ლიტერატურის მუზეუმი –  სასწავლო რესურსი დისტანციური სწავლების დროს

ბოლო პერიოდში გავრცელებული და ჩვენი მეტყველებისთვის მოდადქცეული სიტყვა „გამოწვევა“ მეც გამომიყენებია ხოლმე (იშვიათად, მაგრამ მაინც), მაგრამ მისი სიმწვავე რეალურად მაშინ ვიგრძენი, როდესაც მარტის თოვლიან დილას პირველი დისტანციური გაკვეთილისთვის დავჯექი კომპიუტერთან.  გაკვეთილის უჩვეულო ფორმატს თბილისისთვის უჩვეულოდქცეული თოვლიანი მარტიც დაემატა და ასე დაიწყო პროცესი, რომელმაც ყველა ჩვენგანს სხვაგვარად შეგვაფასებინა ჩვენი როლიც, ადგილისა და დროის მნიშვნელობაც, ურთიერთობაც და ბევრი რამ.

არადა, დისტანციური სწავლება (თურმე) მე-19 საუკუნიდან იღებს სათავეს, როდესაც ბრიტანელი პროფესორი ისააკ პიტმანი ფოსტის საშუალებით ასწავლიდა სტუდენტებს და ამიტომაც იწონებს თავს ლონდონის უნივერსიტეტი (University of London) დისტანციური სწავლების დანერგვის პიონერობით.[1] დღესაც ძალიან ბევრი უნივერსიტეტი იყენებს სწავლების ამ ფორმატს და წარმატებითაც, რადგანაც მას საკმაოდ ბევრი უპირატესობა აქვს. თუმცა, მიუხედავად დადებითი მხარეებისა, მე (ტიპური კონსერვატორი), ტრადიციული ფორმატის მომხრე გახლდით მუდამ და კლასსა თუ აუდიტორიაში ცოცხალ ურთიერთობებს ვერასოდეს შეველევი. მაგრამ რადგანაც ერთმა უხილავმა ვირუსმა მთელი ხილული კაცობრიობის (და მათ შორის ჩემიც) ცხოვრება გადააწყო და თავის ნებაზე გადაალაგა, ისღა დაგვრჩენოდა, მოვრგებოდით ახალ რეალობას და გავმკლავებოდით ამ უჩვეულო გამოწვევას.

დისტანციური სწავლების რისკებზე ლამის ყოველდღე იწერება. უმეტესად აქცენტირებულია ტექნოლოგიური ელემენტები და ფსიქოლოგიური განწყობა – მოსწავლის, მასწავლებლის, მშობლის. რასაკვირველია, ეს უმთავრესი ფაქტორებია, რომლებიც დასაწყისშივე უნდა გაითვალისწინო და რომელთა გარეშეც ვირტუალური ურთიერთობა ვერ შედგება. მაგრამ ეს არის საშუალება, რომელიც ცოდნის გადაცემისთვის გვჭირდება. გასათვალისწინებელი გვრჩება უმთავრესი ფაქტორი – როგორ მივაწოდოთ ეს ცოდნა ისე, რომ იყოს საინტერესო და სახალისო.  ჩემი აზრით, ეს განსაკუთრებით (ყველაზე მეტადაც) მნიშვნელოვანია დისტანციური სწავლების დროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხარისხს ვერ მივიღეთ.

ამისთვის კი საჭიროა, რომ ის რესურსები, რომლებსაც კლასში აქტიურად ვიყენებდით, მოვარგოთ  შესაბამის ტექნოლოგიებს და ეს უნდა მოვახერხოთ სწრაფად. ფაქტობრივად, დაყოვნების დრო არ გვაქვს და გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას – დღეს ჩვენ, მასწავლებლები, ვდგავართ გამოწვევებისა და საკუთარი თავის აღმოჩენის წინაშე. მაგალითად, მე აღმოვაჩინე, რომ თურმე ბევრი რამ შემძლებია.

სასწავლო პროცესში ხშირად ვიყენებ ლიტერატურის მუზეუმის მასალებს; არა იმიტომ, რომ თავად ლიტერატურის მუზეუმის თანამშრომელი ვარ, არამედ, უბრალოდ, შეუძლებელია ამ მასალების გარეშე ლიტერატურის სწავლება.

