„მაინც რა არის ამ კომპლექსურ დავალებაში ასეთი მნიშვნელოვანი და განსაკუთრებული, რატომ უნდა ჩავრთო ის ჩემს სასწავლო პროცესში? მე ხომ ასეთ დავალებებს სულ ვაძლევ ბავშვებს?“ – ბევრ მასწავლებელს სკეპტიკურ განწყობასთან ერთად ასეთი კითხვებიც უჩნდება. აღმოჩნდა, რომ არც ისე ადვილი ყოფილა სიახლეების მიღება და ათვისება, როცა მასწავლებლობის გამოცდილება ათწლეულებს ითვლის და სწორედ ეს გამოცდილება იქცევა ხოლმე დაბრკოლებად რეფორმების, სიახლეების გზაზე. კი, მასწავლებლები დაიღალნენ, მუდმივი ცვლილებები და არასტაბილურობის განცდა დამქანცველია, მაგრამ მაინც, მოდი, ვაღიაროთ, რომ ცვლილებები განვითარებისკენ მიმავალი გზაა. სხვანაირად რომ ვთქვათ, თუ არ შევიცვალეთ, ვერ განვვითარდებით.
სიახლეები ყველა სფეროსთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, ჯანდაცვის მაგალითი მოვიყვანოთ: აი, ჩემი შვილი ერთი წლისაა და იძულებული ვარ ვიცოდე, რომ გაიდლაინები ყოველ წელს იცვლება და ისეთი „უმნიშვნელო“ რამაც კი, როგორიც ბავშვთა კვებაა, არასტაბილურია და მუდმივად ახლდება. მოკლედ, შევთანხმდეთ, რომ განათლების სისტემას დღეს, ისე როგორც არასდროს სჭირდება ცვლილებები.
ახალი სკოლის მოდელი, ეს ძალიან საინტერესო და ამავე დროს ბევრი კითხვის გამჩენი (მათთვის, ვინც ძირეულად არ იცნობს პროექტს) რეფორმა, ვფიქრობ, ახალი სისხლია ჩვენი სკოლებისთვის, მასწავლებლებისთვის, პირველ რიგში კი ბავშვებისთვის.
რატომ? რითაა ის ასეთი მნიშვნელოვანი?
უამრავი მიზეზი არსებობს და მგონია, ერთი წერილი ყველას ვერ დაიტევს. მხოლოდ ყველაზე მნიშვნელოვანს შევეხები: კომპლექსური დავალებები, განმავითარებელი შეფასებები და სხვა ინსტრუმენტები მიმართულია იმისკენ, რომ მოსწავლეს სწავლა ვასწავლოთ. ჰო, შესაძლოა, ცოტა უცნაურად ჟღერდეს, მაგრამ ამ მოდელით მომუშავე მასწავლებელს კომპლექსური დავალების შედეგზე მეტად მოსწავლის სწავლების გზა, ის კოგნიტიური პროცესები აინტერესებს, რომლებიც მან გავლო კომპლექსური დავალების შესრულებისას უნდა გაიაროს. ამიტომ კომპლექსური დავალების ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი ნამუშევრის წარდგენაა, სადაც მოსწავლე საუბრობს იმაზე, რა სტრატეგიები გამოიყენა ან რას შეცვლიდა, ახლა რომ იწყებდეს დავალების შესრულებას. ამ დროს მასწავლებლის მიერ დასმული კითხვები აუცილებელი და არსებითია.
შეიცვალა მიზნებიც. მცირე საგაკვეთილო, სემესტრული თუ წლის მიზნები მსხვილმა საფეხურის მიზნებმა ჩაანაცვლა. ავიღოთ, მაგალითად, ქართული. მიზანი: ტექსტი. ტექსტი ისეთი მიზანია, რომ მხოლოდ ერთ კლასში ან ერთ წელს კი არ მუშავდება, არამედ სულ, სანამ მოსწავლე საშუალო საფეხურზე სწავლობს, პირველიდან მეთორმეტე კლასის ჩათვლით, უბრალოდ, ის ნაბიჯ-ნაბიჯ, ასაკის შესაბამისად ძლევს ამ მიზნის კომპონენტებს.
სამიზნე ცნება ტექსტი თავის თავში უამრავ საკითხსა და ქვეცნებას მოიცავს. ტექსტის დასამუშავებლად მნიშვნელოვანია მისი სტრუქტურის გაგება, ლექსიკურ ერთეულებზე მუშაობა, პერსონაჟის სქემა, რიგი გრამატიკული საკითხები, ტექსტის მხატვრული მხარე, კავშირი რეალურ სამყაროსთან, სხვა ტექსტებთან, ფილმებთან, გამოცდილებასთან და ასე შემდეგ. და სწორედ ეს სიღრმეებია, რომლებშიც მასწავლებელი მოსწავლეს უნდა ჩაhყვეს და მეგზურობა გაუწიოს.
