მინდა, ყველა ჩვენგანისთვის მტკივნეულ საკითხზე, ქართული ენის სწავლებაზე, გესაუბროთ. განათლების სფეროში მიმდინარე რეფორმა ამ საგანში, უპირველესად, გამოიხატა იმით, რომ ორი სახელმძღვანელო – ქართული ენისა და მშობლიური ლიტერატურისა – ერთში: „ქართულ ენასა და ლიტერატურაში” – გაერთიანდა. რა შედეგი მოგვცა ლიტერატურასთან ინტეგრირებულმა ენის სწავლებამ? დღეს, რეფორმის დაწყებიდან საკმაო ხნის შემდეგ, უკვე შეიძლება ამ კუთხით გარკვეულ შეფასებათა გაკეთება, სისტემის ღირსება-ნაკლოვანებების შესახებ მსჯელობა.
ფაქტია, ერთადერთ საგანს, რომელსაც, თავისი სახელწოდებიდან გამომდინარე, მშობლიურთან ასოცირების ამბიცია ჰქონდა, ეს ფუნქცია აღარ გააჩნია, თაობისთვის, რომელიც ისედაც სიყვარულს დეფიციტს განიცდის, ქართული (და არა მშობლიური!) ენა ჩვეულებრივ საგანთა რიგში აღმოჩნდა. შესაძლოა, ვინმემ საკითხის ასე დასმა არასერიოზულად მიიჩნიოს, მაგრამ ზღვა კოვზით დაილიაო, ნათქვამია… განწყობა კი, ისიც მოზარდისთვის, სულაც არ არის უმნიშვნელო ფაქტორი. არც ის მგონია საკამათო, რომ ეროვნული მენტალიტეტის ჩამოყალიბებასა და ფორმირებაში გადამწყვეტი როლი სწორედ მშობლიურმა ენამ უნდა შეასრულოს, როგორც ეროვნული თავისთავადობის განმსაზღვრელმა უპირველესმა მოვლენამ. ასე რომ, ის, ვინც ქართულის სწავლების „გათანამედროვეების” საბაბით მისი როლის დაკნინებას ვარაუდობდა, მართლაც იჭერდა ორ კურდღელს: ჯერ ერთი, აუფასურებდა მრავალსაუკუნოვან, თავისი არსით სრულიად უნიკალურ და წარმოუდგენელი ფასეულობის მქონე ეროვნულ ღირებულებას, მეორეც, მის მომავალ აქტიურ მომხმარებელს, დღევანდელ მოსწავლეს, აგუებდა იმ აზრს, რომ ის, რაც ხდება, სავსებით ბუნებრივი რამაა და არაფერი დაშავდება იმით, თუ მის მშობლიურ ენას განიხილავენ რომელიმე სხვა დისციპლინის ბადალად, საათებს ჩამოაკლებენ, შეკვეცენ. მოზარდის ცნობიერებაში რა კვალს დატოვებს ეს, რამდენად გააღარიბებს მის სულს (და არა მხოლოდ გონებას), ამაზე, მეეჭვება, ვინმეს ეფიქროს, გარდა იმისა, ვისაც სწორედ ამგვარი ქართველი უნდა სამომავლოდ „გლობალიზებული” სამყაროსთვის.
ახლა – რა ხდება საკუთრივ ამჟამად მოქმედ სახელმძღვანელოებში. ჩვენი სკოლა განსვენებული ბატონი ვახტანგ როდონაიას ჯგუფის სახელმძღვანელოთი მუშაობს. მიგვაჩნია, რომ ეს ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული პროექტია მოქმედ სახელმძღვანელოთა შორის და წიგნის მიმართ არც გვაქვს რაიმე პრეტენზია – აქ არსებითია სახელმწიფოებრივი მიდგომა, ამ საკითხისადმი გენერალური პოზიცია, რომლის კორექტირების უფლება არავის, არც ერთ ავტორს, არ აქვს. ამ მხრივ კი ასეთ სურათს ვაწყდებით: ენობრივი მასალა სახელმძღვანელოში, რა თქმა უნდა, წარმოდგენილია, მაგრამ, საკითხავია, რა დოზით, რა მეთოდით არის იგი მოწოდებული. ნებისმიერი კლასის სახელმძღვანელოში მასალა (მეხუთე და მეექვსე კლასები გადიან ნათელა მაღლაკელიძის, საბაზო საფეხური კი ვახტანგ როდონაიას ჯგუფის სახელმძღვანელოთი) შეტანილია სპონტანურად. ყოველ პარაგრაფს მოსდევს ე.წ. ენობრივი თემები რუბრიკებით: „გრამატიკა”, „სინტაქსი”, „მართლწერა”, „პუნქტუაცია”. რუბრიკების თანმიმდევრობა, ჩემი აზრით, მოკლებულია რაიმე ლოგიკას, გარდა ერთისა – იგი შერჩეულია მოცემული ლიტერატურული მასალის სპეციფიკურობის გათვალისწინებით, უფრო ხშირად კი ლიტერატურული მასალის ენობრივ დახასიათებას წარმოადგენს. ყველა მწერლის ენა რომ საგანგებო შესწავლის საგანი უნდა იყოს, ამაზე არც არავინ დავობს, მაგრამ ნუთუ ამით უნდა ამოიწურებოდეს მშობლიური ენის შესწავლა? ხომ ცხადია, რომ ამგვარი დამოკიდებულებით ჩვენ ვიღებთ სრულიად ქაოსურ სურათს ერთიანი, მწყობრი სისტემის ნაცვლად? მაგ., თუ გადავშლით მეშვიდე კლასის სახელმძღვანელოს, ვთქვათ, 107-ე გვერდზე, ვნახავთ, რომ აქ განხილულია არსებითი სახელის ნაცვალსახელთან და არსებითის ზედსართავთან ერთად ბრუნების წესები. მომდევნო მასალა კი გახლავთ სათაურის მართლწერა. ამგვარად არის აგებული ყველა კლასის ყველა სახელმძღვანელო. თუ რეფორმამდელ სახელმძღვანელოს გავიხსენებთ, აკ. შანიძისა და ლ. კვაჭაძის „ქართულ ენას” განსაზღვრული, ჩამოყალიბებული კურსი ჰქონდა: იგი მარტივიდან რთულისაკენ სვლას გულისხმობდა, ფონეტიკის მარტივი კურსის შემდეგ მორფოლოგიის შესწავლას მოსდევდა ენის სინტაქსი. ამჟამად, როგორც მოგახსენეთ, მოქმედ სახელმძღვანელოში ქაოსურად არის მოცემული გრამატიკის სხვადასხვა ნაწილის სხვადასხვა საკითხი. რამდენად გამართლებულია ამგვარად ენის სწავლება, ამის თაობაზე დასკვნის გამოტანა მიჭირს, თუმცა ერთი რამ ნათელია: მოსწავლეს ენისადმი მომხმარებლური დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდა, ამასთანავე, მას არ ეძლევა საშუალება, ენა აღიქვას როგორც ერთიანი ცოცხალი ორგანიზმი, რომლის შიგნითაც საინტერესო პროცესები მიმდინარეობს, დაინახოს ენის განვითარების მაგისტრალური ხაზი.