ზოგადად, მუზეუმების ძირითადი ფუნქციაა, შეინარჩუნოს და დაიცვას მემკვიდრეობა, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება მას როგორც სწავლების, ისე კვლევის თვალსაზრისით, მითუმეტეს დღეს, როდესაც ადამიანები ყოველდღიურად ვითარდებიან, იძენენ მათთვის საჭირო ცოდნასა თუ უნარ-ჩვევებს არა მხოლოდ ფორმალურ/სასწავლო, არამედ არაფორმალურ გარემოში. დისტანციური სწავლების რეჟიმმა კი კიდევ უფრო წარმოაჩინა ამგვარი ტიპის სასწავლო რესურსების აუცილებლობა. ჰოდა, თუკი ვერ მიგვყავს მოსწავლეები მუზეუმში, მაშინ მუზეუმი მოვიყვანოთ ჩვენს მოსწავლეებამდე.

სამუზეუმო-საარქივო მასალები იძლევა საშუალებას, რომ მოსწავლე შეეჩვიოს ავთენტურ წყაროებზე მუშაობას. მათი მეშვეობით მოსწავლეებს საშუალება მიეცემათ, პროგრამით გათვალისწინებული სავალდებულო საკითხების მიღმა გაეცნონ სხვა ტექსტებსაც, მოიძიონ საჭირო ინფორმაციები. ეს მათ გამოუმუშავებს მაძიებლობის, კვლევის, ანალიზისა და, რაც მთავარია, დამოუკიდებლად მუშაობის უნარს. მოსწავლე ამ დროს არა მხოლოდ ახალ ცოდნას იძენს (სწავლობს), არამედ ივითარებს კომპლექსურ უნარებს – წაიკითხოს, გააანალიზოს, სწორად აღიქვას დრო, ადგილი, კულტურულ-სოციალური გარემო, კონკრეტული ეპოქის ღირებულებები, შეაფასოს, პარალელები გაავლოს და ა.შ. ამ შემთხვევაში მუზეუმი შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორც არაფორმალური განათლების საშუალება და მისი უპირატესობა სწორედ ისაა, რომ ინიციატორად გვევლინება მოსწავლე – ის აკეთებს არჩევანს, რა მოსწონს; შემდეგ აანალიზებს, რატომ მოსწონს და ამის შემდეგ იწყებს დაგეგმვას იმისა, რა შეიძლება გააკეთოს ამ ავთენტური წყაროების მეშვეობით. ამგვარად შეიძლება კვლევითი კომპონენტის ჩართვა სასწავლო პროცესში.

დამეთანხმებით, რაც არ უნდა საინტერესო ამბები მოვუყვეთ ჩვენს მოსწავლეებს გალაკტიონის შემოქმედების სწავლებისას, იმ ემოციას მაინც ვერ მივცემთ და ვერ აღვაქმევინებთ, როგორც თავად მიიღებს გალაკტიონის ავტოგრაფისა თუ ჩანახატის ნახვისას. ამისთვის სულაც არაა საჭირო მუზეუმში სტუმრობა. ლიტერატურის მუზეუმმა მოამზადა ვებგვერდი, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ყველაფერი გავიგოთ გალაკტიონის შესახებ – https://galaktion.ge/ ეს მართლაც უნიკალური საიტია და გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ ქართულ სივრცეში ერთი მწერლის შესახებ ასეთი სრულყოფილი საიტი არ არსებობს. შესაბამისად, ეს საიტი ფასდაუდებელი წყაროა მასწავლებლებისთვის.

საიტზე განთავსებული მასალები ცოდნის მიცემასთან ერთად მე, მასწავლებელს, მაძლევს საშუალებას, ჩემს მოსწავლეებს განვუვითარო ინფორმაციის დახარისხების უნარი. მოსწავლემ უნდა დაალაგოს, რომელია ძირითადი/მნიშვნელოვანი წყარო და რომელი – დამხმარე. ეს მნიშვნელოვანი უნარია, რომელიც კვლევისთვის გადამწყვეტია, რადგან ხშირად მოსწავლეებს კვლევისას ყველა  ინფორმაცია მოსწონთ და ვერ გადაუწყვეტიათ, რომელი გამოიყენონ, რადგან ჰგონიათ, რომ ყველაფერი სჭირდებათ.

