„And then is heard no more: it is a tale
Told by an idiot, full of sound and fury,
Signifying nothing“.
(„არაფერი ისმის:
ეს იდიოტის მოთხრობილი ამბავია,
ხმაურითა და მძვინვარებით აღსავსე,
უშინაარსო“.)
შექსპირი. „მაკბეტი“
ხმაურის შემაძრწუნებელ შედეგებს საუკუნეთა შემდეგაც ვიმკით. მნიშვნელობა არ აქვს, შიგნიდან მოდის ის თუ გარედან. ხომ ასე იყო, ბენ? ხომ ასეა, ბიძია უილ?
თქვენი თავი სულ მახსოვს, მაგრამ ბოლო დროს საქართველოს კერძო თუ საჯარო სკოლებში არსებულმა ვითარებამ, უფრო კი მათ სპორტულ დარბაზებში ხმაურის დონემ კიდევ ერთხელ გამახსენა. იქ უჭირთ ბავშვებს, უჭირთ და ცუდად ესმით მასწავლებლებს!
დღესდღეობით აკუსტიკური დაბინძურება ადამიანის ფსიქიკისა და ჯანმრთელობისთვის ყველაზე მავნე დაბინძურებად განიხილება, რადგან ხმაურის ხანგრძლივი და ინტენსიური ზემოქმედება ადამიანის ორგანიზმში გარკვეულ ცვლილებებს იწვევს: ზიანდება სმენის ფუნქცია, დროებით ან სამუდამოდ იკარგება სმენითი მგრძნობელობა და სმენა, ქვეითდება ყურადღება, ირღვევა ძილის რეჟიმი, იმატებს დაქანცულობა და გაღიზიანებადობა, თავს იჩენს ვესტიბულაციის პრობლემები და სხვა.
აკუსტიკური ხმაური განიმარტება როგორც ყოველგვარი სახის განგრძობადი ხასიათის არასასიამოვნო, ხელის შემშლელი ბგერები, რხევები და ტალღები ჰაერში, რომლებიც წარმოიშობა ფიზიკური ან იურიდიული პირის ქმედების შედეგად და იწვევს დისკომფორტს.
ხმაური რამდენიმე სახისაა:
- ტონალური – ბგერა, რომლის სპექტრში გამოკვეთილი ტონებია. სპექტრის ერთ ზოლში ბგერის დონე მეზობელ ზოლთან შედარებით არანაკლებ 10 დბ-ით მეტია;
- იმპულსური – ბგერა ერთი ან რამდენიმე ბგერითი სიგნალით, თითოეული – 1 წმ-ზე ნაკლები ხანგრძლივობით. ამასთან, ბგერის დონეები განსხვავდება ერთმანეთისგან არანაკლებ 7 დბ-ით;
- მუდმივი – ბგერა, გაზომილი ხმაურმზომის დროითი მახასიათებლით „ნელა“, იცვლება დროში არა უმეტეს 5 დბA-ით;
- არამუდმივი (ცვლადი) – ბგერა, გაზომილი ხმაურმზომის დროითი მახასიათებლით „ნელა“, იცვლება დროში 5 დბA-ზე მეტი სიდიდით;
- ფონური – ყველა სიგნალის ჯამური დონე, გარდა საკვლევი წყაროს მიერ გენერირებულისა.
საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული ტექნიკური რეგლამენტი[1] ადგენს აკუსტიკური ხმაურის დასაშვებ ნორმებს საცხოვრებელი სახლებისა და საზოგადოებრივი/საჯარო დაწესებულებების შენობების სათავსებში და განაშენიანების ტერიტორიაზე ხმაურის არახელსაყრელი ზემოქმედებისგან ადამიანების დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით.
ხმაურის დასაშვები დონე არის ბგერის ისეთი სიდიდე, რომელიც არ ახდენს ადამიანზე პირდაპირ ან ირიბ უარყოფით ზემოქმედებას, არ აქვეითებს მის შრომისუნარიანობას, უარყოფითად არ მოქმედებს მის თვითშეგრძნებასა და განწყობაზე, არ იწვევს მის მიმართ მგრძნობიარე სისტემის არსებით ფუნქციურ ცვლილებას.
თითოეული ხმაური ერთმანეთისგან დეციბელების სიდიდითა და ხანგრძლივობით განსხვავდება. მუნიციპალურ ინსპექციას ხმაურის გადაჭარბების კონტროლისა და შესაბამის ფაქტებზე სამართალდამრღვევის დაჯარიმების უფლება აქვს.
