ვარ მადლობელი

სანამ მთავარ სათქმელს ვიტყოდე, წერა ფერზე უნდა დავიწყო, თუმცა ნაწერი ფერადი ვერაფრით იქნება.

ფერზე წერა ადრეც ვცადე. ახლა ძველ სტატიებს საგანგებოდ გადავხედე და თითქმის ყველა ფერზე დამიწერია, აქედან ზოგიერთზე ორჯერაც კი.

მწვანე მწვანე

წითელი – წითელი

იისფერი – იისფერი

ცისფერი – ცისფერი

მზისფერი – მზისფერი

ცისარტყელა – ცისარტყელა

შავზე არაფერი მიწერია. ალბათ იმიტომ, რომ ბავშვობიდან არ მიყვარს. ტანსაცმელსაც კი, მთლიანად შავს, ყოველთვის  ვერიდებოდი… რადგან, შავი გლოვის და სიკვდილის სიმბოლოა. ანარქია და ქაოსიც შავია და ღრმა მწუხარებას უკავშირდება.  ძველ მექსიკაში მსხვერპლშეწირვის ცერემონიაზე ქურუმის სახე შავად ყოფილა შეღებილი. ფილმებშიც ავის მომასწავებელი პერსონაჟები შავით  არიან შემოსილნი.

კრიმინალური სამყაროც შავია, შავი გაგება აქვს და შავ საქმეებს სჩადის.

თუმცა, მოდაში ის დახვეწილობის, ელეგანტურობისა და კლასიკურობის სიმბოლოა. კოკო შანელის აზრით, „პატარა შავი კაბა“ ყველა ქალბატონს უნდა ჰქონდეს. შავი ფერი საქმიან ადამიანთანაც ასოცირდება, ძალიან პრაქტიკულია და ყველა სხვა ფერს იოლად ეხამება. უნივერსიტეტის დასრულებისას სტუდენტები სპეციალური შავი ფერის სამოსით იმოსებიან.

არაბულ ენაში გამოთქმაა „თვალის სიშავე“, თურმე სატრფოს დანახვას ნიშნავს, „გულის სიშავე“ კიდევ – სიყვარულს… კაცია და გუნება…

აფრიკის რაღაც რეგიონებში შავი ღრუბელი კარგი ყოფილა, რადგან წვიმას და შესაბამისად, ბევრ მოსავალს მოასწავებს.

აი, სპარსეთის ყურეში მიმდინარე ომისას კი, 1991-ში ათასობით ჭაბურღილის  აალების გამო, ჰიმალაიზე შავი თოვლი მოვიდა. ასეთმა თოვლმა არა მხოლოდ ვიზუალურად დაამახინჯა გარემო, არამედ მზის გამოსხივების მაღალი შთანთქმის გამო პრობლემები შეუქმნა ფლორასა და ფაუნაში მიმდინარე ბუნებრივ პროცესებს.

გასაგებია, თოვლი ჭვარტლისა და ნახშირის ნაწილაკებით გამო გაშავდა.

ნახშირი დანალექი მყარი საწვავი სასარგებლო წიაღისეულია. ნახშირი შედგება ორგანული ნივთიერებებისგან, მინერალური მინარევებისგან და ტენისგან. ნახშირი დედამიწის ქერქში გვხვდება ფენობრივი და ლინზისებური ბუდობების სახით. აქვს მიწისებრი, მასიური, შრეებრივი ან მარცვლოვანი სტრუქტურა. ყავისფერი, მუქი ან ყავისფერია, ან შავი. ორგანული ნივთიერებების წარმოშობის მიხედვით, ნახშირი სამ ჯგუფად იყოფა: ჰუმოლითებად, საპროპელიტებად და საპროჰუმოლითებად. ჰუმოლითები შედგება ჭაობში, ტბაში, თხელი ზღვის ყურესა ან ლაგუნაში დალექილი უმაღლესი მცენარეების ნაშთებისგან.

საპროპელიტები ტბებსა და ლაგუნებში დალექილი უდაბლესი მცენარეებისა და პლანქტონური მიკროორგანიზმების გარდაქმნის პროდუქტია. საპროჰუმოლითები გარდამავალი სახესხვაობაა და შედგება, როგორც უმაღლესი, ისე უდაბლესი მცენარეების გარდაქმნილი ნაშთებისგან. ნახშირის წარმოქმნის საწყის სტადიაში მცენარეული ნაშთები გარდაიქმნება ტორფად. ტორფი განამარხების შემდეგ, შედარებით დაბალი წნევისა და ტემპერატურის პირობებში, მურანახშირად გაირდაიქმნება.  ეს უკანასკნელი გადიდებული წნევისა და ტემპერატურის ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად ქვანახშირად გარდაიქმნება. ქვანახშირი კი ანთრაციტად. ამ დროს თანდათანობით იზრდება ნახშირბადის შეფარდებითი შემცველობა, რასაც თან სდევს ნახშირის თბოუნარიანობის ზრდა.

