სამყარო ერთი დიდი მეტაფორაა, რომელსაც ყველა თავისებურად ხსნის. არ არსებობს ერთი განმარტება, რომელიც უნივერსალური იქნება ყველასთვის – ერთი გაგებით, მნიშვნელობით შემოსაზღვრული. სწორედ ამიტომ არის სამყარო და ადამიანი დღემდე საინტერესო. ჩვენ, ადამიანებიც, როგორც მეტაფორები, ისე ვარსებობთ და ვცდილობთ, შემეცნებით გავიფართოოთ ცნობიერება და დამატებითი მნიშვნელობები მივანიჭოთ საგნებს, ფაქტებს, მოვლენებს, სამყაროს და საკუთარ თავს. რაც უფრო მეტად ვიძიებთ, მით მეტად ამოდის ზედაპირზე ჩვენი აისბერგის დაფარული ნაწილი, უხილავი ხდება ხილული. მთავარია, სწორად დავზუმოთ ის დეტალები, რომლებიც ჩვენთვის საინტერესოა, რომლებსაც ჩვენი ცნობიერება „წამოედო“ სწორედ იმისთვის, რომ გამოიკვლიოს და გააცნობიეროს.
ჩვენი ცნობიერების აისბერგის დაფარული ნაწილი ძალიან ჰგავს იმ ფილმს, რომელიც ჯერ არ გაგვიშვია ეკრანზე. გაცნობიერება კი ხილულს ხდის ჩვენს დაფარულს. ამისთვის მოვიმარჯვოთ კინოპროექტორი და თეთრ ეკრანზე გავუშვათ ჩვენი ფილმი. მაგრამ როგორ უნდა მოვახერხოთ ეს, თუ ისიც კი არ ვიცით, რომ ფილმები/ამბები სადღაც, ქვეცნობიერის რომელიღაც უჯრაშია ჩაკეტილი.
ამისთვის არსებობს ისეთი უნიკალური საშუალება, როგორიცაა, მეტაფორული ბარათები. სწორედ მათზე ხდება ჩვენი ფილმის პროეცირება და უხილავი ხდება ხილული. ადამიანი გარე სამყაროში, მოვლენებში და სხვა ადამიანებში პროეცირდება და ხედავს „თავის ფილმს“, თუმცა, დარწმუნებულია, რომ რასაც ხედავს, ეს მისი შინაგანი სამყაროს პროექცია კი არა, არამედ რეალობაა. ამ გაგებით, ყველა ადამიანი ცხოვრობს თავის სუბიექტურ რეალობაში და თავის სამყაროში. მეტაფორული ასოციაციური ბარათები გვეხმარება შევაღწიოთ საკუთარ და სხვის არაცნობიერში და გავანათოთ ჩაბნელებული უბნები.
მეტაფორული ასოციაციური ბარათები (შემოკლებით MAC) არის სურათების/ნახატების ნაკრები სხვადასხვა ცხოვრებისეული სიტუაციებით, პერსონაჟებით, საგნებითა და ცხოველებით. ერთი სიტყვით, ჟანრობრივად ძალიან მრავალფეროვანია. ამ ბარათებს უწოდებენ მეტაფორულ ასოციაციურ ბარათებს, რადგან თითოეული ნახატი/ფოტო არის ასოციაცია ან მეტაფორა ადამიანის აზრების, გრძნობების, მოგონებების ან გამოცდილებისა. მეტაფორული ბარათები პროექციული ტექნიკაა, ერთგვარი კინოპროექტორი, რომელიც პირდაპირ არაცნობიერიდან უშვებს „ჩვენს ფილმებს“.
მეტაფორული ბარათების შექმნა 1975 წლიდან იწყება. პირველი კრებული გამოუშვა ელი რამანმა, კანადელმა ხელოვნებათმცოდნემ. თავიდან ბარათებს საერთოდ არ ჰქონდა ფსიქოლოგიური დანიშნულება. მისი ფუნქცია იყო მასების კულტურული განმანათლებლობა. მოგვიანებით შემუშავებული მიდგომის მიხედვით შესაძლებელი გახდა მეტაფორული ბარათების პრაქტიკაში გამოყენება. რამანის პირველ ბარათებს ერქვა „Oh-Cards“-ს. მისი კონცეფციით, ხელოვნება უნდა გასულიყო გალერეებიდან და საგამოფენო დარბაზებიდან გარეთ. ბარათების იდეა კი ის იყო, რომ ნამუშევარი ხელისგულზე უნდა დატეულიყო, ახლოს მაყურებელთან („ხელოვნება ხელისგულზე“). რამანის აზრით, ასე უფრო ადვილი იყო ადამიანზე ზემოქმედება და რეფლექსიის გამოწვევა.
როგორც ვალტრაუდ კირშკე წერს თავის წიგნში „მარწყვი ფანჯარასთან“:
„ხელოვნება სრულიად განსხვავებულ, უფრო ხელმისაწვდომ ფორმებს იღებს ბანქოს კომპაქტურ ფორმატში, როცა ის მაქსიმალურად ახლოსაა ჩვეულებრივ ადამიანებთან. თუ ადამიანი მონუმენტურ ტილოებზე ჭვრეტის დროს პასიურ როლს ასრულებს, ნაწარმოების ბანქოს/ბარათების ჭვრეტამ შეიძლება გააღვიძოს მასში საკუთარი შემოქმედებითი იმპულსი… ხელოვნების ნიმუში წარმოიქმნება არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ავტორი ქმნის მას, არამედ ყოველთვის თავიდან იბადება, როცა მას აღიქვამს კონკრეტული მაყურებელი, რომელიც უერთდება ქმნადობის პროცესს“.