ხმაურის გამო, პირველ რიგში, ცენტრალური ნერვული სისტემა ზიანდება. გამომუშავდება ჰორმონი კორტიზოლი, ადამიანი იოლად ღიზიანდება, მუდამ ძილის დანაკლისს განიცდის და ეს ორგანიზმის საერთო მდგომარეობაზეც აისახება. ინდივიდზე ის გარკვეულ ფიზიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენს. ცენტრალურ ნერვულ სისტემას, იმავე თავის ტვინს, ტკბილი უყვარს. ჰოდა, სტატისტიკის მიხედვით, ხმაურით დაზარალებული ადამიანები, სტრესის მოსახსნელად, ტკბილს ეტანებიან[2]. ეს კი მრავალი სხვა დაავადების წყაროდ განიხილება.
გამოყოფენ ორი სახის ხმაურს. ერთი მასშტაბით ჰაერისა და წყლის დაბინძურებასთანაა გაიგივებული და გარემოში რაღაც პერიოდით არსებობს. მხოლოდ ბოლო დროს მიაქციეს ყურადღება მეორე ტიპის ხმაურს, ე.წ. ენერგიის ნარჩენს მაღალი ტემპერატურის წარმოების პროცესებიდან, რომლებიც თერმული დაბინძურების წყაროა. ხმის ტალღებში არსებული ენერგია წარმოქმნის სპეციფიკური ტიპის ბგერით ტალღებს და ხმაურის დონეც სხვადასხვაა. ქალაქის ტიპის დასახლებაში გარემოს ხმაური 30 დბ-ზე დაბალიც შეიძლება იყოს. ქალაქში (აქ საზოგადოებრივი და ინდუსტრიული ხმაურიცაა) ან მის ახლოს მდებარე საცხოვრებელ ადგილებში კი ეს დონე იშვიათად ნარჩუნდება და უმეტესად 70 დბ-საც კი აჭარბებს. გზასთან ახლოს სახლებში 90 და 100 დბ-იც შეინიშნება[3].
ხმაურის მზომი დეციბელების შესახებ ჩვენ მიერ დასახელებული ავტორი თავის წერილებში გარკვევით ლაპარაკობს და ეჭვგარეშეა, რომ ხმაურის შესახებ არსებული ცოდნა განათლების სისტემამ უფრო ეფექტურად უნდა გამოიყენოს სკოლებისთვის, რადგან ვერცერთი სისტემა ვერ იქნება ეფექტური და წარმატების მომტანი, თუ სივრცე, სადაც საგანმანათლებლო პროცესები უნდა წარიმართოს, არ არის კომფორტული აკუსტიკური თვალსაზრისით.
ზემოთ დასახელებული საკანონმდებლო დოკუმენტის თანახმად, აკუსტიკური ხმაურის დასაშვები ნორმები საჯარო და სხვ. დაწესებულებეში შემდეგია:
სურ.1
მაშასადამე, სასწავლო დაწესებულებებსა და სამკითხველოებში 35 დეციბელია დღისით თუ ღამით, ხოლო სპორტდარბაზებსა და საცურაო აუზებში – 55 დეციბელი დღისით თუ ღამით. ჩვენს სკოლებსა თუ სპორტდარბაზებში რაც ხდება, აუცილებლად იმსახურებს ყურადღებას.
რატომ?
სურ. 2,
ხედავთ, რომ 50 დეციბალი ნორმალურ საუბარს ახასიათებს? შეუფუთავ, ჭერის გარეშე, მხოლოდ გადახურვის ამარა არსებულ სპორტდარბაზებში კი რამდენიმე ბურთის ერთდროული დაცემა რატომ 90-120, შესაძლოა 140 დეციბალის ფარგლებშიც არ მერყეობს!
ხმაურიან საკლასო ოთახში/დარბაზში მიმდინარეობს შემდეგი არასასურველი პროცესები:
- ძნელად არჩევენ სიტყვებს. მოსწავლეებს სჭირდებათ მეტი ძალისხმევა, რათა პედაგოგის ნათქვამი გაიგონონ.
- ხმაურიანი გარემო ართულებს მოსმენილის დამახსოვრებას. ქვეითდება მოკლევადიანი მეხსიერება.
- გაძნელებულია კონცენტრაცია და იმატებს დაღლა.
- სასწავლო პროცესი არაჯანსაღია და რთულდება დისციპლინის კონტროლი.
- მასალის ათვისების ხარისხი უარესდება და საგანმანათლებლო პროგრესი ნელა მიდის.
აკუსტიკური ტექნოლოგიებით მოპირკეთებულ ოთახში გაცილებით კომფორტული გარემოა:
✅ საუბრის გარჩევადობა მაღალია, შესაბამისად, მაღალია კონცენტრაციის დონეც. უმჯობესდება მოკლევადიანი მეხსიერება.
