ხარისხის უზრუნველყოფა როგორც სასკოლო კულტურის ნაწილი 

სწავლის შედეგებზე სასკოლო კულტურის გავლენა მრავალი კვლევით არის დადასტურებული. საინტერესოა, როგორია სკოლაში ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის წილი სასკოლო კულტურის ჩამოყალიბებაში; განსხვავდება თუ არა სკოლის ტიპის მიხედვით სასკოლო კულტურა და ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემა; რა როლს ასრულებს ღირებულებითი ნაწილი ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემაში და როგორია სასკოლო კულტურაზე მისი გავლენა.სკოლაში შიდა შეფასების დროს ან, საზოგადოდ, ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების ჩამოყალიბებისას ყურადღება უმთავრესად სასწავლო პროცესზე, მის მიმდინარეობასა და მოსწავლეთა შედეგებზე მახვილდება. რა თქმა უნდა, ეს არსებითად მნიშვნელოვანია, თუმცა იმ ფაქტორების შესწავლა, რომლებიც გავლენას ახდენს სასკოლო შედეგებზე, ასევე აუცილებელია. თუ სასწავლო პროცესს მხოლოდ კონკრეტული საგნობრივი კომპეტენციების ჭრილში არ განვიხილავთ და გავითავისებთ, რომ ის ღირებულებით ნაწილსაც მოიცავს, ცხადი გახდება, რომ სამოქალაქო კომპეტენციები ხშირად შეფასების მიღმა რჩება. თუმცა სასკოლო განათლების სისტემებში არსებობს ისეთი პრაქტიკები, სადაც სამოქალაქო კომპეტენციების სიღრმისეული შეფასება და საგნობრივი კომპეტენციების შეფასებასთან ინტეგრირება ხდება. განვიხილავთ გერმანიის ერთ-ერთი მიწის მოდელს, სადაც ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემა აქცენტს სწორედ სამოქალაქო კომპეტენციების შეფასებაზე სვამს. ამ მოდელის მიხედვით, განისაზღვრება შეფასების ოთხი სფერო, რომლებიც, თავის მხრივ, თორმეტ მიმართულებად იშლება:
1. სწავლის შედეგებია) სასკოლო მიღწევები;ბ) პიროვნული და სოციალური განვითარება;გ) სამომავლო განვითარება (მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის უნარი).
2. საგაკვეთილო პროცესია) გაკვეთილისთვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა;ბ) გაკვეთილის ხარისხი;გ) სირთულეები სწავლის დროს.
3. პროცესები სასკოლო დონეზეა) სკოლა როგორც სასწავლო გარემო;ბ) სკოლა როგორც სოციალური გარემო;გ) სკოლა როგორც სამუშაო გარემო.
4. სასკოლო გარემოა) სკოლა და მშობლები;ბ) სკოლა და თემი;გ) სკოლა და მაკონტროლებელი.
სწავლის შედეგები:სასკოლო მიღწევები – აქ მოიაზრება არა მხოლოდ წლისა თუ საფეხურის ბოლოს მიღებული განმსაზღვრელი შეფასება, არამედ სასწავლო პროცესის ყოველდღიური, თვისებრივი შეფასება. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ უნდა უპასუხოს, შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს: რა ცოდნა, უნარები და კომპეტენციები მიიღეს მოსწავლეებმა კონკრეტულ საფეხურზე? როგორ გამოიყურება აღნიშნული მიღწევები წინა წელთან შედარებით – მოსწავლეთა მიმართ არსებულ მოლოდინთან შედარებით მაღალია თუ დაბალი? როგორია მაღალი და დაბალი მიღწევების მქონე მოსწავლეთა შორის განსხვავება, იზრდება თუ მცირდება ყოველწლიურად?მიღწევების შეფასებისას ერთ-ერთ მეთოდად გამოიყენება მოსწავლეთა პორტფოლიო. ზოგადი განათლების სისტემებში მოსწავლეთა მიღწევები მეტწილად იმის მიხედვით იზომება, როგორი წარმატებით აბარებენ ისინი გამოსაშვებ გამოცდებსა და ტესტებს. მსგავსი ინდიკატორით განისაზღვრება, რა ცოდნასა და კომპეტენციებს ფლობენ მოსწავლეები კონკრეტულ სფეროში დროის იმ მონაკვეთში და არა საზოგადოდ მიღწევების მაჩვენებელი. ამ დროს მოსწავლეთა პორტფოლიოების შესწავლა, რომლებიც მოიცავს ერთი წლის ან სემესტრის განმავლობაში მოსწავლეთა სასკოლო ნამუშევრებს, ნამდვილად იძლევა ზოგადი სურათის აღქმის შესაძლებლობას.