„Oh-Cards“-ები შედგებოდა ორი კრებულისგან: 88 ბარათი-რეპროდუქცია და 88 ბარათი-სიტყვები. ადამიანი იღებდა ერთ ბარათს და მეორე ნაკრებიდან ეძებდა შესაბამის სიტყვას. ბარათის და სიტყვის დაკავშირება კი ქმნიდა საინტერესო სიუჟეტებს, აღვიძებდა ფანტაზიას და შთააგონებდა ადამიანებს.
წარმატებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ მეტაფორული ბარათები სწავლებაში. იმისათვის, რომ მოსწავლეებს/სტუდენტებს გაუჩნდეთ მოტივაცია და ხალისით ჩაერთონ სასწავლო მასალაში. მეტაფორული ბარათების გამოყენება ქმნის სანდოობის ატმოსფეროს, განაწყობს მოსწავლეებს თვითანალიზისათვის, რეფლექსიისათვის და გადაწყვეტილებების ძიებისთვის. მასწავლებელს/ლექტორს თავისი ამოცანებიდან გამომდინარე შეუძლია შეარჩიოს შესაბამისი ბარათები სასწავლო მასალებზე დაფუძნებული ან ნებისმიერი.
ასოციაციური/მეტაფორული აზროვნების განვითარება ძალიან მნიშვნელოვანია სასკოლო ასაკში, რადგან სწორედ სკოლა ის ადგილია, სადაც უპირატესობა ლოგიკურ-ანალიტიკური უნარების გამომუშავებას ენიჭება, ხოლო შემოქმედებითობა „იჩაგრება“. ყველას გქონიათ ის გამოცდილება, როდესაც შემთხვევით ობიექტს, გამოსახულებას, სიტყვას ან ფრაზას თქვენში განსაკუთრებული რეფლექსია გამოუწვევია. თუ ამ მოვლენას გაცნობიერებულად გამოვიყენებთ მეტაფორული ასოციაციური ბარათების დახმარებით, მაშინ შედეგიც იქნება შესაბამისი.
შემოქმედებითი ადამიანები ხშირად სარგებლობენ ასოციაციური ბარათებით შთაგონებისთვის. მაგალითად, ცნობილი მწერალი ფილიპ პულმანი წერდა, რომ მას წერაში და სიუჟეტების მოფიქრებაში ეხმარებოდა Myriorama-ები. მირიორამა – ეს არის დამოუკიდებელი სურათები, რომელთაგან სრულიად სხვადასხვა სიუჟეტები შეიძლება ააწყო:
მეტაფორულ ბარათებთან ერთად ძალიან პოპულარულია შემოქმედებითი უნარების განსავითარებლად ე.წ. „დრუდლები“. ეს არის მარტივი ორაზროვანი ნახატები, რომელსაც ცალსახად ვერ გაშიფრავ, ამიტომ ყველა ხედავს თავისას – ეს კი ავითარებს ფანტაზიას.
„დრუდლები” პოპულარული გახდა შეერთებულ შტატებში მას შემდეგ, რაც ამერიკელმა კომიკოსმა როჯერ პრაისმა 1953 წელს გამოსცა წიგნი Droodles მარტივი სურათების კრებულით. სურათების მნიშვნელობა თქვენ თავად უნდა გამოგეცნოთ. ავტორმა ნახატებს სახალისო და მოულოდნელი წარწერები გაუკეთა, რათა მკითხველისთვის დამოუკიდებელი და კრეატიული ძიებებისკენ ებიძგებინა. ამერიკელებმა ტელეშოუც კი გააკეთეს ამ თემაზე, იმდენად საინტერესო გახდა მსმენელებისთვის.
„დრუდლების“ პოპულარობამდე დრუდლებს აღმოაჩენთ ეკზიუპერის „პატარა უფლისწულში“. ალბათ ყველას გახსოვთ ეს ფრაგმენტი:
„ექვსი წლის რომ ვიყავი, ერთ წიგნში, რომელშიც უღრან ტყეებზე იყო ლაპარაკი და რომელსაც „ნამდვილი ამბები“ ერქვა, ერთ შესანიშნავ ნახატს წავაწყდი: მახრჩობელა გველი რომელიღაც ნადირს ყლაპავდა. წიგნში ეწერა: „მახრჩობელა გველები თავიანთ მსხვერპლს მთლიანად, დაუღეჭავად ყლაპავენ. ამის შემდეგ მათ განძრევის თავიც კი არა აქვთ და ექვსი თვე სძინავთ, რომ საჭმელი მოინელონო“.
მე ძალიან ბევრს ვფიქრობდი ჯუნგლების ხიფათით აღსავსე ცხოვრებაზე და ფერადი ფანქრით სურათი დავხატე. ეს იყო ჩემი ნახატი ნომერი 1.
ჩემი შედევრი დიდებს ვუჩვენე და ვკითხე, თუ შეგეშინდათ-მეთქი. „განა ქუდი საშიშია?“ – მომიგეს მათ. მაგრამ ჩემი ნახატი ქუდი არ იყო. ეს გახლდათ მახრჩობელა გველი, რომელიც გადაყლაპულ სპილოს ინელებდა. და მაშინ მე შიგნიდან დავხატე მახრჩობელა გველი, რომ დიდებს ნათლად დაენახათ ყველაფერი. მათ ხომ ყველაფერი უნდა აუხსნას კაცმა! ჩემი ნახატი ნომერი 2 ასეთი იყო“.
ძვირფასო მასწავლებლებო, ვფიქრობ, თქვენს გაკვეთილებს შემოქმედებითს გახდის შემოთავაზებული ტექნიკები თქვენი ინტერპრეტაციით და მასალაზე მორგებით.