✅ სტრესი და დაღლილობა გაცილებით ნაკლებია. მყუდრო გარემო დადებითად მოქმედებს დისციპლინაზე.
✅ სასწავლო პროცესი ჯანსაღია. პროგრესი სწრაფი ტემპით მიდის.
✅ განათლების ხარისხი მაღალია და დანერგილი მეთოდოლოგიები თუ ტექნოლოგიები ეფექტურია.
მიჩნეულია, რომ აკუსტიკური გადაწყვეტები ტიპურია თითქმის ყოველგვარი ტიპის საკლასო ოთახისთვის და მოიცავს, პირველ რიგში, ჭერის მოპირკეთებას A კლასის აკუსტიკური მასალებით, რათა შემცირდეს რევერბერაციის დრო (ექოები), ხოლო დამატებით კედლების აკუსტიკური მოპირკეთება აუმჯობესებს საუბრის გარჩევადობას.
ხმაურით არა მარტო მოსწავლეები ზარალდებიან, არამედ მასწავლებლებიც. ხმაურის დონის მატებასთან ერთად ხშირდება გულისცემაც. სურათზე მოცემული გრაფიკი სწორედ ამ კავშირს ასახავს. ჩატარებული კვლევების თანახმად, არააკუსტიკურად მოწყობილ სკოლებში ხმაურის დონე 65 დეციბელს აღწევს, ეს კი აღემატება ნორმით გათვალისწინებულ ზღვარს (45 დეციბელს) და განგრძობით პერიოდში იმატებს მიოკარდიული ინფარქტის რისკი.
სკოლამდელი დაწესებულებები, სკოლის შემდგომი ცენტრები და საბავშვო ბაღები ის ადგილებია, სადაც ყოველთვის ხმაურიანი გარემოა. აქ სწავლების დინამიკა მერყეობს მშვიდი კითხვიდან ხმაურიან თამაშებამდე. ხმაურის მაღალი დონე ბავშვებს უბიძგებს, კიდევ უფრო ხმამაღლა ილაპარაკონ და ითამაშონ. ასეთ სივრცეებში აკუსტიკური კორექცია მნიშვნელოვანია, რადგან ხმაურიანი გარემო უარყოფითად მოქმედებს ბავშვებისა და პერსონალის ჯანმრთელობასა და ფსიქიკაზე, მათ უსაფრთხოებაზე. ასეთი გარემოდან ბავშვები მშობლებს უფრო აგრესიულები უბრუნდებიან.
✅ აკუსტიკური მასალებით მოპირკეთების შემთხვევაში ვიღებთ ჯანსაღ და მშვიდ გარემოს, რომელიც დადებითად მოქმედებს ბავშვის ფსიქიკასა და ჯანმრთელობაზე. ასეთ სივრცეში ბავშვი უსაფრთხოდ გრძნობს თავს, უყალიბდება შემოქმედებითი აზროვნება, ნაკლებად ყვირის და ხმაურობს, შედეგად აღარც აღმზრდელები უწევენ ხმას ბავშვების დასაწყნარებლად, ბავშვებთან კომუნიკაციაც უფრო თბილია. ასეთ გარემოში პედაგოგების დაღლა მინიმალურია, ხოლო მათი საქმიანობა – მაქსიმალურად ეფექტიანი[4].
მეტი თვალსაჩინოებისთვის ბმულზე მოცემულია სიმულირებული ვიდეო: https://www.youtube.com/watch?v=2XpA1HotkBI
ჩვენს საკანონმდებლო დოკუმენტშიც ხომ შავით რუხზე წერია: „ხმაურის საწინააღმდეგო საინჟინრო-ტექნიკური ღონისძიებებია: ბგერის იზოლაცია, შენობების აკუსტიკურად რაციონალური მოცულობით-გეგმარებითი გადაწყვეტა, ჰაერის ვენტილაციისა და კონდიცირების სისტემებში ჩამხშობების დამონტაჟება და სხვ.“
გალაკტიონისა არ იყოს, „ყველაფერი არის ძლიერ კარგად, ყველაფერი ძლიერ ცუდად არის“. ვისაც არ გჯერათ, ის მაინც დაიჯერეთ, რომ ეს იდიოტის მოთხრობილი ამბავია.
გამოყენებული ლიტერატურა:
[1] https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3779710
[2] ქეთევან კუპატაძე, ხმაურზე, შაქარზე და. ა. შ. , 2018. https://mastsavlebeli.ge/?p=18767
[3] ქეთევან კუპატაძე, ხმაური (ნაწილი I), 2018 https://mastsavlebeli.ge/?p=18106
