ვენეციაში „კვნესის ხიდია“. ხიდი ერთმანეთთან ორ შენობას აკავშირებს. დახურულია და გარედან და შიგნიდან ტყვიის ფირფიტებით არის ამოფენილი. აქ მე-15-17 საუკუნეებში ყველაზე საშიში დამნაშავეები მოყავდათ და გადახურულ ოთახ-ხიდში დედიშობილებს უშვებდნენ. ეს მათი ბოლო ოთახი იყო, სადაც იდგებოდნენ, დაწვებოდნენ, თუ დაჯდებოდნენ ტყვიასთან ექნებოდათ შეხება. ზამთარში იყინებოდნენ, ზაფხულში სიცხისგან იწვებოდნენ. მით უმეტეს, აქ ვენეციაში, სადაც მაღალი ტენიანობის გამო მწველი სიცხეები იცის.
დღეს, ეს ხიდი ტურისტებისთვის ე.წ. „აუცილებელი სანახავი“ ადგილია და მეც სწორედ აქ ვდგავარ, მის პირისპირ, რომ სტუდენტებისთვის ათასჯერ მოთხრობილი საკუთარი თვალით ვიხილო.
ჩემი ვენეციაში სტუმრობა უფრო სამეცნიერო საქმიანობას უკავშირდება, ვიდრე ტურისტულს. თუმცა, თავისუფალ დროს სეირნობას ნეტა ვინ დამიშლის?
ვენეციური ამბავი ასე დაიწყო.
დილაუთენია სტამბულში გადავფრინდით. იქ ოთხი საათი ლოდინის შემდეგ ახალი ფრენა დავიწყეთ და მილანში ჩავედით. მილანის აეროპორტიდან მთელი საათი და ორმოცი წუთი დაგვჭირდა, რომ მატარებლების სადგურამდე მივსულიყავით. იქ კი საათნახევრიანი ლოდინის შემდეგ, როგორც იქნა დავიძარით. მილანიდან ვენეციამდე სრული ოთხი საათია. ათასნაირი ქალაქი მოვიტოვეთ უკან, მათ შორის ჯულიეტას ვერონაც და როგორც იქნა ვენეციაში ჩავედით.
გამოდიხარ სადგურიდან და შენს წინაშე წყალში მდგარი ზღაპრული სცენაა გადაშლილი. ფეხით მხოლოდ ნაპირის გასწვრივ და შიდა ნაწილში მოძრაობ. სხვა შემთხვევაში წყლის ავტობუსი ან ტაქსი გჭირდება. ჩვენთვის შეკვეთილი ტაქსი უკვე გველოდა და ჩაბარგების შემდეგ სასტუმროსკენ ავიღეთ გეზი.
ჰოდა, ახლა მთავარი შეხვედრების, გაკეთებული პრეზენტაციების, მიცემული ინტერვიუების და ტრენინგების შემდეგ, როგორც იქნა სეირნობისთვისაც დარჩა დრო და აქვე, სან-მარკოს მოედნის გვერდზე, „კვნესის ხიდთან“ ვდგავარ. ოდნავ იქეთ, მოპირდაპირე მხარეს ლიდოს კუნძულია, აქეთ კი ჩვენი სამეცნიერო პროექტის ფარგლებში დამონტაჟებული ატმოსფერული ჰაერის მონიტორინგის სენსორებიდან ერთ-ერთი, რომელიც სწორედ ამ ხმაურიან ადგილას ჰაერის ხარისხს ამოწმებს.
ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება დღევანდელი კაცობრიობის ერთ-ერთი უმთავრესი გარემოსდაცვითი გამოწვევაა. ატმოსფერული ჰაერი ანთროპოგენური და ბუნებრივი წყაროებიდან გაფრქვეული მავნე ნივთიერებებით ბინძურდება.
დაბინძურების ძირითადი წყაროებია: ტრანსპორტის, ენერგეტიკის, მრეწველობისა და სოფლის მეურნეობის სექტორები. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით მსოფლიოს მოსახლეობის 91% ცხოვრობს გარემოში, სადაც ჰაერის ხარისხი ვერ აკმაყოფილებს ჯანმოს მიერ დაწესებულ ნორმებს.