ნახშირი ერთ-ერთ ძირითად ენერგეტიკულ ნედლეულს წარმოადგენს. ამას გარდა, მას იყენებენ მეტალურგიასა და ქიმიურ მრეწველობაში. საქართველოში ნახშირის საბადოებია: ტყიბულ-შაორის და ტყვარჩელის ქვანახშირის საბადო, ასევე  ახალციხის მურა ნახშირის საბადო.

2019 წლის მონაცემებით ნახშირს მსოფლიო ბაზარზე ღირებულების მიხედვით  მე-16 ადგილი ეჭირა. უმსხვილესი მომწოდებლები იყვნენ: ავსტრალია 39%, ინდონეზია 16%, ამერიკა 8,7%, კოლუმბია 6,3%. უმსხვილესი შემსყიდველები: იაპონია 16%, ინდოეთი  16%, ჩინეთი 15%, სამხრეთ კორეა 11%.

ქვანახშირის გამოყენება მრავალმხრივია. იყენებენ, როგორც საწვავს (სახლშიც და წარმოებაშიც), ქიმიური და მეტალურგიული წარმოების ნედლეულს. მისი ჰიდროგენიზაციით თხევად საწვავს აწარმოებენ. ერთი ტონა ნავთობის მისაღებად 2-3 ტონა ქვანახშირი იხარჯება. ქვანახშირისგან იღებენ ხელოვნურ გრაფიტს.

ნახშირს ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლადაც იყენებენ. მაგალითად, არსებობს შავი ნაყინი. პირველად იაპონელებმა გააკეთეს და შირბახტის მარცვლები (ლათ.  Sesamum) შეურიეს. თანამედროვე შავ ნაყინში გააქტიურებული ნახშირია დამატებული. ის დამწვარი ქოქოსისგანაა მიღებული. იაპონიის შემდეგ,  შავი ნაყინი პირველად ამერიკაში გამოჩნდა. ასეთ ნაყინშიც არის ცხიმი, მაგრამ მისი 15% არ შეიწოვება მასში ნახშირის შემცველობის  გამო. ასევე, ნახშირი ორგანიზმიდან  სხვადასხვა შლაკს გამოდევნის.

გააქტიურებული ნახშირი ფოროვანი ნივთიერებაა. იღებენ ნახშირისგან, ქოქოსის ნაჭუჭისგან და სხვა ნახშირბადშემცველი მასალისგან. მათ ჯერ უჰაერო სივრცეში ახურებენ, შემდეგ დამატებით ქიმიურად გადაამუშავებენ. საბოლოო ჯამში, გააქტიურებული ნახშირი სხვადასხვა ზომის ფორების უამრავ რაოდენობას შეიცავს. შესაბამისად, შეხების დიდი ზედაპირი აქვს. პირველად გააქტიურებული ნახშირი აირწინაღისთვის ზელინსკიმ დაასინთეზირა. მოგვიანებით, ის გამოიყენეს უკვე მრეწველობასა და მედიცინაში. გააქტიურებული ნახშირი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტიდან  შხამების, ტოქსინების ადსორბციისთვის. გამოიყენება შთანთქმისთვის. ამიტომ, მოწამვლის ნიშნებისას ჯერ კუჭი უნდა ამოვირეცხოთ და მაშინვე ნახშირი უნდა დავლიოთ. ნახშირი ცუდად შთანთქავს მჟავებს, ტუტეებს, რკინის მარილებს, ციანიდებს, მეთანოლს და ეთილენგლიკოლს. ამიტომ, ალკოჰოლური მოწამვლისას ის ფაქტობრივად გამოუსადეგარია. თავად ნახშირი ორგანიზმის მიერ არ შეიწოვება. რამდენსაც დალევთ, იმდენივე გამოვა ორგანიზმიდან. ინსტრუქციიდან ამოვიკითხე, რომ მოზრდილებისთვის მაქსიმალური ერთჯერადი დოზა 8 გრამი ყოფილა, ეს 16 აბია. თუმცა, ძალიან მძიმე მოწამვლისას 20-30 გრამსაც ასმევენო.