არ დავიწყებ იმაზე საუბარს, ამ საიტზე განთავსებული მასალების დიდი ნაწილი (განსაკუთრებით, გალაკტიონის დღიურები), უცნობია ფართო საზოგადოებისთვის. ნუ შეგვეშინდება იმის, რომ შეიძლება ჩვენმა მოსწავლემ ისეთი რამ აღმოაჩინოს, რაც არ ვიცით. ეს ბუნებრივია და რაღაცებს რომ მათგან/მათთან ერთად ვისწავლით, მერწმუნეთ, სასიამოვნო პროცესია ძალიან. ერთად ეძებეთ, ერთად აღმოაჩინეთ და ერთმანეთის ემოცია შეიგრძენით. ასეთი ინტერაქციაც აუცილებელია მასწავლებლებისთვის.

მოსწავლეებს განსაკუთრებით უყვართ ხოლმე ჩანახატების ჩხრეკა. მაგალითისთვის, საიტზე დროის ხაზით (timeline) მოძებნეთ 1956 წლის ჩანახატი, როცა გალაკტიონმა ლენინის პორტრეტს წვერები მიუხატა და ავტოპორტრეტი უწოდა https://galaktion.ge/?page=Sketches&year=1956

ამ ჩანახატით შეგიძლიათ ახსნათ გალაკტიონისეული ირონია, რომლის ნიმუშებს უხვად იპოვით თუნდაც გალაკტიონის ნაქონი წიგნების მინაწერებში. საერთოდაც, ამ მინაწერებს თუ ცალკე გაკვეთილს დაუთმობთ და გალაკტიონის პირად ბიბლიოთეკას მოსწავლეებთან ერთად მოჩხრეკთ, ბევრ რამეს აღმოაჩენთ, თუნდაც კვლევითი/ანალიტიკური ესეს თემატიკისთვის https://galaktion.ge/?page=Library

ასე რომ, გალაკტიონის ვებგვერდის გამოყენება დისტანციური სწავლებისას მოგიხსნით ნებისმიერი ტიპის მასალის/რესურსის პრობლემას და მოგცემთ საშუალებას, დაგეგმოთ ათასგვარი აქტივობა და თქვენი გაკვეთილები იყოს მრავალფეროვანი. ჩემს მოსწავლეებს განსაკუთრებით მოსწონთ მათი საყვარელი ლექსის ავტოგრაფის მოძიება. ამ ძიებისას ისინი აღმოაჩენენ, რომ რამდენიმე ვარიანტია. ასე ვასწავლი მათ ძირითადი ტექსტისა და მისი ვარიანტების შესახებ; შემდეგ ვიწყებთ ფიქრსა და მსჯელობას – რატომ შეცვალა ტექსტი? უკეთესი სიტყვა მოიძია? თუ უკეთესი პოეტური ხერხი შეარჩია? იქნებ სხვა გარემოების გამო? და ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ, ფიქრსა და მსჯელობებში ვეცნობით ეპოქას, მწერლის სტილს, შემოქმედებით ლაბორატორიას, ავტოგრაფების ხიბლსა და დანიშნულებას… მე ყველაზე მეტად ეს აქტივობა მომწონს, სიამოვნებით ვაკვირდები, ამ ფიქრის დროს როგორ იზრდება ჩემი მოსწავლე.

ასეთივე რესურსია მუზეუმის მიერ მომზადებული მეორე საიტი ცისფერყანწელთა შესახებ: https://niamorebi.ge/

აქ შეგიძლიათ ნახოთ უნიკალური მასალები პირველი ქართული ავანგარდული ლიტერატურული დაჯგუფების შესახებ; თოთხმეტი მწერლის შემოქმედება (ავტოგრაფები), წერილები, პუბლიკაციები, ფოტოები, მემორიალური ნივთები, გამოცემები – ეს ყველაფერი ერთად, ერთ სივრცეში თავმოყრილი, მართლაც რომ საგანძურია მასწავლებლისთვის, რომელსაც შეუძლია ეს მასალები გარდაქმნას მრავალფეროვან საინტერესო აქტივობად. ამ საიტზე შეგიძლიათ გაეცნოთ მწერალთა ფედერაციის / კავშირის კრებების ოქმების სტენოგრაფიულ ჩანაწერებს (დასკანერებულ მასალებს), რომელიც შეგიძლიათ არა მხოლოდ ინფორმაციისთვის, არამედ ინტეგრირებული სწავლებისთვისაც გამოიყენოთ. თუკი მოსწავლეს აჩვენებთ ტიციანის დახვრეტის ოქმს, მას არასოდეს დაავიწყდება ის საშინელი ეპოქა და მოუთვინიერებლობის ფასი:

https://niamorebi.ge/tabidze/%e1%83%a2%e1%83%98%e1%83%aa%e1%83%98%e1%83%90%e1%83%9c-%e1%83%a2%e1%83%90%e1%83%91%e1%83%98%e1%83%ab%e1%83%98%e1%83%a1-%e1%83%91%e1%83%a0%e1%83%90%e1%83%9a%e1%83%93%e1%83%94%e1%83%91%e1%83%98-2/

