„ენა წარმოიშვა არა როგორც მზა აზრების გამოხატვის იარაღი,
არამედ – როგორც თვით აზროვნების საშუალება“.
თამაზ გამყრელიძე
ილონ მასკმა 2020 წლის 7 მაისის ინტერვიუში თავდაჯერებით განაცხადა, რომ არც მეტი და არც ნაკლები, 5-10 წლის შემდეგ ადამიანს კომუნიკაციისთვის ენა აღარ დასჭირდებაო!
„მისი განცხადებით, ის ტექნოლოგია, რომელზეც მისი გუნდი მუშაობს, დაახლოებით 5 წლის შემდეგ ადამიანების ენას გამოუსადეგარს გახდის, – ამის შესახებ Tesla-ს ხელმძღვანელმა, ილონ მასკმა, ჯო როგანთან გადაცემაში სტუმრობისას განაცხადა. მასკის ვარაუდით, შემდეგ წელს კომპანია შეძლებს, რომ ტექნოლოგია სახელად Neuralink ადამიანის ტვინთან დააკავშიროს. ბატარეით აღჭურვილი ჩიპი თავის ქალაში ჩამონტაჟდება, ხოლო ელექტრონებს კი ტვინთან ძალიან ფრთხილად დააკავშირებენ. „მას ტვინის ნებისმიერ წერტილთან ექნება წვდომა, აქედან გამომდინარე, მისი საშუალებით უსინათლობის განკურნებაც კი შეიძლება მოხდეს“, – აღნიშნა მასკმა.
ჯერ ხუმრობასავით მომეჩვენა და ისევ მივუბრუნდი დიალოგის ამ ნაწილს… აღმოჩნდა, რომ მასკი არ ხუმრობს! ან კი როდის უხუმრია? ამ ინტერვიუს შემდეგ სულ ვფიქრობ, წარმოვიდგინო სოციუმი, რომელსაც ენა და მეტყველება არ დასჭირდება და ადამიანები უსიტყვოდ გაუგებენ ერთმანეთს! მართლაც გასაოცარია… და ეს ამბავი ჭეშმარიტად გასაოცარი იქნებოდა, ეს რომ ტექნოლოგიის გარეშე ხდებოდეს. გესმით ხომ, რას ვგულისხმობ? ამბობენ, რომ დედამიწაზეც იყო ოდესღაც ასეთი კულტურა… როცა ადამიანები იმდენად განვითარებული იყვნენ, რომ შეეძლოთ, ერთმანეთის აზრის წაკითხვა, აზრის გადაცემა დისტანციაზე და ასე შემდეგ. ილონ მასკი ამ კულტურის შექმნას სულაც არ ისახავს მიზნად… ის ამბობს, რომ ადამიანი მომავალში გახდება კიბორგი და რომ ნაწილობრივ კიბორგი ახლაცაა, რადგანაც ის მიჯაჭვულია თავის სმარტფონზე. საუბარია იმაზე, რამდენად უფრო სწარაფად მიიღებს ადამიანი ინფორმაციას, ვიდრე ამას დღეს ახერხებსო. და ამ პრობლემას კი Neuralin მოაგვარებს! მოწყობილობა, რომელიც ტვინის სიხშირეების კოდირება-დეკოდირებას მოახდენს და არა მარტო…
კიბორგი – ეს არის ბიოლოგიისა და ტექნოლოგიის „შეჯვარება“, რომლის შედეგადაც სრულიად ახალი შესაძლებლობის „ადამიანი“ „იბადება“.
მასკის თქმით, როდესაც ადამიანს აქვს რაიმე იდეა, რომელიც უნდა გადასცეს მეორე ადამიანს, ამისთვის მას სჭირდება ტვინის დაძაბული მუშაობა, რომ მის აღსაწერად მოიძებნოს შესაბამისი ლექსიკა. მერე ეს ყველაფერი შეიფუთოს და გაფორმდეს წინადადებებით და, ამასობაში, ბევრი რამე იკარგება და სრულად გადაცემა არასდროს არ ხდებაო… ტექნოლოგია კი უზრუნველყოფს იდეის „უდანაკარგოდ“ გადაცემას მოსაუბრისათვისო.