ახლა, მითხარით, იცოდით, რომ თეთრი ნახშირიც არსებობდა? მართლა იცოდით? მე კი ცოტა ხნის წინ გავიგე და გამიკვირდა. ჩვეულებრივი თეთრი ფერის აბია. მასში ნახშირი არაა. ერთი აბი შეიცავს ამორფული სილიციუმის დიოქსიდს და მიკროკრისტალურ ცელულოზას. სიტყვა ნახშირი მარკეტინგული გადაწყვეტილებაა, რომ გაგვაგებინოს, ნახშირის მსგავსად ესეც ტოქსინებს შთანთქავსო. მწარმოებელი იმასაც გვარწმუნებს, რომ თეთრ ნახშირს შთანთქმის უფრო ფართო ზედაპირი აქვსო. ამიტომ, უფრო ნაკლები რაოდენობით შეიძლება მისი დალევა. თეთრ ნახშირში შემავალ სილიციუმის დიოქსიდს შემდეგნაირად იღებენ: სილიციუმის ქლორიდს, წვავენ წყალბადის და ჟანგბადის თანაობისას სპეციალურ ღუმელში. შედეგად წარმოიქმნება სხვადასხვა ზომის ნაწილაკი. შემდეგ, სილიციუმის დიოქსიდს სხვადასხვა ფრაქციებად ყოფენ. ეს ფრაქციები სხვა განყოფილებებში მიდის. თეთრი ნახშირისთვის გამოიყენება ფრაქცია ფორის ზომით 7 ნმ.

SiCl4+2H2+O2=SiO2+4HCl

თეთრი და შავი ნახშირის თითო აბი გავხსნათ წყალში და დავაკვირდეთ. შავი ნახშირი გახსნას მაშინვე იწყებს, თუმცა კარგად და ბოლომდე ვერ იხსნება და საბოლოო ჯამში წყალში გაუხსნელი გროვები რჩება. თეთრი ნახშირის აბი კი გახსნას შედარებით ნელა იწყებს, თუმცა თითქმის მთლიანად გადანაწილდება გამხსნელში და ვიღებთ სუსპენზიას.

რა გამოდის? შავი ნახშირი გახსნას პირის ღრუშივე დაიწყებს და თან ხომ წერენ, რომ რამდენიმე აბი უნდა დაილიოს ერთად, დალევის დროს ცოტა დისკომფორტს შექმნის ალბათ. თუმცა, დაულეველი არაფერია, მეც უპრობლემოდ დამილევია. თეთრი კი გვიან იწყებს გახსნას და სავარაუდოდ, იქ მოხდება მისი გახსნის პროცესი, სადაც აუცილებელია და არა პირის ღრუში. მიღებული სუსპენზია კი შეხების ფართო ზედაპირის გამო ტოქსინებს უფრო ენერგიულად შთანთქავს. ამას, ახლა ეს ჩემი ვარაუდია, თორემ თეთრი ნახშირი მე პირადად არ დამილევია.

ასეა, თუ ისე, თეთრიც და შავიც (ნახშირს ვგულისხმობ) ჩვენს ჯანმრთელობას იცავს. ჯანმრთელობა კი, ისეთი რამაა მხოლოდ დაკარგვისას, რომ აფასებს ადამიანი.

არადა…

„ხშირად არ მახსოვს, რომ ვარ დიდი განძის

მფლობელი,

და, რაც არ მახსოვს, იმისათვის ვარ მადლობელი;

არ მახსენდება ორი თვალი, რომლითაც ვხედავ,

არც ორი ყური, გაგონებას რომლითაც ვბედავ,

არც უძვლო ენა, ფიქრისა და სიტყვის გამყოფი,

დუმილისა და საუბრისთვის მუდამ მზად

მყოფი,

არ მახსენდება, ორი ფილტვი რომ მაწვდის

ჟანგბადს,

არც – ჩემი ტვინი,

ყველაფერს რომ იოლად შთანთქავს…“ (ვარ მადლობელი, ია სულაბერიძე).

იყო მადლობელი, დიდი ნიჭია. გიფიქრიათ კი, რისი მადლობელი ხართ?

მე ბოლო დღეებში დავფიქრდი და…

წარმოგიდგენიათ? დაბადების მომლოდინე უამრავი სულიდან, მაინცდამაინც შენ რომ ამოგარჩევს და ქვეყნად სრულიად ჯანმრთელს მოგავლენს… მერე მთელ ცხოვრებას, რომ მოგიძღვნის და შენი სუნთქვით ისუნთქებს… ამქვეყნად ყველაზე და ყველაფერზე მეტად რომ ეყვარები და იმქვეყნად მიმავალი ისევ შენზე რომ იდარდებს, როგორ იქნებიო…

ჰოდა… ყველაფრისათვის ვარ მადლობელი!