ამ საიტზე განთავსებული მასალებიც ბევრი აქტივობის საშუალებას მაძლევს. მაგალითად, როდესაც მეოცე საუკუნის 20-30-იანი წლების ლიტერატურულ პროცესებს ვასწავლი, ფ  აქტობრივად, შეუცვლელი წყაროა.

როდესაც ამ საიტს გააცნობთ და დააინტერესებთ მოსწავლეებს, უკვე შეგიძლიათ ცისფერყანწელთა მიმოწერაც გამოიყენოთ, რომელიც ორ ტომად გამოსცა ლიტერატურის მუზეუმმა.

ორივე წიგნის ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ ნახოთ ლიტერატურის მუზეუმის ფეისბუქგვერდზე: https://www.facebook.com/geoliteraturemuseum/

ამ გვერდზე ატვირთულია, ასევე, მუზეუმის სხვა გამოცემებიც. სპეციალურად შეირჩა ისინი, რომლებიც მასწავლებლებს დისტანციური სწავლების ფორმატისთვის გამოადგებოდათ: აკაკი ბაქრაძის „მწერლობის მოთვინიერება“ (ახალი გამოცემა) და „აკაკი წერეთელი“; მწერალთა ავტობიოგრაფიები (ორტომეული); მარო მაყაშვილის დღიურები; გალაკტიონის 100 ლექსი – კოლაუ ნადირაძის ცნობილი მინაწერებით; ფუნაგორიები; თედო სახოკიას ჩანაწერები ციმბირიდან; კარაპეტ გრეგორიანცის ძველი თბილისის იშვიათი ამბები; ლეილა აჩბა-ანჩაბაძის მოგონებები ჰარამხანიდან; აკაკი ბელიაშვილის „მოგზაურობა ამერიკაში, პარიზის გავლით“; ამბაკო ჭელიძის „ფერეიდნელი ქართველები“, ვაჟა-ფშაველას ალბომი (საარქივო გამოცემა); და რაც მთავარია – XX საუკუნის 10-იანი წლების ლიტერატურული ჟურნალები ოთხ ტომად (თითოეული ტომი თითქმის 900-გვერდიანია), რომელთა მეშვეობითაც თქვენ შეგიძლიათ იმდროინდელი ქართული ლიტერატურული ცხოვრება ისე აუწყოთ და დაანახოთ მოსწავლეებს, რომ ოთახიდან გასვლაც არ დაგჭირდეთ, არათუ სხვადასხვა მუზეუმსა თუ ბიბლიოთეკაში სირბილი თითოეული ჟურნალის მოსაძიებლად და დასასკანერებლად. ეს ნამდვილი ფუფუნებაა და აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ გაკვეთილებზე.

ამასთანავე, გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ ლიტერატურის მუზეუმის გამოცემები საარქივო ტიპისაა, ანუ, მათში შენარჩუნებულია ავტორისეული სტილი, ორთოგრაფია; უმეტესობა (აკაკი ბელიაშვილი, ამბაკო ჭელიძე…) ცენზურის გამო ან არ იყო გამოცემული, ან შემოკლებული ვარიანტით და მხოლოდ ახლა გახდა შესაძლებელი პირვანდელი, ავტორისეული პირველწყაროს მიხედვით გამოცემა. ესეც კარგი საშუალებაა, ამ გამოცემებზე დაყრდნობით ბოლშევიკური / საბჭოთა ცენზურის შესახებ მოუყვეთ მოსწავლეებს. მაგალითად, აკაკი ბელიაშვილის მოგონებიდან მწერლის პარიზში ყოფნა მიუღებელი იყო იმიტომ, რომ 1. მწერალი იქ თავის ემიგრანტ ძმას და სხვა ქართველ ემიგრანტებს შეხვდა და 2. როგორ შეიძლება საბჭოთა მწერალი ასეთი აღტაცებით წერდეს „დამპალ კაპიტალისტურ ქვეყანაზე“. ლიტერატურის მუზეუმის გამოცემაში თუკი მოსწავლეს მოუნიშნავთ იმ ადგილს, რომელიც წინა გამოცემიდან ცენზურამ ამოიღო, მაშინ ის ადვილად ჩაწვდება ეპოქის არსს და მისთვის უკვე ნათელი გახდება აკაკი ბაქრაძის მოხდენილი მეტაფორა „მწერლობის მოთვინიერება“.

