დატოვებული ანაბეჭდები…

სახლში ყოფნა უცებ ისეთი გაუსაძლისი გახდა, რომ სასწრაფოდ  მოვემზადე და გარეთ გავედი. საქმე არაფერი მქონდა, ყველაფერმა ახლა კომპიუტერში გადაინაცვლა და დასაქმებულებიც სწორედ  იქ ვართ- ვირტუალურ სამყაროში.  თუმცა, ახლა უბრალოდ გარეთ გასვლა მჭირდებოდა და სადმე  თუნდაც, სრულიად უმიზნოდ წასვლა. აი, ისე არსად, რომ არ გეჩქარება, მიდიხარ, ხალხს ათვალიერებ და არაფერზე ფიქრობ.

ავტობუსი ცარიელი იყო, მყუდროდ მოვიკალათე და საკუთარ თავს მივაყურადე,  ხომ სწორად ვსუნთქავდი თვალებამდე აწეულ პირბადეში. ნელ-ნელა ხალხიც შემოემატა და ჩემი ყურადღება ერთმა ახალგაზრდამ მიიპყრო, რომელსაც  პირბადიდან ცხვირი ამოეჩარა და ხალხის შენიშვნებს, ჩაყავი ბიჭო ცხვირიო, არაფრად აგდებდა. მერე თითქოს კიდევ უფრო ჯიბრით ავტობუსის ფანჯრის მინაზე ერთი მეორეს მიყოლებით თითების მიჭყლეტა დაიწყო.

-ჰმ, ანაბეჭდებს ტოვებს თავის ჭკუით, გამიელვა თავში და მაშინვე ვიფიქრე, რომ ტყუილად სულაც არ გამოვსულვარ, რადგან ახალი სტატიის თემა ვიპოვე.

არა, ეს ბიჭი ახალს კი არაფერს აკეთბდა, ჩვ.წ.აღ. 221-206 წლის ცინის დინასტიის  ჩინურ ჩანაწერებშიც   თითის ანაბეჭდების დატოვების და გამომჟღავნების ტექნიკაა აღწერილი. მათი მეშვეობით ყაჩაღებს ებრძოდნენ.

მე-14-ე საუკუნის ირანულ ჩანაწერებით კი  თითის ანაბეჭდების მიხედვით ადამიანების ამოცნობას ისწავლით.

1685 წელს დანიელმა ანატომიის სპეციალისტმა ბიდლომ  თავის წიგნში აღწერა ადამიანის თითის ანაბეჭდის უნიკალურობა.

ასეთ ჩანაწერებს ბლომად იპოვნით და რა გასაკვირია, რომ ფარული თითის ანაბეჭდის გამოვლინებით კრიმინალური ქიმია ადრევე დაინტერესდა. ფარული ანაბეჭდი მინაზე, მეტალის  და სხვა პრიალა ზედაპირზე შეიძლება გამოვლინდეს  მათზე მკვეთრი ფერის მქონე წმინდა ფხვნილის მობნევით. თუმცა ფარული ანაბეჭდი ქაღალდზე და მსგავს მასალაზე ამავე მეთოდით ძნელად ან საერთოდ ვერ გამჟღავნდება.

იოდის ორთქლის გამოყენება ერთ-ერთი პირველი მეთოდი იყო ქაღალდის ზედაპირზე ფარული თითის ანაბეჭდის გამოვლენისთვის. ქაღალდი იოდის რამდენიმე კრისტალთან ერთად  უნდა მოთავსდეს კამერაში.  იოდი გაცხელებისას განიცდის სუბლიმაციას და იისფერი ორთქლი წარმოიქმნება. მისით დაიფარება მასალა და ანაბეჭდი გამოჩნდება. საქმე იმაშია, რომ იოდი კონდენსირდება მყარ ნივთიერებად და არჩევითად  ეკვრის ცხიმის ნაკვალევს, რომელიც ანაბეჭდშია და მათ ღია ნარინჯისფერ ლაქებად გამოავლენს.  ფაქტიურად, იოდი მოქმედებს, როგორც  ანაბეჭდის მარკერი. იოდის აორთქლება კონცეპტუალურად ფხვნილის მიმობნევის მსგავსია, რადგან იოდის ორთქლში შემავალი ნაწილაკები, ძალიან წვრილი ფხვნილის მსგავსად მოქმედებენ. იოდის ორთქლი დღესაც გამოიყენება. მისით  აღმოჩენილი თითის ანაბეჭდები თანდათან გაქრება. ამიტომ, გაქრობამდე უნდა სურათი გადაუღოთ ან სახამებლის 1%-იანი წყალხსნარით დაამუშავოთ. ანაბეჭდი ლურჯად შეიფერება, რომელიც მას მყარად დააფიქსირებს.