კომპლექსური დავალებa არ არის მხოლოდ დავალება, ეს არის მუდმივი სასწავლო პროცესი. ამ ყველაფრის უკეთ გასაგებად გაგიზიარებთ პირველი კლასის ერთ კომპლექსურ დავალებას თავის აქტივობებით, რათა პროცესი თვალსაჩინო იყოს.
კლასი: პირველი
თემა: სიზმრების სამყარო, წარმოსახვა
ტექსტი: ძილისპირული
https://kargiskola.ge/anbani/zilispiruli.pdf
სამიზნე ცნება: ტექსტი
ქვეცნებები: დეტალი, ეპიზოდი
გაგების სტრატეგიები
კომპლექსური დავალება:
ტექსტის პირად გამოცდილებასთან დაკავშირება
გაიხსენე საკუთარი ცხოვრებიდან ამბავი, რომელიც გაგახსენა მოსმენილმა ტექსტმა და დახატე იგი.
ნამუშევრის წარმოდგენისას ისაუბრე:
. რით უკავშირდება შენი ამბავი წაკითხულ ტექსტს;
. როგორ დაგეხმარა ცხოვრებისეული ამბისა და მოთხრობის შედარება ნაწარმოების უკეთ გაგებაში, რას მიაქციე ყურადღება ისეთს, რაზეც მათ შედარებამდე არ დაფიქრებულხარ.
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები)
ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა
დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება
- როგორ ფიქრობთ რას ნიშნავს სიტყვა „ძილისპირული“?
- ილუსტრაციის მიხედვით, ვინ არიან ამ მოთხრობის პერსონაჟები?
- თქვენი აზრით, რაზე იქნება ეს მოთხრობა?
- ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვს დავალება.
- რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგებათ?
- რისი შესწავლა დაგჭირდებათ?
- თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდებათ, რა გაგიძნელდებათ?
- რაში დაგჭირდებათ დახმარება?
ეტაპი 2. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა, დავალების წარდგენა
ნაბიჯი 1-ლი. რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის უკეთ გასაგებად?
ა) რა სტრატეგიები გამოვიყენო ტექსტის შინაარსის აღმოსაჩენად?
ბ) რა სტრატეგიები გამოვიყენო უცნობი სიტყვების გასაგებად და ასათვისებლად?
რესურსები და აქტივობები
რესურსი: ტექსტი: „ძილისგუდა“
აქტივობა 1. ზღაპრის პაუზებით მოსმენა, ვარაუდების გამოთქმა
პაუზა 1. „თვალები დახუჭე და ძაფი გააგორე…“
პაუზა 2. „ვაი, მგონი მგელია!“
აქტივობა 2: მუშაობა სიტყვებზე „ძილისგუდა“, „ძილისპირული“
აქტივობა 3. წინასწარ გამზადებულია ბარათები: ძუნწი მეფე, მძინარე მზეთუნახავი, მგელი, ძაღლი, ძიძა (ილუსტრაცია და სიტყვა), ისინი არეულადაა დაფაზე მოთავსებული. მოსწავლე ალაგებს თანმიმდევრულად. გაგორდა გორგალი, გაგორდა, სად მიგიყვანა?
აქტივობა 4. მასწავლებელი აკეთებს პაუზას, ყოვნდება და ბავშვებმა უნდა მოასწრონ იმ ეპიზოდის გრაფიკული ჩანახატის გაკეთება.
ნაბიჯი მე-2. რით უკავშირდება შენი ამბავი წაკითხულ ტექსტს?
რესურსები და აქტივობები
რესურსი: ტექსტი: „ძილისგუდა“
ქართული ანიმაციური ფილმი „სიზმარა“
აქტივობა 1. აქტივობა 4-ის დროს გაკეთებული ჩანახატებიდან მოსწავლეები ირჩევენ იმ ეპიზოდს, რომელსაც საკუთარ ამბავს დაუკავშირებენ.
აქტივობა 2. მოსწავლეები იხსენებენ საკუთარ გამოცდილებას, უზიარებენ ერთმანეთსა და მასწავლებელს.
აქტივობა 3. ანიმაციის ყურება. დისკუსია – ანიმაციის, ტექსტისა და საკუთარი გამოცდილების შედარება.