მოლოდინები – რადგან სკოლები მოსწავლეთა შერეულ ჯგუფებთან მუშაობენ, ყოველი მოსწავლის წარმატების მაჩვენებელი ცალკეულ შემთხვევად უნდა იქნეს განხილული და მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის პროგრესი, რომელიც, მაგალითად, მოსწავლეებმა წინა წლის შედეგებთან შედარებით აჩვენეს. ამ შემთხვევაში ე.წ. მატების კოეფიციენტი განისაზღვრება მოსწავლის მიერ სკოლის დასრულებისას და მას ადარებენ სავარაუდო მაჩვენებელს – რა მოლოდინებიც არსებობდა კონკრეტულად მის მიმართ. მოლოდინის კოეფიციენტის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება მოსწავლის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი, მიმდინარე შეფასებები და ასაკობრივი თავისებურებები. საფეხურის დამამთავრებელი ჯგუფები როგორც ინდიკატორი – თუ სკოლაში სამივე საფეხურზე მიმდინარეობს სწავლება, შეგვიძლია გამოვთვალოთ, ყოველი ასი მოსწავლიდან, რომლებმაც, მაგალითად, სწავლა დაიწყეს 2001 წელს, რამდენმა მიაღწია წინასწარ დადგენილ შედეგებს და ა.შ.კოლეგიური შეფასება (peer review) – ხარისხის კრიტერიუმები, რომლებსაც სასკოლო შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება, ყველაზე კარგად იზომება ტესტისა და გამოცდის შედეგებთან შედარებისა და შეპირისპირებისას. პროცესში გამოყოფენ შიდასასკოლო, სკოლების დონეზე და რეგიონის დონეზე არსებულ მიდგომებს. შიდასასკოლო შეფასებისას ტესტისა და გამოცდის შედეგების შეფასება ხდება ერთი და იმავე საგნის სხვადასხვა მასწავლებლის მიერ. განიხილება შეფასებებს შორის არსებული განსხვავებებიც. სასკოლო დონეზე ამ მიდგომის გამოყენებისას მასწავლებელთა ჯგუფი (კონკრეტული საგნის) ეძებს მსგავს სკოლებს და სთხოვს ამ სკოლების მასწავლებლებს, მათგან დამოუკიდებლად შეაფასონ მოსწავლეთა ნამუშევრები. რეგიონულ დონეზე კი მიდგომის განვრცობა ხდება განსხვავებული ტიპის სკოლებზე.
პიროვნული და სოციალური განვითარება პიროვნული და სოციალური განვითარება განიხილება როგორც სწავლის შედეგების არსებითი შემადგენელი ნაწილი. მოკლედ რომ ვთქვათ, კონკრეტულ საგნობრივ კომპეტენციებში მაღალი ნიშნები არ წარმოადგენს სწავლის შედეგის მიღწევის დასტურს. პიროვნული და სოციალური განვითარება გულისხმობს როგორც ზოგადი განათლების მიზნების მთლიანობას, ასევე კონტექსტს, შინაარსს, სადაც ყოველი მოსწავლის მიღწევა აზრს იძენს. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ ამ ნაწილში უნდა უპასუხოს, შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:* რამდენად წარმატებულია სკოლა მოსწავლეების ისეთი უნარების განვითარების თვალსაზრისით, როგორიცაა საკუთარი თავის, მოქალაქეებისა და სხვების პატივისცემა? გუნდურობა, ინიციატივის გამოჩენა და მომავლისადმი პოზიტიური და შემოქმედებითი მიდგომა?* რამდენად გათვალისწინებულია სასკოლო გარემოში სოციალური მდგომარეობის, სქესთა შორის განსხვავებების, განსხვავებული შესაძლებლობებისა და სხვა ასპექტებით გამოწვეული უთანასწორობისა და არათანაბარუფლებიანობის დაძლევის გზები?* რამდენად ხშირად მიმდინარეობს მასწავლებლებთან ღირებულებებსა და პირად თუ სოციალურ განვითარებაზე მსჯელობა და არის თუ არა კოლექტივში თანხმობა ღირებულებით საკითხებზე?* რა მტკიცებულებებს ვეყრდნობით პერსონალური და სოციალური განვითარების შეფასებისას და როგორ მიმდინარეობს მოსწავლეთა თვითშეფასების პროცესი?სამოქალაქო კომპეტენციების (როგორც პიროვნული და სოციალური განვითარების ერთ-ერთი კომპონენტის) შესაფასებლად გამოიყენება სხვადასხვა მეთოდი. ერთი მათგანია კითხვარი, რომელიც აუცილებლად უნდა იძლეოდეს ინფორმაციას იმაზე, რა ღირებულებების მატარებელნი არიან მოსწავლეები. მაგალითად, კითხვარში უნდა იყოს ისეთი მორალური დილემები, როგორიცაა კანონის დარღვევა და პასუხისგება („შემიძლია დავარღვიო კანონი, მთვარია, არ დამიჭირონ“), გენდერული თანასწორობა („ქალმა შეიძლება ისევე კარგად მართოს თვითმფრინავი, როგორც მამაკაცმა“), სიტყვის თავისუფლება („ვინც არ ეთანხმება მთავრობის პოლიტიკას, შეუძლია ქუჩაში აქციით გააპროტესტოს“) და ა.