ჰაერის დაბინძურება დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობის მრავალ დარღვევასთან, მათ შორის ფილტვების, გულ-სისხლძარღვთა და ნერვული სისტემის დაავადებებთან. ჯანმრთელობაზე ზემოქმედების ეფექტი ინდივიდუალურია. მაღალი რისკის ჯგუფები, როგორებიც არიან ხანდაზმულები, ბავშვები, ორსული ქალები და გულისა და ფილტვის ქრონიკული დაავადებების მქონე პირები უფრო მგრძნობიარენი არიან ჰაერის დაბინძურების მიმართ. ბავშვებში, განსაკუთრებით მაღალია დაავადების რისკი, მათი ეზოში (სახლის გარეთ) აქტივობის და ფილტვების განვითარების პროცესის გამო.
ჰაერის დაბინძურებამ ადამიანის ჯანმრთელობაზე შეიძლება იქონიოს მწვავე ან ქრონიკული ეფექტი. როგორც წესი, მწვავე ეფექტი ვლინდება მაშინვე და ხშირ შემთხვევაში შექცევადი პროცესია, მას შემდეგ, რაც დამაბინძურებლის მოქმედება შეწყდება. ქრონიკული ეფექტი მაშინვე არ ვლინდება და ხშირად დამაბინძურებლების ზემოქმედების დასრულების შემდეგ უფრო იჩენს თავს და მწვავდება.
დამაბინძურებელი აგენტები ძირითადად აეროზოლების სახით ვრცელდება. აეროზოლი ჰაერში ატაცებული ნაწილაკების ერთობლიობას წარმოადგენს და მისი წყარო ერთმანეთისგან განსხვავდება. მაგ. ზღვის და ოკეანის მიმდებარე ტერიტორიაზე ძირითადად გაზობრივი აეროზოლები შეინიშნება, რომელიც ბუნებრივი წარმოშობისაა. ანთროპოგენური პორტებთან შეიძლება იყოს, საზღვაო ტრანსპორტის გამონაბოლქვის გამო.
დიდ ქალაქებში კი უფრო მტვრის ნაწილაკებისგან წარმოქმნილი აეროზოლები ჭარბობს, რომლის ინგლისური აბრევიატურა, ანუ შემოკლებული აღნიშვნაა PM ნაწილაკები. ასეთი ნაწილაკები ქარის ან თუნდაც ნიავის მიერ 7-9 კმ-ზე შეიძლება იყოს გადატანილი.
მაგალითად, თბილისში, ცენტრალურ ნაწილში დიდი მშენებლობაა. თუ არ ვცდები სადღაც 2015-დან მაინც აშენებენ. თარიღს იმიტომ ვასახელებ, რომ სწორედ ამ წლის გაზაფხულზე „ეკოლოგიური ქიმიის“ კურსი დავიწყე და განსაკუთრებით ღია ფანჯრის დროს (არადა, ცხელოდა) სულ მათი ღრიტინ-რიხინის ფონზე მიწევდა საუბარი. მერე, სოციალურ ქსელში ვიდეო რგოლი გავრცელდა, რომელიც იქვე ახლო კორპუსიდან მოქალაქის გადაღებულია და გვაჩვენებს, თუ როგორ ასწორებენ კედლებს ყოველგვარი ბადის გარეშე. მთელი მტვერი კი ჰაერში იფანტება და სწორედ თქვენი და ჩემი ფილტვების ალვეოლებში ილექება. აი, ეს არის PM ნაწილაკები. სრული ინგლისური სახელია Particular Matter. ზომების მიხედვით არჩევენ PM10, PM2,5, PM1, UFP (Ultra fine PM with aerodynamic diameter < nano-meter). ზომა, რაც უფრო მცირეა, მით უფრო საფრთხის შემცველია, რადგან ფილტვის ალვეოლებში იოლად შეაღწევს და უფრო დიდხანს დარჩება. ქვემოთ, სურათზე მტვრის გაბნევით წარმოქმნილი ამ ნაწილაკების სავარაუდო შემადგენლობაა მოცემული. ფაქტიურად მთელი პერიოდული სისტემა აქ არის, არ მეთანხმებით? და ეს მხოლოდ პირველადი დამაბინძურებლებია, რომლებიც სხვა აეროზოლებთან ურთიერთქმედებით მეორად დამაბინძურებლებს წარმოქმნის.