მდგომარეობის ხსნის მისია ეკისრება „მოსწავლის რვეულს”, რომლის შექმნაც მართლაც გადაუჭარბებლად შეიძლება შეფასდეს ენის გადარჩენის ვაჟკაცურ და გაბედულ ცდად, ოღონდ რამდენად ინტენსიურად ვიყენებთ მას პრაქტიკულად, აი, ეს არის საკითხავი… იმ პირობებში, როცა ქართულის სწავლება ყველა კლასში ხუთსაათიან კვირეულ დატვირთვაზეა დაყვანილი, მასწავლებლის წიგნში კი არანაირი მინიშნება არ არის ენობრივი მასალის მიწოდების მეთოდიკაზე, ეს პრობლემა ღვთის განგებას, ანუ მასწავლებლის კეთილსინდისიერებას, არის მინდობილი. რა შედეგს უნდა ველოდოთ ასეთ სიტუაციაში?..
„რვეულებიც” იწვევს უკმაყოფილების გრძნობას. თუ ბატონი ავთანდილ არაბულის „რვეულები” თემატური პრინციპითაა დალაგებული, მეშვიდე კლასი მთლიანად მოიცავს ზმნას და მის კატეგორიებს, მერვე – სინტაქსს, მარტივი წინადადებით დაწყებული, რთულით გათავებული, მეცხრეს კი სისტემაში მოჰყავს მთელი ცოდნა, – მეექვსე კლასში ეს მიდგომა დარღვეულია (სხვა ავტორი შემოდის), იგივე ლიტერატურული მასალა, რომელიც შეისწავლება ლიტერატურის გაკვეთილზე, ხელახლა მუშავდება რვეულში. სახელები, მათი წარმოება, მორფოლოგია აქაც ისევე სპონტანურად, ნაგლეჯ-ნაგლეჯ არის გაბნეული, როგორც სახელმძღვანელოში. ასე რომ, ალბათ, ამ ხარვეზის გასწორება სასურველი იქნება. საბოლოოდ, ჩემი აზრით, ამგვარი სურათი იშლება ჩვენ წინ: არასისტემურად, ფრაგმენტულად მიწოდებული ენობრივი მასალა სტაბილურ ცოდნას არ იძლევა. ლიტერატურულ მასალაზე „მიბმული” ესა თუ ის გრამატიკული საკითხი, შერჩეული ნებისმიერად და არა ლოგიკური თანმიმდევრობით, მოსწავლეს არ აძლევს საშუალებას, რაიმე ენობრივ პროცესს გაადევნოს თვალი. ცხადია, ენის ერთიანი ორგანიზმის დანახვა-შეთვისებაც რთულდება, მით უფრო ძნელდება მისი შეყვარება. უსიყვარულობის შედეგს კი ახალგაზრდობის განათლებულობის დღევანდელი დონეც გვიჩვენებს.
მიმაჩნია, რომ საკითხით სასწრაფოდ უნდა დაინტერესდეს განათლების სამინისტრო, რომ დროზე გასწორდეს ის, რაც უხეშად გამრუდებულა. კეთილი ნების გამომხატველი პირველი, უმარტივესი ნაბიჯი კი იქნება ენისთვის დამატებითი საათების გამოყოფა და ამ გზით ქართული ენის როგორც დამოუკიდებელი დისციპლინის სტატუსის აღდგენა. როცა უკვე არსებობს ყოველმხრივ დამაკმაყოფილებელი დონის, სწავლების თანამედროვე მოთხოვნილებების გათვალისწინებით შექმნილი კრებულები ყოველი კლასისათვის (მერე რა, თუ მათ ყდაზე „რვეულები” აწერია!), რა გვიშლის ხელს, დროულად დავუბრუნოთ ქართველი ბავშვი მშობლიური ენის წიაღს, მასში დამარხულ საიდუმლოებებთან ზიარების სიხარულს?
ირინა ტაბატაძე
180-ე საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