მეორე მეთოდი, რომელიც ძველი დროიდან გამოიყენებოდა ქაღალდზე ან მის მსგავს მასალაზე ფარული თითის ანაბეჭდების გამოსავლენად, იყო ვერცხლის ნიტრატი. ნიმუშზე ასხურებდნენ ან ფუნჯით დაატანდნენ ვერცხლის ნიტრატის 3%-იან ხსნარს. რეაგენტი  ურთიერთქმედებდა ანაბეჭდში არსებულ მარილთან და  ვერცხლის ქლორიდის სახით თეთრი ნაფიფქი წარმოიქმნებოდა.

NaCl+AgNO₃=AgCl+NaNO₃

ზოგჯერ ნიმუშს გამოხდილი წყლით გადარეცხავდნენ, რომ ჭარბი ნიტრატი მოეცილებინათ და შემდეგ მზის შუქით ან  ულტრაიისფერი ლამფით გააშუქებდნენ. ულტრაიისფერი გამოსხივების შემდეგ ანაბეჭდის ადგილი მოშავო გახდება. ეს მეთოდი იოდთან შედარებით უფრო იშვიათად გამოიყენება, რადგან ვერცხლის ნიტრატი უფრო ძვირი და სახიფათოა.

თითის ანაბეჭდის გამოვლენის კიდევ ერთი მეთოდი ეფუძნება იმ ფაქტს, რომ თითების კვალში რჩება ამინომჟავების ნარჩენები. ნინჰიდრინი (ტრიკეტოჰიდრიდენ ჰიდრატი C₉H₆O₄) რეაგირებს ამინომჟავებთან და წარმოქმნის მუქ ლურჯ ან მოლურჯო-ალისფერ საღებავს, რომელსაც რუჰემანის მეწამული ეწოდება. ნიმუშს ასხურებენ 0,5% ან 1%-იან  ნინჰიდრინის სპირტხსნარს (აცეტონშიც შეიძლება გაიხსნას). ოთახის ტემპერატურაზე ანაბეჭდზე  ფერის ცვლილება ნელა გამჟღავნდება და სრული გამოვლინებისთვის ერთი ან ორი საათი დასჭირდება. თუ ნიმუშს გავაცხელებთ, პროცესიც დაჩქარდება.

ამ სამი მეთოდიდან პრაქტიკაში პირველად ყოველთვის იოდს იყენებენ, შემდეგ ნინჰიდრინის ტესტს და ბოლოს ვერცხლის ნიტრატს. ვერცხლის ნიტრატის  ბოლოს გამოყენებას ის მნიშვნელობაც აქვს, რომ ის ნიმუშიდან გამორეცხავს ცხიმის და ამინომჟავების ნარჩენებს. შესაბამისად, თუ მან ანაბეჭდი ვერ გაამჟღავნა, იოდს და ნინჰიდრინსაც უკვე აზრი აღარ ექნება.

ჩვენ სამივე მეთოდს შედარებით მარტივი ფორმით გავაკეთებთ, რადგან არ ვართ პროფესიონალი კრიმინალისტები.

რა გვჭირდება:

1. ხელთათმანები; სათვალეები და ხალათი; 2. სპირტქურა; 3. შტატივი და მისი სადგამი; 4. დიდი ზომის ქიმიური ჭიქა და მისივე ზომის საათის მინა, რომ ზედ დავაფაროთ; 5. გამადიდებელი შუშა ნიმუშის დასათვალიერებლად; 6.  აზბესტის საფარი და პატარა ბოთლი პულვერიზატორით (სამი ცალი); 7. სამი ნიმუში თითის ანაბეჭდით ქაღალდზე; 8. იოდის კრისტალები (1გრამი); 9. სახამებლის ხსნარი (1გრამი გახსნილი 25მლ წყალში); 10. ვერცხლის ნიტრატის ხსნარი (0.3გ ვერცხლის ნიტრატი გახსენით 10მლ გამოხდილ წყალში); 11. ნინჰიდრინის ხსნარი (0.1გ ნინჰიდრინი გახსენით 10მლ 95%-იან ეთანოლში);

გაფრთხილება: თითოეულ რეაქტივთან იყავით ფრთხილად, ასევე სპირტქურის ალი ფრთხილად გამოიყენეთ. თუ იოდის ორთქლი მოგხვდათ ტანსაცმელზე, ნატრიუმის თიოფულფატის ხსნარით შეგიძლიათ მისი ლაქების მოცილება. იოდის ორთქლი მომწამლავია და იწვევს ლორწოვანი გარსის გაღიზიანებას.  ამიტომ, ყველა ტესტი ამწოვ კარადაში ან ღია ფანჯარაში უნდა ჩატარდეს. ვერცხლის ნიტრატის ხსნარი იწვევს ტანსაცმლის და კანის დალაქავებას. კანში ლაქა ერთ კვირამდეც შეიძლება დარჩეს. ნინჰიდრინიც ასევე ტოქსიკურია.

ექსპერიმენტის მსვლელობა-იოდის კრისტალები.