ცალკე თემაა, ე.წ. წვის პროდუქტები. მათ შორის წიაღისეულის წვაც, სახლის ღუმელებიც, კოცონებიც და ბუხრებიც. ასევე ცემენტის ქარხნები. ბუნებრივ წყაროებს მიეკუთვნება ტყეები, ტყის ხანძრები და აქტიური ვულკანები. კიდევ გავიხსენოთ, რომ ასეთი მცირე ზომის ნაწილაკები განსაკუთრებით სახიფათოა, რადგან ისინი უფრო იოლად შეაღწევენ ფილტვების ალვეოლებში. ამავე დროს, მათთან იოლად შეკავშირდება მომწამლავი მძიმე მეტალების და დარიშხანის იონები.
თხევადი ტიპის მასალაში წვიმის წვეთებიცაა, ასევე ნისლი და გოგირდმჟავას კვამლი. ზოგიერთი ნაწილაკი ბიოლოგიური წარმომავლობისაა. მათ მიეკუთვნება ვირუსები, ბაქტერიები, ბაქტერიების და სოკოების სპორები, მტვერი. მასალა შეიძლება იყოს ორგანული ან არაორგანული, ორივე მათგანი ატმოსფეროს სერიოზულ დამაბინძურებელს წარმოადგენს.
წვის შედეგად ფერფლი წარმოიქმნება. ფერფლის მიერ ფორმირებულ აეროზოლს თავისი ქიმიური შედგენილობა აქვს: Si, Al, Fe, Ca, K, S, Mg, Na, Ti,P, Zn, V, Cr, Pb, As, Cd.
ვენეციაში ერთი ბიჭი ცხოვრობდა, მარკო პოლო ერქვა. სახელი ვაჭრობით და მოგზაურობით გაითქვა. კიდევ წიგნი დაწერა და „საიდუმლოებათა დიადი წიგნი“ დაარქვა. სათაურს ეტყობა მეშვიდე საუკუნის ალქიმიკოს ალ-რაზის დაესესხა… რა ვიცი, იმ ბიჭის წიგნსაც მსგავსი სათაური აქვს. მარკოზე მეცნიერების ისტორიკოსები დაობენ, ჩინეთში არ ყოფილაო, მხოლოდ კონსტანტინეპოლში ჩავიდა, იქ ჩინეთიდან მომავალ ვაჭრებს გაეცნო, მათი საუბრები ისმინა და ნანახად გაასაღაო. კიდევ ამბობენ, მარკომ წიგნი ვინმე რუსტიკელოს დააწერინა, ვენეციის ციხეში ერთად ისხდნენ, მარკო უყვებოდა, რუსტიკელო წერდაო…
ჩვენ რაში გვაინტერესებს წიგნი ვინ დაწერა. ჩვენთვის საინტერესო აქ ერთი აღწერილი ფაქტია. მეთორმეტე საუკუნეში ჩინეთის ერთმა იმპერატორმა ქალაქ იან ჯოუდან გამავალ გზაზე ორი ათასი ხე დაარგვევინა. დიდი მოძრაობაა და ჰაერი ბინძურდებაო.
გესმით ხალხოო? მეთორმეტე საუკუნეში…ჩინეთის იმპერატორი ჰაერის სისუფთავეზე წუხდა.
ჩვენ?….21-ე საუკუნეში?….რას ვაკეთებთ?
არც არაფერს, უსახურ შენობებს ვაშენებთ და სიცილადაც არ გვყოფნის!…