ილონ მასკის ეს ტექსტი რომ გავიაზროთ, თანმიმდევრულად უნდა მივყვეთ და განვმარტოთ: რა არის ენა? რა არის მეტყველება? რა არის აზრი? რა არის აზროვნება? სად არის აზრი მეტყველებამდე? აზრი და მეტყველება ერთდროულია თუ რომელიმე უსწრებს და ასე შემდეგ… ამ საკითხებთან დაკავშირებით დღემდე ენის თეორიაში უამრავი ვერსია არსებობს, თუმცა თავი დავანებოთ თეორიულ განხილვას და პირად გამოცდილებას მივყვეთ…
როგორ ფიქრობთ, როდის და როგორ იბადება აზრი? და შეუძლია, თუ არა ადამიანს, აზრის გამოხატვამდე (წერით ან მეტყველებით) მოიხელთოს იდეა? იმას ვგულისხმობ, რომ არსებობს იდეა, რომელიც ვიცი (მაქვს გონებაში) და იდეა, რომელიც დაახლოებით ვიცი და მეტყველების დროს ფორმირდება. თუ იდეა მეტყველების დროს ფორმირდება, შესაბამისად, მე ის ზუსტად არ ვიცი მანამდე, ვიდრე არ გამოვთქვამ და სწორედ ეს „თარგმნის“ პროცესი (იდეისა – სიტყვებში) მაძლევს საშუალებას, რომ იდეა, აზრი, ცხადი გახდეს. ვფიქრობ, ამის გამოცდილება ყველას ჰქონია. შესაბამისად, გამოთქმის გარეშე აზრის გადაცემა როგორია ადამიანისთვის, ჩემთვის გაუგებარია (შესაძლოა, არსებობს ანგელოზების ან სხვა უცხოპლანეტელი არსებების განზომილებებში). თუ აზრის გადაცემა ვიზუალურია, არც ეს შემთხვევა ამარტივებს საქმეს… თუ ენის იმგვარ სტანდარტიზაციასთან გვაქვს საქმე, როცა ყველაფერი ზუსტია წინასწარ, მაშინ ეს მკვდარი ენაა, პროგრამაა, რადგან ცოცხალი ენის თვისება არ არის ზედმიწევნითი სიზუსტე, სიტყვები ყოველთვის ან კარგავენ, ან იძენენ, ან იფართოებენ მნიშვნელობებს. სოსიურის მეტაფორა გამოგვადგება ამ შემთხვევისთვის. ის ენას ადარებს ჭადრაკს, ხოლო მეტყველების პროცესს ახალ-ახალ პარტიას, როდესაც, იმის მიუხედავად, რომ არც ფიგურები და არც თამაშის წესები არ იცვლება, ყველა პარტია უნიკალურია. ასე ხდება აზრის გამოხატვაც…
როგორც თამაზ გამყრელიძე აჯამებს „თეორიული ენათმეცნიერების კურსში“: „ენასა და აზროვნებას შორის სავარაუდო ონტოლოგიური მიმართებების კვლევის შედეგად (ინდივიდის განვითარების სიტორიასთან დაკავშირებული) შესაძლებელი გახდა შემდეგი დასკვნის გამოტანა: ენა წარმოიშვა არა როგორც მზა აზრების გამოხატვის იარაღი, არამედ როგორც თვით აზროვნების საშუალება. ამდენად, ადამიანის გონება განვითარდა მეტყველების უნართან ერთად.“ (გვ. 482).
აზრისა და მეტყველების მიმართებისთვის კი ვიგოტსკის მეტაფორა გამოგვადგება: აზრი ჰგავს ღრუბელს, ხოლო მეტყველების პროცესი – წვიმას… რაც ნიშნავს, რომ აზრი არ არის დანაწევრებული, ხოლო მეტყველება ხაზოვანია და მიმდინარეობს გარკვეულ დროსა და სივრცეში.
თუ ადამიანს განვიხილავთ, როგორც უბრალოდ, გარკვეული პროგრამების ერთობლიობას, რომელსაც მხოლოდ ტვინი არეგულირებს, მაშინ საკითახვია, რა/ვინ ამოქმედებს ამ ყველაფერს? ვინ იღებს გადაწყვეტილებებს? ვინ არის ბრძანების „გამცემი“? მაგალითად, მე ჩადგმული მაქვს ნეიროლინკი, რომლის მეშვეობით მინდა შევინარჩუნო გარკვეული განწყობა, მაგალითად, ეიფორიის? ამას „ვინ ფიქრობს“? ტვინი არის შემსრულებელი…. ის ემორჩილება ბრძანებას… ჰოდა, ვინ დგას „ფარდის უკან“?
ენას, როგორც სისტემას, 3 ძირითადი ფუნქცია აქვს: აზრის გადაცემის (საკომუნიკაციო), ექსპრესიული (გამოხატვის) და დანაწევრების. რაც შეეხება მეტყველების ფუქნქციებს, გაცილებით მეტია.
