის სპილენძის სულფატია საჭირო. დავამატოთ კვლავ ნატრიუმის ტუტე, წარმოიქმნება სპილენძის (II) ჰიდროქსიდის მომწვანო ფერის ნალექი.
CuSO4+2NaOH=Cu(OH)2+Na2SO4
თუ ახლად წარმოქმნილ ნალექს გლიცერინს დავამატებთ, მაშინ კაშკაშა მოიისფრო ნალექი წარმოიქმნება. გლიცერინი სამატომიანი სპირტია და ეს რეაქცია თვისებითი რეაქციაა სპირტებზე.
თუ სპილენძის სულფატს ფოსფორმჟავას დავამატებთ, წარმოიქმნება სპილენძის ფოსფატის ღია ცისფერი ნალექი Cu3(PO4)2.
თუ სპილენძის სულფატს კალიუმის იოდიდს დავუმატებთ, სპილენძის იოდიდის მოყავისფრო ნალექი წარმოიქმნება.
თუთიის სულფატს თუ ნატრიუმის ფოსფატს დავამატებთ, თეთრი ფერის თუთიის ფოსფატი წარმოიქმნება.
3ZnSO4+2Na3PO4=3Na2SO4+Zn3(PO4)2
ასევე, ალუმინის სულფატის და ფოსფატის ურთიერთქმედებით წარმოიქმნება ალუმინის ფოსფატის AlPO4 თეთრი ნალექი.
თუ კობალტის ქლორიდს დავამატებთ ნატრიუმის ტუტის ხსნარს, ძლიან ლაზამი ლურჯი ფერის ნალექი წარმოიქმნება.
CoCl2+NaOH=Co(OH)2+NaCl
ნეტავ ცხოვრებისეული გულში დაგროვილი ნალექები მხოლოდ კობალტივით ლამაზი ფერის იყოს.