როდესაც მოსწავლე ამ მასალებს გამოიყენებს წერითი დავალების თუ პრეზენტაციის დროს, აუცილებლად უნდა მივაჩვიოთ, რომ თითოეული მასალის წყარო მიუთითოს. ამით ჩვენ აღვზრდით ციფრულ მოქალაქეს, ანუ განვუვითარებთ ჩვენს მოსწავლეებს 21-ე საუკუნის მოქალაქის / მკვლევრის უნარს.

დაბოლოს, როგორ შეიძლება თანამედროვე ტექნოლოგიებს მოარგო მუზეუმის ექსპონატები და გახადო ის სასწავლო რესურსი, ამის საუკეთესო ნიმუშია ევროპული სკოლის საერთაშორისო ბაკალავრიატის (IB) პროგრამის საბაზისო საფეხურის (MYP) მე-9 კლასის მოსწავლის, მიშიკო გაბაიძის მიერ მომზადებული ვირტუალური გამოფენა-ტური

https://www.artsteps.com/view/5eb874586a379e6fa4dc5d98?fbclid=IwAR06VJj_TeA_PbDR-SO0-TnBdDFjjfyzvKIdx1P8bPXdcDP6lAhP_D7wWIg

მიშიკომ წყაროდ გამოიყენა აკაკი წერეთლის დაბადებიდან 175 და გარდაცვალებიდან 100 საიუბილეო წლის აღსანიშნავად ლიტერატურის მუზეუმის მიერ მომზადებული აკაკი წერეთლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მობილური გამოფენა. ეს გამოფენა პლაკატ-პოსტერების სახითაცაა დაბეჭდილი და „ევროპულმა სკოლამ“ შეიძინა. შესაბამისად, შარშან, აკაკის შემოქმედების სწავლებისას, მე კლასში 15-ვე პოსტერი გამოვიყენე და ეს ისეთი შთამბეჭდავი აღმოჩნდა, რომ მიშიკომ გადაწყვიტა, სწორედ ამ პოსტერების მიხედვით აეწყო თავისი ტური.

მიშიკომ მეორე ტურიც მოამზადა ლიტერატურის მუზეუმის შესახებ, სადაც უშუალოდ გეძლევათ საშუალება, გაეცნოთ სამივე ფონდს: ხელნაწერთა, იკონოგრაფიული და უნიკალური წიგნების: https://www.artsteps.com/view/5ec156560b84e4681ca92147?fbclid=IwAR1gOA4SMiH3ZrnjCmhldEwKP0ljbt0SHOh287I6r49AUnXSECq_IXirDYo

გასაგები მიზეზის გამო, თითოეული ფონდიდან რამდენიმე ექსპონატია წარმოდგენილი, მაგრამ ვირტუალური ტურის შექმნის მიზანი იყო, ზოგადი წარმოდგენა შეგქმნოდათ ლიტერატურის მუზეუმისა და იქ დაცული ექსპონატების შესახებ, რათა ეფექტურად დაგეგმოთ გაკვეთილები. იმედი მაქვს, მე და ჩემმა მოსწავლემ ამ ორი ვირტუალური გამოფენა-ტურის მეშვეობით მივაღწიეთ მიზანს და თქვენ აუცილებლად გამოიყენებთ თქვენს გაკვეთილზე ლიტერატურის მუზეუმს, როგორც ერთ-ერთ საუკეთესო რესურსს დისტანციური სწავლების პროცესში.

P.S. არავის აქვს ილუზია, რომ დისტანციური სწავლების ფორმატი სწავლა-სწავლების ხარისხით ჩვეულებრივ სასკოლო ფორმატს გაუტოლდება და უპრობლემოდ  ჩაანაცვლებს მას; მაგრამ არსებული რეალობიდან გამომდინარე, უნდა ვეცადოთ, რომ დროულად მივხვდეთ, ჟამი რას ითხოვს ჩვენგან და რაც მთავარია, შევძლოთ სიახლეების მიღება. სიახლეების არ უნდა შეგვეშინდეს. სიახლეებს განახლება მოაქვს და ეს კარგია.

[1] https://mtm1984.wixsite.com/sophie/-1