რომან იაკობსონის მიხედვით ენობრივი ურთიერთობის ჩარჩო ასე გამოიყურება:
- შეტყობინება;
- „ადრესანტი უგზავნის შეტყობინებას ადრესატს”;
- ადრესატმა უნდა მიიღოს შეტყობინება;
- „იმისათვის, რომ იყოს მოქმედი შეტყობინება, საჭიროებს ადრესატისთვის გასაგებ კონტექსტს;
- „შეტყობინება საჭიროებს ადრესანტისა და ადრესატისთვის საერთო ან ნაწილობრივ საერთო კოდს”;
- შეტყობინება საჭიროებს ადრესანტსა და ადრესატს შორის კონტაქტს, ფიზიკურ არხს და ფსიქოლოგიურ კავშირს. აღნიშნული კონტაქტი მათ კომუნიკაციის დამყარებისა და შენარჩუნების საშუალებას აძლევს”.
თუნდაც იაკობსონის ჩარჩოს მიხედვით, რა თქმა უნდა, კომუნიკაციის პროცესი საკმაოდ რთულია, რადგან, საბოლოოდ, ჩვენ უნდა მივაღწიოთ გაგებას, სხვა შემთხვევაში, აზრი არა აქვს საერთოდ კომუნიკაციას. ამ პროცესს ილონ მასკი გვიადვილებს და გვეუბნება: რატომ წვალობთ? არსებობს ტექნოლოგია, რომელიც თქვენს გაფიქრებას უზუსტესად გადასცემს ადრესატსო… არც სიტყვები… არც წინადადებები, არც ხმაური… უბრალოდ, შეხედავ და იცი, რა სურს მოსაუბრეს!
„ანუ ჩვენ, როცა ჩვენი აზრის გადმოცემა გვინდა, ამ აზრს ვთარგმნით და ვაქცევთ სიტყვებად, რომელსაც ვერბალურად გადმოვცემთ, ხოლო ადამიანი, რომელსაც ვესაუბრებით, ამ ინფორმაციას იღებს, აგზავნის ტვინის შესაბამის ნაწილში, როცა ხდება ინფორმაციის გაშიფრვა და აღქმა. ცხადია, ეს იმდენად სწრაფად ხდება, რომ ამ პროცესის მიმდინარეობას ვერც კი ვამჩნევთ, მაგრამ კომუნიკაციის პროცესი, რეალურად, ასე მიმდინარეობს“, – სწორედ ამ პროცესის გამარტივება უნდა მასკს.
კარგი… ვთქვათ, გავყევი მასკს ამ ფენტეზში და ხელოვნურმა ინტელექტმა ენის საკომუნიკაციო ფუნქცია აღასრულა სიტყვებით გამოხატვის გარეშე! რას ვუშვრებით ენის ექსპრესიულ ფუნქციას…? ენა ხომ მხოლოდ ინფორმაციის გაცვლა არ არის…? ის არის განცდათა, გრძნობათა, ემოციათა გამოხატვის საშუალებაც… უკვე ეჭვი მეპარება… იქნებ არც არის…? მასკის მიხედვით, ყველაფერი ტვინია და იქ წარმოქმნილი ელექტრო-მაგნიტური იმპულსები… ჩამოტვირთე პროგრამა, რომელიც კომუნიკაციის განსხვავებულ პარამეტრებს გულისხმობს და ეგ არის!
თქვენ იტყვით, რომ კომუნიკაციის შემოთავაზებული ფორმატი ადამიანური არ არის… და ამაში ილონ მასკი არც შეგედავებათ… ეს ნამდვილად არ არის ადამიანური… ეს არის კიბორგული – შეგიძლიათ უწოდოთ ზეადამიანურიც, განუსაზღვრელი შესაძლებლობების არსება, სხვა რასა და ასე შემდეგ… მაგალითად, ვაშლატამა… ნაჯვარით მიღებული ახალი ჯიში, რომელიც ორივე გემოს ინარჩუნებს და რაღაც მესამეა…
სიტყვა – ეს არის ფიზიკური ადამიანის თვისება, ადამიანი არის ფიზიკური არსება… დიახ, მას ამოძრავებს ცნობიერება, მაგრამ თუ ამ მოძრაობას გამოვტოვებთ (ფიზიკურ სიტყვას), მაშინ მართლა ვინ დავრჩებით ან სხეული რაში გვჭირდება…?
თქვენ როგორ ფიქრობთ?