შტატივის სადგამზე მოათავსეთ  ქიმიური ჭიქა, ისე, რომ მის ქვემოთ სპირტქურის დადგმა შეიძლებოდეს.

ჭიქის ფსკერზე მოათავსეთ იოდის რამდენიმე კრისტალი.

ქაღალდი, რომელზეც თითის ანაბეჭდია, ანუ ჩვენი ნიმუში, მავთულით ისე ჩაკიდეთ ჭიქაში, რომ ფსკერს არ შეეხოს. ჭიქას დაახურეთ საათის მინა ან პეტრის ჯამი, რათა არ მოხდეს იოდის ორთქლის ამოფრქვევა.

ნიმუშს დააკვირდით 30 წამის ან ცოტა მეტი დროის მანძილზე. ოთახის ტემპერატურაზე იოდი იოლად აორთქლდება.

თუ ნახევარი საათის განმავლობაში ნიმუშზე არავითარი კვალი არ გამოჩნდა, მაშინ ჭიქაში არსებული იოდის კრისტალები ფრთხილად შეათბეთ. ეს ან ამწოვ კარადაში გააკეთეთ ან გარეთ, გაშლილ სივრცეში.

გაცხელებისას იოდი სუბლიმაციას დაიწყებს და ჭიქაში იოდის ორთქლი გამოჩნდება.

დააცადეთ, სანამ იოდის ორთქლი ჭიქის კედლებზე არ კონდენსირდება. დაათვალიერეთ ნიმუში, მასზე უნდა გამომჟღავნდეს თითის ანაბეჭდი.

ამოიღეთ ნიმუში ჭიქიდან და დააკვირდით გამადიდებელი შუშით. თითის ანაბეჭდებს გადაუღეთ სურათი.

ნიმუშს მიასხურეთ სახამებლის წყალხსნარი, ანაბეჭდი მოლურჯო ფერს მიიღებს.

ექსპერიმენტის მსვლელობა-ნინჰიდრინის სინჯი

განათავსეთ ნიმუში რაიმე ზედაპირზე და მიასხით ნინჰიდრინის ხსნარი. ზედაპირზე მუშამბა გადააფარეთ, რათა ნინჰიდრინისგან დაიცვათ და არ დალაქავდეს. ოთახის ტემპერატურაზე ნინჰიდრინს მოქმედებისთვის 24 საათი სჭირდება, თუმცა, ზოგიერთი ნიმუში უფრო მალე მჟღავნდება. ანაბეჭდი ვარდისფერ შეფერილობას ღებულობს.

სხვა, დამატებითი,   ნიმუში შეგიძლიათ ასევე ნინჰიდრინით დაამუშაოთ და გაათბოთ, რათა  გამჟღავნების პროცესი დაჩქარდეს.

ექსპერიმენტის მსვლელობა-ვერცხლის ნიტრატის  სინჯი

განათავსეთ ნიმუში რაიმე ზედაპირზე და მიასხით ვერცხლის ნიტრატის  ხსნარი.

ნიმუშს დააკვირდით მზის შუქზე ან „უი“ ლამფის შუქზე. ანაბეჭდები გამჟღავნდება მოყვითალო ლაქების სახით. დროის გასვლის შემდეგ ანაბეჭდი ჯერ მეწამული გახდება, შემდეგ გაშავდება. ამ შემთხვევაში შესაძლებელია მაქსიმუმ ერთი საათი დაჭირდეს სრულ გამჟღავნებას.

ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ქიმია, ხომ მუდმივ ფიქრსა და კვლევას მოითხოვს. ჰოდა,

სთხოვეთ მოსწავლეებს დამოუკიდებლად მოიძიონ და წარმოადგინონ ანაბეჭდების გამჟღავნების მეთოდი წებოს შემადგენლობაში შემავალი ციანოაკრილატის გამოყენებით  https://www.instructables.com/Super-Glue-Fingerprint-Fuming/

სხვათა შორის, შიმპანზის, გორილას და ადამიანის  თითის ანაბეჭდები ერთმანეთს  ძალიან გავს. არსებობს კიდევ ერთი სასაცილო დათუჩა, რომლის თითის ანაბეჭდიც ჩვენი მსგავსი ყოფილა.

რომელია? https://animals.mom.com/animal-other-primate-fingerprints-1983.html

ავტობუსიდან დაგეგმილზე ადრე ჩამოვედი. გზას უკვე ფეხით გავაგრძელებ თქო, ვიფიქრე. თანაც, მონიტორის და სკამის ტყვეობაში აღმოჩენილს, ფეხით სიარული უფრო წამადგებოდა. ჩასვლისას ისევ იმ ბიჭს გავხედე. მონდომებით აგრძელებდა მინაზე თითის ანაბეჭდების დატოვებას…

ოღონდ, სანაძლეოს დავდებ, მათი გამჟღავნების შესახებ არც არაფერი იცოდა, რადგან მის ქიმიის მასწავლებელს ეს ცდები ჯერ არ უჩვენებია…