ნაბიჯი მე-3. როგორ დაგეხმარა ცხოვრებისეული ამბისა და მოთხრობის შედარება ნაწარმოების უკეთ გაგებაში? რას მიაქციე ყურადღება ისეთს, რაზეც მათ შედარებამდე არ დაფიქრებულხარ?
რესურსები/აქტივობები
რესურსი: მოსწავლეთა ნამუშევრები
აქტივობა 6. იდეების გენერირება
აქტივობა 7. ინდივიდუალური მუშაობა – მოსწავლეები ხატავენ ტექსტში მოცემული ამბის მსგავს პირად შემთხვევას.
აქტივობა 8. ნამუშევრების გამოფენა და წარდგენა
დავალების წარდგენის პროცესში დასასმელი კითხვების ბანკი (შეირჩევა საჭიროებისამებრ):
- აღწერე შენი ნამუშევარი და ახსენი, კონკრეტულად რომელ ეპიზოდს ან დეტალს უკავშირდება ტექსტიდან.
- ისაუბრე, რამდენად დაგეხმარა დავალებაზე მუშაობა ნაწარმოების უკეთ გაგებაში.
- აღწერე, რა ნაბიჯები გადადგი, რა თანამიმდევრობით.
- რა დაბრკოლებებს წაააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში? როგორ გადალახე? რატომ ვერ გადალახე? როგორ მოიქცევი მომავალში, რომ მსგავსი პრობლემა გადაჭრა? რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
- მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია? მსგავსი სტრატეგიები გამოგიყენებია?
- შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
- რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
რა თქმა უნდა, ზემოთ მოყვანილი პროცესი არ არის სრულყოფილი, აქტივობების დროს მასწავლებელი სვამს სამიზნე ცოდნის (დეკლარატიული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებულ შეკითხვებს, რომელთა აქ მოყვანით წერილი აღარ გადავტვირთე. გარდა ამისა, აღნიშნული აქტივობებიც არ წარმოადგენს აუცილებლობას, ყველა მასწავლებელი საკუთარი სურვილის, გემოვნების, საჭიროებისამებრ ცვლის მათ, არგებს კლასისა და მოსწავლის თავისებურებებს.
ამ მცირე მაგალითშიც, ვფიქრობ, კარგად გამოჩნდა, რომ კომპლექსური დავალება მხოლოდ დავალებას არ მოიცავს და ის სასწავლო პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია. ისიც აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ კომპლექსური დავალების დროს საგანთა ინტეგრირება მეტად მოხერხებულია, ხოლო მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება – აუცილებელი და მიზანშეწონილი. ყველა მოსწავლეს საკუთარი ხედვა და მიდგომა აქვს, ყველა თავისებურად მუშაობს და ამიტომაცაა ყველა უნიკალური, მათი ნამუშევრები კი – განსხვავებული. როდესაც თითოეული მათგანი წარადგენს საკუთარ ნაშრომს, ის თავის განვლილ გზაზეც გვიამბობს და ხედვასაც გვიზიარებს. ერთი შეხედვით არც ისე გამორჩეული დავალების მიღმა შესაძლოა მოსწავლის საოცარი გამოცდილება და აღმოჩენები იმალებოდეს, აი, ამიტომ არის კომპლექსური დავალება შესანიშნავი ინსტრუმენტი სწავლა-სწავლებისას.
- S. წლების წინ, როცა 16 წლის ინა პირველ კურსზე აღმოჩნდა, პირველი შოკი და ელდა მაშინ მიიღო, როცა ორმოცდაათგვერდიანი მასალის ერთ დღეში მომზადება მოუხდა. არ იცოდა, საიდან დაეწყო, როგორ წაეკითხა და მთავარი როგორ დაემახსოვრებინა, არ იცოდა გააზრებული კითხვის არც ერთი სტრატეგია. აი, სკოლაში რომ კითხვისა და გაგების სტრატეგიები ესწავლა, კომპლექსური დავალებები შეესრულებინა და ეს ყველაფერი კლასის წინაშე შეეჯამებინა, ვინ იცის, იქნებ ამაო აღარ აღმოჩენილიყო ბაკალავრიატის ოთხი წელი. ნეტავ სტუდენტობა იმ უნარ-ჩვევებით აღჭურვილს გაეტარებინა, ასე რომ დააკლდა და რამდენიმე წლით უკან დახია, სანამ წლების შემდეგ თავად არ გაერკვია ამ ყველაფერში. თუმცა ყველაფერი ხომ გამოცდილებად იქცევა ხოლმე. რომ არა ეს მტკივნეული მოგონება და წლები, ვერ მიხვდებოდა კომპლექსური დავალების რეალურ სიკეთეს, ვერ გააანალიზებდა და ამ წერილსაც არ დაწერდა.