შ.კრიტიკული სიტუაციების როლური თამაში შეფასების ერთ-ერთ მეთოდად განიხილება. ამ შემთხვევაში საშუალება გვაქვს, დავაკვირდეთ და შევაფასოთ ქცევა, სამოქალაქო კომპეტენციები. მაგალითად, რასისტული ქცევა, ფულით სავსე საფულის პოვნა, ფიზიკური ძალადობის გამოვლინება და ა.შ.Q-SORT – მოსწავლეებს ეძლევათ გამოგონილი პერსონაჟები ხასიათის მკვეთრად გამოხატული თვისებებით. მაგალითად, გიორგიმ მეგობარს გადააბრალა დანაშაული, მაშინ როდესაც თავად იყო ინციდენტის ინიციატორი. მოსწავლეებს ურიგდებათ ბარათები, რომლებზეც ფრაზებია დაწერილი და მათ ისინი ოთხ კატეგორიად უნდა გაანაწილონ („ზუსტად ისეთი პერსონაჟია, როგორიც მე ვარ“, „დაახლოებით ჩემნაირია“, „ცოტათი მგავს“, „არანაირი მსგავსება არ გვაქვს“).ფოკუსჯგუფები – დროდადრო მასწავლებლები პატარა ჯგუფებად იკრიბებიან და მსჯელობენ მოსწავლეებში პიროვნული და სოციალური კომპეტენციების განვითარების დონის შესახებ. აზრთა გაცვლა-გამოცვლისა და დისკუსიის ფორმატში შესაძლებელია მოსწავლეთა განვითარების კონკრეტული ფაზის განსაზღვრა. შეიძლება გამოვიყენოთ კითხვარი როგორც დამხმარე ინსტრუმენტი. როდესაც დისკუსიის ფორმატში მიღწეულ იქნება შეთანხმება კონკრეტული მოსწავლის პირადი თუ სოციალური პრობლემების შესახებ, გროვდება სხვადასხვა მონაცემი ეთიკური პრინციპების დაცვით და დგება სტრატეგია ამ კომპეტენციაში მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებისთვის. დოკუმენტური ანალიზი – მოსწავლეთა მიერ სასწავლო წლის განმავლობაში შექმნილი მასალები გროვდება და ფასდება სამოქალაქო კომპეტენციების ჭრილში. ეს შეიძლება იყოს საკლასო და სასკოლო პროექტების შედეგები. საორიენტაციო კითხვები შესაძლებელია ამგვარად ჩამოყალიბდეს: როგორ წარმოადგენს თავად მოსწავლე მასალას? შექმნილი მასალა რა ტიპის/ როგორი ხასიათის მოსწავლეზე მიუთითებს? რა სამოქალაქო კომპეტენციებს ფარავს პროექტის შექმნით მიღებული შედეგი?
სამომავლო განვითარება (მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის უნარი)ამ ნაწილში ფასდება მოსწავლის შესაძლებლობები სკოლის დასრულების შემდეგ – შეძლოს საზოგადოებაში ადაპტაცია, სამუშაო ადგილის პოვნა/შექმნა, სამომავლო განვითარება და ა.შ. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ პასუხი უნდა გასცეს, შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად: როგორ ხედავენ მოსწავლეები საკუთარ მომავალს (სად აპირებენ სწავლის გაგრძელებას)? რამდენად შეესაბამება მათი გეგმა მათ რეალურ კომპეტენციებსა და პიროვნული განვითარების უნარს? რა წვლილი შეიტანა სკოლამ ამ გარდამავალი ეტაპისთვის მოსწავლეების მომზადებაში? მოსწავლეთა მოლოდინები პროფესიულ მომავალთან მიმართებით განსხვავდება თუ არა მათი სქესის, სოციალური კაპიტალისა და ეთნიკური ნიშნის მიხედვით?შეფასების მეთოდად შეიძლება გამოვიყენოთ კითხვარი, ანგარიშების შესწავლა და მეორადი მონაცემების ანალიზი.
გამოტანებისკოლაში შიდა შეფასების დროს ან, საზოგადოდ, ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების ჩამოყალიბებისას ყურადღება უმთავრესად სასწავლო პროცესზე, მის მიმდინარეობასა და მოსწავლეთა შედეგებზე მახვილდება.
თუ სასწავლო პროცესს მხოლოდ კონკრეტული საგნობრივი კომპეტენციების ჭრილში არ განვიხილავთ და გავითავისებთ, რომ ის ღირებულებით ნაწილსაც მოიცავს, ცხადი გახდება, რომ სამოქალაქო კომპეტენციები ხშირად შეფასების მიღმა რჩება.